13 جەلتوقساندا الماتى قالاسىندا قازاق قالامگەرلەرىنىڭ قارا شاڭىراعى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ 90 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى شارا ءوتتى. وداقتىڭ مەرەيتويى – جازۋشىلار ءۇشىن عانا ەمەس، بارشا كوزى قاراقتى قاۋىم ءۇشىن تاريحي ءمانى زور وقيعا.
سالتاناتتى جيىنعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى ەرلان قارين، مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆا، تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى سۇلتان رايەۆ، ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ۋفۋك تۋزمان قاتىستى.
مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ وداقتىڭ 90 جىلدىعىنا وراي جولداعان قۇتتىقتاۋ حاتىن وقىپ بەردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ حاتىندا «جازۋشىلار وداعى – رۋحانياتىمىزدىڭ التىن دىڭگەگى. بۇل ۇيىم قالامگەرلەرىمىزدىڭ كاسىبي قاۋىمداستىعى رەتىندە ءتول ادەبيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى وركەندەتۋگە جانە ونى الەمگە تانىتۋعا زور ىقپال ەتەدى. ءسوز ونەرىنىڭ قاراشاڭىراعىن ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدىڭ بەرىك تۇعىرى دەۋگە بولادى. ءقازىر ءبىز ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرىپ جاتىرمىز. وزىق ويلى ۇرپاق تاربيەلەۋ ىسىندە زيالى قاۋىم ايرىقشا ءرول اتقارۋى كەرەك. وسى جاۋاپكەرشىلىكتى تەرەڭ سەزىنىپ، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى كەڭىنەن دارىپتەپ جۇرگەن بارشا قالامگەرلەرگە شىنايى ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن» دەلىنگەن.
سالتاناتتى جيىنعا ارنايى كەلگەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى ارسلان قويشييەۆ قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆتىڭ قۇتتىقتاۋىن جەتكىزدى.
***
ۇلتتىق ادەبيەتتى قولداۋ ماسەلەسى ۇدايى مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستى نازارىندا.
2023 جىلى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قولداۋىمەن «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعى قايتارىلدى.
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ 90 جىلدىعىنا وراي جولداعان قۇتتىقتاۋ حاتىندا قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى «ادەبيەت – ويىمىزدىڭ تەرەڭدىگى مەن رۋحىمىزدىڭ اسقاقتىعىن ايعاقتايتىن ۇلى قازىنا. ونى زامان تالابىنا ساي دامىتۋ – قالامگەر قاۋىمنىڭ عانا ەمەس، مەملەكەتىمىزدىڭ الدىندا تۇرعان ماڭىزدى مىندەتتىڭ ءبىرى» دەپ اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ قالامگەرلەرگە جولداعان قۇتتىقتاۋ حاتىندا اقىن-جازۋشىلاردىڭ ۇلتتى ۇيىستىرۋ جولىندا قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىن اتاپ كورسەتكەن. «اعا بۋىن نەگىزىن قالاعان وسى ۇلاعاتتى ءداستۇر ۇزدىكسىز جالعاسىپ كەلەدى» دەلىنگەن حاتتا.
***
عاسىرعا جۋىق تاريحى بار قازاقستان جازۋشىلار وداعى – ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني كەمەلدەنۋىنە زور ۇلەس قوسقان، سان عاسىرلىق مادەني مۇرامىزدى جاڭعىرتىپ، ولەڭ مەن جىردىڭ كيەلى بەسىگىن تەربەپ كەلە جاتقان شىعارماشىلىق ورتالىق.
قازىرگى تاڭدا جازۋشىلار وداعى – 1015 مۇشەسى بار ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى شىعارماشىلىق بىرلەستىكتەردىڭ ءبىرى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇعان دەيىن «جازۋشىلار وداعى – ۇلتتىق ينتەلليگەنسيانىڭ باسىن قوسىپ وتىرعان قارا شاڭىراق» دەپ وسىناۋ تاريحى تەرەڭ ۇيىمعا جوعارى باعا بەرگەن.
وداقتىڭ 90 جىلدىعىنا مەرەيتويعا الىس-جاقىن شەتەلدىك قوناقتار – تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى، ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى، تمد جانە ەۋروپا ەلدەرىنىڭ جازۋشىلار وداقتارىنىڭ ءتوراعالارى، شۆەسيا، رەسەي، تۇركيا، جۇڭگو، ءازىربايجان، وزبەكستان، قىرعىزستان، موڭعوليا، تاتارستان، باشقۇرتستان ەلدەرىنەن كەلگەن مادەنيەت پەن ادەبيەت وكىلدەرى، سونداي-اق ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن اقىن-جازۋشىلار، زيالى قاۋىم مەن وتاندىق بيزنەس وكىلدەرى قاتىسىپ، ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك ءسوز سويلەپ، قۇتتىقتادى.
جازۋشىلار وداعىنىڭ 90 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى جيىندا «ادەبيەت – رۋحاني دامۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشى، قوعام تۇراقتىلىعىنىڭ كەپىلى» تاقىرىبىندا بايانداما جاساعان وداقتىڭ قازىرگى ءتوراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆ «بۇگىندە ءبىز ادىلەتتى قازاقستانعا قادام باستىق. قازىرگى قازاق ادەبيەتى دە جاڭارۋ ۇستىندە دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىز. تىڭ دا توسىن تاقىرىپتار، جاڭا جانرلار، سونى ستيلدەر، امبيسياسى زور اۆتورلار ادەبي پروسەسكە جاڭاشا سەرپىن بەرۋدە» دەپ اتاپ ءوتتى.
***
الىس-جاقىن شەتەلدەن كەلگەن قوناقتار جازۋشىلار وداعىنىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ، ءسوز سويلەدى.
حالىقارالىق تۇركسوي تۇركىتىلدەس مادەنيەتى ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى سۇلتان رايەۆ:
«...جازۋشىلار وداعىنىڭ تاريحى تەرەڭ جانە ونىڭ شىعارماشىلىق جولى قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا اينالدى. وسى 90 جىل ىشىندە سىزدەردىڭ قالامدارىڭىزدان تۋعان شىعارمالار كوپتەگەن ۇرپاق ءۇشىن رۋحاني ازىققا اينالدى. ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىن، ءسالت-داستۇرىن، تۇتاستىعىن قالاممەن ورنەكتەپ، تەك قازاق جۇرتىنا عانا ەمەس، الەمگە دە تانىتتىڭىزدار.
تۇركسوي ۇيىمى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايدى. سىزدەردىڭ تۋىندىلارىڭىزدىڭ تۇركى حالىقتارىنىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە قوسقان ۇلەسى زور. ادەبيەت – حالىقتار اراسىنداعى كوپىر، ال سىزدەر سول كوپىردى مىقتاپ بايلانىستىرىپ، تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني بىرلىگىن قالىپتاستىرۋعا ءوز ۇلەستەرىڭىزدى قوسىپ كەلە جاتىرسىزدار. بۇل 90 جىلدىق مەرەيتوي – تەك قازاقستاننىڭ ادەبيەتى ءۇشىن ەمەس، بۇكىل تۇركى الەمى ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك».
قىرعىز رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى قانىبەك يمانالييەۆ:
«...الەم ادەبيەتىنىڭ قازىناسىن بايىتقان رۋحاني الەمدە قازاق ادەبيەتىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. سان عاسىرلىق قازاق ەپوستارىنان كەيىن قازاق جازبا ادەبيەتىنىڭ دە جۇلدىزى جارقىراپ، الەمگە تانىلعان ۇلى قالامگەرلەردى تۋدىردى!
قازاق جازبا ادەبيەتىنىڭ باسىندا تۇرعان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ەسىمىن بۇل كۇندە كىم بىلمەيدى!
كەمەڭگەر جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ «اباي جولى» رومانىندا ۇلى دالانىڭ ۇلى پەرزەنتىنىڭ داڭقتى ءومىر جولىن عانا ەمەس، وتكەن داۋىردەگى بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ءومىر سالتىن كوركەم سۋرەتتەپ، كەلەر ۇرپاققا جەتەتىن ولمەس شىعارماعا اينالدىرىپ، ماڭگىلىك مۇرا ەتىپ قالدىرعانىن ماقتانىشپەن ايتامىز».
تاتارستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى ركايل زايدۋللين:
«...قازاقستان مەن تاتارستان اراسىنداعى دوستىق پەن كاسىبي قارىم-قاتىناس تا ەجەلدەن بەرىك ورناعان. ءبىز قازاقستانداعى ادەبي كەشتەرگە بەلسەنە قاتىسامىز، قازاق ەلىندەگى رۋحاني جيىنداردى جاقسى كورەمىز جانە قازاق قالامگەرلەرىن ءوز ەلىمىزدە قۋانا قارسى الامىز. ءبىز – قانىمىزبەن دە، جانىمىزبەن دە ءبىر تۋعان اعايىندى ۇلتپىز، جۇرەگىمىزدىڭ قىلى ءاردايىم بىرگە جىرلايدى. بۇل بىرلىگىمىز – ءبىزدىڭ ورتاق تاريحىمىز بەن بۇگىنگى باۋىرلاس ادەبيەتىمىزدىڭ زاڭدى نىشانى».
***
ۇيىمنىڭ 90 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى شارانىڭ اياسىندا ادەبي جانە قوعامدىق ماڭىزى زور سىيلىقتار تابىستالدى. اتاپ ايتقاندا، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىمەن تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى سۇلتان رايەۆ، ءازىربايجان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى انار رزايەۆ، تۇركيا جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى مۋسا كازىم ارىجان، قىرعىزستاننىڭ ەل جازۋشىسى ارسلان قويشييەۆ، وزبەكستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ۋسمانكۋل ازيموۆ ماراپاتتالدى.
مەملەكەتتىك كەڭەسشىنىڭ ءۇش ءتوراعانى بولە-جارماي بىردەي قۇرمەت كورسەتىپ، شاپان جابۋى - قالامگەرلەر اراسىنداعى بىرلىكتىڭ سيمۆولى.
«قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جازۋشىسى» اتاعى ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ۋفۋك تۋزمانعا، ازەربايجان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى، اقىن راشاد ماجيتوۆكە، شۆەد جازۋشىسى، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى پاۋەل فرييەسكە، قىرعىز رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى قانىبەك يمانالييەۆكە، تاتارستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى ركايل زايدۋللينگە، اقىن نۇرلانبەك قالىبايەۆقا، وزبەكستان جازۋشىلار وداعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ماجيد گايراتقا، باشقۇرتستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى ايگيز بايمۋحامەتوۆكە، رەسەي جازۋشىسى اندرەي رەيزۆىحكە، ياكۋتيا جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى، «چولبون» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى گاۆريل اندروسوۆقا، چۋۆاش رەسپۋبليكاسى جازۋشىلار وداعى باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ۆاسيليي زاحاروۆقا تابىستالدى.
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ «اسىل ءسوز» ادەبي سىيلىعى پوەزيا نوميناسياسى بويىنشا بايبوتا قوشىم-نوعايعا، ال پروزا نوميناسياسى بويىنشا تۇرسىنجان شاپايعا بۇيىردى.
سونىمەن قاتار، ادەبيەت پەن رۋحانياتتىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىپ جۇرگەن مەسەناتتارعا بەرەتىن «اتىمتاي جومارت» مەدالىمەن ءبىر توپ كاسىپكەرلەر ماراپاتتالدى.
