وڭتۇستىك كورەيا مەن سولتۇستىك كورەيانىڭ اسكەري تەكەتىرەسپەن ءومىر سۇرگەنىنە الپىس جىلداي ۋاقىت ءوتىپتى. تاريحتىڭ تالاي جىلىندا ەكى ەلدىڭ بيلىك باسىنداعى باسشىلار مەن ساياسي توپتار، ءتۇرلى پارتيالار، سوسياليستىك پەن كاپيتاليستىك پرينسيپتەردەن تۇرعان ەكى قوعام بىر-بىرىنە قىرعي-قاباقتىق تانىتىپ كەلدى. ءبىر پرەزيدەنت كەتىپ، ەكىنشى پرەزيدەنت كەلسە دە، وزىنەن بۇرىن بيلىك تىزگىنىن ۇستاعان ساياساتكەردىڭ تەكەتىرەس ساياساتىن وزگەرىسسىز جالعاستىرىپ وتىرۋ مەملەكەتتىك ساياسي باعىتتىڭ ەڭ باستى باعىتىنا اينالىپ وتىردى.
مىنە، سوندىقتان بولار، كورەي تۇبەگى تەك ساياسي عانا ەمەس، اسكەري تەكەتىرەستىڭ ۇلكەن الاڭىنا اينالدى. ءبىر ۇلت ەكىگە ءبولىندى، ءبىر ەل ەكىگە جارىلدى، سولاي ەكى رەجيمنىڭ ماقسات-مۇددەسى جانە كەلىسۋىمەن – سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك دەگەن گەوگرافيالىق اتاۋ الىپ، سول اتاۋدىڭ نەگىزىندە وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك كورەيا دەپ ءبولىپ قاراستىرىلىپ، 38 پاراللەل دەگەن ايگىلى سىزىق ويلاپ تابىلدى. سول سىزىق جاي عانا ەمەس، كورەي ۇلتىنىڭ قاسىرەتىنە ۇڭىلەتىن سىزىق بولىپ تانىلدى. ول سىزىق بۇزىلمايتىن دا، تالقاندالمايتىن دا سىزىق بولىپ ءالى كەلە جاتىر...
ەكى ەلدىڭ ۇزدىكسىز اسكەري تەكەتىرەسى وسى سىزىقتىڭ ەكى جاعىندا جاتقان اعايىندى ەكى ەلدىڭ اراسىندا ۇزاق جىل بويى جالعاسىپ كەلدى. ەكى سىزىقتىڭ ارعى جانە بەرگى جاعىندا مەكەن ەتكەن قوس كورەيا، ايگىلى «كورەي سوعىسىنان» كەيىن ارا-كىدىك بىر-بىرىنە ايبار شەگىپ، سۇس كورسەتىپ، ساياسي جانە يدەولوگيالىق ۇگىت-ناسيحاتتارىن جالعاستىرا بەردى. اپتا مەن اي قۇرعاتپاي اسكەري قاقتىعىستار بولىپ تۇردى. ءبىز بىلمەيتىن نەبىر قاقتىعىس پەن تەكەتىرەستەر، ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا اينالىپ كەتە جازداعان وقيعالار وسى كورەي تۇبەگىندە ءجيى-جيى پايدا بولىپ، دامىل تاپپادى. تانگۋن دەگەن ءبىر اتادان تارايتىن كورەيلەر وسىلاي بىر-بىرىنە قارۋ كەزەنىپ، جاۋىعىپ، ءومىر باقي وشتەسىپ وتەمىز دەپ ويلاپ پا ەدى؟ ارينە، جوق...
بۇگىن، قوس كورەيا قانداي جاعدايدا؟ سامميتەر جيىلەگەنمەن، قارىم-قاتىناسى تولىق قالىپقا كەلمەدى، ەكى ەلدىڭ اراسىندا ءجۇز پايىز تۇرماق، بەس پايىز سەنىم تولىقتاي ورناعان جوق. سوناۋ ءبىر جىلدارى الەمدە «قىرعي-قاباق سوعىس» جىلدارىنىڭ سالقىنى بۇل ەلدى دە شالعانى بار. سونىڭ كورنىسى وسى ەكى ەلدىڭ اراسىندا ءالى دە جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتىر. «قىرعي-قاباق سوعىسى» ءبىتتى دەپ بىرەۋلەر ايتادى. ءيا، بىتكەن شىعار، ءبىراق كورەي تۇبەگىندە ونىڭ سوڭعى كۇندەرى ءالى دە جالعاسىن تاۋىپ جاتىر دەسەك قاتەلەسە قويماسپىز. ويتكەنى، ەكى ەل «انە-مىنە بىرىگەمىز، بەيبىتشىلىكتىڭ استىندا كۇن كەشكەن تۋىسقان ەلمىز» دەپ بىر-بىرىنە سەنىمدى تۇردە ايتا المايدى. ءۇمىت بار، ءبىراق كۇدىك اناعۇرلىم باسىمداۋ. سەبەبى بەيبىت كەلىسىم-شارتقا رەسمي تۇردە قول قويعان جوق. بىرىگۋ پروسەسى جۇزەگە اسپاي، توقتاپ تۇر. وسى سوزدەرىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە مىنا ءبىر كورىنىستى تالداپ قاراساق.
2018 جىلدىڭ 27 ءساۋىر كۇنى قوس كورەيا باسشىلارى باس قوسىپ، بەيبىتشىلىك تۋرالى ءسوز قوزعاپ، العاش رەت سولتۇستىك كورەيانىڭ باسشىسى وڭتۇستىك كورەيانىڭ جەرىنە اياق باستى. سول ساتتە ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى كەيبىر كورىنىستەر قىراعى مامانداردىڭ نازارىنان تىس قالعان ەمەس. سونىڭ ءبىرى ەكى ەلدىڭ قورعانىس مينيسترلەرىنىڭ ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارىنا بەرگەن سالەمدەسۋلەرى. وسى سالەمدەسۋلەردەن اسكەري تەكەتىرەستىڭ قانشالىقتى قاتتى، ۇزاق جانە ەشبىر ەلدە كەزدەسپەيتىندەي دەڭگەيدە وتكەنىن كورە الاسىز.
وڭتۇستىك كورەيانىڭ باسپاسوزدەرى جابىلا جازعان ءبىر ماڭىزدى كورىنىس وسى. ول ەكى ەلدىڭ اسكەري سالاسىنداعى ۇزاق تەكەتىرەستەردىڭ كەسىرىنەن قاتىپ قالعان قاساڭ وي-كوزقاراس پەن سالقىندىقتى، اسكەري تالاپ پەن ۇستانىمدى اڭعارۋعا بولادى.
ءساۋىر ايىنىڭ 27ء-شى كۇنى «پانمۋنچجومدا» وتكەن سامميتتە وڭتۇستىك كورەيانىڭ پرەزيدەنتى مۋن چجە ين سولتۇستىك كورەيانىڭ قورعانىس سالاسىنىڭ جەتەكشىلەرىنە جاقىنداپ، قولىن بەرىپ، امانداستى. سول ساتتە وعان سولتۇستىك كورەيانىڭ اسكەري شەندەگى جوعارعى لاۋازىمدى ادامى باس كيىمىنىڭ شەكەسىنە قولىن تاقاپ، جىلى امانداسىپ، سويلەستى. مىنە، اسكەري سانا مەن مادەنيەت. بۇكىل الەم بىلەتىن اسكەري سالەم بەرۋ. الايدا وڭتۇستىك كورەيانىڭ قورعانىس مينيسترىنە جاقىنداعان سولتۇستىك كورەيانىڭ كوسەمى كيم چەن ىنعا وڭتۇستىك كورەيانىڭ قورعانىس ءمينيسترى اسكەري قالىپپەن سالەم بەرمەدى. ياعني، باس كيىمىنىڭ شەكەسىنە قولىن قويىپ، سالەم بەرىپ امانداسپادى. ول ءجاي عانا قولىپ بەرىپ امانداسا سالدى. وسى ءبىر كورنىس – كوپ جاعدايدى باياندايدى. وڭتۇستىك كورەيانىڭ حالىقارالىق قارىم-قاتىناس سالاسىنىڭ ادامدارىنىڭ پىكىرىنشە، «سولتۇستىك كورەيا ءالى دە بىزگە جاۋ، ءالى دە بىزدەن دوستىعى جاراسپاي وتىرعان ەل» دەپ قاراستىرادى. سونداي تۇسىنىك وڭتۇستىك كورەيانىڭ اسكەري سالاسىندا دا قالىپتاسقان. سوندىقتان ونىڭ باسشىسىنا «اسكەري تارتىپپەن سالەم بەرۋ» - بۇل وڭتۇستىك كورەيا اسكەري سالاسىنىڭ السىزدىك بايقاتۋى دەپ قاراستىرىلۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءالى دە تەكەتىرەس بىتپەگەندىكتەن اسكەري سالا ادامدارى – قۇر جىلى ءسوز بەن جىميىسقا، قول الىسقا – وڭاي بەرىلۋگە بولمايدى دەيدى ءبىرقاتار كورەيلىك ساراپشىلار. ءبىر جاعىنان كورەيلىك قىرسىقتىقتىڭ ءبىر تامىرى بادىرايىپ شىعىپ، كورىنىپ قالعانداي. نە دەسە دە سول بۇرىنعى ەسكى ەكى رەجيىمنىڭ قاققان سىناسى تەرەڭدەۋ قاعىلعانعا ۇقساي ما، الىنا قويۋى ەكى تالاي ەكەنىن بايقاتقانداي...
جالپى حالىقارالىق دەڭگەيدە اسكەري سالانىڭ كەز-كەلگەن ادامى وزگە ەلدىڭ باسشىنا اسكەري ۇلگىدە سالەم بەرۋى ۇلكەن ەتيكا جانە قۇرمەت. بۇل بۇلجىتپاي ورىندالاتىن قاعيدا. وڭتۇستىكتىڭ كورەيالىق قورعانىس سالاسىنىڭ باسشىسىنىڭ بۇل ارەكەتىن بىرەۋلەر سوگۋدە، ەندى بىرەۋلەرى سالقىندىقتىڭ ءالى دە ازداپ بار ەكەنىن اتاپ وتۋدە. دەگەنمەن، قوعامدا «سالەم بەرە سالسا، كەمشىلىك بولماس ەدى» دەگەن پىكىرلەر ءجيى ايتىلىپ جاتتى. وسى ارەكەتتى ءبىر كورەي ءباسپاسوزى سوكسە، باسقا ءبىر كورەي ءباسپاسوزى جاقتاپ شىقتى. ەندى بىرەۋلەرى ماقتاپ شىقتى. ىشىندە دۇرىس دەگەنى دە بولدى، بۇرىس دەگەنى دە بولدى. قاي مامان قالاي دەپ اتاسا دا اسكەري تەكەتىرەس جالعاسىپ تۇرعان ازيالىق ەكى ەلدىڭ قورعانىس سالاسىندا كەيبىر-كەزدە وسىنداي ارەكەتتەردىڭ كوزگە كورىنىپ تۇرۋى – كورەي ماسەلەسىنىڭ تىم تامىرلانىپ، تىم تەرەڭدەپ كەتكەنىن بايقاتادى. ەكى ەلدىڭ اراسىندا بەيبىت كەلىسىمگە رەسمي قول قويىلماي اسكەريلەرى بىر-بىرىمەن جىلى امانداسپاسى انىق.
جالپى، تاريحقا ۇڭىلسەك، سولتۇستىك كورەياعا بارعان وڭتۇستىك كورەيانىڭ العاشقى ەكى پرەزيدەنتى كيم دە چجۋن مەن نو مۋ حەنعا دا اسكەري شەندى ادامدار سالەم بەرگەن. العاشقىسى 2000 جىلى، ال ەكىنشىسى 2007 جىلى مەملەكەتتىك ساپارمەن باردى. سول كەزدە دە وڭتۇستىك كورەيانىڭ اسكەري جوعارعى شەندى ادامدارى سولتۇستىك كورەيانىڭ كوسەمىنە ادەتتەگىدەي اسكەري تارتىپپەن سالەم بەرمەدى. مىنە، وسىنداي تاريحي دالەل مەن دايەكتەر ەكى ەل اراسىنداعى اسكەري تەكەتىرەستىڭ تامىرى تىم تەرەڭ تارتىپ كەتكەنىن اڭعارتادى.
كەلەسى ءبىر قىزىقتى كورىنىس — امەريكانىڭ پرەزيدەنتى دونالد ترامپقا قاتىستى. سينگاپۋر سامميتىندە ول سولتۇستىك كورەيانىڭ اسكەري سالا ادامدارىنا اسكەريلەرشە سالەم بەردى. سول سۋرەتى امەريكانىڭ باستى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانىپ، ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىردى. ترامپتىڭ بۇل ارەكەتىن كەلەكە قىلىپ كۇلگەن جانە سىناعان ساياساتكەرلەر بارشىلىق. ولاردىڭ ىشكى ويلارى بەسەنەدەن بەلگىلى. ءبىرى ساياسي ساۋاتسىزدىق دەپ قاراسا، ءبىرى اسكەري ساۋاتسىزدىق دەپ قاراۋى مۇمكىن. ءبىراق تەنتەك ترامپ نە جاساسا دا نازاردان تىس قالمايدى. الەمدەگى ۇلى دەرۆاجانىڭ ليدەرى وسىلاي اسكەري سالانىڭ مادەنيەتىن ساقتاپ جاتقاندا، وڭتۇستىك كورەيانىڭ قورعانىس ءمينيسترى باسشىسىنىڭ الگى ىس-ارەكەتى اسكەري سالقىندىقتىڭ كەتپەگەندىگىن ودان ءارى ايقىنداي تۇسە مە؟ دونالد ترامپتىڭ ءىسى تەكتىلىك پە الدە تايازدىق پا، ونى قالاي پايىمداۋعا بولادى؟ كىم ءبىلسىن، ءبىر جاعىنان ونىڭ بۇل ارەكەتى سولتۇستىك كورەيانىڭ اسكەري ادامدارىنا كورسەتكەن قۇرمەتى بولسا، ەكىنشى جاعىنان سولتۇستىك كورەيالىقتارعا ءوزىنىڭ قانداي قارۋلى پرەزيدەنت ەكەنىن ازىلدەپ بولسىن بايقاتۋى شىعار. قالاي بولسا دا ترامپتىڭ توسىن ارەكەتى – سولتۇستىك كورەيانىڭ اسكەريلەرىنە تەكەتىرەسۋدى ۇستانۋ ەمەس، ءتىل تابىسۋدى ۇستانۋ كەرەكتىگىن اڭعارتقانداي كورىندى. ودان باسقا جۇڭگو ەلىنىڭ ليدەرى دە سالەمىن اياپ قالمادى. سوندىقتان، سامميتەردەگى اسكەريلەردىڭ ءجيى بوي كورسەتۋى الەمدىك ساياساتتاعى اسكەري تەكەتىرەستىڭ قانشالىقتى ورىن العانىنان بۇكىل الەمگە كورسەتىپ كەلەدى. يادرولىق قارۋ ماسەلەسى اسكەري تەكەتىرەستىڭ ەڭ باستى يادروسى. سوندىقتان وسى ءبىر ماسەلە حالىقارالىق دەڭگەيدە شەشىمىن تاپپاي، تەكەتىرەستەر تاتۋلىققا باستامايدى.
قوس كورەيانىڭ قورعانىس سالاسى ءالى دە بىر-بىرىمەن قويان-قولتىق ارالاسا قويمادى. اقپارات الماسۋ مەن اسكەري تاجىريبە الماسۋ مۇلدەم جوق. امەريكا مەن وڭتۇستىك كورەيا اسكەري جاتتىعۋ جۇرگىزە باستاسا سولتۇستىك تاراپى سەۋلدى سىناپ، ءجيى ەسكەرتۋ جاساپ، حالىقارالىق ۇيىمدارعا دا نارازىلىقتارىن ايتىپ، رەسمي مالىمدەمەلەر جاساپ كەلدى. 2018 جىلى ونداي ساتتەر مەن قۇلاق تۇرگىزەتىن وقيعالار ءسال ازداۋ بولدى. وعان امەريكا مەن سولتۇستىك كورەيانىڭ قارىم-قاتىناسىنىڭ قالىپتى ارناعا ءتۇسۋى مەن سەۋل مەن پحەنياننىڭ ءتىل تابىسا باستاۋى سەبەپ بولدى. 2019 جىلى كيم چەن ىننىڭ سەۋلگە ساپارىنان كەيىن اسكەري سالادا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟ ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تەمىر تورلار مەن مينالى القاپتار تولىق تازارىپ، بەيبىت كەلىسىمگە قول جەتكىزۋگە بايلانىستى جۇمىستار جۇزەگە اسا ما، سونداي نيەتتەرىن دالەلدەي مە، جوق پا ونى ۋاقىت كورسەتەدى. سوندا عانا ءبىز اسكەري سالادا ۇلكەن وزگەرىستەر باستالدى جانە بۇل ەكى ەلدىڭ بىرىگۋىنە قاتىستى العى شارتتار دەپ اتاي الامىز.
داستان اقاش - شىعىستانۋشى-كورەيتانۋشى، مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى باسقارۋ سالاسى مەن حالىراقارالىق قارىم-قاتىناس مامانى
ماقالا «ULYS» ديدجيتال جۋرنالىنىڭ 2019 جىلدىڭ قاڭتار ايىنداعى سانىندا جاريالانعان.
