ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    527.5
  • EUR -

    554.5
  • RUB -

    5.13
پرەزيدەنت جۇڭگو باسشىسى مەن حالقىن قۇتتىقتادى
فوتو: اقوردا 01 قازان 2024
پرەزيدەنت جۇڭگو باسشىسى مەن حالقىن قۇتتىقتادى

پرەزيدەنت جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسىنا قۇتتىقتاۋ جەدەلحاتىن جولدادى، دەپ حابارلايدى اقوردا.

 قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاندىقتاردىڭ جانە جەكە ءوزىنىڭ اتىنان سي سزينپين مەن جۇڭگو حالقىن قحر-دىڭ قۇرىلعانىنا 75 جىل تولۋىمەن قۇتتىقتادى.

مەملەكەت باسشىسى قۇتتىقتاۋ جەدەلحاتىندا ەل بىرلىگى مەن تۇتاستىعىنىڭ بىرەگەي نىشانى سانالاتىن بۇل كۇننىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنىنە توقتالدى. سونىمەن قاتار قىتايدى الەمدەگى كوشباسشى، ءارى جاھاندىق ورنىقتى دامۋعا، حالىقارالىق تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە زور ۇلەس قوسىپ وتىرعان قۋاتتى مەملەكەت رەتىندە اتاپ ءوتتى.

پرەزيدەنت قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى سان قىرلى ىنتىماقتاستىق ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك رۋحىندا قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىنا نازار اۋداردى. ەكى ەلدىڭ مىزعىماس دوستىق پەن تاتۋ كورشىلىككە نەگىزدەلگەن بايلانىسى قوس حالىقتىڭ يگىلىگى جولىندا ۇدايى نىعايا بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ سي ءسزينپيننىڭ اسا جاۋاپتى قىزمەتىنە تولايىم تابىس، ال دوستاس جۇڭگو حالقىنا باق-بەرەكە تىلەدى.

RELATED NEWS
قازاقستانعا ەڭ كوپ ميگرانت قىتايدان كەلەدى
27 مامىر 2024
قازاقستانعا ەڭ كوپ ميگرانت قىتايدان كەلەدى

قازاقستان اۋماعىندا 13 733 شەتەل ازاماتى ەڭبەك ەتەدى. بۇل تۋرالى ەڭبەك مينيسترلىگى حابارلادى.

شەتەل جۇمىس كۇشىن تارتۋعا رۇقساتتاردىڭ اراسىندا مىناداي ساناتتار بار: باسشىلار مەن ولاردىڭ ورىنباسارلارى ءۇشىن 564 رۇقسات (ءبىرىنشى سانات)، قۇرىلىمدىق بولىمشە باسشىلارى ءۇشىن 2 599 رۇقسات (ەكىنشى سانات).

تارتىلعان شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنىڭ نەگىزگى بولىگى ءۇشىنشى (ماماندار) جانە ءتورتىنشى (بىلىكتى جۇمىسشىلار) ساناتتارعا جاتادى — تيىسىنشە ولار 5 592 جانە 549 ادام.

سونداي-اق ماۋسىمدىق جۇمىستارعا 1 639 ادام، ال كورپوراتيۆتىك اۋىستىرۋ اياسىندا 2 790 ادام تارتىلدى.

قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا شجك پايدالاناتىن 1 762 جۇمىس بەرۋشى بار.

وندا 455،5 مىڭنان استام قازاقستان ازاماتى جۇمىس ىستەيدى، بۇل — قىزمەتكەرلەردىڭ جالپى سانىنىڭ 99 پايىزى.

ەكونوميكالىق قىزمەت تۇرلەرى بويىنشا ەڭ كوپ جۇمىس ىستەيتىندەر قۇرىلىس سالاسىندا — 4 222 ادام (30،7%)، اۋىل، ورمان جانە بالىق شارۋاشىلىعى — 1 686 ادام (12،2%)، اكىمشىلىك جانە كومەكشى قىزمەتتەر — 1 652 (12%)، تاۋ — كەن ونەركاسىبى جانە كارەر قازۋ — 1 276 ادام (9،2%)، وڭدەۋ ونەركاسىبى — 1 300 ادام (9،4%)، كاسىبي، عىلىمي جانە تەحنيكالىق قىزمەت — 806 ادام (5،8%).

ەڭبەك ميگرانتتارى كەلەتىن نەگىزگى ەلدەر: جۇڭگو — 4 059 ادام (29،6%)، وزبەكستان — 1 815 ادام (13،2%)، ءۇندىستان — 1 192 ادام (8،6%)، تۇركيا — 1 068 ادام (7،7%).

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، ىشكى ەڭبەك نارىعىن قورعاۋ ماقساتىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى جىل سايىن رەسپۋبليكاعا شەتەل ماماندارىن تارتۋعا كۆوتا بەلگىلەيدى جانە بولەدى.

2024 جىلى جالپى كۆوتا رەسپۋبليكاداعى جۇمىس كۇشىنىڭ سانىنا قاتىستى 0،23% نەمەسە 22 مىڭ مولشەرىندە بەلگىلەندى.

 

27 ميلليارد دوللار بولاتىن قازاقستاندىق-قىتايلىق 55 جوبا ىسكە اسىرىلادى
16 مامىر 2019
27 ميلليارد دوللار بولاتىن قازاقستاندىق-قىتايلىق 55 جوبا ىسكە اسىرىلادى

جالپى سوماسى $27 ميلليارد دوللار بولاتىن  55 قازاقستاندىق-قىتايلىق جوبا ىسكە اسىرىلادى. بۇل تۋرالى قازاقستان پرەمەر-مينيسترىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارالدى. ق ر پرەمەر-مينيسترى ا. مامين مەن قحر مەملەكەتتىك كەڭەسى پرەمەرىنىڭ ورىنباسارى ح. چجەن بىرلەسكەن جوبالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋ بارىسىن قاراستىردى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترى اسقار مامين قىتايدىڭ كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسىنىڭ تۇراقتى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ پرەمەرىنىڭ ورىنباسارى حان چجەنمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى.

كەزدەسۋدە ەكىجاقتى ەكونوميكالىق قارىس-قاتىناستاردى دامىتۋدىڭ، شەكارا ماڭى ىنتىماقتاستىعىن، ونىڭ ىشىندە «قورعاس» حالىقارالىق شەكارا ماڭى ىنتىماقتاستىعى ورتالىعىن دامىتۋ ارقىلى دا تەرەڭدەتۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى تالقىلاندى.

«نۇرلى جول» ەكونوميكالىق ساياساتىن جانە «بەلدەۋ جانە جول» ستراتەگياسىن قوسارلاۋ اياسىنداعى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق ىنتىماقتاستىققا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. بارلىعى جالپى سوماسى $27 ملرد-قا 55 قازاقستاندىق-قىتايلىق جوبا ىسكە اسىرىلاتىن بولادى. 2015 جىلدان 2018 جىل ارالىعىندا $3،8 ملرد سوماسىنا 12 جوبا پايدالانۋعا بەرىلدى، بيىل $310 ملن-عا 5 جوبانى ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. ولاردىڭ ىشىندە كۇن ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ، گەس، زاماناۋي ەت كومبيناتى كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى بار. $5،5 ملرد سوماسىنا 11 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋ ۇستىندە. $18،1 ملرد تەڭگە سوماسىنا قالعان جوبالار بويىنشا دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. جالپى، جوبالاردى ىسكە اسىرۋ 20 مىڭعا جۋىق جاڭا جۇمىس ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى ىلگەرلەتۋ ءۇشىن تاراپتار بۇگىن الماتى قالاسىندا ەكى ەلدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارى مەن بيزنەس قۇرىلىمدارىنىڭ 400-دەن استام وكىلدەرىنىڭ، ونىڭ ىشىندە سىچۋان جانە شەنسي جۇڭگو پروۆينسيالارىنىڭ، گۋانسي-چجۋان، شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونومدى اۋداندارىنىڭ باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن ءوتىپ جاتقان ءىى ق ر – قحر ايماقارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار، ا. مامين جۇڭگو دەلەگاسياسىنىڭ الداعى XII استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا قاتىسۋى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا زور قارقىن بەرەتىنىن ايتتى.

كەلىسسوزدەر بارىسىندا ق ر ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى كولىك-لوگيستيكالىق كومپەتەنسيالار مەن ترانزيتتىك دالىزدەردى، ەنەرگەتيكانى، ونەركاسىپتى، اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى كۇشەيتۋدىڭ، اسىرەسە، قازاقستاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتىن ۇلعايتۋدىڭ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.

«جۇڭگو – قازاقستاننىڭ ءىرى سىرتقى ساۋدا سەرىكتەسى، — دەدى ا. مامين. 2018 جىلى ق ر مەن قحر اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 11،1%-عا ۇلعايىپ، $11،7 ملرد كورسەتكىشىنە جەتتى. بيىلعى ەكى ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ساۋدا-ساتتىق كولەمى $2 ملرد قۇرادى، بۇل 2018 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىندەگى كورسەتكىشتەن 12،1%-عا جوعارى. — ءبىز وسىنداي وڭ قارقىننىڭ ساقتالۋىنا مۇددەلىمىز». 

 

فوتو: primeminister.kz

جۇڭگو سۋدان قاقپاي ما؟
04 قاڭتار 2019
جۇڭگو سۋدان قاقپاي ما؟

Cۋ پروبلەماسى بۇگىندە الەۋمەتتىك دەڭگەيدەن الەمدىك ساياساتتىڭ ماڭىزدى فاكتورىنا اينالدى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، جەر بەتىندە 263 حالىقارالىق وزەن بار: 71ء-ى – ەۋروپادا، 53 – ازيادا، 39 – سولتۇستىك، ورتالىق امەريكادا، 60 – افريكا قۇرلىعى جانە باسقا ايماقتا. ولاردىڭ 155ء-ى ەكى، قالعانى ءۇش نەمەسە ودان دا كوپ شەكارادان وتەدى. مىسالى، ەۋروپاداعى – دۋناي  (10 مەملەكەت)، افريكاداعى – نيگەر (9 مەملەكەت)، وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى – مەكونگ (6 مەملەكەت). حالىقارالىق وزەندەر باسسەينىندە جەر حالقىنىڭ 40 %-دان استامى ءومىر سۇرۋدە. سوندىقتان ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋىن پايدالانۋ مەن ساپاسىن قورعاۋ مەملەكەت ەكونوميكاسى، شارۋاشىلىعى، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىمەن تىعىز بايلانىستى.

حالىقارالىق قۇقىققا سايكەس، بىرنەشە مەملەكەت تەرريتورياسىنان وتەتىن سۋلار جانە ولاردىڭ اراسىنداعى جاساندى سۋ اعىمدارى ترانسشەكارالىق وزەندەرگە جاتادى. ترانسشەكارالىق سۋلاردىڭ مارتەبەسى ترانسشەكارالىق كونتەكستىدەگى قورشاعان ورتاعا اسەرىن باعالاۋ تۋرالى كونۆەنسيا، ترانسشەكارالىق سۋ اعىندارى مەن حالىقارالىق كولدەردى قورعاۋ جانە پايدالانۋ جونىندەگى كونۆەنسيا، حالىقارالىق سۋ اعىندارىن پايدالانۋ قۇقىعى تۋرالى كونۆەنسيالارعا سايكەس انىقتالادى. بۇل – حالىقارالىق وزەندەر سۋىنىڭ راسيونالدى جۇمسالۋىن رەتتەيتىن ىرگەلى قۇجاتتار. كەز-كەلگەن مەملەكەت دۇنيەجۇزىلىك نەمەسە ايماقتىق قاۋىمداستىقتىڭ بەلدى مۇشەسى رەتىندە سۋ ماسەلەسىن وسى تالاپتارعا سايكەس شەشۋى ءتيىس.    

ترانسشەكارالىق وزەن قيىپ وتەتىن ەلدەر سانى كوبەيگەن سايىن، سۋدىڭ ساپاسى تومەندەيتىنى راس. ويتكەنى، سۋدى تۇتىنۋشىلار سانى ارتىپ، ءوندىرىس، اۋىل شارۋاشىلىعى، قۇرىلىس دامىپ كەلەدى. XXI عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي حالىقارالىق كونفليكتىلەر مۇناي ەمەس، سۋ ءۇشىن بولادى دەگەن بولجام بار. سۋ رەسۋرستارىن رەتتەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا وراي، الەمدە ترانسشەكارالىق وزەندەردى پايدالانۋدىڭ قۇقىقتىق تاجىريبەسى قالىپتاسقان. سوڭعى 50 جىلدا ترانسشەكارالىق وزەندەر مەن كولدەردى پايدالانۋ بويىنشا 1228 باستاما كوتەرىلىپ، 150 كەلىسىمشارت بەكىتىلدى. ياعني، كۇردەلى ماسەلەنى شەشۋدىڭ جاڭا جولدارى قاراستىرىلىپ، سۋ رەسۋرستارى حالىقارالىق بايلانىستىڭ تەتىگىنە اينالدى.

 

قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى ترانسشەكارالىق وزەندەر

 

قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى ترانسشەكارالىق وزەندەر سۋىن پايدالانۋ مەن قورعاۋ ءۇردىسىن 3 كەزەڭگە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى:

1 – كەزەڭ (1992-2002 جج.). بۇل كەزەڭ پروبلەمانىڭ العاش كوتەرىلۋى جانە ىقپالداستىق قادامدارىمەن ەرەكشەلەنەدى. قازاقستان-قىتاي اراسىندا رەسمي ديپلوماتيالىق بايلانىس ورناعان سوڭ، ترانسشەكارالىق وزەندەر مارتەبەسى تەك 1996 جىلى مەملەكەتارالىق قۇقىق دەڭگەيىندە قاراستىرىلا باستادى. 1999 جىلى قازاسقتان پرەزيدەنتى جۇڭگو ءتوراعاسىنا ىلە مەن ەرتىستىڭ سۋ قورلارىن دۇرىس قولدانباۋ ەكولوگياعا زاردابىن تيگىزىپ جاتقانىن مالىمدەگەن حات جولداپ، احۋالدى رەتتەۋ ءۇشىن بىرلەسكەن شارا قابىلداپ، ەكىجاقتى كەلىسسوز باستاۋدى ۇسىندى.

ق. توقايەۆتىڭ «بەلاسۋ» كىتابىندا: «ن. نازاربايەۆ سزيان سزەمينگە قارا ەرتىس پەن ىلە سۋلارىن پايدالانۋ تۋرالى ۇسىنىسىن ەسكە سالدى. جۇڭگو باسشىسى بۇل تاقىرىپقا ءوزىنىڭ دايار ەكەندىگىن اڭعارتىپ، ۇنەمى ءبىزدىڭ الاڭداۋشىلىعىمىزدى سەيىلتكىسى كەلگەندەي: «ءبىز دوستىق پەن ىنتىماقتاستىق رۋحىنداعى ىسكەرلىك كونسۋلتاسيالارعا ءازىرمىز. جۇڭگو قازاقستانعا زالال كەلتىرەتىن ەشنارسە دە ىستەمەيدى!» دەپ قايتالاۋمەن بولدى» - دەيدى.

قارىم-قاتىناستىڭ 10 جىلدىعى قارساڭىندا، 2001 جىلى 12 قىركۇيەكتە ترانسشەكارالىق وزەن بويىنشا ماڭىزدى قۇجات قابىلداندى. ول – قحر ۇكىمەتى مەن ق ر ۇكىمەتى اراسىنداعى ترانسشەكارالىق وزەندەردى پايدالانۋ جانە قورعاۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم. وسى رەسمي قۇجات نەگىزىندە ترانسشەكارالىق وزەندەردى پايدالانۋ مەن قورعاۋ جونىندەگى قازاقستان-قىتاي بىرلەسكەن كوميسسياسى قۇرىلدى. بۇل ترانسشەكارالىق تالقىلاۋدىڭ العاشقى ساتىسىنداعى ۇلكەن جەتىستىك بولادى.

2 – كەزەڭ (2003-2013 جج). اتالعان كەزەڭدە ترانسشەكارالىق وزەندەر تاقىرىبى اقپارات قۇرالدارىندا بەلسەندى تالقىلانىپ، قوس مەملەكەت ناقتى ءىس-قيمىلداردى قولعا الدى. 2002 جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ حاتشىلىعىنا حۋ سزينتاو كەلگەن سوڭ، قۇرىلعان كوميسسيانىڭ وتىرىستارى باستالدى. قوسىمشا ساراپشىلىق توپتار ىسكە قوسىلدى. 2003-2015 جىلدارى قازاقستان-قىتاي بىرلەسكەن كوميسسياسىنىڭ 13 وتىرىسى وتكىزىلدى. 2009 جىلى كوميسسيانىڭ 6-وتىرىسىندا حۋ سزينتاو قازاقستانعا ىسساپارمەن كەلىپ، ترانسشەكارالىق وزەندەر سۋىن ءبولىسۋ مەن قورعاۋ ءبىرىڭعاي تەحنيكالىق اۋقىمنان جالپىمەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرىلدى.

3 – كەزەڭ (2013 جىلدان قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن). 2013 جىلى 6-8 قىركۇيەكتە جۇڭگو ءتوراعاسى سي سزينپين قازاقستانعا رەسمي ساپارىندا قوعام الاڭداۋشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوزارا تۇسىنىستىك نەگىزىندە ترانسشەكارالىق سۋدى پايدالانۋ جونىندە كەلىسسوزدەر جۇرگىزەتىنىن ايتتى. تۋىنداعان ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن كوميسسيا اياسىندا شەشىپ وتىراتىندىعى، ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ دوستىق پەن ىنتىماقتاستىق وزەندەرىنە اينالاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.

قازىرگى ۋاقىتتا وزەننىڭ وزەكتى سۇراقتارى كوميسسيانىڭ وتىرىستارىندا بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن قارالىپ، سۋدى ءبولىسۋ جونىندەگى كەلىسىم جوباسى پىسىقتالۋدا. شيرەك عاسىرعا سوزىلعان ترانسشەكارالىق وزەندەر جايىن تالقىلاۋدان اڭعاراتىنىمىز، قازاقستان باسشىلىعىنىڭ ۇزدىكسىز تالابى، وتاندىق ديپلوماتيا مەن عالىمداردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ماسەلە العا جىلجىدى. بۇل – داۋلى شەكارالاردى بولىسۋدەن كەيىنگى ەلىمىزدىڭ تاعى ءبىر جەڭىستى قادامى، ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ جەمىسى.   

 

قىتايلىق كوزقاراس

 

جالپى، قازاقستان مەن قىتايدىڭ تەرريتورياسىنان 23 ترانسشەكارالىق وزەن وتەدى. قوس مەملەكەت تە سۋ تاپشىلىعىنا ۇشىراعان، سوندىقتان ترانسشەكارالىق وزەندى ءتيىمدى پايدالانۋدى كوزدەيدى. وعان ءار تاراپتىڭ وبەكتيۆتى سەبەپتەرى دە بار. قىتايدىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىگىندە ۇلكەن وزەندەر اعىپ جاتقانىمەن، باتىس ايماعىندا سۋ تاپشى. ەكىنشىدەن، سۋدىڭ لاستانۋ دەڭگەيى وتە جوعارى. دەگەنمەن، بىرنەشە مەملەكەتتەن وتەتىن ءىرى وزەندەردىڭ باستاۋى جۇڭگو تەرريتورياسىندا جاتىر. جۇڭگو وسى ارتىقشىلىقتى ءتيىمدى پايدالانادى:

  • 1998 جىلى قحر شۇاا باسشىلىعى «قارا ەرتىس - قاراماي» كانالىنىڭ قۇرىلىسىن باستاپ، ەرتىس اڭعارىنان 450 ميلليون م3 سۋ الىپ وتىراتىنىن جانە بۇل كورسەتكىشتى 1،5 ميلليارد م3 جەتكىزەتىنىن حابارلادى. ونىڭ ۇستىنە 2017 جىلى «Petro China Xinjiang Oil Field» مۇناي كومپانياسى جوڭعار ويپاتىنداعى ماحۋ ايماعىندا 1 ملرد. توننا مۇناي قورىن انىقتاعان. بۇل الەمدەگى مۇناي قورلارىمەن سالىستىرعاندا ءىرى كورسەتكىش.
  • 2007 جىلى ىلەدەن بالقاشقا قۇيىلاتىن سۋ قورى جىلىنا 12 ملرد. م3 بولسا، قىتايلىقتار ونى 10 ملرد م3 دەيىن قىسقارتۋدى جوسپارلاعان ەدى. سونىمەن قوسا، ىلە وزەنى اڭعارىندا 13 سۋ قويماسى مەن 59 گيدروەنەرگەتيكالىق قۇرىلعىنى ىسكە اسىرۋدا. جۇڭگو گيدروەنەرگەتيكالىق ءوندىرىسى 2011 ج. 1060 گۆت بولسا، 2020 ج. قاراي 1500 گۆت-قا ارتتىرىپ، كومىر مەن تابيعي گاز يمپورتىن تومەندەتۋ كوزدەلگەن.
  • «باتىستى يگەرۋ» ساياساتى باستالعان سوڭ، ىشكى ميگراسيا ەسەبىنەن شىڭجاڭ حالقىنىڭ سانى ارتتى. 2008 جىلدىڭ سوڭىندا كورسەتكىش 21،3 ملن.-عا جەتتى. كەيبىر دەرەككە سايكەس، شۇاا حالقى 2030 جىلعا قاراي – 33،5-40،6 ملن.-عا بارادى. ياعني، قارا ەرتىس پەن ىلەنىڭ سۋى شىڭجاڭداعى حالىق تۇرمىسىنا كەڭىنەن قولدانىلادى.

مۇنداي قادامدار وزەندەردىڭ تومەنگى اعىسىنداعى قازاقستاندىق قوعامدى الاڭداتپاي قويعان جوق. ەرتىستىڭ سۋى تارتىلعان جاعدايدا زايسان كولىنە زالالى ءتيىپ، كانالدار، بۇقتىرما، ءشۇلبى سۋ قويمالارى دەگراداسياعا ۇشىراپ، بالقاش كولى ارالدىڭ كۇيىن كەشۋ ىقتيمالدىعى باق-تا ءجيى كوتەرىلدى. سەبەبى، قازاقستان دا ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى سۋ تاپشىلىعىن كەشىپ وتىرعان مەملەكەت. رەسپۋبليكانىڭ جەر بەتىندەگى سۋ قورىنىڭ 40 %-ى كورشىلەس مەملەكەتتەردەن كەلىپ قۇيادى. قازاقستان سۋ رەسۋرستارى جاعىنان كورشى مەملەكەتتەرگە تاۋەلدى.

 

 

قازاقستان ۇستانىمى

بۇگىندە قازاقستان-قىتاي اراسىنداعى (ەرتىس پەن ىلە)، قازاقستان-رەسەي (جايىق، ەرتىس، ەسىل، توبىل، قيعاش، قاراوزەن جانە سارىوزەن)، قازاقستان-قىرعىزستان (شۋ مەن تالاس)، قازاقستان-وزبەكستان-قىرعىزستان-تاجىكستان-تۇركىمەنستان (امۋداريا مەن سىرداريا) وزەندەرى ءتيىستى كەلىسىمدەرگە سايكەس رەتتەلەدى. سوڭعىسى بويىنشا ورتالىق ازيالىق ۇيلەستىرۋ كوميسسياسى دا جۇمىس ىستەيدى. بۇل كوپجاقتى ىنتىماقتاستىڭ جەمىسى دەپ ەسەپتەيمىز.

2017 جىلى 23 ناۋرىزدا ن. نازاربايەۆ وزبەكستان پرەزيدەنتىمەن كەزدەسۋىندە: «ورتالىق ازياداعى ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارى ورتاق يگىلىگىمىز جانە باۋىرلاس ەلدەردىڭ سۋدى پايدالانۋىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋىمىز قاجەت. ءبىز وسى جۇمىسقا دايىنبىز جانە ول اعىستىڭ تومەنگى بولىگىندەگى ەلدەرگە نۇقسان كەلتىرمەۋى كەرەك. سۋدى ورىندى قولدانۋمەن ونداعان ميلليون حالىقتىڭ تاعدىرى، ايماقتاعى تۇراقتىلىق پەن كەلىسىم، ەلدەر اراسىنداعى دوستىق پەن سەنىم تىعىز بايلانىستى» - دەدى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ بۇل ءسوزى ەلىمىزدىڭ شەكارا بويىنداعى بارلىق وزەندەرگە قاتىستى ۇستانىمىن بىلدىرەندەي. قازاقستان ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارى ماسەلەسىن حالىقارالىق نورما تالاپتارىنا سايكەس كونسترۋكتيۆتى ديالوگ ارقىلى شەشۋدى كوزدەيدى.   

2013 جىلى قازاقستان ۇكىمەتى سالاعا جاۋاپتى مينيسترلىك اتاۋىن «ق ر قورشاعان ورتا جانە سۋ رەسۋرستارى مينيسترلىگى» دەپ اۋىستىرىپ، ەلىمىزدىڭ سۋ رەسۋرستارى قاتاڭ قاداعالاۋعا الىندى. الايدا ءبىر جىل وتكەن سوڭ،  مينيسترلىك تاراپ كەتتى. ءقازىر سۋ ماسەلەسىمەن اشم جانىنداعى ترانسشەكارالىق وزەندەر دەپارتامەنتى اينالىسادى. سوڭعى بەس جىلداعى سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىنىڭ جۇمىسىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. دەگەنمەن مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى بىرنەشە مارتە جەمقورلىق فاكتىسىمەن قۇرىقتالدى. مامانداردىڭ ساپاسى تۇتاس مەملەكەتتىڭ پوزيسياسىن قورعاۋعا، ءيميدجىن قالىپتاستىرۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى.

جۇڭگو – ترانسشەكارالىق سۋ ارنالارى مەن حالىقارالىق كولدەردى قورعاۋ جانە پايدالانۋ جونىندەگى كونۆەنسيا جانە حالىقارالىق سۋ اعىندارىن پايدالانۋدىڭ كەمە جۇزبەيتىن تۇرلەرىنىڭ قۇقىعى تۋرالى كونۆەنسيالارىنا قوسىلۋدان باس تارتقان مەملەكەت. سونداي-اق، جۇڭگو ايماقتىق ۇستانىمدارىنا سايكەس، كەلىسسوزدەردى ەكىجاقتى فورماتتان شىعارماي كەلەدى. قازاقستان ۇكىمەتى مەن ساراپشى-عالىمدارى ترانسشەكارالىق وزەندەر ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋ پراكتيكاسىن مۇقيات زەردەلەپ، ەكىجاقتى كەلىسسوزدەردە ءوز ۇستانىمىن ناقتى دالەلدەي ءبىلۋى قاجەت.

 

قوعام نە دەيدى؟

سوڭعى جىلدارى بەلسەندى ايتىلماعانىمەن، اتالعان تاقىرىپ اقپارات قۇرالدارىندا ءجيى كوتەرىلدى. شولۋ جاساي وتىرىپ، وتاندىق باق-تا ەرتىس پەن ىلەنىڭ بوگەلۋى، ونىڭ ەلىمىزگە اكەلەتىن سالدارى ءجيى كوتەرىلەتىنىن بايقايمىز. قوعام قوزعايتىن سۇراق مىناداي:

  • زايسان مەن بالقاش كولدەرىندەگى سۋ بالانسىنىڭ بۇزىلۋى؛
  • شەتتەن كەلەتىن وزەن سۋىنداعى زياندى قالدىقتىڭ كوبەيۋى؛
  • كليماتتىڭ تۇراقسىزدانۋى؛
  • ايماقتاعى ەپيدەميولوگيالىق جاعدايدىڭ ۋشىعۋى؛
  • جاعالاۋداعى ەلدى-مەكەننىڭ سۋسىز قالۋى؛
  • اۋىلشارۋاشىلىق ءتۇسىمىنىڭ ازايۋى.

الايدا قحر رەسمي بيلىگى مۇنداي الاڭداۋشىلىقتى جوققا شىعارىپ، كورشى مەملەكەتتەردىڭ مۇددەسى ەسكەرىلەتىنىن ايتىپ كەلەدى. جۇڭگو ءسىم ۆان ي اقپارات وكىلدەرىنە: «مەن قازاقستان مەن قىتايدىڭ سەنىمدى ارىپتەس ەكەندىگىن تاعى دا ءبىر مارتە اتاپ وتكىم كەلەدى جانە جۇڭگو ترانسشەكارالىق وزەندەر بويىنشا قازاقستان مۇددەسىنە زيان كەلەتىن ەش قادامعا بارمايدى» - دەپ ءمالىم ەتكەن بولاتىن. باستى سەبەپتىڭ ءبىرى – وزەن سۋىن پايدالانۋ تۋرالى اقپاراتتىڭ جابىقتىعى. الداعى ۋاقىتتا اقپارات قۇرالدارى مەن حالىق تاراپىنان سەنىمسىزدىك تۋىپ، ترانسشەكارالىق وزەندەردى راسيونالدى پايدالانۋ ماقساتىندا:

  1. ترانسشەكارالىق وزەندەر سۋىن پايدالانۋ مەن قورعاۋ ماسەلەسىن شىۇ، اوسشك دەڭگەيىندە تالقىلاۋ؛
  2. سيفرلىق جىبەك جولى اياسىندا حالىقارالىق سۋلاردى ەكولوگيالىق باقىلاۋ مەن مونيتورينگىلەۋ بويىنشا جەدەل اقپارات الماسۋ؛
  3. ەرتىس، ىلە وزەندەرىنىڭ رەسۋرستارىن پايدالانۋ مەن قورعاۋ بويىنشا ساپالىق، ساندىق كورسەتكىشتەردى اشىق جاريالاۋ، كوميسسيا جۇمىستارىن حابارلاپ وتىرۋ قاجەت.

 

 

قورىتا سويلەگەندە

مەملەكەتتىك شەكارانى شەگەندەۋ، ترانسشەكارالىق وزەندى بىرلەسىپ پايدالانۋ ۇزاق جانە كوپتەگەن كەدەرگىلەرمەن ورىندالسا دا، قازاقستاندىق ديپلوماتيانىڭ ۇلكەن جەتىستىگى. ويتكەنى، ينديا، جاپونيا، وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرى قىتايمەن شەكارالىق جانە ترانسشەكارالىق سۋلار پروبلەماسىندا ءبىر شەشىمگە كەلە الماي وتىر. قازاقستان-قىتاي شيرەك عاسىرلىق ترانسشەكارالىق تالقىلاۋىندا جۇڭگو تاراپى ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانعانى بەلگىلى. ارينە، وزەننىڭ جوعارى اعىسىنداعى مەملەكەت رەتىندە جۇڭگو ارتىقشىلىقتارعا يە، ءبىراق ول تومەنگى اعىستاعى ەلدىڭ قۇقىعىنا نۇقسان كەلتىرمەۋى ءتيىس. بۇل رەتتە بۇۇ كونۆەنسيالارى مەن ەكىجاقتى كەلىسىمدەر باسشىلىققا الىنادى. قورعاس وزەنى جاعاسىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ورتالىعى رۋحىندا ەكىجاقتى ساۋدا بايلانىسى ارى قاراي دامۋى قاجەت.

جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى قىتايدا باستالىپ، قازاقستان ارقىلى ەۋروپاعا بەتتەيدى. ەكونوميكالىق بەلدەۋدى بىرلەسىپ قۇرۋدا قازاقستان مەن قىتايدىڭ ورتاق قىزىعۋشىلىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرى كوپ. سوندىقتان قوس مەملەكەت ترانسشەكارالىق وزەندەردى اينالىپ وتە المايدى. ەكونوميكانىڭ كىلتى بولعان سۋ رەسۋرستارى – «ەكونوميكالىق بەلدەۋدىڭ» كۇرەتامىرى. قازاقستان مەن قىتايدى جەڭىنەن جالعاپ جاتقان ەرتىس پەن ىلە دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ وزەنى بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز.

 

ولجاس بەيسەنبايەۆ، شىعىستانۋشى

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.