بۇگىن استانادا قازاقستان-رەسەي ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ (قرسك) وتىرىسى ءوتتى، دەپ حابارلايدى Ulys قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنا سىلتەمە جاساپ.
كەزدەسۋ تاقىرىبى: «قازاقستان جانە رەسەي: ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ». ءىس-شارا رەسەي فەدەراسياسى پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارىنا ورايلاستىرىلعان. قاتىسۋشىلار ەلدەر اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرىن، ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋ جولدارىن، سۋ رەسۋرستارى سالاسىنداعى بىرلەسكەن باستامالاردى، كليماتتىق كۇن ءتارتىبىن جانە گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلادى.
ءىس-شارانى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى (قسزي) جانە رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ ە.م.پريماكوۆ اتىنداعى الەمدىك ەكونوميكا جانە حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتى بىرلەسىپ، رەسەي ءسىم ممحقي اتسالىسۋىمەن ۇيىمداستىردى.
قرسك وتىرىسىنا ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ديرەكتورى ەركىن تۇقىموۆ، رعا ە.م. پريماكوۆ اتىنداعى اەحقي ديرەكتورى فەدور ۆويتولوۆسكيي، رەسەي ءسىم ممحقي پرورەكتورى ارتەم مالگين، سونداي-اق قازاقستان-رەسەي ىنتىماقتاستىعىن زەرتتەۋدە ماماندانعان جەتەكشى قازاقستاندىق جانە رەسەيلىك ساراپشىلار قاتىستى.
ءوز العىسوزىندە ە.تۇقىموۆ قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق، ساۋدا جانە ينۆەستيسيالىق سالالارداعى ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستارداعى ەلەۋلى جەتىستىكتەرىن اتاپ ءوتتى.
«2023 جىلى قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى تاۋار اينالىمى رەكوردتىق 27 ملرد دوللارعا جەتتى. 2024 جىلدىڭ توعىز ايىندا بۇل كورسەتكىش شامامەن 19،5 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. رەسەيمەن بىرلەسە وتىرىپ، جالپى قۇنى 5،9 ترلن تەڭگەنى قۇرايتىن، مۇناي-حيميا، تاۋ-كەن ونەركاسىبى جانە اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىنا باعىتتالعان 31 بىرلەسكەن ينۆەستيسيالىق جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا»، — دەدى قسزي ديرەكتورى.
ول قازاقستان-رەسەي ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە توقتتالدى.
«بۇل الاڭ ءارتۇرلى تاراپتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقستان مەن رەسەي ايماقتارىنىڭ پىكىرلەرى مەن مۇددەلەرى ەكىجاقتى كۇن تارتىبىندە كورىنىس تابۋى ءۇشىن ساراپشىلار ديالوگىنىڭ نەگىزگى قۇرالى بولىپ تابىلادى»، — دەپ اتاپ ءوتتى قسزي باسشىسى.
رعا اەحقي ديرەكتورى فەدور ۆويتولوۆسكيي ءوز كەزەگىندە رعا اەحقي مەن قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىن 30 جىلعا جۋىق ىنتىماقتاستىق بايلانىستىراتىنىنا توقتالدى.
«بۇل ۇزاق جانە اۋقىمدى مەرزىم. ءبىزدىڭ ديالوگىمىز ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسىندا ءسوزسىز تۋىندايتىن قيىندىقتاردى، ەبەدەيسىزدىكتەردى جانە كۇردەلى ماسەلەلەردى جاسىرماي، رەسەي-قازاقستان قارىم-قاتىناستارىنىڭ كەڭ كۇن ءتارتىبىن جانە جانە ولار دامىپ كەلە جاقان حالىقارالىق ەكونوميكالىق جانە ساياسي كونتەكستتى تالقىلاۋعا دايىن بولۋعا نەگىزدەلگەن»، — دەدى اەحقي ديرەكتورى.
سونداي-اق، ف.ۆويتولوۆسكيي قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ەكىجاقتى كۇن ءتارتىبىنىڭ نەگىزىندە پراگماتيزم تۇرعانىن اتاپ ءوتتى.
«ءبىزدىڭ ەكى پرەزيدەنتىمىز دە وتە پراگماتيكالىق كاتەگوريالاردا – ەكونوميكالىق ورىندىلىق، ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىك جانە ىنتىماقتاستىق ساناتتار تۋرالى ايتادى، ويلايدى جانە ارەكەت ەتەدى. بۇل پراگماتيزم رۋحى، ناقتى نارسەلەرگە، ىنتىماقتاستىق مۇمكىندىكتەرىنە، بىزدە بار جانە ءبىز جيىنتىقتا نىعايتا وتىرىپ، ءبىزدىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىمىزدى دامىتۋعا باعىتتالعان رۋح»، — دەدى اەحقي ديرەكتورى.
قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا ارنالعان سەسسيا بارىسىندا رعا اەحقي ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى سەرگەي افونسيەۆ جاھاندىق ەكونوميكالىق گەوگرافيانىڭ ودان ءارى ەۆوليۋسياسىنىڭ ىقتيمال سەنارييلەرىنىڭ بىرلەسكەن پايىمداۋىن جانە بۇل ۇدەرىستەرگە بەلسەندى قوسىلۋ مۇمكىندىكتەرىن ازىرلەۋ ماقساتىندا اناليتيكالىق كۇش-جىگەردى بىرىكتىرۋدى ۇسىندى.
«ماسەلە ەۋرازيالىق كونتينەنتتىڭ كولىكتىك بايلانىسى، جاڭا ساۋدا باعىتتارىن قالىپتاستىرۋ جانە ولاردىڭ الەۋەتىن ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋ ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قۇن تىزبەگىن قۇرۋ ءۇشىن پايدالانۋ تۋرالى بولىپ وتىر»، — دەدى س.افونسيەۆ.
رف ءسىم ممحقي ەۋرازيالىق زەرتتەۋلەرى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى يۆان سافرانچۋك ءوز كەزەگىندە «ورتا» جانە «ۇلى» دەرجاۆالاردىڭ حالىقارالىق كۇن ءتارتىبىنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنە قاتىستى ۇستانىمدارىنداعى ايىرماشىلىقتار مەن ۇقساستىقتارعا توقتالىپ، قازاقستان مەن رەسەيدى مىسالعا كەلتىردى.
«بۇگىندە قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي ۇستانىمى «ورتا دەرجاۆا» كاتەگورياسىنىڭ رولىمەن ايقىندالادى. مەنىڭ كوزقاراسىم بويىنشا، «ۇلى دەرجاۆا» مەن «ورتا دەرجاۆا» ەلدەرىنىڭ تۇبەگەيلى ايىرماشىلىعى نەدە؟ بۇل ولار قابىلداۋعا دايىن تاۋەكەل دەڭگەيى. ۇلى دەرجاۆالار سىرتقى ساياسي ۇستانىمىندا ورتاشالارمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جوعارى تاۋەكەلگە بارۋعا دايىن. سونىمەن بىرگە، ورتا جانە ۇلى دەرجاۆالاردىڭ سىرتقى ساياسي ۇستانىمدارىندا كورىنەتىن ايىرماشىلىققا قاراماستان، نەگىزگى حالىقارالىق ماسەلەلەر بويىنشا ءبىزدىڭ ۇستانىمدارىمىزدا وتە ماڭىزدى سايكەستىك بار ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا داۋىس بەرۋدىڭ قاراپايىم يندەكسى بار. بىزدە 2009-2014 جىلدار ارالىعىندا بۇل يندەكس 100% ۇقساستىققا جەتكەن كەزدەر بولدى. ياعني، نەگىزگى حالىقارالىق ماسەلەلەر بويىنشا ءبىز بىردەي ۇستانىمدا بولدىق. بۇگىندە بۇل كورسەتكىش 85–90%-عا دەيىن تومەندەدى، ءبىراق ءالى دە وتە جوعارى. الەم قانداي بولۋ كەرەك، حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىن قالاي رەفورمالاۋ كەرەك دەگەن ويىمىز ءبىر، ءبىراق وعان جەتۋ قۇرالدارى تۋرالى ويىمىز مۇلدە بولەك دەر ەدىم»، — دەدى ي.سافرانچۋك.
«ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى» اق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قايسار نىعمەتوۆ ءوز سوزىندە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلى ساۋدا-ينۆەستيسيالىق سالالاردا جوعارى سەرپىندى بولىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.
«زەرتتەۋ ناتيجەلەرى بويىنشا قازاقستان ەۋرازيا ايماعىنداعى رەسەيدىڭ تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسياسىن ەڭ كوپ الۋشى ەل. 2022 جىلدان باستاپ 2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىنا دەيىنگى كەزەڭدە قازاقستانداعى رەسەيلىك تشي جيناقتالعان كولەمى 10،1 ملرد دوللارعا جەتىپ، 16%-عا ءوستى»، — دەدى ق.نىعمەتوۆ.
ەنەرگەتيكا، سۋ رەسۋرستارى جانە كليماتتىق كۇن ءتارتىبى سالاسىنداعى وزىق تاجىريبەگە ارنالعان سەسسيادا KAZENERGY قاۋىمداستىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى دامير نارىنبايەۆ قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق جۇيەسى اۋقىمدى ترانسفورماسيا كەزەڭىنەن ءوتىپ جاتقانىن جانە الداعى ونجىلدىقتا ول ايتارلىقتاي سيفرلانعان جانە تومەن كومىرتەكتى بولادى دەگەن وي ايتتى.
«ءبىز كليماتتىق كۇن تارتىبىندەگى بەلسەندى ىنتىماقتاستىقتى، سونداي-اق كومىردى تەرەڭ وڭدەۋ، ونەركاسىپ قالدىقتارىن قايتا وڭدەۋ، تازا ەنەرگيا ءوندىرىسىن وقشاۋلاۋ تۇرعىسىنان جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋدىڭ رەسەيلىك تاجىريبەسىن، ونەركاسىپتە، ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىندە ەنەرگيا ءتيىمدى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، ونىڭ ىشىندە قازاندىقتار مەن جىلۋ ەلەكتر ستانسيالارىن جاڭعىرتۋ، ەنەرگيا جۇيەلەرىن، ونىڭ ىشىندە سۇرانىستى انىقتاۋ جانە باسقارۋ جۇيەلەرىن باسقارۋدىڭ ات شەشىمدەرىن ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋدى قۇپتايمىز»، — دەدى د.نارىنبايەۆ.
«TALAP» قولدانبالى زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اسقار قىسىقوۆ ءوز كەزەگىندە ينتەگراسيالىق بىرلەستىكتى ودان ءارى دامىتۋدىڭ نەگىزى رەتىندە ەاەو مۇناي، گاز جانە ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ورتاق نارىعىنىڭ جۇمىس ىستەۋىنە قاتىستى ماسەلەلەرگە توقتالدى.
تاعى ءبىر سەسسيا گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ارنالدى. «ەۋرازيالىق مونيتورينگ» اناليتيكالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ عىلىمي ديرەكتورى، استانا حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى تايسيا مارمونتوۆا ءوز ءسوزىن عىلىمي ديپلوماتياعا ارنادى.
«بىرلەسكەن اعارتۋ جانە عىلىمي-زەرتتەۋ باستامالارى عىلىمي دامۋ دەڭگەيىن ارتتىرىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار كليماتتىڭ وزگەرۋى، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك جانە سيفرلاندىرۋ سياقتى ترانسشەكارالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە كومەكتەسەدى»، — دەدى تايسيا مارمونتوۆا.
قازاقستان-رەسەي ساراپشىلار كەڭەسى 2022 جىلدىڭ قازان ايىندا رەسەي مەن قازاقستاننىڭ جەتەكشى ساراپتامالىق جانە تالداۋ ورتالىقتارىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگىنىڭ الاڭى رەتىندە قۇرىلدى. قرسك-نىڭ نەگىزگى ماقساتى – ەكىجاقتى جانە وڭىرلىك كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ، عىلىمي زەرتتەۋلەردى ۇيلەستىرۋ جانە ەكى ەلدىڭ عىلىمي-ساراپتامالىق قوعامداستىقتارىنىڭ جۇيەلى ىنتىماقتاستىعىنا جاردەمدەسۋ، قولداۋ كورسەتۋ.
