Big Data-نىڭ تاڭقالارلىق ءوسۋى
ءبارى ديجيتال ءداۋىر باستالعالى بەرى ادامزات جيناعان مالىمەتتەر جارىلىسىنان باستالادى. بۇل ارينە، كومپيۋتەرلەر سانىنىڭ كوبەيۋىمەن، ينتەرنەتپەن جانە ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان الەمنەن مالىمەتتەر جينايتىن تەحنولوگيالاردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى. مالىمەتتەر وزدەرى جاڭادان ويلاپ تابىلعان جوق. كومپيۋتەر ءداۋىرى مەن مالىمەتتەر بازاسىنان بۇرىنعى قاعاز جازبالار، ارحيۆتەگى ماتەريالدار مالىمەتكە جاتادى. كومپيۋتەرلەر، ەلەكتروندىق كەستەلەر، مالىمەتتەر بازاسى سول مالىمەتتەردى ۇلكەن اۋقىمدا ساقتاۋ مەن رەتكە كەلتىرۋدىڭ ءادىسىن بەردى. اياق استىنان سىزگە مالىمەتتەر «تىشقاندى» شىرت ەتكىزۋ قالۋى ارقىلى قولجەتىمدى بولا قالدى.
دەگەنمەن العاشقى كەستەلەر مەن مالىمەتتەر بازاسىنان بەرى ۇزاق جول ءجۇرىلدى. مىسالى بۇگىن، ەكى كۇندە جاسالىپ جيناقتالاتىن مالىمەتتەر ادامزاتتىڭ 2000 جىلدارعا دەيىن جاسالعان، جينالعان مالىمەتتەرىمەن بىردەي ەكەن. ءيا، ءيا ءاربىر ەكى كۇندە. 2020 جىلداردا ديجيتال مالىمەتتەر شامامەن 5 ZB-دان (زەتابايت) 50 ZB-قا ۇلعايادى ەكەن. 1 ZB = 1000000000000 GB.
بۇگىن، ءبىزدىڭ ءاربىر جاساعان قادامىمىز «ديجيتال ءىز» قالدىرادى. ءتىپتى دۇكەننەن ءبىر زات الساڭىز، مۇنىڭ ءبارى مالىمەت رەتىندە ساقتالىپ، قاتتالىپ قالادى.
ياعني، ءبىزدىڭ ءاربىر ديجيتال ءىسىمىز «ديجيتال ءىز» قالدىرادى، جانە ولار اۆتوماتتى تۇردە سىزگە بىلىنبەي جاسالىپ كوبەيە بەرەدى. ينتەرنەتكە شىققان سايىن، GPS-ى بار سمارتفونمەن جۇرگەن كەزدە، الەۋمەتتىك جەلىدە دوستارىڭىزبەن بايلانىستا نەمەسە چاتتا بولعاندا جانە ءسىز كىمسىز، قايدانسىز، قاي سالادا، قانداي كومپانيادا جۇمىس ىستەيسىز، قاي دۇكەننەن قانداي زات الاسىز، قاي جەرىڭىزدىڭ اۋىرادى، كىممەن قارىم-قاتىناستاسىز، قانداي سايتتارعا كىرەسىز، سمارتفونىڭىزدا قانداي قوسىمشا باعدارلامالار (apps) قولداناسىز، وتباسىڭىز، مىنەز-قۇلقىڭىز ت.ب. ءبارىن ءتىزىلىپ، تالدانىپ ساقتالا بەرەدى. ينتەرنەتتىڭ بارلىق بەتتەرىندەگى مالىمەتتەر دە «Big data». ولار Googleء-دىڭ، Facebookء-تىڭ جانە تاعى باسقا الىپتاردىڭ سەرۆەرلەرىندە تۇر، وعان ارنايى ورگانداردىڭ قولى جەتەتىندىگىنە كۇمان جوق. ءسىز ءارتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەر، قوسىمشا باعدارلامالارداعى انكەتالاردى تولتىرۋ ارقىلى ول مالىمەتتەردى جيناۋعا ءوزىڭىز كومەكتەسىپ جاتىرسىز. Google-دەن ءبىر سوزگە ىزدەۋ سالساڭىز، سونىڭ جارناماسى كەلەسى بەتتە تۇراتىنىن بايقاعان شىعارسىز. سودان-اق ءسىزدى نە قىزىقتىراتىنىن بىلەدى. «Big data»-داعى مالىمەتتەر جيىنتىعى تەك قانا لاۋھۋل ماحفۋزعا جەتپەيتىن شىعار.
سونىمەن قاتار، ادامنىڭ ەمەس اقىلدى قۇرلىعى، ماشينالار دا مالىمەتتەردىڭ كوبەيۋىنە ۇلەس قوسادى. ولار بىر-بىرىمەن نەمەسە ۇيدەگى سەرۆەرلەر ارقىلى مالىمەت الماسادى. ۇلكەن زاۋىتتارداعى وندىرىستەگى جابدىقتاردىڭ كوپشىلىگىنە سەنسورلار ورناتىلعان، ولار دا بىر-بىرىنە مالىمەتتەر جىبەرىپ تۇرادى.
«Big Data» تەرمينى وسى بارلىق مالىمەتتەردى جيناۋعا جانە سونى ادامزاتتىڭ ءوز مۇددەسىنە ءارتۇرلى سالالاردا قولدانۋ قابىلەتتىلىگىنە قاتىستى ايتىلادى.
«Big Data» قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
«Big Data» مىناداي پرينسيپتەرمەن جۇمىس ىستەيدى: ءبىر ماسەلە، نە ءبىر جاعداي تۋرالى نەعۇرلىم كوپ بىلسەڭىز، سوعۇرلىم ءسىز سەنىمدى يدەيالار تابا الاسىز، ءارى قاراي نە بولاتىنىن بولجاي الاسىز.
كوپ مولشەردەگى مالىمەتتەردى سالىستىرۋ، بۇرىن بەلگىسىز بولىپ كەلگەن جايتتاردى انىقتاۋعا، سوڭىنان سالماقتى شەشىم قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كوبىنەسە بۇل جيناقتالعان مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە جاسالعان مودەلدەۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. سول مودەل ارقىلى جاعدايدى يميتاسيالاپ، بەرىلگەن پروسەسستەردىڭ شامالارىن رەتتەۋ ارقىلى وڭتايلى ناتيجەلەردى كوزدەيدى. بۇنداي پروسەسستەر اۆتوماتتاندىرىلعان.
بۇل وراسان زور مالىمەتتەردى جيناۋ، انىقتاۋ، سۇرىپتاۋ، سارالاۋ جانە وڭدەۋ وڭاي شارۋا ەمەس، ول جاساندى ينتەللەكتى مەن ماشينامەن وقىتۋ ارقىلى ىسكە اسادى. جالپى «مالىمەتتەرگە» فوتوسۋرەتتەر، ۆيدەو، اۋديوجازبالار، ماتىندەر، مالىمەتتەر بازاسى، سەنسورلاردىڭ تۇسكەن كورسەتىلىمدەر جانە ت.ب. جاتادى.
Big data قالاي قولدانىلادى؟
تولاسسىز ءوسىپ جاتقان وسى مالىمەتتەر اعىنىن ءقازىر ءبىز وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن عانا مۇمكىن بولماعان ادىستەر ارقىلى ءوز قاجەتىمىزگە جاراتا الامىز. بۇل ءارتۇرلى سالاداعى بيزنەس الەمىنە توڭكەرىس اكەلەدى، كومپانيالار وزدەرىنىڭ كليەنتتەرىنىڭ قاي سەگمەنتتە، قانداي تاۋارعا سۇرانىس بولاتىنىن وتە ۇلكەن دالدىكپەن بولجاي الادى. Big Data سونىمەن قاتار كومپانيالارعا وزدەرىنىڭ ءىس-قيمىلدارىن الدەقايدا ءتيىمدى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بيزنەستەن تىس Big Data ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ءارتۇرلى جولدارمەن وزگەرتۋگە كومەكتەسەدى:
مەديسينادا وتە ۇلكەن دارىگەرلىك جازبالاردى ساراپتاۋ مەن مودەلدەۋ ارقىلى اۋرۋلاردى باستاپقى كەزەڭىندە انىقتاپ جانە جاڭا دارىلەردىڭ ءتۇرىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءارتۇرلى سەنسورلاردان كەلەتىن مالىمەتتەردى جيناپ، سارالاۋ ارقىلى تابيعي جانە تەحنوگەندىك اپپاتاردى، جەر سىلكىنۋىن الدىن – الا بولجاپ، دەر كەزىندە شارا قولدانۋعا جاعداي جاسايدى. سونىمەن قاتار سوعىس جايىنداعى بوسقىنداردى باقىلاپ، قورعاۋعا، پوليسيا كۇشتەرىنىڭ ستراتەگياسىن جاساۋعا، كۇشتەردى دۇرىس قولدانۋعا، سول ارقىلى قىلمىستاردىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى.
Big Data تۋعىزاتىن ماسەلەلەر
Big Data بىزگە بۇرىن تۇسكە دە كىرمەگەن يدەيالار مەن مۇمكىندەر سيلاي وتىرىپ، شەشۋىن ىزدەيتىن ماسەلەلەردى دە جۇكتەيدى:
مالىمەتتەردىڭ كونفيدەنسيالدىلىعى. جاسالىنىپ جاتقان Big Data-نىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ جەكە ءومىرىمىز جايلى اقپاراتتار وتە كوپ جانە ولاردىڭ نەگىزگى بولىگىنىڭ كونفيدەنسيالدىلىعىن ساقتاۋعا ءبىزدىڭ قۇقىعىمىز بار. ءبىز ىڭعايلىلىق ءۇشىن پەرسونالدىق مالىمەتتەردى اشامىز. دەگەنمەن، پەرسونالدىق مالىمەتتەردى اشۋ مەن ىڭعايلىلىقتىڭ بالانسىن تابۋىمىز كەرەك. مالىمەتتەردى قورعاۋ. مىسالى ءبىز بانكىلەرگە ونلاين بانكينگ قولدانۋ ءۇشىن ءوزىمىز جايىندا اقپارتتاردى بەرەمىز، ءبىراق ولار قانشالىقتى ءقاۋىپسىز جاعدايلاردا ساقتالادى؟
ەگەر مالىمەتتەر كەزدەيسوق اشىلىپ قالسا، سول ارقىلى بىرەۋلەردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، ديسكريميناسياعا ءتۇسىپ قالۋ ءقاۋىپى دە جوق ەمەس.
بولاشاققا قاراساق
ءومىرىمىزدى ادام تانىماستاي وزگەركەن Big Data بۇگىن وسىنداي بولسا، ەرتەڭ نە بولماقشى؟ مالىمەتتەر كوبەيە بەرەدى، ساراپتاۋ جۇيەلەرى تەحنولوگياسى ءارى قاراي دامي بەرەدى.
بيزنەستىڭ Big Data-نى قولدانۋ قابىلەتى وتە جوعارى بولۋى شارت. ونى وزدەرىنىڭ ستراتەگيالىق اكتيۆى رەتىندە قاراستىرعان بيزنەستەر عانا قالىپ، الدىعا داميدى.
