جۇڭگو قوعامىندا سوڭعى بەس جىلدا ساياسي، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق تەپە-تەڭدىك كۇرت وزگەردى. الەمدىك ەكونوميكانىڭ قىتايعا وڭ اسەر بەرمەۋى ەلدەگى ءارتۇرلى الەۋمەتتىك توپتاردىڭ جانە بۇرىننان ساياسي بەسىكتە تەبىسىپ وسكەن باقاس كلاندىق توپ، وليگارxتاردىڭ ساياسي باسەكەگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ جاتىر. ەگەر كلداندىق جۇيە اراسىنداعى تايتالاس ساياسي بيلىكتىڭ جۇيەسىنە دە ىقپال ەتەرلىك كۇردەلى وزگەرۋلەرگە جول اشسا، وندا الداعى ۋاقىتتا ەلدە جاڭا ساياسي جۇيە ورنىعىپ، ونىڭ سورابى نەگىزىندە ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك رەفورمالاردىڭ جاسالۋى ابدەن مۇمكىن. بۇنداي وزگەرۋلەر مەن ەكونوميكالىق رەفورما قىتايدىڭ مۇناي مەن تابيعي گازعا دەگەن سۇرانىسىن ارتتىرماسا كەمىتپەيدى. بۇل ۇدەرىس قىتايدىڭ باتىس ايماقتار مەن ورتالىق ازياعا دەگەن ساياسي ۇستانىمى مەن قىزىعۋشىلىعىن ءتىپتى دە جوعارلاتا تۇسەدى دەگەن ءسوز.
ءقازىر جۇڭگو وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك فاكتورىن كولدەنەڭ تارتىپ ەلدىڭ ءبىرقانشا ايماقتارىندا قورعانىس پەن ساياسي اكىمشىلىك باسقارۋدى كۇشەيتىپ وتىر. ەلدە جاڭا ساياسي پرينسيپتەرگە نەگىزدەلگەن قاتاڭ رەجيم ورناي ءتۇستى. مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەلدەگى ءدىني، مادەني قاتىناستاردى تۇبەگەيلى تارتىپكە سالۋعا تىرىسۋدا. اكىمشىلىك باسقارۋ مەن ەكونوميكالىۇ قۇرىلىم ءھام قارجى سالاسىندا قاتاڭ قاداعالاۋ ورناتقاندىقتان ناۋقاننىڭ ارتى كلانارالىق توپتاردىڭ ءبىرىن-بىرى ساياسي مايداندا شىنداپ تىرەسۋىنە جەتكىزۋدە. بۇل كلاندىق جۇيەنىڭ ىشىندە كومپارتيا باسشىلارىنىڭ نەمەرە-شوبەرەلەرى (تايزى دانگ)، بۇرىنعى كومسومولدار توبى، مۇناي مەن تابيعي گاز توبى جانە شانxاي توبى سىندى ت.ب دا توپ، كلاندار بەلسەندى ساياسي ويىنداردىڭ وتىن تۇتاتۋعا ساقاداي ساي تۇر. ەلدەگى كلاندار اراسىنداعى ساياسي باقتالاستىق قىتايدىڭ الداعى بولاتىن ساياسي ءھام اكىمشىلىك جۇيەسىنە زور اسەرىن تيگىزبەي قويۋى مۇمكىن ەمەس.
جۇڭگو ۇلتشىلدارىنىڭ جۇڭگو كومپارتياسىنىڭ ۇلتتىق اۆتونوميا ءتۇزۋ مەن ۇلت ساياساتىن سىناپ كەلگەنىن ەسكەرسەك، كەلەشەكتە قىتايدىڭ بيلەۋشى تابىنا ناقتى كىمدەردىڭ كەلەتىنىن بولجاي ءبىلۋ اسا كۇردەلى ەمەس. قىتايداعى ۇلتتىق اۆتونوميا مەن شەكارالاس وڭىردەگى ۇلت قاۋىپسىزدىگىنىڭ شامادان تىس كۇشەيىپ كەتۋىنە قاراپ بيلىكتى سىناۋشى توپتاردىڭ ۇسىنىستارى ەسكەرىلىپ جاتقانىن بىلۋگە بولادى. باتىس پەن جۇڭگو جانە امەريكا قاتىناستارىنىڭ سىندارلى كەزەڭىندە بيلەۋشى جۇڭگو كومپارتياسىنا جۇڭگو ۇلتشىل توپتارىنىڭ ساياسي پوزيسياسى وزگەرمەي قويۋىن تۇسپالداۋ قيىن. شىعىس تەڭىز جولدارىنىڭ تارايۋى، تەڭىز كەزبەلىگىندەگى جۇڭگو مۇددەسىنىڭ ىلعي دا جەڭىلىس تابا بەرۋى ەلدەگى جاڭا بۋىن ۇلتشىل كۇشتەرىنە تىڭنان وي سالدى دەسەك ارتىق ايتپاعان بولامىز. ولار ەندى ەۋروپا جانە امەريكامەن قىرعي-قاباق بولۋدى دۇرىس كورە بەرمەيدى. الپاۋىتتار اراسىنداعى ەكونوميكالىق شىعىننىڭ سالماعى اۋەلى جۇڭگو كاسىپورىندارىنىڭ مويىنىنا تۇسەدى، قىتايدا مەملەكەتتىڭ جان تامىرى سانالعان نارىق شارۋاشىلىعى قۇلدىراسا ساياساتقا وڭ اسەرىن بەرمەيتىنى شىندىق. ءوز نارىعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قىتايداعى جاندى xالىقارالىق كاسىپورىندار قىرعي-قاباق بايلانىستارعا تىكەلەي بيلەۋشى كومپارتيانى سىنايدى. وندا جۇڭگو كومپارتياسىنا دەگەن ساياسي پوزيسياسى مەن سەنىمى وزگەرەدى.
قورىتا ايتقاندا، قىتايدىڭ سىرتقى قاتىناستارداعى كەيبىر شالىس باسقان قادامدارى ىشكى قىتايداعى كلاندىق جۇيەنىڭ شامىنا ءتيۋى بەك مۇمكىن. كلاندىق جۇيەنىڭ قاقتىعىسى جۇڭگو كومپارتياسى ساياساتىنا ارالاسپاي قويمايدى. بۇنىڭ سوڭى بيلىك پەن ۇلتتىق كاپيتالدىڭ قاقتىعىسىنا اپارىپ سوعادى. جۇڭگو كومپارتياسى ەلدەگى ۇلتتىق كاپيتاليزمدى وڭ رەتكە سالماسا نەمەسە ولاردىڭ دا سىن-پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ بەلگىلى دەڭگەيدە ساياسي ديالوگ جاساي الماسا سوڭىن بولجاۋ تىم قيىن. سوندىقتان جۇڭگو كومپارتياسى ءوز مۇددەسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەلدەگى كلاندىق جۇيەمەن بەيرەسمي مامىلەگە كەلۋى ايقىن. بۇل كەلەشەكتە قىتايدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىنا تىكە ىقپال ەتەدى.
ەلدەس وردا، نەجميتتين ەرباكان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترى /تۇركيا/
