قىرعىزستاندا حالىق قۇرىلتايى وتپەك، دەپ حابارلايدى قىرعىستاندىق كابار اقپارات اگەنتتىگى
قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆتىڭ «حالىق قۇرىلتايىن شاقىرۋ تۋرالى» جارلىعىمەن حالىق قۇرىلتايى تۋرالى ۋاقىتشا ەرەجە بەكىتىلدى.
قىرعىز پرەزيدەنتىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى ەربول سۇلتانبايەۆ سادىر جاپاروۆتىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتاي وتكىزۋ تۋرالى شەشىمىن ءتۇسىندىردى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 4-بابىنا سايكەس، قىرعىزستاندا مەملەكەتتىك بيلىك جالپى حالىق سايلاعان پرەزيدەنتپەن قامتاماسىز ەتىلەتىن حالىق بيلىگىنىڭ ۇستەمدىگى پرينسيپىنە نەگىزدەلگەن.
«قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى مەن زاڭدارىنا سايكەس ازاماتتاردىڭ رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى ماڭىزى بار زاڭداردى تالقىلاۋ جانە قابىلداۋعا قاتىسۋعا قۇقىعى بار. قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى قوعام مەن مەملەكەت ىستەرىن باسقارۋعا تىكەلەي جانە ءوز وكىلدەرى ارقىلى قاتىسۋعا قۇقىلى. ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك ورگاندار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا، باسقا دا ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا قۇرىلتايلار وتكىزۋگە قۇقىعى بار.
حالىق قۇرىلتايى – قوعامدى دامىتۋدىڭ باعىتتارى بويىنشا ۇسىنىستار بەرەتىن الەۋمەتتىك-وكىلەتتى، كەڭەسشى، قاداعالاۋشى جينالىس.
قىرعىزستاندا سەلدەن قازاقستاندىق 4 بالا كوز جۇمدى، دەپ حابارلايدى Ulys قىرعىز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.
كەشە وش وبلىسىنىڭ نووكات اۋدانىندا سەل ءجۇرىپ، سالدارىنان اۋىل تۇرعىندارى مەن تۋريستەر قازا تاپقان ەدى. كوز جۇمعانداردىڭ اراسىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىندا تۇرعان 4 بالا بولعان.
«قايعىلى وقيعا بولعان كۇنى ەكى ۇل مەن ەكى قىز انالارىمەن بىرگە تۋىستارىنا قوناققا بارعان. تۋريستىك ايماققا تۇسكەن سەل كىشكەنتاي شىعىسقازاقستاندىقتاردىڭ ءومىرىن قيىپ، ءوڭىر حالقى ءۇشىن قايعىلى جاعدايعا اينالدى»، - دەپ مالىمدەدى شقو اكىمدىگى.
بۇگىن كوز جۇمعان بالالاردىڭ دەنەلەرى ارنايى بورتپەن وسكەمەنگە جەتكىزىلدى. وبلىس اكىمى ەرمەك كوشەربايەۆ قازا تاپقانداردىڭ تۋىستارىمەن كەزدەستى.
ەسكە سالساق، بۇعان دەيىن قىرعىزستاندا الاپات سەل بولعانى تۋرالى حابارلاعان بولاتىنبىز.
باۋىرلاس ەلگە بارا قالساڭىز كوپشىلىگى بابالاردان بەرى كەلە جاتقان اق قالپاعىن كيىپ جۇرەدى. قىرعىز بەلسەندىلەرى 2011 جىلدان بەرى بۇل مەرەكەنى اتاپ وتەدى. اق قالپاق كۇنىن تەك 2016 جىلى جوگوركۋ كەنەش ارنايى قاۋلى قابىلداپ، رەسمم مەرەكە رەتىندە بەكىتتى. سودان بەرى ۇلتتىق باس كيىم كۇنى جىل وتكەن سايىن بۇقارالىق سيپاتقا يە بولۋدا. بۇل باۋىرلاس ەلدىڭ ۇلتتىق باس كيىمگە دەگەن قۇرمەتى، ۇلتتىق تاريحقا، ساناعا، بولمىسقا دەگەن ەرەن ماحابباتى بولسا كەرەك. وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا، ايىر قالپاقتىڭ تاريحى 700 جىلدان اسادى. جازدا ىستىق وتكىزبەيتىن، قىستا باستى جىلى ۇستايتىن باس كيىم تاۋلى ايماقتىڭ اۋا- رايىنا دا قولايلى. ءدال وسى مەرەكە كۇنى قىرعىز باۋىرلار اق قالپاقتارىن كيىپ جۇرۋگە تىرىسادى. ءتىپتى بيلىكتەگىلەر مەن پارلامەنت دەپۋتتاتتارىن دا اق قالپاقپەن كورسەڭىز تاڭ قالماڭىز. ال ءبىزدىڭ ەلىمىز دە بىلتىردان باستاپ 1-شىلدەنى «ۇلتتىق دومبىرا كۇنى» رەتىندە اتاپ وتەتىن بولدى. پرەزيدەنت ن.نزاربايەۆ اتالعان مەرەكەگە قاتىستى ارنايى قاۋلىعا قول قويعان بولاتىن.
ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىنە قاتىستى، دەپ حابارلايدى اقوردا.
قاسىم-جومارت توقايەۆ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەردىڭ حالىقارالىق ساياساتتىڭ ماڭىزدى فاكتورىنا اينالعانىن اتاپ ءوتىپ، ونىڭ مەملەكەتتەر باسشىلارىنا ايماقتىڭ ودان ءارى دامۋ باعىتىن ءوزارا سەنىمگە نەگىزدەلگەن رۋحتا ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىنە توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قۇبىلمالى گەوساياسي جانە الەمدىك ەكونوميكانىڭ تۇراقسىزدىعى جاعدايىندا وتكەن كەزدەسۋ ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىنتىماعى بەرىك ەكەنىن كورسەتەدى. سونداي-اق جاڭا سىن-قاتەرلەر مەن قاۋىپتەرگە بىرلەسىپ قارسى تۇرۋعا دەگەن ورتاق ۇمتىلىسىمىزدى بىلدىرەدى.
– ءبىزدىڭ قاتىناستارىمىزدىڭ ەرەكشە سيپاتى ورتالىق ازيانى ءححى عاسىردا دامىتۋدى كوزدەيتىن دوستىق، تاتۋ كورشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى بۇگىن قابىلداناتىن شارتتا بەكىتىلگەن. بۇل قۇجات مازمۇنى مەن تاريحي پەرسپەكتيۆاسى تۇرعىسىنان بىرەگەي سانالادى. وعان ەلدەرىمىز اراسىنداعى مەملەكەتارالىق ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ 30 جىلدىعىندا قول قويىلۋىنىڭ سيمۆولدىق ءمانى بار. بۇل تاريحي قۇجات بەسجاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىمىزدىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باسقانىمىزدى بىلدىرەدى، – دەپ اتاپ ءوتتى قازاقستان پرەزيدەنتى.
قاۋىپسىزدىك جانە ديپلوماتيا سالاسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلداردى نىعايتۋ كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلە رەتىندە اتالدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق ازيا ورنىقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ، جان-جاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ، بەيبىتشىلىك پەن وركەندەۋدىڭ كەڭ ايماعىنا اينالۋعا ءتيىس.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ پىكىرىنشە، مەملەكەتتەر باسشىلارى وڭىردەگى ءالى دە ساقتالىپ وتىرعان تۇراقسىزدىق فاكتورلارىن بارىنشا جويۋ ءۇشىن بارلىق مۇمكىندىكتى جاساۋى كەرەك.
– مەملەكەتارالىق شەكارالارداعى ءاربىر مىلتىق داۋسىنىڭ جاڭعىرىعى ەكى ەلگە عانا ەمەس، بۇكىل وڭىرگە جاعىمسىز اسەر ەتەدى. كەرىسىنشە، ءدال قازىرگى داعدارىس جاعدايىندا مەملەكەتتەرىمىز قايشىلىقتاردى ەڭسەرۋ ىسىندە وركەنيەتتىلىكتىڭ، جاۋاپتىلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتۋگە ءتيىس. شەكارانى زاڭدى تۇردە راسىمدەۋ ۇدەرىسىنىڭ وتە كۇردەلى ءارى قيىن ەكەنىن ءوز تاجىريبەمىزدەن بىلەمىز. داۋلى ماسەلەلەر شىنايى تاتۋ كورشىلىك پەن حالىقارالىق قۇقىقتىڭ ىرگەلى قاعيداتتارىنا قۇرمەت كورسەتۋ ارقىلى تەك قانا بەيبىت جولمەن شەشىلۋى مۇمكىن. بۇنىڭ باسقا جولى جوق، – دەدى پرەزيدەنت.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە ءوزىنىڭ شەكاراسىن تولىق دەليميتاسيا جاساعان جالعىز مەملەكەت رەتىندە ءوزارا ءتيىمدى شەشىمدەر ىزدەستىرۋگە بارىنشا كومەكتەسۋگە دايىن.
مەملەكەت باسشىسى كوپجاقتى ىقپالداستىقتىڭ بەرىك ەكونوميكالىق بازاسىن قالىپتاستىرۋ وزەكتى مىندەت بولىپ قالا بەرەتىنىنە نازار اۋداردى.
– سوڭعى 5 جىلدا قازاقستان مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 42 پايىزعا ارتىپ، 6،3 ميلليارد دوللارعا جەتتى. ءوزارا ساۋدا-ساتتىقتى كەڭەيتۋ ءۇشىن زور مۇمكىندىكتەر بار ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، الداعى ۋاقىتتا بۇل كورسەتكىشتى 15 ميلليارد دوللارعا دەيىن جەتكىزۋگە نيەتتىمىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
قازاقستان پرەزيدەنتى ەكونوميكالىق الەۋەتتى جانە ءتيىمدى گەوگرافيالىق ورنالاسۋدىڭ ارتىقشىلىعىن تولىق پايدالانۋ ءۇشىن قۇرىلىمدىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق شەكتەۋلەردى جويۋدى كوزدەيتىن ءوزارا تىعىز ىقپالداستىقتى جولعا قويۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىنە نازار اۋداردى.
مەملەكەت باسشىسى ايماقتىڭ ترانسپورتتىق بايلانىسىن ارتتىرۋ جانە ترانزيت شارتتارىن بىرتىندەپ جاقسارتۋ قاجەت دەپ سانايدى. سونداي-اق پرەزيدەنت عىلىم جانە ءبىلىم سالاسىنداعى ىقپالداستىقتى كەڭەيتۋگە شاقىردى.
– بۇگىنگى ءسامميتتىڭ قورىتىندىسى ورتالىق ازياداعى بەيبىتشىلىك، قاۋىپسىزدىك جانە وركەندەۋ ءۇشىن ايماقتىق كووپەراسيانى دامىتۋدىڭ جاڭا كەزەڭى بولادى دەپ سانايمىن. قازاقتا «تاتۋلىق – تاۋسىلماس باقىت» دەگەن دانالىق بار. ۋاقىت سىنىنا توتەپ بەرگەن تىعىز ءارى سەنىمدى قارىم-قاتىناسىمىز، ورتاق تاريحي جانە رۋحاني تامىرىمىز ەلدەرىمىز اراسىنداعى دوستىعىمىزدىڭ سارقىلماس كوزى بولاتىنىنا سەنەمىن، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
سونىمەن قاتار كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋدە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ، وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيويەۆ ءسوز سويلەدى.
كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىنىڭ بىرلەسكەن مالىمدەمەسى، وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ 2022-2024 جىلدارعا ارنالعان جول كارتاسى، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ كوپجاقتى فورماتتار اياسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدار تۇجىرىمداماسى، ورتالىق ازياعا ارنالعان «جاسىل كۇن ءتارتىبى» ايماقتىق باعدارلاماسى قابىلداندى.
بۇدان بولەك قازاقستان رەسپۋبليكاسى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى، تاجىكستان رەسپۋبليكاسى، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ورتالىق ازيانى ءححى عاسىردا دامىتۋدى كوزدەيتىن دوستىق، تاتۋ كورشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارت كەلىسىلدى جانە وعان قول قويۋ ءراسىمى باستالدى.
سونىمەن قاتار ارالدى قۇتقارۋ حالىقارالىق قورىنىڭ قۇرىلتايشى مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ ارالدى قۇتقارۋ حالىقارالىق قورى پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن ۇزارتۋ تۋرالى شەشىمگە قول قويىلدى.
