ماجىلىستە قازاقستان مەن تۇركيانىڭ اسكەري ىنتىماقتاستىعىن جاڭا دەڭگەيگە شىعاراتىن كەلىسىم راتيفيكاسيالاندى. بۇل قۇجاتقا ساي، باۋىرلاس ەلدەردىڭ اتالعان سالاداعى بايلانىسى ءتىپتى كۇشەيەدى. ناتو ۇيىمى مۇشەسى ءارى اسكەري تەحنيكاسى اتالعان ۇيىمنىڭ ستاندارتتارىنا ساي كەلەتىن، سونىمەن قاتار، بىتىمگەرلىك سالاسىندا جانە تەررورشىلارمەن جىلدار بويعى كۇرەستە تاجىريبەسى مول باۋىرلاس ەلدىڭ تاسىل-تاجىريبەسى ءبىزدىڭ اسكەرلەرگە دە پايدالى بولارى ءسوزسىز.
بۇعان دەيىن تۋىس ەكى ەل اراسىنداعى اسكەري سالادا ەكى كەلىسىم جاسالعان بولاتىن. 1993 جىلعى قۇجات «اسكەري ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى» بولسا، 1994 جىلى قابىلدانعان كەلىسىم «اسكەري عىلىم، تەحنيكا جانە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق» دەپ اتالعان ەدى. ال قازاقستان مەن تۇركيانىڭ قورعانىس ۆەدومستۆالارىنىڭ كوپتەگەن ماڭىزدى سالاسىن رەگلامانتتەيتىن 21 پۋنكتتەن تۇراتىن بۇل جولعى قۇجاتتىڭ ءجونى بولەك. زاڭ جوبا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاسيالاۋ تۋرالى» دەپ اتالادى. بۇل جەردە «اسكەري ىنتىماقتاستىق» دەگەن سوزگە باسا ءمان بەرسەنىز كوپ دۇنيەنى تۇسىنەسىز. تۇركيا رەسپۋبليكاسى قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قالىپتاستىرۋعا العاشقىلاردىڭ ءبىر بولىپ كومەك قولىن سوزىپ 1998 جىلى 5 ميلليون اقش دوللارى كولەمىندە اسكەري جاردەم بەرگەنىن ۇمىتپاعان ابزال. پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا ماڭىزدى كەلىسىمدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تيمۋر داندىبايەۆ تانىستىردى. ونىڭ سوزىنشە، كەلىسىمگە 2018 جىلدىڭ 13 قىركۇيەگىندە انكارا قالاسىندا قول قويىلعان. «تۇركيا رەسپۋبليكاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ماڭىزدى دا نەگىزگى ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. جانە ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ سىرتقى ساياساتىندا ەرەكشە ورىن الادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكى مەملەكەت اراسىنداعى اسكەري سالاداعى ىنتىماقتاستىق 1993 جىلعى 8 تامىزداعى اسكەري ءبىلىم سالاسىنداعى، سونداي-اق 1994 جىلعى 23 اقپانداعى اسكەري عىلىم، تەحنيكا جانە ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدەر نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. جوعارىدا اتالعان حالىقارالىق شارتتاردىڭ كەيبىر ەرەجەلەرى ەكى مەملەكەتتىڭ قولدانىستاعى زاڭناماسىنا سايكەس كەلمەۋى جانە ولاردا ءىس-شارالاردى وتكىزۋ بويىنشا قارجىلىق شىعىستارمەن قامتاماسىز ەتۋ ءتارتىبىنىڭ بولماۋىنا بايلانىستى اسكەري ىنتىماقتاستىق سالاسىندا جاڭا كەلىسىم جاساسۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان بولاتىن. قاراستىرىلىپ وتىرعان كەلىسىمنىڭ ماقساتى — تاراپتار اراسىنداعى تەڭ قۇقىقتىق پەن ءوزارا تيىمدىلىك قاعيداتتارى نەگىزىندە اسكەري ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ بولىپ تابىلادى. كەلىسىم اسكەري دايارلىق پەن وقىتۋدى قوسا العاندا، بۇدان بۇرىن قامتىلماعان بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلاردى وتكىزۋ، كارتوگرافيا، گيدروگرافيا، توپوگەودەزيالىق قامتاماسىز ەتۋ، اۋە كەڭىستىگى ارقىلى اسكەري مۇلىكتىڭ ءترانزيتى، مەديسينالىق كومەك كورسەتۋ، زاڭ قۇزىرەتتىلىگى، سونىمەن قاتار، باسقا دا ماسەلەلەردى كوزدەيدى. وسى كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋ بويىنشا ءىس-شارالار تاراپتارمەن بىرلەسىپ ازىرلەنگەن جىلدىق ىنتىماقتاستىق جوسپارىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋ قازاقستاننىڭ اسكەري سالاداعى مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋدى قامتاماسىز ەتەدى جانە ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىقتىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەتىن بولادى. زاڭدى قابىلداۋ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قوسىمشا قاراجات ءبولۋدى تالاپ ەتپەيدى. سونداي-اق كەرى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قۇقىقتىق سالدارعا اكەپ سوقتىرمايدى»،-دەدى بايانداماسىندا تيمۋر تۇرار ۇلى. دەپۋتات اسىلبەك سماعۇلوۆ بولسا بىردەن، «مەن بۇل زاڭ جوبانى قولدايمىن جانە ارىپتەستەرىمدى قولداۋعا شاقىرامىن»، - دەدى، سوسىن قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارىنا ساۋالىن قويدى. «قۇرمەتتى تيمۋر تۇرار ۇلى، كەلىسىمنىڭ 3-بابىندا اسكەري دايارلىق جانە ءبىلىم بەرۋ، وقىتۋ — ەكى ەل اراسىنداعى قورعانىس ۆەدومستۆالارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق سالالارىنىڭ ءبىرى رەتىندە كورسەتىلگەن. ياعني تۇركيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جاۋىنگەرلەرلىك قابىلەت دەڭگەيى جوعارى ءارى اسكەري دايىندىق وقۋ ورىندارىنىڭ جەلىسى جاقسى دامىعان. بۇل جەردە ءبىز ولاردان تاجىريبە الاتىن جەرىمىز بار. دەمەك، بۇل نورما وسى زاڭ جوباسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى تۇسى دەپ بىلەمىن. دەگەنمەن، تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدە اسكەري كادرلاردى دايىنداۋدا تولىققاندى وقۋ بازاسى قالىپتاسقانىن دا ايتا كەتكەن ابزال. وسى ورايدا مىنانى سۇرايىن دەگەم: وسى كەلىسىم راتيفيكاسيالانعاننان كەيىن ەلىمىزدە دايىندالمايتىن اسكەري ماماندىقتار بويىنشا جىبەرەتىندەردىڭ سانىن ۇلعايتۋ جوسپارلارىڭىزدا بار ما؟» ارنايى تالداۋ ناتيجەسى بويىنشا تۇركيادان ءبىلىم العان اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ بىلىمدەرى دە جوعارى، پراكتيكالىق بىلىكتىلىكتەرىنىڭ دە كۇشتى ەكەنى انىقتالعانىنا توقتالعان تيمۋر داندىبايەۆ باۋىرلاس ەلدىڭ اسكەري وقۋ ورىندارىندا اسكەري تەڭىز كۇشتەرىنە سايكەس، مەديسينالىق ماماندىقتار سىندى تاپشى ماماندىقتار بويىنشا جاستاردى وقىتۋدى جوسپارلاپ وتىرعاندارىن ايتتى. ءوز كەزەگىندە ءماجىلىستىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، دەپۋتات باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ قوسىمشا بايانداما جاسادى. «ق ر ءتۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەلباسى ن.نازارابيەۆ ءوز سوزدەرىندە ءبىزدىڭ تۇركيا رەسپۋبليكاسىمەن ورتاق الەۋمەتتىك-مادەني فاكتورلارعا نەگىزدەلگەن ىزگى قارىم-قاتىناستارىمىز تۋرالى بىرنەشە رەت ايتتى. وعان ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ تاريحي، ءدىني جانە مادەني جاقىندىعى نەگىز بولدى. سونىمەن قاتار، ەلباسى تۇركيانىڭ جاس مەملەكەتىمىزدىڭ ەگەمەندىگىن ءبىرىنشى بولىپ مويىنداعانىنا ەرەكشە ءمان بەردى. قازاقستان مەن تۇركيا ەكى جاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ اسا مىڭىزدى باعىتتارى بويىنشا ءوزارا ءتيىمدى قاتىناستار مەن ىنتىماقتاستىق ورناتقان جانە ونى ارى قاراي دامىتىپ وتىر. مۇندا تەڭ قۇقىقتىق جانە ءوزارا ءتيىمدى قاعيداتتار نەگىزىندە قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك سالاسىندا ىنتىماقتاستىق ماڭىزدى ءرول اتقارادى. تۇركيانىڭ قارۋلى كۇشتەرى قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باستاپقى قالىپتاسۋى مەن دامۋى كەزەڭىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ جان-جاقتى قولداۋ كورسەتتى. بۇگىنگى كۇنى ەكى ەلدىڭ قورعانىس ۆەدومستۆالارى اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىق سالاسىنداعى ۇزاق مەرزىمدى ءوزارا ءىس-قيمال جولعا قويىلعان. قارالىپ وتىرعان كەلىسىم تاراپتار اراسىنداعى تەڭ قۇقىقتىق جانە ءوزارا ءتيىمدى قاعيداتتار نەگىزىندە اسكەري ىنتىماقتاستىق ورناتۋ جانە ودان ارى دامىتۋ ماسەلەلەرىن قامتيدى. كەلىسىمدە قورعانىس ونەركاسىبى سالاسى، اسكەري بارلاۋ، بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرۋدە ءوزارا ساپار، ءبىلىم الماسۋ، اسكەري بارلاۋ، اقپاراتتى قورعاۋ مەن بارلاۋ اقپاراتتارىن الماسۋ بويىنشا سونداي-اق ەكى مەملەكەتتىڭ اۋە كەڭىستىگى ارقىلى اسكەري مۇلىكتىڭ ءترانزيتى، مەديسينالىق كومەك كورسەتۋ، يۋريسديكسيا جانە وزگە دە ماسەلەلەر قاراستىرىلعان. كەلىسىم ەكى ەل اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتەتىن بولادى. ءماجىلىس كوميتەتى كەلىسىمدى وڭ باعالاپ، راتيفيكاسياعا ۇسىندى»، -دەدى باقتىقوجا سالاحاتدين ۇلى. زاڭ جوباعا ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىنا قاتىسقان 130 دەپۋتاتتىڭ ءبىرى قالايم داۋىس بەرىپ، قاۋلى قابىلداندى. قۇجات سەناتقا جول تارتتى.
