- قازاق ءتىلىنىڭ مارتتەبەسىن ارتتىرۋ باعىتىندا ءبىر ءوزىڭىز بۇكىل مەملەكەتتىك اپپارات اتقارا الماي وتقان جۇمىستى اتقارىپ كەلەسىز. "ءسيتۋاتيۆتى قازاق ءتىلى" كىتابىڭىزدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. ەلىمىزدە تىلدىك ساياساتقا كوپ كوڭىل بولىنسە نەلىكتەن ناقتى ناتيجە جوق؟
- مۇنداي جوعارى باعا بەرگەنىڭىزگە راقمەت! بىزدە قازاق تىلىنە كوپ قاراجات بولىنەدى. ءبىراق سول قاراجاتتى يگەرۋگە جاۋاپتى ادامدار ەڭ الدىمەن اقشانى قالاي قالتاعا باسساق دەگەن ماسەلەگە كوبىرەك الاڭدايتىن سەكىلدى. مەن سياقتى ءتىل ماسەلەسىندە ءوز بەتىنشە ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ەنتۋزياستار كوپ. الايدا ولار مەملەكەت تاراپىنان بولىنەتىن قارجىعا قول جەتكىزە المايدى. ياعني بىزدە قوماقتى قاراجاتقا يەلىك ەتسە دە جۇمىسى ناتيجەسىز ءبىر توپ بار دا، بيۋدجەتتەن سوقىر تيىن الماسا دا قىرۋار شارۋا اتقارىپ جۇرگەن تاعى ءبىر توپ بار.
- قارجى جاقسى بولىنەدى دەپ وتىرسىز. ونىڭ دۇرىس يگەرىلمەۋىن قۇزىرلى مەكەمەلەر تەكسەرە جاتار. ال قارجىدان باسقا تاعى نە كەرەك؟
- تىلگە قاتىستى بار جۇمىستى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنە قاراتىپ قويدى. ونىڭ ءوزى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىندا. اتاۋىنان كورىپ وتىرعانىمىزداي كوميتەت تىلگە عانا ەمەس، وزگە دە جۇمىستارعا جاۋاپتى. ءبىر كوميتەت نە تىندىرادى؟ ءيا، كوميتەتتىڭ جۇمىسى تياناقتى، جۇيەلى بولسا اڭگىمە باسقا. ءبىراق باسشىسى ءجيى اۋىساتىن، تىلگە كەزدەيسوق ادامدار باسشىلىق ەتەتىن كوميتەتتە نە بەرەكە بولماق؟ وسىدان-اق مەملەكەتتىڭ قازاق تىلىنە دەگەن كوزقاراسى انىق كورىنەدى. ءتىل - ۇلتتىڭ تاعدىرى. ال ەگەر اشىعىن ايتار بولساق ەلىمىزدە قازاق تىلىنە ۇلكەن قيانات جاسالىپ وتىر. جاعدايدى رەتتەيمىز دەسەك ءتىل مينيسترلىگىن قۇرۋ كەرەك! ويتكەنى ءتىلىمىزدىڭ جاعىدايى ءالى دە مۇشكىل.
- وعىز دوعان تۋرالى نە ايتاسىز؟
- وعىز دوعان مىرزاعا قاتىستى العاشقى داۋ ۇمىتپاسام ۇشاقتا قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتىلمەگەننەن كەيىن شىقتى. سوندا قازاقتار ءوز قوتىرىن ءوزى قاسي الادى، سىرتتان كەلىپ ءبىزدىڭ پروبلەمامىزدى شەشىپ بەرەتىن ادام كەرەك ەمەس. ول ءوزىنىڭ اتىن شىعارۋدى عانا ويلاپ ءجۇر دەگەن پىكىردە بولدىم. ال بانكتە بولعان ەكىنشى وقيعادان كەيىن پىكىرىمدى وزگەرتتىم. داۋلى وقيعانىڭ كادرلارىن كورگەندە توبە شاشىم تىك تۇردى. ويتكەنى بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ تۇگەلدەي دەرلىگى قازاق بولا تۇرىپ، بىرەۋى كليەنتكە قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرمەدى.
- قازاق ءتىلىن دامىتامىز دەسەك سونداي ءبىر «باتىل» ارەكەتتەر جەتپەي تۇرعان شىعار بىزگە؟..
- شىنىمدى ايتايىن، مەن دوعان مىرزاداي داۋ شىعارىپ، داۋىس كوتەرە المايمىن. ءبىراق انا تىلىمىزدە قىزمەت الۋ قۇقىعىن تالاپ ەتۋدە سونداي تاباندىلىق تانىتقانىن قۇپتايمىن. ەكىنشىدەن، بۇل وقيعا قازاق تىلىنە كىمدەردىڭ قارسى ەكەنىن انىقتاپ بەردى. ولار ءوزىمىزدىڭ ورىس ءتىلدى قانداستار. وسى كۇنگە دەيىن ولار ءتىلدى قولدايتىنداي بولىپ نەمەسە قالىس قالىپ، ەكى شوقىپ ءبىر قارايتىن ساۋىسقانداي ساقتىق تانىتىپ كەلسە سول جولى وزدەرىنىڭ شىنايى بەينەسىن كورسەتتى. «بىزگە ءتىلدى ءويتىپ ۇيرەتپەي-اق قويىڭدار. ەگەر داۋ كوتەرىپ، بىزگە قىسىم جاسايتىن بولساڭدار بىزگە ءتىل كوك تيىنعا قاجەت ەمەس» دەگەن سوزدەرىن دە ايتىپ قالدى. سول ءسوزدى ايتقانداردىڭ كوبى قازاق.
- وسىدان كەيىن قازاق ەمەستەرگە ءتىل ۇيرەن دەۋدىڭ ءوزى ۇيات دەيسىز عوي؟
- ەلىمىزدە تۇرىپ جاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرىنە كەلەر بولساق ولار ءتىلدى ۇيرەنبەيمىز دەپ وتىرعان جوق. ءبىز ۇيرەتە الماي وتىرمىز. سوسىن قازاقتاردىڭ وزدەرى انا تىلىندە سويلەي الماي جۇرگەندە ولارعا ءتىلىمىزدى ۇيرەن دەپ قالاي ايتاسىڭ؟ سوندىقتان قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋداعى ەڭ باستى ماسەلە – ورىس ءتىلدى قازاقتاردى قازاقشا سويلەتۋ. ودان كەيىن مەملەكەتتىك ورگانداردى قازاق تىلىندە سويلەتۋ قاجەت.
- بۇل ىستەردى ءسىز نەدەن باستار ەدىڭىز؟
ارتىق ايتتى دەمەڭىز، ءبىراق مەن بۇل ءىستى ءوز مەتوديكاممەن جۇرگىزەر ەدىم. بۇنى قۇردان-قۇر ايتىپ وتىرعان جوقپىن. ىستەپ جۇرگەن جۇمىستىڭ ناتيجەسىنە سۇيەنىپ ايتىپ وتىرمىن. ماسەلەن مەنى ۇلكەن مەكەمەلەرگە شاقىرادى. قىزمەتكەرلەرىمىز قازاق تىلىندە قۇجات تولتىرا المايدى، حات جازا المايدى، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە المايدى، سوعان ۇيرەتىڭىز دەيدى. ءبىراق كۇندەلىكتى تۇرمىستا، ۇيدە، بىر-بىرىمەن سويلەسكەندە قازاق ءتىلىن قولدانبايتىن ادامدار بىردەن قۇجات تولتىرىپ، حات جازىپ كەتە المايدى. ولار ەڭ الدىمەن قازاق بولىپ الۋ كەرەك، تۇرمىستا، وتباسىندا قازاقشا سويلەۋ كەرەك، كەيىن جۇمىستا قازاقشا قاعاز الماسۋدى ۇيرەنە الادى.
- وسى ويىڭىزدى بۇرىنعى سۇحباتتارىڭىزدان وقىعان ەدىم...
- مەن قازاق ءتىلىن جۇرتقا ۇيرەتپەستەن بۇرىن الدىمەن ءوزىم ۇيرەندىم. ونىڭ وزىندە بۇل ىسكە جاسىم ەلۋدەن اسقاندا بەل بۋدىم. وعان دەيىن كوپ ورىس ءتىلدى قازاقتىڭ ءبىرى بولدىم. سوندىقتان مەنىڭ ۇيرەتىپ جۇرگەن ڭارسەلەرىم، ءوز جەكە باسىمنان وتكەن تاجىريبەلەرىمنىڭ جيىنتىعى.
- مىنە، قىزىق ..!
- ءيا، قازاقشام وتە ناشار بولدى. تويلاردا، ءتۇرلى جيىنداردا ءسوز بەرىپ، «تىلەك ايتىڭىز» دەگەندە توسىلىپ، قينالىپ قالاتىنمىن. ءبىر جاعىنان جاسىم دا كەلدى. ءوزىم قازاق بولا تۇرىپ، وزگە تىلدە سويلەۋدى ۇلكەن كەمشىلىك دەپ ءتۇسىندىم. سودان كوپ ويلانباي ءتىلدى ۇيرەنۋگە كىرىسىپ كەتتىم.
- قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋشىلەرگە ارنالعان بىرنەشە كىتاپ جازدىڭىز. ءتىل توڭىرەگىندە ودان بولەك تە اتقارىپ جۇرگەن جۇمىستارىڭىز بار سياقتى؟
- «مامىلە» دەگەن كلۋب اشتىم. قازاق تىلدىلەر مەن ورىس تىلدىلەر مامىلەگە كەلسە ەكەن، قازاقشا ۇيرەنسە ەكەن دەگەن ماقساتپەن. كلۋب وتىرىستارىندا قازاق تىلدىلەر ورىس تىلدىلەرگە كومەكتەسىپ وتىرادى. ارالارىندا تۇسىنىستىك قالىپتاسادى. سوندا ماعان قازاق تىلدىلەر: «ورىس تىلدىلەر وزدەرىنىڭ قازاق ءتىلىن بىلمەگەنىنە كادىمگىدەي قىسىلادى، ۇيرەنگىلەرى كەلەدى ەكەن. ءبىز بولساق ولاردى قازاق تىلىنە شەكەسىنەن قاراپ، ۇيرەنگىسى كەلمەيدى ەكەن دەپ جۇرسەك...»، - دەپ ايتتى. كلۋب 2 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ءقازىر استانادا دا اشىلدى. وتكەن جۇمادا قاراعاندى قالاسىندا اشىلىپ، باسقا قالالاردان دا ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتىر. ال، كىتاپتارىم تۋرالى ايتار بولسام، بۇگىنگە دەيىن 36 مىڭنان استام كىتابىم ساتىلدى، ونىڭ ىشىندە 8 مىڭى (1 -2 توم) مەملەكەتتىك تاپسىرىسىمەن. «سامۇرىق-قازىنا» سياقتى ۇلكەن مەكەمەلەردەن حابارلاسىپ، «ءسىزدىڭ 3ء-شى كىتابىڭىز نەگە تۇسپەيدى بىزگە، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن باستىرىپ، بىزگە نەگە تاراتپايدى؟»، - دەپ سۇرايتىندار بار. وسى ماسەلەنى كوتەرىپ، ءتىل كوميتەتىنە حات جازعان ەدىم. ناتيجە بولمادى. ارينە، ولار مەنىڭ كىتابىمدى باسىپ شىعارۋعا مىندەتتى ەمەس. ءبىراق 1 جانە 2 توم شىعارعاننان كەيىن 3ء-شىسىن دە شىعارۋ كەرەك ەمەس پە؟ وزدەرى شىعارعان كىتاپتار ارقىلى بىرەۋلەردىڭ ءتىل ۇيرەنىپ جۇرگەنى تۋرالى ەستىمەپپىن.
- ال سىزدىكىمەن ۇيرەنىپ ءجۇر مە؟
- ءتىل كۋرستارىندا مەنىڭ كىتابىمدى قولدانىپ ءجۇر. وسكەمەندە قازاق-امەريكان ۋنيۆەرسيتەتى بار. سوندا مەنىڭ كىتابىممەن قازاق ءتىلىن وقىتىپ جاتىر.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۋرەتتەر: weproject.kz
سۇحباتتاسقان، باقتيار حاميت
