«ULYS» túsinikteme: جاقىندا اقش-تىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى مايك پەنس اق ءۇي اكىمشىلىگىنىڭ قىتايعا قاتىستى ساياساتى تۋرالى ارنايى مالىمدەمە جاساعان بولاتىن. سونىڭ ەڭ وزەكتى جەرلەرىن اعىلشىن تىلىنەن تىكەلەي اۋدارىپ، نازارلارىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

بەيجىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاعدايدا كۇشىن كورسەتۋگە بەل بۋىپ كىرىستى. جۇڭگو كەمەلەرى اكىمشىلىك-اۋماقتىق تۇرعىدا جاپونياعا تيەسىلى سەنكاكۋ ارالدارىن تۇراقتى كاراۋىلداي باستادى. جۇڭگو باسشىسى 2015 جىلى اق ۇيدە تۇرىپ «ونىڭ ەلى وڭتۇستىك جۇڭگو تەڭىزىنە اسكەر اكەلۋگە نيەتتى ەمەس» دەپ مالىمدەگەن ەدى، ءبىراق بەيجىڭ ءقازىر جاساندى ارالدارعا اسكەري بازالارىن قۇرىپ، كەمەلەر مەن اۋە شابۋىلدارىنا قارسى كۇشتەرىن اكەلىپ قويدى.

بۇگىندە جۇڭگو تىڭشى مەملەكەتكە اينالدى. بۇل ىستە ولار اقش-تىڭ تەحنولوگياسىنا يەك ارتىپ وتىر. «قىتايدىڭ ۇلى قورعانى» اتتى ينتەرنەت اقپاراتىن قاتاڭ سۇزگىدەن وتكىزەتىن جوبا جاسالدى.

2020 جىلعا قاراي جۇڭگو بيلەۋشىلەرى ادام ءومىرىنىڭ ءار قىرىن ۆيرتۋالدى تۇردە باقىلاۋعا الاتىن جۇيەنى ەنگىزگەلى وتىر.

قىتايداعى ءدىني بوستاندىقتا ءماز ەمەس. حريستياندار، بۋدديستر مەن مۇسىلماندارعا قىسىم جاساۋدىڭ جاڭا ناۋقانى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر.

وتكەن ايدا بەيجىڭ قىتايداعى ەڭ ءىرى جەراستى شىركەۋلەرىنىڭ ءبىرىن جاپتى. بيلىك بۇكىل ەل بويىنشا كرەستەردى قيراتىپ، بيبليا كىتاپتارىن ورتەپ، ءدىن قىزمەتكەرلەرىن تەمىر تورعا توعىتۋدا. بەيجىڭ جاقىندا ۆاتيكامەن مامىلە جاسادى. بۇل كەلىسىم بويىنشا اتەيستىك كوممۋنيستىك پارتيا كاتوليك مولدالارىن وزدەرى تىكەلەي تاعايىنداي الادى. وسىعان قاراپ جۇڭگو حريستياندارىن ازاپتى كۇندەر كۇتىپ تۇر دەۋگە ابدەن بولادى.

بەيجىڭ بۋدديستەردى دە قۋالاپ جاتىر. سوڭعى 10 جىلدىڭ ىشىندە 150-دەن استام تيبەت بۋديس موناحى ءدىني نانىم-سەنىمىنە جاسالعان قىسىمعا نارازىلىق رەتىندە ءوزىن ورتەپ جىبەرگەن. كوممۋنيستىك پارتيا شىڭجاڭدا 1 ميلليون مۇسىلمان ۇيعىردى ميلارىن ابدەن اينالدىرۋ ءۇشىن ۇكىمەت لاگەرلەرىنە قامادى. لاگەردەن بوساپ شىققاندار ونداعى ازاپتى ايتا الماي، زارلاپ وتىر.

جۇڭگو اقش ۇكىمەتىنىڭ ىس-ارەكەتتەرى مەن ماقساتتارىنا قارسى كۇرەستى كۇشەيتتى. ونىڭ ىشىندە، امەريكانىڭ وداقتاستارى مەن جاۋلارىمەن وزىنشە قارىم-قاتىناس ورناتۋدا.

جۇڭگو ىقپالىن كەڭەيتۋ ءۇشىن «قارىزعا باتىرۋ ديپلوماتياسىن» كەڭىنەن پايدالانۋدا. بۇگىندە بۇل ەل ازيادان افريكاعا، ەۋروپادان لاتىن امەريكاسىنا دەيىنگە مەملەكەتتەردىڭ ۇكىمەتتەرىنە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ دەگەن جەلەۋمەن جۇزدەگەن ميلليارد دوللاردى اياماي ۇلەستىرۋدە. بۇل بەرەشەكتىڭ تەرميندەرى ءوڭىن اينالدىرىپ، ەڭ كوركەم تۇردە تۇسىندىرىلۋدە، ءبىراق ولاردىڭ استارىندا بەيجىڭنىڭ ۇستەمدىگىن كۇشەيتۋ جاتىر.

مىسالعا شري-لانكانى الايىق. قىتايدىڭ مەملەكەتتىك كومپانيالارىنان قىرۋار قارىز العان بۇل ەل كوممەرسيالىق باعىتتا دەپ تۇسىندىرىلگەن، ءبىراق انىق كۇدىك تۋدىرىپ وتىرعان ايلاقتى سالۋعا رۇقسات بەرۋگە ءماجبۇر بولدى. 2 جىل بۇرىن العان تاۋداي بەرەشەگىن ۋاقىتىلى قايتارا الماعان شري-لانكا ۇكىمەتىن جۇڭگو قىسىمعا الىپ، اقىر اياعىندا جاڭا ايلاقتى جۇڭگو جاعىنا باسى ءبۇتىن بەرۋگە ەرىكسىز كوندىردى. ەندى بۇل ايلاق قىتايدىڭ الدىڭعى قاتارلى تەڭىز-اسكەري بازاسىنا اينالاتىن كۇن الىس ەمەس!

بەيجىڭ ۆەنەسۋەلاداعى جەمقور جانە دارمەنسىز مادۋرو رەجيمىن دە قارىزعا بەلشەسىنەن باتىرىپ، بەرەشەكتىڭ وتەمى رەتىندە مۇنايىنا تولىق ءوز قاراۋىنا الدى. سونداي-اق جۇڭگو ۆەنەسۋەلاعا نەسيە بەرىپ وتىرعان جالعىز ەل، بەيجىڭ ۆەنەسۋەلا حالقىنا 50 ملرد-تان استام نەسيە تاراتقان. بەيجىڭ قىتايدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارىن قولدايتىن پارتيالار مەن ۇمىتكەرلەرگە تىكەلەي قولداۋ كورسەتىپ، كەيبىر ەلدەردىڭ ساياساتىنا ارالاسىپ وتىر.

بىلتىر قىتايدىڭ كوممۋنيستىك پارتياسى لاتىن اماريكاسىنداعى 3 مەملەكەتتى تايپەيمەن اراداعى قارىم-قاتىناستى ءۇزىپ، ونى قىتايدىڭ قۇرامىندا دەپ تانۋعا كوندىردى. بۇل امالدار تايۆانداعى تۇراقتىلىققا ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر.

سىزدەرگە قىتايدىڭ ءبىزدىڭ ەلدە جاساپ وتىرعان ىس-ارەكەتتەرى تۋرالى ايتقىم كەلەدى، ولاردىڭ ءبىرازىن بارلاۋ قىزمەتىنەن الدىق، كەيبىرىن حالىققا جاريالايمىز. بۇلاردىڭ ءبارى اقيقات نارسەلەر.

بەيجىڭ اقش-تىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسۋ ايلا-امالىن بەلسەندى جۇرگىزىپ كەلەدى. قىتايدىڭ كوممۋنيستىك پارتياسى امەريكالىق بيزنەس نىساندارىن، كينوستۋديالاردى، ۋنيۆەرسيتتەردى، ساراپتامالىق ورتالىقتاردى، عالىمداردى، جۋرناليستەردى جانە وڭىرلىك، شتاتتىق، فەدەرالدى بيلىك وكىلدەرىن قاتتى ىنتالاندىرىپ وتىر.

ەڭ سوراقىسى، جۇڭگو امەريكا حالقىنىڭ قوعامدىق پىكىرىنە، 2020 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا ىقپال ەتۋگە بارىن سالىپ وتىر. پرەزيدەنت ترامپتىڭ كوشباسشىلىعى ولاردىڭ ادىمىن اشتىرماي وتىر، سوندىقتان قىتايعا كەلەسى سايلاۋدا باسقا باسشىنىڭ سايلانعانى اۋاداي قاجەت.

جۇڭگو امەريكانىڭ دەموكراتياسىنا ارالاسىپ وتىر. بۇعان ەش كۇماندانۋعا بولمايدى. ماۋسىمدا بەيجىڭ «پروپاگاندا جانە سەنزۋرا ماسەلەسى» دەگەن ماڭىزدى قۇجات قابىلدادى. وندا ونىڭ ستراتەگياسى انىق باياندالعان. بۇل قۇجاتتا جۇڭگو اقش-تاعى ءارتۇرلى جەرگىلىكتى توپتاردىڭ اراسىنا جىك سالۋ ءۇشىن ءدال جانە ساق ارەكەتتەر ۇيىمداستىرۋى كەرەك» دەپ انىق جازىلعان. سونىمەن بىرگە، بەيجىڭ امەريكالىقتاردىڭ جۇڭگو ساياساتىن وڭ قابىلداۋىنا ىقپال ەتۋ ءۇشىن بەلسەندىلەردى، وزىق توپتاردى جانە ۇگىت-ناسيحات ماتەريالدارىن ىسكە قوسىپ وتىر.

قىتايدىڭ جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەرى بيزنەس ليدەرلەرىنە ىقپال ەتىپ، ءبىزدىڭ ساۋدا سالاسىنداعى ءىس-شارالارىمىزدى ايىپتاۋعا كوندىرۋگە ارەكەت جاساۋدا. قولدانعاندارعا قىتايدا كەدەرگىسىز جۇمىس ىستەۋگە كەپىلدىك بەرىپ وتىر. جاقىندا بولعان وقيعادان ءبىر مىسال: جۇڭگو ءىرى امەريكالىق كورپوراسيالارعا ءبىزدىڭ اكىمشىلىكتىڭ ساياساتىن ايىپتاۋدان باس تارتسا، ليسەنزيالارىنىڭ كۇشىن جويامىز دەپ قوقان-لوقى جاسادى.

باقىتىمىزعا قاراي، امەريكالىقتار ساتىلىپ وتىرعان جوق. مىسالى، امەريكالىق فەرمەرلەر پرەزيدەنت جاعىندا جانە ونىڭ ساياسي باعدارىنان ناقتى ناتيجە كورىپ وتىر. وسى اپتادا اقش-مەكسيكا-كانادا كەلىسىم-شارتى ءساتتى جاسالدى. وسىلايشا ءبىز سولتۇستىك امەريكا نارىعىنا اقش ونىمدەرىن شىعارۋعا مۇمكىندىك الدىق. بۇل امەريكالىق فەرمەرلەر مەن امەريكالىق وندىرۋشىلەردىڭ ۇلكەن جەڭىسى.

قىتايدىڭ ارەكەتى ءبىزدىڭ ساياساتقا ىقپال ەتۋگە عانا باعىتتالىپ وتىرعان جوق. بەيجىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن دە قام قىلىپ جاتىر.

بەيجىڭ قىتايدا جۇمىس ىستەيتىن امەريكالىق بىرلەسكەن كاسىپورىنداردىڭ ىشىندە «پارتيا ۇيىمدارىن» قۇرۋدى تالاپ ەتۋدە، وسىلايشا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ىقپالىن ارتتىرىپ، جۇمىسقا الۋ مەن ينۆەستيسياعا قاتىستى شەشىمدەردى قابىلداۋدا داۋىس بەرۋ، ءتىپتى ۆەتو قويۋ قۇقىعىنا يە بولۋدى كوزدەپ وتىر.

جۇڭگو بيلىگى تايۆاندى جەكە گەوگرافيالىق اۋماق رەتىندە قاراستىراتىن نەمەسە تيبەتكە بايلانىستى جۇڭگو ساياساتىن قولدامايتىن امەريكالىق كومپانيالارعا دا قىسىم جاساپ وتىر. بەيجىڭ ۋەبسايتىندا تايۆاندى «قىتايدىڭ پروۆينسياسى» دەپ اتاماعان Delta Airlinesء-تى جاريالى تۇردە كەشىرىم سۇراۋعا ماجبۇرلەدى. سونداي-اق Marriott-تان تيبەتكە تۋرالى تىۋيتتىك جازباعا لايك باسقان امەريكالىق قىزمەتكەردى جۇمىستان شىعارۋدى تالاپ ەتتى.

بەيجىڭ گولليۆۋدتان قىتايدى تەك قانا جاعىمدى جاعىنان سۋرەتتەۋدى تالاپ ەتۋدە. بۇل تالاپقا كونبەگەن ستۋديالار مەن پروديۋسەرلەردى جازالاپ جاتىر. بەيجىڭ قىتايدى ءسال بولسا دا سىناعان كينوسەنارييلەردى رەداكسيالاتىپ، سەنزۋرانى كۇشەيتتى. مىسالى، “World War Z” (“Z دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى”) فيلمىندەگى ۆيرۋس قىتايدان شىقتى دەگەن جەرىن الدىرىپ تاستاعان. سونداي-اق، “Red Dawn” (“قىزىل اراي”) فيلمىندەگى قۇبىجىقتاردى قىتايلىق ەمەس، سولتۇستىكامەريكالىق دەپ وزگەرتتىرگەن.

بيزنەس پەن ويىن-ساۋىقتان باسقا قىتايدىڭ كوممۋنيستىك پارتياسى اقش پەن بۇكىل الەم بويىنشا ۇگىت-ناسيحات ماتەريالدارىنا ميللياردتاعان دوللار جۇمساۋدا.

China Radio International (قىتايدىڭ حالىقارالىق راديوسى) ءقازىر بەيجىڭدى جاقسى جاعىنان ناسيحاتتايتىن 30-دان استام حابار تاراتادى، ولاردىڭ كوبى اقش-تىڭ ءىرى قالالارىنا تارالادى. The China Global Television Network-تى (قىتايدىڭ عالامدىق تەليەۆيزيا جەلىسى) 75 ملن-نان استام امەريكالىق تىڭدايدى ەكەن، ونىڭ حابارلارىن كوممۋنيستىك پارتيا تىكەلەي باقىلايدى.

كوممۋنيستىك پارتيا امەريكالىق جۋرناليستەردىڭ قىتايداعى وتباسى مۇشەلەرىنە قوقان-لوقى جاساپ، ءبىرازىن قاماپ تاستادى. بەيجىڭ اقش-تىڭ اقپارات قۇرالدارىنىڭ ۋەبسايتتارىن جاۋىپ تاستادى، ءبىزدىڭ جۋرناليستەرگە ۆيزا بەرۋ ءىسىن قيىنداتىپ جىبەردى. مۇنداي قىسپاق New York Times جۇڭگو باسشىلارىنىڭ بايلىعى تۋرالى زەرتتەۋ ەسەبىن جاريالاعاننان كەيىن باستالدى.

سەنزۋرا ءعىلىم-بىلىم سالاسىندا دا اسقىنىپ تۇر.

«قىتايلىق ستۋدەنتتەر مەن عالىمدار قاۋىمداستىعىنىڭ» اقش كامپۋستارىندا 150-دەن استام فيليالى بار. بۇل توپتار امەريكادا وقيتىن 430 مىڭ جۇڭگو ازاماتىنا الەۋمەتتىك ءىس-شارالار وتكىزۋگە كومەكتەسىپ وتىر. سونداي-اق ولار كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باعىت-باعدارىنان اۋىتقىعان جۇڭگو ستۋدەنتتەرى مەن امەريكالىق مەكتەپتەر تۋرالى اقپاراتتى جۇڭگو ەلشىلىكتەرى مەن كونسۋلدىقتارىنا شۇعىل جەتكىزىپ تۇرادى. مىسالى، جاقىندا مەريلەند ۋنيۆەرسيتەتىندە جۇڭگو ستۋدەنتى ديپلوم الۋ سالتاناتىندا امەريكاداعى «ءسوز بوستاندىعىنىڭ جىلى لەبى» تۋرالى ايتقان. ونىڭ بۇل ءسوزىن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ رەسمي گازەتى سىناپ جازدى. وسىلايشا الگى قىزدى قىتايدىڭ قاتاڭ باقىلاناتىن الەۋمەتتىك جەلىسىندەگىلەر تالاپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالدى جانە ونىڭ قىتايداعى وتباسى مۇشەلەرىنە قۋعىنعا ۇشىرادى. اقش-تاعى ەڭ اۋقىمدى جوبالاردىڭ ءبىرى بولىپ كەلگەن قىتايدىڭ ستۋدەنت الماسۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسى اياق استىنان تارىلىپ شىعا كەلدى.

بەيجىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەر، ساراپتامالىق ورتالىقتار مەن عالىمدارعا اقشانى اياماي بەرەدى. ءبىراق ەگەر ولاردىڭ ەڭبەكتەرىنەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ىسىنە قايشى كەلەتىن وي-پىكىر تابىلسا، بىردەن قىسىمعا تاپ بولادى. سوندىقتان جۇڭگو ساراپشىلارى بەيجىڭ ساياساتىنا قارسى پىكىر ايتسا، ۆيزا بەرىلمەيتىنىن جاقسى بىلەدى.

قىتايدىڭ ۇلى جازۋشىسى لۋ سين: «جۇڭگو شەتەلدىكتەرگە مال رەتىندە نەمەسە اۋليە رەتىندە قاراعان، ءبىراق ولارعا ەشقاشان تەڭ ادام رەتىندە قاراماعان» دەپ جازادى. بەيجىڭ سوزدەن ناقتى ىسكە كوشەدى دەپ سەنىم ارتادى. ءبىراق ءبىز قىتايمەن اراداعى قارىم-قاتىناسىمىز ادىلدىككە، ورتاق يگىلىككە جانە ءبىزدىڭ ەگەمەندىگىمىزدى قۇرمەتتەۋگە نەگىزدەلمەيىنشە، قول قۋسىرىپ، وتىرا المايمىز.

ەرنات قاشقىنوۆ، اعىلشىن ءتىلىنىڭ مامانى، جۋرناليست

اقش ۇكىمەتى USAIDباعدارلامالارىنىڭ 83 پايىزىن قىسقارتتى. بۇل تۋرالى ۆۆس جازدى.

اقش حالىقارالىقدامۋ اگەنتتىگى (USAID) باعدارلامالارىنىڭ 83 پايىزى، جالپى قۇنى ونداعان ميلليارد دوللارعا تەڭ 5200 كەلىسىمشارت قىسقارتىلعان.

قىسقارتۋدان كەيىن قالعان ءبىر مىڭداي باعدارلاما اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ باقىلاۋىنا بەرىلەدى. ولاردىڭ اراسىندا ازىق-تۇلىك كومەگىن كورسەتۋ، ادام اعزاسىنىڭ يمۋن جەتىسپەۋشىلىگى ۆيرۋسى دەرتى مەن تۋبەركۋلەزدى ەمدەۋ، بەزگەككە قارسى دارى-دارمەك جەتكىزۋ باعدارلامالارىن قارجىلاندىرۋ بارى بەلگىلى بولىپ وتىر. بۇعان قوسا ليۆان،گايتي، ۆەنەسۋەلا، كۋبا جانە باسقا دا اقش گرانتتارىنا اسا مۇقتاج ەلدەرگە كومەك كورسەتۋ باعدارلامالارى كۇشىندە قالعان.

اقش حالىقارالىقدامۋ اگەنتتىگى (USAID) – 1961 جىلى كونگرەسس قۇرعان تاۋەلسىز امەريكالىق ۇكىمەتتىك اگەنتتىك. ول اقش ۇكىمەتىنىڭ حالىقارالىق كومەك كورسەتىتىن نەگىزگى بولىمشەسى.

دونالد ترامپ ۋكراينا اقش-پەن اراداعى ماڭىزدى كەلىسىمنەن باس تارتتى مالىمدەدى. ترامپ وسى ۋاقىتقا دەيىن اقش-تىڭ ۋكرايناعا بەرگەن اقشالاي كومەگىنىڭ ەسەبى رەتىندە ۋكراينانىڭ سيرەك مەتالدار قورىنىڭ 50 پايىزىن الىپ وتىرماق بولعان ەدى، دەپ حابارلايدى ۆۆس.

«بىزدە سيرەك مەتالدار تۋرالى كەلىسىم بولعان، ءبىراق ولار بۇل كەلىسىمدى ەكى كۇن بۇرىن بۇزدى»، - دەدى ترامپ ماياميدە وتكەن فورۋمدا.

ترامپ سوعىس باستالعالى اقش-تىڭ ۋكرايناعا 350 ملرد دوللار كومەك بەرگەنىن، ءبىراق ونىڭ قايتارىمى بولماعانىن تىلگە تيەك ەتكەن.

«ەۋروپا ەلدەرى بەرگەن اقشاسىن قايتارىپ الىپ وتىر، ال اقش تۇك تە العان جوق»،- دەدى ول.

اقپاننىڭ باسىندا ترامپ ۋكرايندار قازبا بايلىعىن بەرسە، اقش كومەك قولىن سوزاتىنىن ايتقان. ونىڭ سوزىنشە، ۋكراينا جەرىندە سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدىڭ ءىرى قورلارى جيناقتالعان.

Reutersء-تىڭ حابارلاۋىنشا، اق ءۇي قۇجاتتا جازىلعان تالاپتاردى جەڭىلدەتىپ كييەۆكە تاعى دا ۇسىنۋى مۇمكىن. اگەنتتىكتىڭ دەرەگىنشە، اقش ۋكراينانىڭ ەڭ قاجەتتى ءارى قىمبات: گرافيت، ۋران، ليتيي سياقتى مينەرالدى رەسۋرستارىنىڭ تەڭ جارتىسىن العىسى كەلگەن.

ءقازىر كييەۆتە ترامپتىڭ ارنايى ەلشىسى كيت كەللوگ ءجۇر. ول بۇگىن ۆلاديمير زەلەنسكييمەن كەزدەسەدى.