ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    533.3
  • EUR -

    549.5
  • RUB -

    5.19
قازاق تۋدىڭ قۇلاۋىن جامان ىرىمعا ساناعان - عالىم
اقوردا 04 ماۋسىم 2024
قازاق تۋدىڭ قۇلاۋىن جامان ىرىمعا ساناعان - عالىم

بۇگىن – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى. 1992 جىلدىڭ 4 ماۋسىمىندا قازاقستاننىڭ جاڭا مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى زاڭ قابىلدانىپ، العاش رەت بەكىتىلدى. بۇل كۇن ەل تاريحىندا جاڭا مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى رەتىندە تويلانىپ كەلەدى. وسى رەتتە Ulys ءتىلشىسى مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءبىرى تۋعا قاتىستى قىزىقتى دەرەكتەرگە شولۋ جاساپ كوردى.

قازاقستان تۋى – ورتاسىندا شۇعىلالى كۇن، ونىڭ استىندا قالىقتاپ ۇشقان قىران بەينەلەنگەن تىك بۇرىشتى كوگىلدىر ءتۇستى ماتا. تۋدىڭ سابىنىڭ تۇسىندا ۇلتتىق ورنەك تىك جولاق تۇرىندە ناقىشتالعان. كۇن، ونىڭ شۇعىلاسى، قىران جانە ۇلتتىق ورنەك بەينەسى التىن تۇستەس.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك تۋىنىڭ اۆتورى — قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى شاكەن نيازبەكوۆ.

ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك تۋىن جاساۋمەن 600 ادام شۇعىلدانىپ، كوميسسيا قاراۋىنا 1200 رامىزدەر نۇسقاسى ۇسىنىلعان ەكەن. 

مەملەكەتتىك تۋدىڭ اينالاسىندا 32 كۇن ساۋلەسى بار.

ءتارتىپ بويىنشا تۋ ۇنەمى وڭ جاققا قاراي جەلبىرەۋى كەرەك.

قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تۋى ەلدىڭ ماڭىزدى مەكەمەلەرىندە، اتاپ ايتقاندا ق ر پرەزيدەنتىنىڭ رەزيدەنسياسىندا، پارلامەنتتىڭ، ۇكىمەتتىڭ، مينيسترلىكتەردىڭ، ق ر ۇكىمەتى قۇرامىنا كىرمەيتىن ورتالىق اتقارۋشى ورگانداردىڭ، ق ر پرەزيدەنتىنە تىكەلەي باعىناتىن جانە ەسەپ بەرەتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جانە يۋاسقا مەملەكەتتىك ۇيىمداردىڭ عيماراتتارىندا، ۇنەمى ءىلۋلى تۇرۋى قاجەت.

2020 جىلى ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ مەملەكەتتىك تۋدى بالكوندارعا ىلۋگە رۇقسات بەرۋدى ۇسىندى.

«پارلامەنتتىڭ ءبىرقاتار دەپۋتاتى مەن پاتريوت ازاماتتاردىڭ ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن، اتاپ ايتقاندا ق ر مەملەكەتتىك تۋىن كەڭىنەن قولدانۋ تۋرالى ۇسىنىسىن قولدايمىن. قولدانىستاعى زاڭنامادا تۋىمىزدى پايدالانۋعا قاتىستى شەكتەۋلەر بار. مىسالى، پاتەرلەردىڭ بالكونىنا نەمەسە ۇيلەردىڭ قابىرعاسىنا تۋ ىلۋگە تىيىم سالىنعان. زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك اكتىلەردى، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك رامىزدەردى پايدالانۋ قاعيدالارىن قايتا قاراۋ قاجەت»، - دەگەن بولاتىن پرەزيدەنت.

پرەزيدەنتتىڭ وسى تاپسىرماسىنا وراي، سول كەزدەگى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2020 جىلعى 27 قاراشاداعى №801 قاۋلىسىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىن، مەملەكەتتىك ەلتاڭباسىن جانە ولاردىڭ بەينەلەرىن، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك گيمنىنىڭ ءماتىنىن پايدالانۋ (ورناتۋ، ورنالاستىرۋ) قاعيدالارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك تۋدى پايدالانۋ اياسى زاڭنامالىق تۇرعىدا كەڭەيتىلدى.

قازاقستاندىقتار تۋدى تاۋلىكتىڭ قاراڭعى ۋاقىتىندا جارىق قۇرالدارىن قولدانباي پايدالانا الادى. بۇرىن بۇعان تىيىم سالىنىپ كەلگەن بولاتىن.

تۋ – مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىك پەن ءبىرتۇتاستىقتى بىلدىرەتىن باستى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى. تۋ ەجەلدەن ەلدىڭ حالقىن بىرىكتىرۋ جانە ونى بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىك قۇرىلىمعا سايكەستەندىرۋ مىندەتىن اتقارىپ كەلەدى.

«مەملەكەتتىڭ تۋى ەسەبىندە سول كەزەڭدە جوعارى بيلىككە يە بولىپ، تاقتا وتىرعان اۋلەتتىڭ تۋى قىزمەت جاسايدى. قازاقتىڭ تورە اۋلەتى تۋرالى دەرەكتەردىڭ ىشىندە قۇربانعالي حاليد شەجى­رەسىندە تۋ تۋرالى مالىمەتتەر مولىنان كەزدەسەدى. تورەلەردىڭ تۋ بويىنشا جىكتەلۋى شاماسى ەرتە زاماننان ساقتالعان سالتتاردىڭ ءبىرى. دەرەكتەردە «ساراي حاندارى – قىزىل، شاعاتاي اۋلەتى – اق، ۇگەدەي اۋلەتى – كوك تۋمەن دارالانىپ، كەيىننەن بۇل جاعداي ۇمىتىلعان» دەلىنەدى. جاۋىنگەرلىك تۋدىڭ ءتۇسى بويىنشا جىكتەلۋ، رەتتەلۋ تورەلەر اۋلەتىنە قانداس تۋىستىققا نەگىزدەلگەن گەنەالوگيالىق جۇيەدەن جوعارى تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قاشاندا ۇلىستىق جۇيە مەن گەنەالوگيالىق قۇرىلىم اراسىندا ءومىر سۇرگەن قازاق قوعامى مەملەكەت ومىرىنە قاۋىپ-قاتەر ورناعان ۋاقىتتا ءبىر تۋدىڭ استىنا جينالۋعا كۇش سالاتىنى وسىدان»، - دەيدى عالىم جامبىل ارتىقبايەۆ.

عالىمنىڭ جازۋىنشا تۋدىڭ قان مايداندا قۇلاۋى جامان ىرىم سانالعان.

«قازاقتىڭ جاۋىنگەرلىك زامانىندا تۋدان بولەك «بايراق»، «جالاۋ» سياقتى رامىزدەر دە قولدانىلعان، ءبىراق بۇل اسكەري ءومىردىڭ بەلگىلەرى تورە مەن قارا اراسىنا بىردەي. بايراقتى باتىرلار دا اتتىڭ قۇيرىعىن، ءتۇستى ماتادان ءارتۇرلى شاشاق، وزدەرىنىڭ تابىناتىن كيەتەكتەرىن (توتەم) اعاش ساپقا ورناتىپ وزدەرىمەن بىرگە مايداندا الىپ جۇرەدى. ءسۇيىنباي اقىننىڭ «ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم، ءبورىلى بايراق كوتەرسە، قوزىپ كەتەدى قايداعىم» دەگەن ءسوزىنىڭ ءمانىسىن جاۋگەرشىلىك كەزىندە مايدان دالاسىندا جاۋمەن جاعالاسقان ادام عانا تۇسىنەدى. ەگەر تۋ ءتاڭىرىنىڭ وزىنە جول اشسا، بايراق – جاۋىنگەر رۋ قاۋىمدارىنىڭ قاسيەتتى كيەتەكتەرىن كومەككە شاقىراتىن بايلانىس قۇرالى»، - دەيدى عالىم.

قازىرگى كەزدە ەلدە قارالى كۇن جاريالانسا، مەملەكەتتىك تۋ تومەن تۇسىرىلەدى.

مەملەكەتتىك تۋدى قانداي جاعدايدا قولدانۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى؟

  1. مەملەكەتتىك جالاۋلار بولسا دا، ادامعا نەمەسە زاتقا قۇرمەت بەلگىسى رەتىندە جالاۋدى تومەندەتۋگە،
  2. اپات سيگنالىن بەرۋدى قوسپاعاندا، ونى كانتونمەن تومەن قويۋعا؛
  3. تۋدى ورنالاستىرعان ونىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان زاتتارعا (جەردى، ەدەندى، سۋدى) تۋدى ولارعا تيگىزەتىندەي ەتىپ ورناتۋعا؛
  4. تۋدىڭ باعانىن كولدەنەڭىنەن كوتەرۋ (تۋ ءاردايىم بۇرىشتا بولۋى كەرەك)؛
  5. تۋدى ورنالاستىرعان كەزدە ونى زاقىمدانۋىنا نەمەسە كىرلەۋىنە؛
  6. تۋعا بىردەنە جازۋ جانە (نەمەسە) سۋرەت سالۋعا؛
  7. تۋمەن ءبىر نارسەنى وراۋعا؛
  8. توسەك-ورىن جانە دراپيروۆكا رەتىندە پايدالانۋعا؛
  9. تنىڭ بەينەسىن ءبىر رەت پايدالانىلاتىن مايلىقتارعا، قوراپتارعا جانە باسقا زاتتارعا باسىپ شىعارۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى.

 

RELATED NEWS
 رەسپۋبليكا كۇنى – ءبىزدىڭ ۇيلەسىمدى جانە ادىلەتتى قوعام قۇرۋعا دەگەن ورتاق كۇش-جىگەرىمىزدىڭ جەمىسى 
25 قازان 2024
 رەسپۋبليكا كۇنى – ءبىزدىڭ ۇيلەسىمدى جانە ادىلەتتى قوعام قۇرۋعا دەگەن ورتاق كۇش-جىگەرىمىزدىڭ جەمىسى 

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ ەل ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلدانعان كۇندى قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باستاۋىنا بالاي كەلە، «مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانىڭ قابىلدانۋى ەلگە الەمدىك قاۋىمداستىقتا تاۋەلسىز ويىنشى رەتىندە ءوز ورنىن جاريالاۋعا مۇمكىندىك بەردى»، - دەپ اتاۋلى كۇننىڭ تاريحي ءمانىن اشتى. ​​​​​​​​​«ءبىز ەلىمىزدە جان-جاقتى رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. بۇل – ەڭ الدىمەن، حالقىمىزدىڭ تۇتاستىعى مەن بىرلىگىنىڭ ارقاسى. سەبەبى، ءبىز تاڭداعان جول – وركەندەۋ مەن دامۋ جولى»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ەل ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا 34 جىل بۇرىن، 1990 جىلى 25 قازاندا قابىلداندى. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى دەپۋتاتتارى تاريحي قۇجاتتى ءبىراۋىزدان ماقۇلدادى. قازاقستان العاش رەت مەملەكەتتىلىگىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن – اۋماقتىق تۇتاستىق، ازاماتتىق، مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ تولىقتىعى، حالىقارالىق قاتىناستارداعى دەربەستىك، مەملەكەتتىك رامىزدەر – ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇرانىن بەكىتتى.  

    

ءماجىلىس دەپۋتاتى، فراكسيا جەتەكشىسى، اگرارلىق ماسەلەلەر جونىندەگى كوميتەت ءتوراعاسى، "اۋىل" پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى سەرىك ەگىزبايەۆ "مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيا - جاڭا ءداۋىردىڭ باستاۋى بولدى"، - دەپ سانايدى.

"شىن مانىندە، بۇل كۇنگە جەتۋ جولىندا تالاي كورنەكتى تۇلعالارىمىز كۇش-جىگەرىن، ءبىلىمىن، قاجىر-قايراتىن سارپ ەتىپ، جانقيارلىق ەرلىك پەن ورلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. ولاردىڭ ءپاتريوتيزمى مەن وتانعا ادالدىعىن كەلەر ۇرپاققا ونەگە ەتىپ، تاۋەلسىزدىككە تاعزىمدى تاعلىمعا اينالدىرۋ بۇگىنگى بۋىننىڭ قاسيەتتى پارىزى"، - دەيدى سەرىك ەگىزبايەۆ.

راسىندا، قازاقستان ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا - ەلىمىزدىڭ ەركىن جانە تاۋەلسىز دامۋ جولىنىڭ باستاماسى، تىڭ تاريحىمىزدىڭ تىرەك نۇكتەسى. تاريحي ءساتتىڭ كۋاگەرى - قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءحىى شاقىرىلىمداعى دەپۋتاتى جيگۋلي دايرابايەۆ بۇگىندە «اۋىل» حدپپ ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، "اۋىل" فراكسياسىنىڭ مۇشەسى. ول كەزدە  36-جاستاعى جيگۋلي مولداقالىق ۇلى ەڭ جاس دەپۋتات بولاتىن.

«قازاق ەلى­ءنىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان ازات­تىعىنا 1990 جىلدىڭ 25 قازانىندا قولى جەتتى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ويتكەنى بۇل دەكلاراسيا تاۋەلسىزدىككە باراتىن جولدى اشىپ بەردى. مەن وسى تاريحي وقيعانىڭ كۋاگەرى بولىپ، اتالعان قۇجاتتىڭ قابىلدانۋىنا ۇلەسىمدى قوسقانىم ءۇشىن ءوزىم­ءدى باقىتتى سانايمىن»، - دەيدى جيگۋلي دايرابايەۆ.

رەسپۋبليكا كۇنى 1995 جىلدىڭ قازان ايىندا ۇلتتىق مەرەكە بولىپ جاريالاندى. 2001 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» زاڭىمەن رەسپۋبليكا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەگە اۋىستىرىلدى. ال 2009 جىلدان اتالعان كۇندى  مەرەكەلەۋ مۇلدەم توقتاتىلعان بولاتىن.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2022 جىلعى ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىندا رەسپۋبليكا كۇنىن مەرەكەلەۋدى جاڭعىرتۋدى جانە وعان ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن قايتارۋدى ۇسىندى. ءىزىن سۋىتپاي، 2022 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە مەملەكەت باسشىسى ءتيىستى زاڭعا قول قويدى جانە رەسپۋبليكا كۇنى قايتادان مەملەكەتتىك مەرەكەگە اينالدى.

رەسپۋبليكا كۇنى مەن تاۋەلسىزدىك – ەگىز ۇعىم. قازاقستانىمىزدىڭ بايلىعى جەر استىنداعى كەنىمەن عانا ەمەس، بىرلىك پەن ىنتىماقتا ءومىر سۇرەتىن ەلىمەن باعالانسا كەرەك. بۇلار باردا ەڭسەرىلمەيتىن قيىندىق، الىنبايتىن قامال جوق.  

تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى، ارنالى باستاۋى، اسقاق سيمۆولى  – رەسپۋبليكا كۇنى قۇتتى بولسىن!

 

ايدا جاباعييەۆا، «اۋىل» پارتياسىنىڭ رەسمي وكىلى

 

اجىراسۋ نەگە بەلەڭ الۋدا
19 ماۋسىم 2024
اجىراسۋ نەگە بەلەڭ الۋدا

قازاق جاستارى وتباسى قۇندىلىعىنا نەمقۇرايلىلىق تانىتۋدا 

قازىرگى قازاق قوعامىنداعى ءورشىپ تۇرعان وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى – اجىراسۋ. ولاي دەۋىمىزدىڭ سەبەبى قازاقستاندا ءاربىر ءۇشىنشى نەكە اجىراسۋمەن اياقتالادى  ەكەن. ق ر ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ  دەرەكتەرىنە جۇگىنسەك، 2022 جىلى ەلىمىزدە 130 مىڭعا جۋىق جاس شاڭىراق كوتەرسە، 22500-دەن استام وتباسىلىق جۇپتىڭ جولدارى ەكىگە ايرىلعان. ال 2023 جىلى احات ورگاندارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 120،8 مىڭ نەكەنى تىركەگەن. بۇل الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 5،9% از. نەكەنىڭ ساقتالۋىنا كەلەر بولساق، ولاردىڭ سانى 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا 9،6% ازايىپ، 40،2 مىڭدى قۇراعان ەكەن. تۇرعىلىقتى جەرىنە زەر سالار بولساق، قالالىق جەرلەردە اجىراسۋعا ءوتىنىش كوپ بەرىلگەن. ماسەلەن، قالالىق جەرلەردە 29،4 مىڭ اجىراسۋ (73،1%)، اۋىلدىق جەرلەردە 10،8 مىڭ اجىراسۋ (26،9%) تىركەلگەن. الايدا، بۇل كەلتىرىلگەن مالىمەتتەرگە دە سەنە بەرۋگە بولمايدى،  ويتكەنى ولاردىڭ اراسىندا جالعان تۇردە، وتىرىك اجىراساتىندار دا از ەمەس.  

شاڭىراقتىڭ شايقالۋىنا نە سەبەپ؟

كوپتەگەن جاستار توي وتكەن سوڭ ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اجىراسۋعا ارىز بەرەدى ەكەن. ساياساتكەرلەر مەن دەپۋتاتتار وتباسى ينستيتۋتى  قۇردىمعا كەتىپ بارادى دەپ دابىل قاعۋدا، بۇل پىكىردى الەۋمەتتانۋشىلار دا  قولداپ وتىر.

اجىراسۋ دەڭگەيىنىڭ كۇرت ءوسۋى - بۇل تەك وتباسىنىڭ ىشىندەگى نەگاتيۆتى فاكتور ەمەس، سونىمەن قاتار جۇرتشىلىقتىڭ سانا-سەزىمىنىڭ وزگەرۋى دەيدى پسيحولوگتار. اجىراسۋدىڭ سەبەپتەرى كوپ، جالپى العاندا  بۇل تۇرعىدا قازاقستاندىق قوعامدا قانداي ماسەلەلەردىڭ  بار ەكەندىگىن ايعاقتايدى. سونىمەن...

اتا-انالارى مەن تۋعان-تۋىسقانداردىڭ ارالاسۋى

كەيبىر اجىراسقان جاستاردىڭ اۋزىنان: «بارىنە ونىڭ شەشەسى (جىگىتتىڭ نەمەسە بويجەتكەننىڭ) كىنالى» دەگەندى ءجيى ەستيمىز. كەيبىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ جار تاڭداۋداعى ارەكەتىنە، ەكى جاستىڭ باقىتتى جانۇيا قۇرۋىنا كەدەرگى جاساپ باعادى. قۇداعيلاردىڭ اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىسپەۋشىلىكتىڭ ءوزى كەيدە ەكى جاستىڭ ەكى جاققا كەتۋىنە سەبەپ بولىپ جاتادى. وسىدان-اق ەكى جاستىڭ باقىتتى بولۋى تەك وزدەرىنە عانا ەمەس، اتا-انالارى مەن تۋىس-تۋعاندارىنا دا بايلانىستى ەكەنىن كورەمىز. قازاقتىڭ «قاتىن الما، قايىن ال» دەگەن سوزىنە دە بويداقتار قۇلاق اسقاندارى ابزال. 

وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق

زورلىق-زومبىلىق - ايرانداي ۇيىعان وتباسىنىڭ ويران بولۋىنىڭ باستى سەبەبى. الايدا، الەۋمەتتىك ساۋالناما كورسەتكەنىندەي، اجىراسۋ تەك كۇيەۋى تاراپىنان سوققى  جەپ، قورلىق كورۋىنە عانا بايلانىستى ەمەس كورىنەدى. بۇل ورايدا اڭگىمە وتباسى بيۋدجەتىن ەركەگى رەتتەپ، ايەلىنە پسيحولوگيالىق تۇردە قىسىم كورسەتىپ،  قارجىدان قاعىپ، كىرىپتار  ەتىپ ۇستاۋىندا دا بولىپ وتىر.

ايەلىڭ مەنشىگىڭ ەمەس

ۇيلەنگەنشە  توسىن  مىنەز كورسەتپەي، بيازى بولىپ جۇرگەن ەر ازامات وتباسىن قۇرعان سوڭ ەركىنسىپ، ءوز دەگەنىن جاساي باستايدى. مۇنداي جىگىتتەر ايەلىن  ءوز مەنشىگىم دەپ  ساناپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. تومەنشىكتەتەدى، داۋىس كوتەرىپ جەكيدى، جۇدىرىق جۇمسايدى. ارينە، كەشە عانا جارىنا سۇيىكتى بولىپ  جۇرگەن ايەلدىڭ بۇل قورلىققا شىداماسى انىق.

كوزقاراستىڭ قاراما-قايشىلىعى

وتباسىلىق ءومىردىڭ العاشقى ايلارىنان سوڭ ەرلى-زايىپتىلار ومىرگە دەگەن كوزقاراستارىنىڭ، قىزىعۋشىلىقتارىنىڭ  ءارقيلى ەكەنىن باعامداي باستايدى. ولار بالا تاربيەسى، ءۇي  ءىشى شارۋاسى ماسەلەلەرىندە  ورتاق  مامىلەگە كەلە الماۋلارى مۇمكىن. وسىنىڭ ناتيجەسىندە كيكىلجىڭدەر تۋىندايدى. مۇنى تەك جاس وتباسىلاردىڭ پروبلەمالارىنا جاتقىزۋعا بولمايدى، 15-20 جىل وتاسقان ەرلى-زايىپتىلاردا دا وسىنداي ماسەلەلەر تۋىنداپ جاتادى.  ويتكەنى جاس كەلگەن سايىن قۇندىلىقتار مەن باسىمدىقتار دا وزگەرەدى. سوندىقتان بىرنەشە جىل وتاسقان جۇپتاردىڭ اراسىندا  دا كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ  ورىن الىپ جاتاتىندىعى بەلگىلى جايت.

شىنايى ومىرمەن بەتپە-بەت كەلۋ

«ۇيلەنۋ وڭاي – ءۇي بولۋ قيىن». كوپتەگەن جاستار ۇيلەنىپ، وتاۋ قۇرعان سوڭ ءومىر ادەمى ەرتەگىگە اينالادى دەپ ويلايدى. ال شىن مانىندە نەكەگە وتىرۋدىڭ ەكى جاققا دا جاۋاپكەرشىلىك پەن  بەلگىلى ءبىر مىندەتتەر جۇكتەيتىندىگى اقيقات. بۇعان اقشا، قارجى جانە تۇرمىستىق ماسەلەلەر قوسىلعان سوڭ جۇيكەنىڭ سىر بەرەتىندىگى بەسەنەدەن بەلگىلى. ەرتەگىدەگىدەي ءومىر ناقتىلى قاتال باعىتقا بەت بۇرعان سوڭ جۇپتار از ۋاقىتتا اجىراسىپ تىنادى.

ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، اجىراسۋعا ەرلەرگە قاراعاندا ايەلدەر ءجيى ارىز بەرەدى ەكەن. مۇنىڭ سەبەبى – وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى سانالعان ايەلدەردىڭ شىدامىنىڭ شەگىنە جەتۋىنەن. كوپ جاعدايدا وتباسىن تۇرمىس، قارجى جاعىنان نازىك جاندىلار العا سۇيرەيتىنىن بىلەمىز.  ۇساق-تۇيەك بىلاي تۇرسىن، كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشىپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسادى. ونىڭ ۇستىنە جاڭا زاماننىڭ ايەلدەرى قارجى جاعىنان تاۋەلدى ەمەس، سوندىقتان وتباسىنداعى وزبىرلىق پەن الىمجەتتىككە مويىنۇسىنا قويمايدى. وكىنىشكە قاراي بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىق  قوعامنان اجىراسۋ ءۇردىسىن مۇلدەم سىزىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا، جاس وتباسىلار مەكتەبىن، داعدارىس ورتالىقتارىن قۇرىپ،  قوعامداعى بۇل كەلەڭسىز جايدىڭ الدىن الۋعا ابدەن بولادى. سونداي-اق، پسيحولوگ ماماندار تاراپىنان جاسوسپىرىمدەر اراسىندا وتباسى، نەكە تۇرعىسىندا اڭگىمەلەر، كەزدەسۋلەر  وتكىزىلىپ تۇرسا، وتباسىلىق ءومىر تۋرالى وڭ پىكىرلەر  قالىپتاسار ەدى. 

ەنە مەن كەلىن قارىم-قاتىناسى

اجىراسۋدىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – قارا شاڭىراقتا بىرگە تۇرىپ جاتقان ەنە مەن كەلىن ماسەلەسى. ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىندە بولسىن (اسىرەسە، وڭتۇستىك، باتىس ايماقتاردا) كەلىن مەن ەنەنىڭ بىرگە تۇرۋىنىڭ قيىندىقتارى كوپ.  نەگىزى ءار ايماقتاعى اجىراسۋدىڭ سەبەپتەرى ءارقيلى. وڭتۇستىك پەن باتىس وڭىرلەردە ەر ازاماتتار اكە-شەشەسىمەن، باۋىرلارىمەن بىرگە تۇرعىلارى كەلەدى، ال بويجەتكەندەر مۇنى كوپ جاعدايدا قالامايدى. دەمەك، كەلىندەردىڭ ءوز ۇستانىمدارى بار دەگەن ءسوز. ناتيجەسىندە جاستاردىڭ ومىرىنە تۋىسقاندارى ارالاسىپ، «پايدالى» كەڭەستەر بەرە باستايدى. وسىنىڭ سالدارىنان شاڭىراق شايقالادى. كەي كەزدەرى شەشەسىنىڭ ۇلىن كەلىنىنەن قىزعاناتىن ساتتەرى دە بايقالادى. نەمەسە كەرىسىنشە، شەشەسى ءسات سايىن قىزىنا تەلەفون شالىپ، جاعدايىن سۇراپ، جاستاردىڭ مازاسىن  الا بەرەدى. وسى ارەكەتىمەن-اق ول ءوزىن كۇيەۋ بالاسىنا  قالاي قارسى قويىپ العاندىعىن   بىلمەي قالادى.

      قازاق وتباسىندا اجىراسۋ دەگەن بولىپ پا ەدى؟

وسىعان دەيىن ءداستۇرلى قازاق وتباسىندا اجىراسۋ دەگەن  سيرەك بولۋشى ەدى. جاستار اۋىل اقساقالدارى مەن ۇلكەندەرىنىڭ ءسوزىن جەرگە تاستاماعان. ولار بۇزىعىن تىيىپ، اقىلىن ايتىپ، وتباسىنداعى ءجونسىز ۇرىس-كەرىستى بولدىرماي، پاتۋامەن ءبارىن رەتتەپ وتىرعان. وتباسى جانە نەكە ماسەلەسىن زەرتتەپ جۇرگەن  وتاندىق ەتنوگراف امانجول قالىش اجىراسۋ وتكەن عاسىردىڭ 40-50 جىلدارى كەڭ ەتەك جايا باستادى دەگەن پايىم ايتادى.  ەگەر 1950 جىلدارى ءاربىر ءجۇزىنشى وتباسى اجىراسسا، 1980 جىلدارى ءاربىر ءتورتىنشى، 1990 جىلدارى ءاربىر ءۇشىنشى وتباسىندا ەرلى-زايىپتىلاردىڭ جولدارى ەكى ايىرىلاتىن بولعان. 2000 جىلدارى تىركەلگەن 90 873 نەكەنىڭ 27 391ء-ى بۇزىلعان. ال  اراعا  11  جىل سالىپ قاراساق، 2011 جىلى  جىلى ۇيلەنگەن 160 517 جۇپتىڭ 44 928ء-ى اجىراسقان.  بۇل، اسىرەسە قاراعاندى، پاۆلودار مەن سولتۇستىكتە، شىعىس جانە ورتالىق ايماقتاردا قاتتى بەلەڭ العان. ول جاقتىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن اجىراسۋ قالىپتى جاعداي بولىپ كەتكەن ءتارىزدى. قالاي دەسەك تە، قازاق قوعامى ءۇشىن بۇل «ايىقپاس كەسەلگە» اينالعانداي.  بۇل سوزىمىزگە مىنا ءبىر مالىمەتتەر دالەل بولا الادى.

    2024 جىلعى 4-ناۋرىزدا جاڭارتىلعان Petrelli Previtera-نىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ەلىمىز  اجىراسۋ كورسەتكىشى بويىنشا رەيتينگتە 105 ەلدىڭ ىشىندە  مالديۆ ارالدارىنان كەيىنگى ەكىنشى ورىندى يەلەنگەن. اجىراسۋ كورسەتكىشى 2024 جىلدىڭ باسىندا 1000 ادامعا شاققاندا 4،6-نى قۇراعان. بۇل جاعىنان حالىق سانى كوپ رەسەي مەن قىتايدى ارتقا تاستادىق. ءۇشىنشى ورىندا رەسەي (1000 ادامعا 3،9)، ءتورتىنشى ورىندا بەلارۋس (1000 ادامعا 3،5) جانە بەسىنشى ورىندا جۇڭگو (1000 ادامعا 3،2) تۇر.

قازاق قوعامىندا بۇرىن اجىراسۋعا بارۋ – ۇلكەن كۇنا، قىلمىس، ەرسى قىلىق رەتىندە قابىلداناتىن.  گەندەرلىك قۇقىق زاڭناماسى قابىلدانىپ، ايەلدەر قۇقىعى قوعامدا ايقىن كورىنىس تابا باستاعاننان كەيىن اجىراسۋ فاكتىسى دە كوپتەپ تىركەلە باستادى. ونىڭ  باستى  سەبەبى - ايەلدەردىڭ وز-وزدەرىن قامتاماسىز ەتە الاتىنداي دارەجەگە جەتۋى، ناتيجەسى جوعارىداعىداي. 

اجىراسۋدان ارلانبايتىن جاستاردىڭ كوبەيۋى الاڭداتارلىق جاعداي. 

       

 

 

                                                                                   

ءاربىر بەسىنشى قازاقستاندىق ەلدەن كەتۋدى ويلايدى - ساۋالناما
05 جەلتوقسان 2024
ءاربىر بەسىنشى قازاقستاندىق ەلدەن كەتۋدى ويلايدى - ساۋالناما

قازاقستان ازاماتتارىنىڭ كوشى-قونعا قاتىستى ويىن جانە بىلىكتى مامانداردىڭ ەلدەن كەتۋ سەبەپتەرىن زەرتتەگەن DEMOSCOPE بيۋروسى اۋقىمدى ساۋالنامانىڭ قورىتىندىسىن جاريالادى، دەپ حابارلايدى Azattyq Rýhy.

ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا ءار بەسىنشى رەسپوندەنت (21%) ەلدەن كوشۋ تۋرالى ويلاناتىنىن ايتقان. ولاردىڭ ىشىندە 6،9%ء-ى الداعى 2-3 جىلدا كوشۋگە نيەتتى. 5،6%ء-ى كوشۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىمەن، ازىرگە مۇمكىندىگى جوق، ال 8،4%ء-ى بەلگىلى ءبىر جاعداي بولسا، كوشۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرىپ وتىر. سونىمەن قاتار، ساۋالناماعا قاتىسۋشىلاردىڭ 78،5%ء-ى جاقىن ارادا ەلدەن كەتۋدى جوسپارلامايتىنىن ايتتى.

اناليز كورسەتكەندەي، كوشۋگە دەگەن نيەت كوبىنەسە رەسپوندەنتتەردىڭ جاسىنا بايلانىستى. كوشىپ كەتۋگە ەڭ كوپ نيەت بىلدىرگەن رەسپوندەنتتەر – جاستار مەن ورتا جاستاعى ادامدار اراسىندا بايقالعان.

ەلدەن كەتۋدى جوسپارلاعان رەسپوندەنتتەردەن ولاردى كوشىپ كەتۋگە يتەرمەلەيتىن ناقتى سەبەپتەر تۋرالى سۇراق قويىلعان. كوپشىلىگى جوعارى جالاقى الۋعا (24،5%)، وزدەرى مەن بالالارى ءۇشىن پەرسپەكتيۆانىڭ جوقتىعىن (23،9%)، سونداي-اق جاقسى جۇمىس تابۋ نيەتىن (14%) اتادى. ءبىر قىزىعى، جاستاردىڭ كوبى ساپالى ءبىلىم الۋعا جانە ءوزىن-وزى دامىتۋعا جاعداي جاساۋعا ۇمتىلادى، ال ورتا جانە ۇلكەن جاستاعى توپتار وزدەرى مەن بالالارى ءۇشىن مۇمكىندىكتىڭ جوقتىعىن ءجيى ايتادى.

رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس سوڭعى ەكى جىلدا قازاقستاندا – ەلگە كەلگەن ادام سانى كەتكەندەرگە قاراعاندا كوپ. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، 2024 جىلدىڭ العاشقى ءۇش توقسانىندا قازاقستانعا 20 مىڭنان استام ادام كوشىپ كەلگەن، ال ەلدەن كەتكەندەردىڭ سانى ەكى ەسە از – 10،2 مىڭ ادام.

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.