ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    491.3
  • EUR -

    533.5
  • RUB -

    5.09
وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى
https://primeminister.kz/ 19 ماۋسىم 2024
وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى

ق ر پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى تامارا دۇيسەنوۆانىڭ توراعالىعىمەن ۇلتتىق كاسىپتىك بىلىكتىلىك كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءوتتى. ونىڭ شەڭبەرىندە سالالىق بىلىكتىلىك جۇيەلەرىن دامىتۋ، كاسىپتىك ستاندارتتاردى ازىرلەۋ جانە وزەكتەندىرۋ جونىندەگى شارالار مەن جوسپارلار قارالادى. بۇل تۋرالى ۇكىمەتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلادى.

قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندار جانىنان سالالىق كەڭەستەر قۇرىلىپ، وعان ساراپشىلار، وقۋ ورىندارىنىڭ وكىلدەرى مەن جۇمىس بەرۋشىلەر تارتىلدى. ولاردىڭ ازىرلەگەن كاسىبي ستاندارتتارى نەگىزىندە جوعارى وقۋ ورىندارى مەن كوللەدجدەردەگى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى تۇزەتىلەدى. بۇل رەتتە تۇلەكتەردىڭ قۇزىرەتتەرىن تاۋەلسىز سەرتيفيكاتتاۋ ورتالىقتارى باعالايدى. وسىلايشا، ەڭبەك نارىعىنىڭ سۇرانىسىنا سايكەس كەلەتىن ساپالى كادر دايارلاۋ پروسەسى جەتىلدىرىلۋدە. 

وتىرىس بارىسىندا كولىك جانە قارجى مينيسترلىكتەرىنىڭ وسى باعىتتا اتقارىپ جاتقان جۇمىستارى قارالدى.

كولىك ۆيسە-مينيسترى ءساتجان ابلالييەۆ ۆەدومستۆو جانىنان 6 سالالىق كەڭەس جۇمىس ىستەيتىنىن حابارلادى. ولار تەمىرجول، سۋ، اۆتوموبيل كولىگى جانە جولدار، سونداي-اق ازاماتتىق اۆياسيا سالالارىن قامتيدى. كەڭەس ءقازىردىڭ وزىندە 711 كاسىپتى قامتيتىن 101 كاسىبي ستاندارتتى ازىرلەگەن. بيىل تاعى جاڭادان 19-ىن ازىرلەپ، 31ء-ىن وزەكتەندىرۋ جوسپارلانۋدا.

كولىك مينيسترلىگىنىڭ بولجامىنا سايكەس، 2030 جىلعا دەيىن اتالعان سالالارعا 8،8 مىڭعا جۋىق مامان قاجەت بولادى. ءقازىر كادرلار 49 جوعارى وقۋ ورىندارىندا جانە 280-دەن استام كوللەدجدەردە دايارلانۋدا. ۆيسە-مينيستر وقۋ ورىندارىنىڭ سانى كوپ كورىنگەنىمەن، كەيبىر ماماندىقتار بويىنشا مىسالى، كوپىرلەر مەن تەمىرجولدار قۇرلىسى بويىنشا وقيتىن ستۋدەنتتەر از ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ گرانتتاردى قايتا ءبولۋ ماسەلەسى قارالۋدا.

قارجى ۆيسە-مينيسترى داۋرەن كەڭبەيىلدىڭ مالىمەتىنشە، جەتەكشىلىك ەتەتىن سالادا «بۋحگالتەر» ماماندىعى بويىنشا ءبىر كاسىبي ستاندارت پايدالانىلادى. ونى وزىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىلىم باعدارلامالارى بويىنشا وزەكتەندىرۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل رەتتەر اسسا (Association of chartered certified accountants) حالىقارالىق بىلىكتىلىگى بويىنشا ستۋدەنتتەردى وقىتۋ جانە سەرتيفيكاتتاۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا. وسىلايشا، ديپلوم العان جانە ءوز بىلىكتىلىگىن راستاعان تۇلەكتەردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ پروسەسىن جەڭىلدەتۋ جوسپارلانعان.

«سەرتيفيكات تاۋەلسىز ورتالىقتار تاراپىنان بەرىلۋى ماڭىزدى. ول بويىنشا جۇمىس بەرۋشىنىڭ مامان بىلىكتىلىگىنە قاتىستى پىكىرى قالىپتاسادى. وقۋ ورنىنىڭ ءيميدجى دە وسىعان تىكەلەي بايلانىستى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبىز وسى نەمەسە باسقا ماماندىقتى يگەرىپ جاتقان ازاماتتى ساپالى جۇمىس ورنىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋىمىز كەرەك»، — دەپ اتاپ ءوتتى تامارا دۇيسەنوۆا.

RELATED NEWS
جيگۋلي دايرابايەۆ: ۇكىمەت اۋىلعا قاتىستى ەسكى ءپرينسيپتى وزگەرتۋى كەرەك
03 مامىر 2024
جيگۋلي دايرابايەۆ: ۇكىمەت اۋىلعا قاتىستى ەسكى ءپرينسيپتى وزگەرتۋى كەرەك

اۋىلدىڭ جىرى مەن زارىن ۇكىمەتكە جەتكىزىپ جۇرگەن ساناۋلى ءماجىلىس دەپۋتتارىنىڭ ءبىرى، اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسى جيگۋلي دايرابايەۆ سۋ تاسقىنى كەزىندەگى ديحانداردىڭ پروبلەماسى، توزىعى جەتكەن ەلدى مەكەندەر جايى، بوس جاتقان جەرلەر، پارلامەنتتەگى اۋىل ۇنىنە قاتىستى Ulys ءتىلشىسىنىڭ ءبىرقاتار سۇراعىنا جاۋاپ بەردى.

جيگۋلي مولداقالىق ۇلى، ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ بىزگە سۇحات بەرگەنىڭىزگە رەداكسيا اتىنان زور العىس بىلدىرەمىن! العاشقى سۇراعىم ءقازىر جانە بولاشاقتا اسا ماڭىزدى بولاتىن سۋ ماسەلەسىنە قاتىستى. ءبارىمىز بىلەتىندەي ءسىز وسى جىلدىڭ باسىندا ۇكىمەت جانىنان قۇرىلعان سۋ كەڭەسىنىڭ قۇرامىنا كىردىڭىز؟ وسى كەڭەس جۇمىسى تۋرالى تولىق ايتىپ بەرسەڭىز؟

پرەزيدەنتىمىز سۋ اينالاسىندا قوردالانعان تۇيىندەردى شەشۋ ماقساتىندا ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرىپ، جەكە مينيسترلىك قۇرعان بولاتىن. بۇل تەك اتقارۋشى ورگاننىڭ ءبىر تارماعى عانا. مۇنى قاناعات تۇتىپ وتىرا بەرەتىن بولساق ناتيجە بولمايتىنى انىق. مىسالى، ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ ماسەلەسىندە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ىقپالى قاجەت بولسا، سۋ جۇيەلەرىن سيفرلاندىرۋ باعىتىندا بولەك قۇرىلىمداعى ۆەدومستۆونىڭ كومەگىنە مۇقتاج. ال سۋدىڭ نەگىزگى تۇتىنۋشىسى بولىپ ەسەپتەلەتىن ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعى باسقا مەمورگانداردىڭ قۇزىرەتىندە. بۇدان بولەك جاڭا تەحنولوگيالاردى جەتىك بىلەتىن ساراپشىلار قاۋىمداستىعى مەن عالىمدار بار ەمەس پە؟ مىنەكەي، سولاردىڭ بارلىعىنىڭ پىكىرى مەن ۇسىنىستارىن بىرىكتىرەتىن، ءبىر جەردە تالقىلايتىن ارنايى القالىق ورتا كەرەك بولدى. وسى تۇرعىدان قۇرىلعان سۋ كەڭەسىنىڭ قازىرگى قولعا العان جۇمىستارى جۇيەلى وزگەرىستىڭ ءبىر بولىگى عانا دەپ بىلەمىن.

جاڭا سۋ قويمالارىن سالۋ ترانسشەكارالىق وزەن سۋىنا تاۋەكەلدى ازايتادى

قازاقستان ترانسشەكارالىق وزەن سۋىنا كىرىپتار. بۇل ماسەلەلەر بولاشاقتا قالاي شەشىمىن تابۋى مۇمكىن؟ سوسىن اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن سۋارۋداعى تۇيىندەر تۋرالى نە ايتاسىز؟

سوڭعى ۋاقىتتا قۋاڭشىلىق پروبلەماسى تەك عانا قازاقستاندا ەمەس، الەمنىڭ بارلىق ەلىندە بايقالۋدا. ونىڭ ۇستىنە جەر شارىنداعى حالىق سانىنىڭ كۇرت ءوسۋى، ازىق-تۇلىك داعدارىسىنا اكەلىپ سوقتىراتىنى تاعى بار. وسىنى ەسكەرگەن  مەملەكەتتەر قول قۋسىرىپ وتىرماسى انىق. قازاقستانعا كىرەتىن وزەندەردىڭ باستاۋىنا يەلىك ەتىپ وتىرعان جۇڭگو دا، ورتالىق ازياداعى كورشىلەرىمىز دە بۇل تاۋەكەلدىڭ الدىن الاتىنى بەلگىلى. دەمەك ولاردىڭ ءارقايسىسى سۋ قورىن جيناقتايدى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ 20-عا جۋىق سۋ قويماسىن جاقىن ۋاقىتتا سالۋ كەرەك دەگەن تاپسىرماسى ەسىڭىزدە شىعار؟ بۇل سۋ بويىنشا باسقا ەلدەرگە دەگەن تاۋەلدىلىكتى ازايتۋدىڭ نەگىزگى امالى. سوندىقتان دا ۇكىمەت مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن تەز ارادا قولعا الىپ، وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى ۇدەتۋى ءتيىس. جانە دە سىرتقى ساياساتتا ترانسشەكارالىق وزەندەر بويىنشا پوزيسيامىزدى ناقتى ايقىنداپ الىپ، كەلىسوزدەردى ينتەنسيۆتى تۇردە جۇرگىزۋ قاجەت.

اۋىلداعى شارۋاشىلىقتى ۇلعايتۋ ءۇشىن جەر كەرەك. نەگىزگى يگەرىلمەي جاتقان اۋىلدىق جەرلەر كوپ پە؟

ارينە، يگەرىلمەي جاتقان جەرلەر وتە كوپ! سول جەردىڭ بارلىعىن باياعىدان بەرى ءوندىرىس اينالىمىنا جىبەرىپ، قولعا العاندا قازاقستان اگرارلى دەرجاۆا ەلدەرىنىڭ قاتارىنا ەنەتىن ەدى. اتتەڭ،  بۇل باعىتتا ۇكىمەت اۋىز تولتىرارلىق ناتيجەگە قول جەتكىزە الماي ءجۇر. ونىڭ ۇستىنە ۋربانيزاسيا پروبلەماسى كادر تاپشىلىعىنا الىپ كەلۋدە. ەگىس القاپتارىن يگەرۋ جانە مال شارۋاشىلىعىن قولعا الۋ ءۇشىن جۇمىسشى كەرەك ەمەس پە؟ ال حالىق جاپپاي قالالارعا كوشىپ جاتقاندا مۇنىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارا قويماسى انىق. مەنىڭ پىكىرىمشە،  بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەكى شەشىمى بار. ءبىرىنشىسى – قولدا بار ءوندىرىستى ينتەنسيۆتى جۇيەگە اۋىستىرىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا ونىمدىلىكتى ۇلعايتۋ. ەكىنشىسى – وندىرىسپەن اينالىسامىن دەگەن ازاماتتارعا مەيلىنشە جاعداي جاساۋ، ولاردى ىنتالاندىرۋ. تەك سوندا عانا بوس جاتقان جەر، حالىق يگىلىگىنە اينالاتىن بولادى.

پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسىپ، جەڭىلىپ قالعانىما وكىنبەيمىن

ءسىز 2022 جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىندا نەگىزگى كانديداتتاردىڭ ءبىرى بولىپ ب ا ق سىنادىڭىز. شىندىعىن ايتۋ كەرەك، سول كەزدە ءسىزدى كوبى «ەكىنشى قوسانوۆ» دەگەن پىكىر ايتتى؟

مەن پرەزيدەنت سايلاۋىنا كانديدات بولىپ تىركەلىپ، العاشقى كەزدەسۋىمدى ءوزىمنىڭ تۋعان اۋىلىمنان باستادىم. سول كەزدەسۋدە مەنىڭ جاقىن تۋىس اعام كوپ ادامنىڭ كوزىنشە «جيگۋلي، سەن شىنىڭدى ايت، سەن سپەكتاكل قويىپ، قوسانوۆ سياقتى بولىپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟ ەرتەڭ ەل-جۇرتقا كۇلكى، مازاق بولمايىق» دەپ توتەسىنەن ايتتى. «اعا، مەن ساتقىن نەمەسە بىرەۋدىڭ ءرولىن ويناپ جۇرگەن جوقپىن. شاماڭىز كەلسە، مەنى قولداپ داۋىس بەرىڭىز!» دەدىم مەن.  مىنە، كەزىندە وسىنداي اڭگىمەلەر ايتىلعان. ارينە، مەن ەشكىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولا المايمىن عوي... «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى». مەن شىنىمەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتكىم كەلدى جانە بۇل ءىسىم ءۇشىن ەش وكىنبەيمىن. سوسىن مەن پرەزيدەنتتىككە كانديدات بولىپ، سايلاۋدا جەڭىسكە جەتپەي قالعانىما وكىنىپ، سارى ۋايىمعا دا تۇسكەن جوقپىن. مەن ساياساتكەرمىن... ساياساتكەردە جەڭىس تە، جەڭىلىس تە بولادى. كەرسىنشە مەن وسى دودادان كەيىن كۇش الدىم. ءوز پارتيالاستارىمدى جىگەرلەندىرىپ، قايتا پارلامەنت سايلاۋىنا ءتۇستىم. ءومىردىڭ ءوزى كۇرەس...

ءسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسىز. ءقازىر پارلامەنت قابىرعاسىندا ءجۇرىپ اگرارلاردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار مەن جوبالارعا باستاماشىل بولىپ ءجۇرسىز؟

پارلامەنت ماجىلىسىندە «اۋىل» پارتياسى فراكسياسىنىڭ 8 دەپۋتاتى بار. مەن سولاردىڭ ءبىرىمىن. ءارقايسىمىزدىڭ العا قويعان ماقساتىمىز بار. ول– پارتيانىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ. «اۋىلدىقتاردى» قولداپ، داۋىس بەرگەن ساۋلاۋشىلاردى ۇمىتپايىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ تىرەگىمىز – سايلاۋشىلار. سوندىقتان سايلاۋالدى باعادارلامامىزدىڭ ءار تارماعىن ورىنداۋعا مىندەتتىمىز. ماعان جۇكتەلگەن ءىس –اگرارلى ماسەلەلەرگە قاتىستى زاڭنامالىق پروبلەمالاردى شەشۋ. نەگىزگى جوبامىز اگرارلى بانك قۇرۋ جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى تۋرالى زاڭ جوباسىن دايىنداپ، ونىڭ قابىلداۋىنا كۇش سالۋ. سونداي-اق فەرمەرلەردىڭ نازىن تىڭداپ، ولاردى ۇكىمەتكە جەتكىزۋمەن اينالىسامىن. فراكسيامىزدىڭ دەپۋتاتتارى تومەنگى پالاتاداعى ءار كوميتەتتە مۇشە بولىپ وتىر. ءبىرى سالىق ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانسا، ەندى ءبىرى اۋىلدى ەلدى مەكەندەردىڭ پروبلەماسىن شەشۋمەن اينالىسىپ ءجۇر.

بيىلعى كوكتەمگى ەگىن ەگۋ ناۋقانى شارۋالار ءۇشىن قيىنشىلىقتار اكەلۋدە. بۇل باعىتتا نە ايتار ەدىڭىز؟

ءار كوكتەمگى ەگىس ناۋقانى – بىزدەر ءۇشىن سترەسس. جانار-جاعارمايدىڭ كولەمى جەتە مە؟ ولاردى جەتكىزۋ جۇيەسى قالاي بولماق؟ بەكىتىلگەن نورماتيۆ اگروتەحنولوگيالىق تالاپتاردى ورىنداۋعا جەتكىلىكتى مە؟ تۇقىمنىڭ ساپاسى نە بولادى؟ تىڭعايتقىشتار قىمباتتادى ما؟ تاعى باسقا وسىنداي سۇراقتار ارينە مازا بەرمەيدى. كوكتەمگى ەگىس ناۋقىنى كەزىندە تاعى ءبىر ماسەلە - نەسيە مەن سۋبسيديانىڭ دۇرىس بولىنبەۋى. ونىڭ ۇستىنە بيىلعى سۋ تاسقىنى شارۋالاردىڭ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جاعدايلارىن ودان ءارى قيىنداتىپ وتىر. ەگەتىن تۇقىمى مەن مالدارى سۋ استىندا قالىپ زور شىعىنعا ۇشىراۋدا. ونىڭ ۇستىنە ەگىن سالاتىن ۋاقىتتى ەشقاشاندا كەشەۋىلدەتۋگە بولمايدى. ەگەر ۋاقىتتان ءسال كەش قالساڭىز ءتيىستى ءونىم الا الماي قالاسىز. سوندىقتان دا ءدال ءقازىر فەرمەرلەرگە جان-جاقتى قولداۋ قاجەت. ايتا بەرسەك، پروبلەما كوپ. جاقىندا عانا اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتى وسى ايتىلعان وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىعا سالىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە ءتيىستى تالاپتاردى جولدادىق.

قازاقستاندى اگرارلى دەرجاۆاعا اينالدىراتىن زاڭ شىعارۋ كەرەك

پارلامەنتتەگى «اۋىل» پارتياسىنىڭ جۇمىسى مەن پارتيا اتىنان دايىندالىپ جاتقان زاڭ جوبالار تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟

ەڭ باستى ەكى جوبامىز بار دەپ ايتقان ەدىم جوعارىدا. ءبىرى فەرمەرلەردىڭ ارزان قاراجاتقا دەگەن قاجەتتىلىگىن شەشۋگە باعىتتالعان اگروبانك قۇرۋ بولسا، ەكىنشىسى قازاقستاندى اگرارلى دەرجاۆاعا اينالدىرۋدى كوزدەيتىن ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى تۋرالى زاڭ شىعارۋ. ەكى جوبامىزدى قاتار الىپ كەلەمىز. زاڭداردىڭ ءماتىنى مەن كونسەپسياسى دايىن. ءدال وسى شاقتا سولاردى قاۋىمداستىقتارمەن تالقىلاپ جاتىرمىز. ازىرشە بەتالىسىمىز جامان ەمەس سياقتى.

سوڭعى بولعان پارلامەنت سايلاۋىندا «اۋىل» پارتياسى ىقپالدى، ايتارى بار ساياسي كۇشكە اينالعانىن كوردىك. سايلاۋشىلارىڭىزدىڭ مۇڭ-مۇددەسىن، تالاپ-تىلەگىن ۇكىمەتكە جەتكىزۋدە قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟

سايلاۋشىلارىمىزدىڭ كوپ بولىگى – وڭىرلەردە تۇرادى. ولارمەن تىعىز بايلانىس پارتيامىزدىڭ فيليالدارى ارقىلى جۇرگىزىلىپ جاتىر. مۇنى قولعا الۋ اسا ماڭىزدى دەپ بىلەمىز. «اۋىل» پارلامەنتتىك پارتياعا اينالعالى بەرى ەلەكتوراتىمىزدىڭ ايتارلىقتاي سەنىمى كۇشەيدى. ءوزىمىزدى ماقتاعانداي بولمايىن، ءبىراق اۋىلدىڭ ءۇنى بيىك مىنبەردەن ەستىلە باستادى. سونىمەن قاتار ۇكىمەتكە كوپتەگەن ماسەلەلەر بويىنشا دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولدانىپ، تۇششىمدى ۇسىنىستار ەنگىزىلدى. ەڭ نەگىزگى جۇمىسىمىز – زاڭ جوبالارىن قابىلداۋ بارىسىندا اۋىل مەن اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ. وسى باعىتتا ءبىرقاتار زاڭعا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ءبىزدى ىزدەپ كەلگەن ازاماتتارعا دا ەسىگىمىزدى ايقارا اشىپ، قابىلداۋدامىز. الداعى شىلدە مەن تامىز ايلارىندا وڭىرلەرگە ءىس-ساپارعا بارعاندا وسى جايلى تولىق اقپارات بەرەمىز دەپ وتىرمىز.

«اۋىل» پارتياسىنىڭ جۇمىسى سايلاۋدان كەيىن قالاي وزگەردى؟

وز-وزىمىزگە باعا بەرگەننەن اۋلاقپىن. مۇندايدا سايلاۋشىلار سويلەگەنى دۇرىس. ايتاتىنىم - وزگەرىس بار. ءبىرقاتار جوبا ناقتى ىسكە اسا باستادى. ولارمەن جاقىن تانىسۋ ءۇشىن ورتالىق اپپاراتىمىزعا ارنايى قوناققا شاقىرامىز. كەلىڭىزدەر.

 «كەپىىلدىككە مۇلىك اكەلىپ، نەسيە ال دا جۇمىس ىستە» دەگەن قاعيدا جارامايدى

اۋىلدىڭ جايىن سىزدەن جاقسى بىلەتىن ادام جوق. ءقازىر توزعان اۋىلدار كوپ؟ قايتسەك اۋىل-ايماقتى دامىتا الامىز؟ ءسىزدىڭ جەكە پىكىرىڭىز؟

اۋىل مەن اۋىل شارۋاشىلىعى ەگىز ۇعىم. مەن بۇل قاعيدانى ۇنەمى ايتىپ كەلەمىن. اگروونەركاسىپ دامىماي جۇيەلى جۇمىس بولمايدى. ادامزاتتى العا جەتەلەيتىن تەك ەڭبەك قانا. قولعا كەتپەن-كۇرەك الامىن دەيتىن ازاماتتارعا ءتيىستى جاعداي جاسالۋى ءتيىس. «كەپىلدىككە مۇلىك اكەلىپ، نەسيە ال دا جۇمىس ىستە» دەپ وتىرا بەرۋ جارامايدى. ۇكىمەت بۇل پرينسيپتەن كەتۋى ءتيىس. سونداي-اق ينۆەستيسيالىق جوبالاردى مەيلىنشە اۋىلعا قاراي بۇرۋ كەرەك. سوندا عانا اۋىل داميدى.

قاراقات ابدەن: پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا 3 ماقساتتا قاتىستىم
25 ماۋسىم 2024
قاراقات ابدەن: پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا 3 ماقساتتا قاتىستىم

ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، «اۋىل» پارتياسىنىڭ مۇشەسى قاراقات ابدەن «Ulys kz» تىلشىسىنە ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات بەردى.

 پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىستىڭىز. شىندىعىن ايتۋ كەرەك وسى كەزدەن باستاپ حالىق اراسىندا كەڭ تانىلا باستادىڭىز. جالپى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا كانديدات بولىپ، ۇلكەن دوداعا قاتىسۋ سىزگە نە بەردى؟

مەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسقان كەزدە ءوزىم ءۇشىن 3 نارسەنى دالەلدەگىم كەلدى. ءبىرىنشى، مەن ءوزىمنىڭ قوعامدىق جۇمىستارىمداعى يدەيالارىمدى جوعارى مىنبەردەن ايتقىم كەلدى. مىسالى، مەن ۇنەمى كوتەرىپ جۇرگەن ۇلتتىق تاربيە قۇندىلىقتارىنىڭ ماڭىزدىلىعى جانە ءبىرقاتار الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ اۋقىمدىلىعىن كورسەتۋگە تىرىستىم. ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ قوعامدا بارلىق ادام ءۇشىن جول اشىق ەكەنىن دالەلدەگىم كەلدى. ايەلسىڭ بە، ەرسىڭ بە، قانداي وتباسىدان شىقتىڭ، قانداي تاپ وكىلىسىڭ بارىنە تەڭ قۇقىق پەن جاعداي جاسالعان. بىزدە ادىلدىك جوق، ايەلدەر سايلاۋعا قاتىسا المايدى دەگەن سىڭارجاق پىكىرلەر بار. وسى پىكىردى جوققا شىعارسام دەدىم. ۇشىنشىدەن، مەن ءوزىمنىڭ جەكە جولىمدى سالعىم كەلدى. مەن وتە قاراپايىم وتباسىنان شىققانمىن. اكە-شەشەم قاراپايىم زەينەتكەرلەر. مەن وسى دەڭگەيگە ءوزىمنىڭ ءبىلىمىم مەن ەڭبەگىمنىڭ ارقاسىندا جەتتىم. ەگەر مەندە قانداي دا ءبىر ساتسىزدىكتەر بولسا، وعان تەك ءوزىم عانا كىنالىمىن. سوندىقتان ادام قالاسا ومىردە ءبارى بولادى. مەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسۋ ارقىلى قازاق ايەلدەرى دە ەشكىمنەن كەم ەمەستىگىن دالەلدەدىم، كورسەتتىم. مەن ەمەس مەنەن كەيىنگى ايەلدەرگە جاڭا جول اشتىم دەپ بىلەم. پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسۋ جانە وندا جەڭىسكە جەتۋ ارينە قيىن. ءبىراق مەن وسى جولدى تاڭدادىم، بۇل مەنىڭ جولىم.  كەلەسى سايلاۋدا بارىنشا مىقتى، بارىنشا وزىنە سەنىمدى ايەلدەر سايلاۋعا قاتىساتىندىعىنا سەنىمدىمىن. مەن ولارعا جاڭا جول اشا ءبىلدىم دەپ ەسەپتەيمىن.

 پارلامەنتتەگى مىنبەردەگى ءبىر سوزىڭىزدە باسشىلىق قىزمەتتەگى ايەلدەر سانىن 50 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەك دەگەن بولاتىنسىز. ەگەر ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى باسشى بولىپ، قوعامدىق جۇمىستى ارقاسىنا ءىلىپ الىپ جۇرگەندە، وتباسىنداعى بالا-شاعاسىنىڭ تابيەسىن اقساتىپ المايدى ما؟

پرەزيدەنتىمىز بيلىكتەگى ايەلدەردىڭ ۇلەسىن 30 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەك دەگەن تاپسىرماسى بار.  ازىرگە بيلىكتەگى ايەلدەر ۇلەسى اتالعان مەجەگە جەتپەي وتىر. ارينە ونى ەشقانداي نارسەمەن رەتتەي المايمىز. جالپى ءبىزدىڭ باعىتىمىز ايەلدەردىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ بولىپ قالا بەرەدى. مەنىڭشە، ايەلدەر ساياساتتا كوپ بولعان سايىن ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىمىز دۇرىستالادى. سەبەبى ايەل قوعامعا نە كەرەك ەكەنىن بىلەدى. ول ءوزىن عانا ويلامايدى، ۇيدەگى بالاسىن، وتباسىن، بارلىق جاعدايدى جان-جاقتى قاراستىرا الادى. سوندىقتان دا بيلىك جۇيەسىندە ايەلدەردىڭ كوبىرەك بولعانى دۇرىس. تۇرعىنداردىڭ 51 پايىزى ايەلدەر. پروپورسيا بارلىق جەردە بولۋ كەرەك. ءبىراق بىزدەگى بيلىكتەگى ايەلدەردىڭ ۇلەس سالماعى وتە تومەن. ماسەلەن، استانادا اكىمنىڭ 5 ورىنباسارى بار. ونىڭ بىردە-بىرەۋى ايەل ەمەس. استانا 7 اۋدان بار. سول اكىمدەردىڭ ىشىندە بىردە-بىر ايەل جوق. تەك بىرەڭ-ساراڭ اكىمنىڭ ايەل ورىنباسارلارى بار.

ال ساياساتتا، قوعامدىق جۇمىستاردا جۇرگەن ايەلدەر وتباسىنداعى نەگىزگى جۇمىسىن اقساتىپ المايدى ما دەگەن سۇراققا مەنىڭ ءوزىمنىڭ ايتارىم بار. قازاق اۋەلدەن «ايەلدىڭ قىرىق جانى بار» دەپ تەگىن ايتپاعان. ايەل بارىنە ۇلگەرەدى... ايەل ءارقاشان ءبىلىمدى، ساۋاتتى بولۋى ءتيىس. جەتىستىككە جەتكەن انانىڭ بالاسى دا جەتىستىككە جەتەدى. جاقسىلىققا، جاڭاشىلدىققا، بىلىمگە تالپىنعان ايەلى بار قوعام العا جىلجيدى. نەگىزگى باعىت سونداي بولۋ كەرەك. ارينە، تاڭداۋ بولادى... ءبىراق ءبىلىمسىز ايەلدەن ءبىلىمسىز بالا تۋادى، ودان ءبىلىمسىز قوعام پايدا بولادى.

ايەلدەردىڭ ماسەلەسىنە قاتىستى بۇدان باسقا دا دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولداپ ءجۇرسىز. سونى تارقاتىپ ايتساڭىز؟

دەپۋاتتىق مانداتىمدى العاننان بەرى وسى باعىتتا 9 دەپۋتتىق ساۋال جولدادىم. ساۋالدارىمنىڭ ىشىندە ايەلدەردىڭ باسشىلىق قىزمەتى عانا ەمەس اۋىلداعى تۇرعىندار ماسەلەسىن دە كوتەرىپ ءجۇرمىن. ەلىمىزدەگى بۇكىل ايەلدى الاتىن بولساق، سول ايەلدەردىڭ 42 پايىزى اۋىلدى جەرلەردە تۇرادى. وسى اۋىلدا تۇراتىن ايەلدەر جۇمىس ىستەپ، بيزنەسكە ارالاسقىلارى كەلەدى. ولارعا جەكە باعدارلاما كەرەك. سوڭعى دەپۋاتتىق ساۋالىم وسى باعىتتا بولدى. اۋىل ايەلدەرىنىڭ كاسىپكەرلىگى ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما بولۋى ءتيىس جانە وعان ەرەكشە كوڭىل ءبولىنۋى قاجەت. اۋىل ايەلدەرىنە ارنالعان جەكە شاعىن گرانتتار بولدى، الايدا ول ماردىمسىز. سونىمەن قاتار ولاردىڭ بيزنەستى دامىتۋعا بانكتەن نەسيە الۋعا مۇمكىندىكتەرى از. ونىڭ ۇستىنە اۋىلداعى ايەلدەردىڭ بانكتەرگە كەپىلگە قوياتىن مۇلىكتەرى جوق. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءبىز اۋىلداعى ايەلدەر كاسىبىن دوڭگەلەتۋگە تولىق مۇمكىندىك بەرمەي وتىرمىز.

 «اۋىل» پارتياسىنىڭ پارلامەنتتەگى فراكسيا جۇمىسى تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ پارتيا اگرابانك قۇرۋ جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا ۇلكەن باعدارلاما ازىرلەپ جاتىر. ءسىز ايتىپ وتىرعان ايەلدەر كاسىپكەرلىگى باستاماسى وسى اتالعان جوبالاردا بار ما؟

ءقازىر اگرابانك جوباسى جاقسى كوتەرىلىپ ءجۇر. بۇل «اۋىل» پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا بار جوبا. ەگەر ءبىز اتالعان بانكتى قۇرساق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن جانە مەن ايتىپ وتىرعان اۋىلداعى ايەلدەر كاسىپكەرلىگىنىڭ كوش ىلگەرى بولۋىنا مۇمكىندىك اشامىز. سەبەبى اتالعان شارۋالاردىڭ ءبارى قارجىمەن رەتتەلەدى. قاشان اۋىل تۇرعىندارى، اۋىل ايەلدەرى جەڭىلدىكپەن نەسيە الادى، سول كەزدە باستاپ ولاردىڭ جۇمىستارى جۇرەتىن بولادى. ءبىز اگروبانك قۇرۋدىڭ كىرىسى مەن شىعىسىن ەسەپتەدىك. بانك قۇرىلسا ودان تەك ءبىز ۇتامىز. تەك اۋىلدى قارجىلاندىراتىن بانك قۇرۋ جوباسىن كوپشىلىك قولدايدى.  ءقازىر جان-جاقتى تالقىلاۋلار ءجۇرىپ جاتىر. ۇلكەن جوبا بولعاندىقتان وعان ۋاقىت، جانجاقتى پىسىقتاۋلار قاجەت. وسى باعىتتا دا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ دە نەگىزگى باعىت بولۋ كەرەك. ءقازىر ەل بيۋدجەتىن جەر قويناۋىنان العان مۇناي مەن گاز تولتىرىپ تۇر. ەرتەڭ-اق مۇناي قورى تاۋسىلسا نە بولامىز؟! ەگەر ءبىز وسىعان سەنىپ وتىرا بەرسەك، ونىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايدى.  ازىق-تۇلىك باعدارلاماسى - ول ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدى قۇتقارۋشى. اۋىلدا ءشىرىپ جاتقان تەرى مەن ءجۇن، تازا ەكولوگيالىق ءسۇت، ەت ونىمدەرىمىز، بيدايىمىزدى باعالاپ، ولاردى وڭدەۋ ونەركاسىبىن دامىتساق عانا ءبىز ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن جاساي الامىز جانە ول ەكونوميكانىڭ نەگىزگى درايۆەرى بولادى.

 

«قارجى ماسەلەسى ءماز ەمەس»

ءسىز ءماجىلىستىڭ قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ مۇشەسىسىز. كوميتەتتە ءقازىر قانداي ماڭىزدى زاڭ جوبالارى قارالۋدا؟

مەملەكەتتىڭ ىشكى جانە سىرتقى قارىزى كريتيكالىق جاعدايدا تۇر... مىسالى، ءسىز بانكتەن قارىزدى العان كەزدە، سىزدە ءبىر بەلگىلى باعدارلاما بولادى. العان قارىزدى مىندا جۇمسايمىن، ودان سونداي پايدا تۇسەدى دەگەندەي. ونىڭ ءبىر بولىگىن العان قارىزىمدى قايتارۋعا جۇمسايمىن دەگەن سياقتى. ال بىزدە ءقازىر وسى سحەما بۇزىلعان. سەبەبى بىزدە ءوندىرىس جوق، ءونىم شىعارمايمىز. ءبىزدىڭ ەكونوميكا مەملەكەتتىك قارىزدى قايتارىپ ۇلگەرمەي جاتىر. سوندىقتان بۇعان ءبىز شىنداپ كىرىسۋىمىز كەرەك. ءالى دە كەش ەمەس دەپ ويلايمىن. جوعارىدا مەن ايتىپ وتىرعان ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن قولعا الىپ، ءتيىستى وندىرىستەردى ىسكە قوسۋعا جان-جاقتان قولداۋ جاسايتىن بولساق، ەكونوميكا وڭالادى. ارينە، ول بىردەن قۇيىلىپ كەلەتىن تابىس بولمايدى، ءبىراق ونىڭ ناتيجەسى مەن پايداسىن ۇزاق ۋاقىت كورەتىن بولامىز.

 بيۋدجەت تاپشىلىعى قانشالىقتى سەزىلۋدە؟

بيۋدجەت تاپشىلىعى قاتتى سەزىلۋدە. سەبەبى ءوزىڭىز بىلەتىندەي، بيىلعى جىل سۋ تاسقىنى ءبىزدى كوپ ابىگەرگە سالدى. قانشاما ءۇي، جول تابيعات اپاتىنان بۇزىلدى. كوپتەگەن ماس باسى قىرىلدى. ونىڭ ءبارىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەكپىز. وسى باعىتتا بيۋدجەتتەن ميلليونداعان قاراجات ءبولىنىپ، كومەك جاسالىپ جاتىر. بۇل دا بيۋدجەت تاپشىلىعىنا ءوزىنىڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر.

جۋىردا ۋاكىلەتتى ورگاندار سالىق كودەكسىنىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن تانىستىردى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، مەملەكەت باسشىسىنىڭ سىنىنان كەيىن، جاڭا سالىق كودەكسىن جازۋ تۇجىرىمداماسى مەن تاسىلدەرى وزگەرتىلدى. بۇل وتە دۇرىس قادام بولدى. ءبىزدىڭ  كوميتەتكە ازاماتتاردىڭ، بيزنەستىڭ جانە مەملەكەتتىڭ مۇددەسى تارازى باسىنا تۇسكەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلىپ وتىر، بۇل جەردە ءتيىمدى جولدى تابۋ ماڭىزدى. ءبىزدىڭ بولجامىمىز بويىنشا، جاڭا سالىق كودەكسىنىڭ جوباسى پارلامەنت ماجىلىسىنە جاقىن ارادا كەلىپ تۇسەدى. ياعني، جىل سوڭىنا دەيىن اۋقىمدى جاۋاپتى جۇمىس كۇتىپ تۇر. نەگىزگى سالىق كودەكسىنىڭ جاڭا جوباسى وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا كىرۋى كەرەك. ءبىز جاڭا سالىق كودەكسىندە كاسىپكەرلەرگە قاتتى سالماق ءتۇسىرىپ جىبەردىك. بۇدان باسقا كوپتەگەن سالىقتىق پرەفەرەنسيالار، سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى بەرە بەرگەنبىز. ول كەرەك پە، كەرەك ەمەس پە وعان ەشكىم باس قاتىرماعان. ەشقانداي ونىڭ تۇجىرىمداماسى بولماعان. مىسالى،  ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتاعى كاسىپورىندار نە جەرگە، نە كورپوراتيۆ سالىق نە قوسىمشا قۇن سالىعىن تولەمەيدى. ولار تابىس تاۋىپ جاتىپ، ءبىر كۇنى جابىلىپ قالدى. ول جەردەن ءبىز نە تاپتىق؟ بۇل ءبىر عانا مىسال، وسى تيپتەگى جاعدايلار وتە كوپ. ارينە، ءبىز بيزنەستى ويلاۋىمىز كەرەك. ءبىراق بيۋدجەت نەنىڭ ارقاسىندا تولادى. سالىق جۇيەسى دۇرىس بولعاندا عانا بيۋدجەت تولادى. ءبىز قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتى وسى ماسەنىڭ زاڭنامالىق نەگىزدەرىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇرىنعى سالىق كودەكسىنىڭ جوباسى تۋرالى مەن ەشقانداي پىكىر بىلدىرگەن جوقپىن. سەبەبى ونىڭ ولقىلىقتارى وتە كوپ. ال بۇل جولعى جوبادا بيۋدجەت كىرىسىن ارتتىرۋ باعىتتارىندا كوپتەگەن قىزىقتى  ءارى ماڭىزدى ۇسىنىستار بار. كەيبىر جەرلەردە سالىق جەڭىلدىكتەرى الىپ تاستاۋ، كەي جەرىندە سالىقتاردى بىرىكتىرۋ باعىتتارى قاراستىرىلعان.  بيۋدجەت كىرىستىلىگىن كوتەرۋ دەگەنىمىز نە؟ ول ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىمىىزدى كوتەرۋ دەگەن ءسوز.

ءبىز سالىقتى كوبەيتەمىز دەپ كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ جاعدايىن ناشارلاتىپ المايمىز با؟

جوق، وسى جولعى سالىق كودەكسىندەگى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار جان-جاقتى قاراستىرىلعان. سالىق تۇزەتۋلەرى الداعى ايلاردا شامامەن تامىز ايىندا پارلامەنتتىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلادى. بۇل اسا ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان جان-جاقتى تالقىلاۋلار جۇرگىزىلەدى. وعان «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ وكىلدەرى شاقىرىلادى. ولار كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ مۇددەسىن قورعايدى. وسى جەردە ايتا كەتەيىن، ءبىز مەملەكەتتەن ءبارىن تەگىن الا بەرەمىن دەگەن تۇسىنىكتى قويۋىمىز كەرەك. ەگەر كاسىپكەر تابىس تاۋىپ وتىر ما، وندا وعان سالىق تولەۋى ءتيىس. سالىق اشىقتىعى بولۋى قاجەت. ءوزىڭىز بىلەسىز، استانادا ورتاشادان جوعارى تۇراتىن ادامداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ قوسىمشا جالعا بەرەتىن پاتەرلەرى بار.  ولار ول ءۇشىن سالىق تولەمەيدى، ءبىراق ۇلكەن تابىس تاۋىپ وتىر. وسى سياقتى ماسەلەلەر باقىلاۋعا الىنىپ، سالىقتىڭ جاڭا نورمالارى كولەڭكەلى ەكونوميكاعا توسقاۋىل جاساۋى ءتيىس. مەن بۇل جەردە ساياجايدا وسىرگەن جەمىس-جيدەگىن كوشەدە ساتىپ كۇنىن كورىپ وتىرعان ادامدار تۋرالى ەمەس، جالپى ۇلكەن كولەڭكەلى ەكونوميكا جايىندا ايتىپ وتىرمىن. سوندىقتان وسى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن زاڭ اياسىندا شەشۋىمىز كەرەك. ارينە، بيۋدجەتتى تەك سالىقتى كوتەرۋ ارقىلى شەشۋ دۇرىس ەمەس. ەكونوميكانى ساۋىقتىرۋ كەرەك. ءونىم ءوندىرۋ سالاسىن دامىتۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ پارتيانىڭ نەگىزگى باستاماسى بولىپ ساناتىن اگروبانك، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى سياقتى ماسەلەلەردى ناقتى قولعا العان دۇرىس. ءبىز الەمدى مويىنداتا الاتىن تازا، ەكولوگيالىق ونىمدەر شىعارۋعا مۇمكىندىگىمىز دە الەۋەتىمىز دە جەتەدى. ەشتەمەنى جاڭادان ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىلىم مەن عىلىمدى دا دامىتۋىمىز كەرەك. بيۋدجەتتىڭ ءبىراز بولىگىن ءبىلىم-عىلىمعا جۇمساپ جاتىرمىز. ءبىز بولاشاق باعدارلاماسى ارقىلى نەمەسە نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە وتە كوپ قاراجات بولەمىز. الايدا وكىنىشكە وراي، ءبىز ونىڭ ناتيجەسىن كورىپ وتىرعان جوقپىز. مىسالى، كىشكەنتاي عانا سينگاپۋر مەملەكەتىن الايىق، ەشقانداي قازبا بايلىعى جوق ەل. الايدا ولار اقپاراتتىق تەحنولوگيالارى ارقىلى الەمدى اۋزىنا قاراتىپ، سودان قوماقتى تابىس تابۋدا. ولاردىڭ فيشكاسى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار. ال ءبىزدىڭ فيشكامىز اۋىلدىق ونىمدەرى بولۋى كەرەك. ارينە باسقا باعىتتاردى دا دامىتۋ قاجەت دەپ بىلەم.

«حالىقتىڭ ماسەلەسىندە دوس، تانىس، تۋىس بولماۋى كەرەك»

دەپۋتاتتىق ساۋالدارىڭىز، ايماقتاردى ارالاعان كەزدەگى تۇرعىنداردىڭ ارىز-شاعىمدارىنىڭ ماجىلىستە قارالۋى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟

ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز ساپالى زاڭ شىعارۋ. زاڭ ساپالى بولۋ ءۇشىن ءبىز حالىقتىڭ ءىشىن ارالايمىز، جاعدايدى ءوز كوزىمىزبەن كورەمىز. سوندىقتان سايلاۋشىمەن ۇنەمى كەزدەسۋگە ءتيىسپىز. مەنىڭ جەتەكشىلىگىمدە ءوزىم جاقسى بىلەتىن قورعالجىن اۋدانى مەن ۇلىتاۋ ءوڭىرى. ۇزاق اۋىلدارعا ەرىنبەي بارىپ، جاعدايدى ءوز كوزىممەن كورگەندى جاقسى كورەم. شەشىلگەن دە جانە شەشىلمەگەن دە ماسەلە بولادى. جالپى مەندە مىناداي تاكتيكا. ءبىرىنشى، پروبلەما تۋىنداعان جەرگە بارىپ سايلاۋشىلارمەن كەزدەسەمىن. سوسىن سول جەردە سول ءوڭىردىڭ اكىمىمەن سويلەسىپ، ماسەلەنىڭ بەتىن اشىپ الام. ەگەر ماسەلە ولاي شەشىلمەسە وندا ول بويىنشا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولدايمىن. حالىقتىڭ ماسەلەسىندە دوس، قۇربى، تانىس، تۋىس دەگەن بولماۋى كەرەك. سەبەبى ءبىزدىڭ ارتىمىزدا حالىق تۇر. حالىقتىڭ بىزدەن باسقا سەنىم ارتارى جوق. ءبىر مىسال ايتايىن، بارشىن دەگەن اۋىلعا باردىم. قورعالجىننان شىققاننان كەيىن شۇباركولگە دەيىن 500 شاقىرىم جەر. وسى ارالىقتا قانشا ەلدى مەكەندە ادامدار تۇرادى. ءبىراق ول جاقتا جانارماي قۇياتىن بەكەت جوق. وندا تۇراتىن حالىق كولىكتەرىنە جانارماي قۇيۋ ءۇشىن 100-دەگەن شاقىرىمدى ارتقا تاستاپ، جانارماي تاسيدى. بۇرىن بولعان جانارماي بەكەتى جابىلىپ قالعان. مەن وبلىس اكىمىنە ءوتىنىش ايتتىم. اكىم  ماسەلەنى شەشەمىز دەپ شىعارىپ سالدى. سوسىن ماسەلە شەشىلمەگەن سوڭ مەن بۇل بويىنشا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋعا ءماجبۇر بولدىم. ماسەلە شەشەمىن تاپتى. قانشا حالىق ماعان العىسىن ايتىپ جاتىر. مۇنداي فاكتىلەر كوپ. قاراعاندى وبلىسىنا قارايتىن قۇلانوتپەس دەگەن اۋىل بار. سول اۋىلدا سۋ جوق. جاڭا سۋ قۇبىرىنا قارجى بولىنگەن. ءبىراق ونى ورىندايتىن مەردىگەر كومپانيا اقشانى الىپ، جۇمىستى ىستەمەي كەتىپ قالعان. مەن ءوزىم بۇل ءىستىڭ باسىندا ءجۇردىم. قازىرگە دەيىن ماسەلە شەشىلگەن جوق. مۇنى دا ءوز باقىلاۋىما الىپ وتىرمىن.  سوندىقتان مەن قولىمنان كەلگەنشە باستالعان ءىستى اياقتاۋعا، ءوزىمنىڭ سايلاۋشىلارىما بەرگەن ءۋادىمدى ورىنداۋعا تىرىساتىن بولام...

 

«تاڭعى ساعات 5-تەن تۇرام»

ءسىز كوپبالالى اناسىز. وسى جۇمىستاردىڭ  بارلىعىنا قالاي ۇلگەرەسىز؟

ادام بولعان سوڭ بارىنە ۇلگەرۋ كەرەكسىڭ. مەن دەپۋتات بولسام دا مەنىڭ ۇيدەگى انا، ايەل ءرولىمدى ەشكىم الماستىرا المايدى. مەن نەگىزى ۇلكەن اۋلەتتىڭ ۇلكەن كەلىنىمىن. ءبارى ماعان قاراپ تۇر. مەنىڭ كەلىندىك مىندەتىمدى دە ەشكىم اتقارمايدى. مەن نەگىزى بارىنە ۇلگەرەمىن. مەندە تايم-مەنەدجمەنت دەگەن جاقسى جولعا قويىلعان. مەن ۇنەمى تاڭعىساعات  5-تە تۇرام. ايەل بولعان سوڭ وزىڭە قاراۋ كەرەكسىڭ وعان دا ۋاقىت كەرەك. مەنىڭ 4 بالام بار. ەشقانداي مەيرامحانا، ەشقانداي اسپاز بالاڭا نەمەسە كۇيەۋىڭە ءوزىڭ سياقتى تاماق جاساپ بەرە المايدى. سەبەبى ولار سەنىڭ كۇيەۋىڭنىڭ جانە بالالارىڭنىڭ قانداي تاعامداردى جاقسى جەيتىنىن سەنەن باسقا ەشكىم بىلمەيدى. ءبىراق قازىرگى كومەكشى تەحنيكالىق قۇرالدار ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ايتارلىقتاي جەڭىلدەتىپ وتىر دەپ ايتا الام. ايەلدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى كوپ، سوندىقتان بارىنە ۇلگەرۋگە مىندەتتىسىڭ. بۇل مەنىڭ قولىمنان كەلىپ جاتقان سياقتى.

 «مەيىرىم قۇشاعى» كوميسسياسىنىڭ جۇمىسى تۋرالى ايتساڭىز؟

اۋىل پارتياسىنىڭ ىشىنەن «مەيىرىم قۇشاعى» اتتى كوميسسيانى اشتىق. بۇل مەنىڭ يدەيام بولدى... ءقازىر ءار وڭىردە پارتيا جانىنان كوميسسيا جۇمىس جاساۋدا. اۋىلداعى ايەلدەر كەز كەلگەن ماسەلە بويىنشا وسى كوميسسياعا جۇگىنە الادى. وندا بارلىق ماسەلە بويىنشا اقپاراتتىق، كونسۋلتاتيۆتىك، قامقورلىق باعىتتارىندا جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىر. ەندىگى كەزەكتە الىس اۋىلدارعا بارماقپىز. جاقىندا مەن ءوزىم ونىڭ ورتالىق جيىنىن وتكىزدىم. قالاداعى ايەلدەردىڭ كوزدەرى اشىق، ءتۇرى باعدارلامالار بار. نەگىزى اۋىلدى جەرلەردە ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق وتە كوپ كەزدەسەدى. ول كەزدە ولار قايدا بارارىن بىلمەي جاتادى. ءبىزدىڭ كوميسسيا وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى دا قامتيدى. 

مازمۇندى اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

 

 

 

پاتريوتتىق اندەر كوپ جازىلىپ جاتىر -بالالار كومپوزيتورى
31 شىلدە 2024
پاتريوتتىق اندەر كوپ جازىلىپ جاتىر -بالالار كومپوزيتورى

ق ر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، ى. التىنسارين اتىنداعى توسبەلگى يەگەرى، ق ر كومپوزيتورلار وداعىنىڭ مۇشەسى، بالالار كومپوزيتورى، مادەنيەت قايراتكەرى،  التىن ماحامبەتپەن سۇحبات

- التىن شاحزادا قىزى، قازاق ءان ونەرىندەگى بىردەن-بىر بالالار اندەرىنىڭ ناسيحاتتاۋشىسى، ءارى جاناشىرى رەتىندە جاۋاپ بەرىڭىزشى، كەلەشەك ەلدىڭ تىزگىنىن ۇستايتىن ازامات بولاتىن بۇگىنگى بالالاردىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحتى قالىپتاستىرا الاتىن پاتريوتتىق اندەر قانشالىقتى دەڭگەيدە جازىلۋدا؟

- پاتريوتتىق اندەر كوپ جازىلىپ جاتىر. ءبىراق، كوبىنە ول اندەر تەك مەملەكەتتىك داتالى كۇندەردە عانا ورىندالاتىندىقتان، كەڭىنەن تارالىپ جاتقان جوق. جالپى، پاتريوتتىق ءان دەگەنىمىز - ادام بويىندا وتانعا، ەلگە، تۋعان جەرگە دەگەن قۇرمەتىن اسقاقتاتا تۇسەتىن، رۋحتى كۇش بەرىپ، جىگەرلەندىرەتىن تۋىندى. قازىرگى تاڭدا، بالالار كومپوزيتورلارى قازاقستان، وتان، تۋعان ەل، تۋعان جەر تاقىرىبىنداعى اندەرىن جارىققا شىعارىپ جاتىر. اسىرەسە، وڭىرلىك اقىن-سازگەرلەردىڭ دە شىعارماشىلىعىنان پاتريوتتىق تۋىندىلار كوپتەپ ورىن الادى. ءبىراق، ناسيحاتتىڭ بولماۋى سالدارىنان، ول اندەر ءوز وڭىرلەرىنەن اسىپ كەتە الماي وتىر. نەگىزى، كەز كەلگەن تۋىندىنىڭ كەڭىنەن تارالۋى ءۇشىن، مىندەتتى تۇردە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قولداۋى قاجەت. ەلىمىزدىڭ تەلەراديولارىندا بالالارعا ارنالعان مۋزىكالىق حابارلار جوقتىڭ قاسى. ال، بالالار اندەرى، اسىرەسە، پاتريوتتىق اندەر جارىققا شىعىپ تارالۋى ءۇشىن، ارەكەت جاساپ وتىرعان، تەك سول اۆتورلاردىڭ ءوزى. ولار ءوز وڭىرلەرىندە وتەتىن ءتۇرلى بالالار ءان بايقاۋلارىندا، مەكتەپتەرى مەن بالاباقشالارداعى مەرەكەلىك ءىس-شارالاردا شاكىرتتەرىنە ورىنداتىپ، ءوز مۇمكىندىكتەرى جەتكەنىنشە بالالار رەپەرتۋارىن كەڭەيتۋ جولىندا ارەكەت ەتىپ كەلەدى. ءبىراق، ءوز وڭىرلەرىندە عانا تارالىپ، رەسپۋبليكاعا جەتپەگەن قانشاما جاپ-جاقسى تۋىندىلار بار. اندەردى تاراتۋ جولىندا الەۋمەتتىك جەلىنىڭ دە ءبىرشاما كومەگى بار. 

ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ باستاماسىمەن وتكەن بيىلعى «ءانشۋاق» قازاق تىلىندەگى بالالار اندەرى فەستيۆالىنىڭ تيك توكتاعى چەلەندجىندە گۇلايىم جوتايەۆانىڭ «تاۋەلسىز ەل-ۇرانى»، ۇشقىن جامالبەكتىڭ «وتان»، نۇرماش العاشبايەۆتىڭ «ەگەمەن ەل -قازاقستان» اتتى پاتريوتتىق اندەرى ورىندالۋى تۇرعىسىنان ەڭ جوعارى ورىندارعا يە بولدى.

جالپى، اۆتورلاردىڭ بالالارعا ارنالعان پاتريوتتىق اندەرىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن، وسىنداي ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋ بەرىلەتىندەي بايقاۋلار جيىرەك ۇيىمداستىرىلۋ قاجەت.  ول بالالاردىڭ پاتريوتتىق اندەردى ورىنداۋعا دەگەن ىقىلاسىن، ىنتاسىن وياتادى.

- تاربيە قۇرالىنىڭ ءبىرى سانالاتىن بالالار ءانىن ناسيحاتتاۋ جولىندا قانداي كەلەلى ەڭبەكتەر جاساپ كەلەسىز؟

- ەلىمىزدىڭ بالالار اندەرىن جارىققا شىعارىپ، ناسيحاتتاۋ جولىندا «بالا بالاشا ءان سالسىن» دەگەن ۇرانىممەن جالاۋلاتىپ كەلە جاتقانىما شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ءوتىپتى.  العاشقى تەليەۆيزيالىق جوبام - الماتى (يۋسا) تەلەارناسىندا 2002 جىلى جارىققا شىققان «ءانشى بولعىم كەلەدى» اتتى بالالارعا ارنالعان مۋزىكالىق ءان بايقاۋىم بولدى. وسكەلەڭ ۇرپاققا رۋحاني تاربيە بەرۋ، قازاق ءان ونەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن وياتۋ ماقساتىندا اشىلعان تەلەجوبام - ونەرگە قول سوزعان بالالاردىڭ ءان مەكتەبى بولىپ قالىپتاستى. باعدارلاما فەستيۆال رەتىندە «31»، «ستۆ» تەلەارنالارىندا جالعاسىن تاۋىپ، ەفيردە ۇزدىكسىز ءجۇردى. ناتيجەسىندە بالالار اندەرىنە دەگەن سۇرانىستى قالىپتاستىردىم دەسەم دە بولادى. كوپتەگەن كومپوزيتورلارمەن، اقىندارمەن تىعىز شىعارماشىلىق  قارىم-قاتىناستا بولىپ، ۇلكەن ساحنالاردا كوپتەگەن ءتۇرلى تاقىرىپتىق بالالار اندەرىنىڭ تۇساۋى كەسىلىپ، جارىققا شىقتى. ا. دۇيسەنوۆ، ق. جانىبەكوۆ، ب. جۇمالين، د. سىزدىقوۆ، م. جاۋتىكوۆ، ە. الىكەي، ۆ. پيتەرسيەۆ سىندى تاعى دا باسقا كومپوزيتورلاردىڭ جۇزدەگەن اندەرى سول كەزدە جارىققا شىقتى. 2004-2013 جىلدار ارالىعىندا جىلىنا ءبىر رەت ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىپ كەلگەن «مەن باقىتتى بالامىن» بالالار ءان فەستيۆالىمنىڭ ساحناسىندا دا تەك قانا بالالار اندەرىن ناسيحاتتادىم. بالا مەن بەلگىلى ءانشىنىڭ قوس داۋىسپەن تەك بالالار اندەرىن شىرقايتىن ءان فەستيۆالىم ۇزدىكسىز ون جىل قاتارىنان كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلدى. ارينە، رەسپۋبليكا ارنالارىنان كورسەتۋگە ول كەزدەرى مۇمكىندىگىم بولا قويمادى، تەك «الماتى»، «ستۆ» ارنالارىنان  كورسەتىلىپ كەلدى. 

اقىن-سازگەرلەرگە بالالارعا ءان جازۋعا شابىت بەرە ءجۇرىپ، ءوزىم دە بالالار اندەرىنىڭ قاتارىنا ءبىراز اۆتورلىق تۋىندىلارىمدى قوستىم. 2012 جىلى «ءانشى بولعىم كەلەدى» تەليەۆيزيالىق بايقاۋىمنىڭ 10 جىلدىق مەرەيلى كەشىن «الماتى» ەسترادالىق-سيمفونيالىق وركەسترىمەن وتكىزىپ، كونسەرتتە  تانىمال انشىلەر مەن جاس ونەرپازدار مەنىڭ بالالار اندەرىمدى ورىندادى، ءارى سول كەشتە بالالارعا ارنالعان ءان جيناعىمنىڭ تۇساۋىن كەستىم.

2019-2021 جىلدارى «قازاق راديوسىندا»  تىكەلەي اۋە تولقىنىندا جۇرگىزگەن اۆتورلىق «بالاپان ساز» اقىن-سازگەرلەر اراسىنداعى بالالار اندەرى راديوبايقاۋىم دا وڭ ناتيجەسىن بەرىپ، 300-دەن اسا بالالار اندەرىنىڭ راديو جەلىسى ارقىلى تۇساۋى كەسىلدى. قازىرگى تاڭدا، راديوحاباردىڭ ناسيحاتىنىڭ جەمىسى رەتىندە كوپتەگەن اندەر بالالار رەپەرتۋارىنان كەڭىنەن ورىن الىپ وتىر. 2021 جىلى كوپ جىلعى ەڭبەگىمنىڭ قورىتىندىسى دەسەم دە بولادى، «بولاشاق مۋزىكانت-پەداگوگقا زاماناۋي بالالار اندەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن مەڭگەرتۋ» تاقىرىبى بويىنشا ماگيسترلىك ديسسەرتاسيامدى قورعادىم. «بالاپان ساز» راديوبايقاۋى - تاجىريبەلىك ءبولىمىنىڭ نەگىزىن قۇرادى.

بالالار اندەرى ناسيحاتىنىڭ ازدىعى بۇگىنگى كۇننىڭ دە وزەكتى ماسەلەسى. ءبىر عانا مەنىڭ ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن جوبالارىمنىڭ اۋقىمى، تارالۋ اياسى تار. بالالار اندەرى-باستى تاربيە قۇرالى. ءان ماتىندەرى - تۋعان جەرگە، وتانعا، اتا-اناعا، تابيعاتقا، مەكتەپ، ۇستازعا، قورشاعان ورتاعا-تابيعاتقا دەگەن قۇرمەت، سۇيىسپەنشىلىككە باۋليدى. ءان ءسوزىن جاتتاعان بالا جۇرەگىنە جاقسىلىق ءنارى ءسىڭىپ، ءدانى ەگىلەدى. سول سەبەپتى، بالالار تەك جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي سۇيكىمدى اندەردى ورىنداۋلارى ءتيىس. اۆتورلىق جوبالارىمنىڭ جەمىسى رەتىندە 2002-2021 جىلدار ارالىعىندا جارىققا شىققان قانشاما اۆتورلاردىڭ  بالالار اندەرى ناسيحاتتالماي وتىر. «بالاپان ساز» راديوبايقاۋىمدا ۇمىتىلىپ كەتكەن كوپتەگەن  بالالار اندەرىن تاۋىپ، قايتادان وڭدەتىپ، قايتا جاڭعىرتىق. جاڭا اندەر دە جازىلدى، جاڭا اۆتورلاردى دا تاپتىم. ەل ىشىندە بالالارعا ارناپ ءان جازىپ، ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورىپ  جۇرگەن 40-قا جۋىق  مۋزىكانت-پەداگوگتاردىڭ باسىن قۇراپ، شىعارماشىلىق وداعىن قۇرىپ وتىرمىن.  

«بالاپان ساز» رەسپۋبليكالىق راديوبايقاۋىنىڭ زاماناۋي اۆتورلىق اندەردى تاراتۋدا ماڭىزدى ءرولى بولدى. اتالمىش باعدارلامانىڭ ءار سانىندا 7-8 جاڭا بالالار اندەرى جارىققا جول تارتىپ وتىردى. وكىنىشتىسى، راديو باسشىلىعىنىڭ باعدارلامانى جالعاستىرۋعا اسا قۇلىقتارى بولمادى. حاباردىڭ رەداكتورى، پروديۋسەرى، جۇرگىزۋشىسى، ادمينيستراتورى رەتىندە الىپ وتىرعان ماردىمسىز ازعانتاي جالاقىما «قارجى جەتىسپەيدى» دەگەن جەلەۋمەن، باعدارلاما ەفيردەگى جۇمىسىن توقتاتتى. ءسويتىپ، ەلىمىزدەگى بالالار اندەرىنىڭ جارشىسى بولىپ وتىرعان جالعىز حاباردىڭ تۇقىمىنا تۇز قۇيىلدى. ءبىراق، راديوبايقاۋ ءىزسىز قالماي، بايقاۋ قورجىنىنا كەلىپ تۇسكەن بالالار اندەرىنىڭ اراسىنان ىرىكتەلىپ، جيناقتالعان  «بالاپان ساز» زاماناۋي بالالار اندەرىنىڭ انتولوگياسىن  جارىققا شىعارىپ،  2023 جىلدىڭ 29-تامىزى كۇنى ى. التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ قولداۋىمەن تۇساۋكەسەرى ءوتتى. ارينە، 22 اۆتوردىڭ 200-دەن اسا بالالار اندەرى جيناقتالعان كىتاپ اۆتورلاردىڭ ءوز قاراجاتتارىمەن 400 دانامەن عانا جارىققا شىقتى.  بۇل دا بولسا، جاسالعان ەڭبەكتىڭ، توككەن تەردىڭ  ناتيجەسى دەپ ايتا الامىن.

استاناعا الماتىدان 2020 جىلى قاڭتار ايىندا قونىس اۋداردىم. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن، 2021 جىلى «مەنىڭ ولكەم»، 2022 جىلى 1-ماۋسىمدا «بالاپان ساز» راديوبايقاۋىنىڭ ناتيجەسىندە تانىلعان ۇزدىك اندەرىنىڭ «گالا كونسەرتىن»، 2023 جىلى «التىن ماحانبەتوۆانىڭ «باقىتتى بالالىق شاق اۋەندەرى» اتتى ەكى شىعارماشىلىق كەشىمدى  وتكىزدىم. «استانا» ەسترادالىق-سيمفونيالىق وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن وتكىزگەن ءان كەشىمدە تەك بالالارعا ارنالعان اندەرىم ورىندالدى.

2021-2022 جىلدارى ى. التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسىندا «مۋزىكا» ءپانى بويىنشا اعا عىلىمي قىزمەتكەرى قىزمەتىندە بولدىم. اكادەميانىڭ قولداۋىمەن «مەنىڭ ولكەم» اتتى بالالار اندەرىمنىڭ وركەستر ورىنداۋىنا لايىقتالعان ءانجيناعىم  2021 جىلى جارىققا شىقتى.

2022 جىلى 1 ماۋسىمدا «باقىتتى بالالىق شاق رەترو اندەرى» ءان فەستيۆالىن، بيىل «بالالاردىڭ حالىقارالىق مەرەكەسىنە» وراي استانالىق بالالار كومپوزيتورلارى ق ر كومپوزيتورلار وداعىنىڭ مۇشەلەرى ءالىبي ءابدىنۇروۆتىڭ، گۇلايىم جوتايەۆانىڭ، دۋمان بايتلەۋوۆتىڭ، شولپان قورعانبەكتىڭ جانە ءوز اندەرىمنەن «بالاپان ساز» اتتى  اۆتورلىق بالالار اندەرى كەشىن وتكىزدىم.

رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قولداۋىنسىز اندەردىڭ تارالۋ اياسى تار بولادى. «جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس» دەگەندەي جالعىز ءوزىمنىڭ بالالار اندەرىن تاراتۋ جولىندا جاساپ جۇرگەن شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرىمنىڭ  پارمەنى از.

 بيىلعى جىلدىڭ ەڭ باستى جاڭالىعى - ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ باستاماسىمەن «ءانشۋاق» رەسپۋبليكالىق قازاق تىلىندەگى بالالار اندەرى فەستيۆالى جاريالانىپ، اقپان مەن مامىر ارالىعىندا تيك-توك الەۋمەتتىك جەلىسىندە بالالار اندەرىنىڭ چەللەندجى ۇيىمداستىرىلدى. وسى ارالىقتا 10000-اسا جاس ونەرپازداردىڭ بەينەجازبالارى  تىركەلدى. ارنايى كوركەمدىك كەڭەستىڭ شەشىمىمەن تيك-توكتا ءجيى ورىندالعان 20 تۋىندى تانىمال اندەرى قاتارىنان ورىن الىپ، 1-ماۋسىم كۇنى ەلىمىزدىڭ بارلىق قالالارىندا، وڭىرلەرىندە اتالمىش 20 ءاندى ەلىمىزدىڭ بارلىق بالالارى شىرقادى. بالالار اندەرىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قولعا الىنعان جوبانىڭ ەكىنشى ماۋسىمى الداعى 1قىركۇيەكتەن باستاپ ءوز جالعاسىن تابادى. 

- ءوزىڭىز وتكىزەتىن بالالار كونسەرتتەرىندە «بالا بالانىڭ ءانىن ايتۋى كەرەك» دەگەن تالاپتارىڭىزدى قويىپ جاتاسىز؟ وسى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟

- بىزدە ءقازىر ەرىنبەگەننىڭ ءبارى بالالار كونسەرتىن، بالالار بايقاۋلارىن ۇيىمداستىرىپ ءجۇر. ولاردىڭ باستى ماقساتتارى - اقشا تابۋ. كوپشىلىگى سولاي. ەلىمىزدەگى بالالار اندەرىنىڭ باس ناسيحاتشىسى رەتىندە - بارلىق جەردە مەن ءبىر تالاپتى قويامىن. بالا  ءوز دەڭگەيىندەگى، جاس ەرەكشەلىگىنە ساي ءاندى ورىنداۋى كەرەك. بالالار بايقاۋلارىندا ورىنداۋشىلارعا «داۋىس كورسەتۋ كەرەك»  دەگەن قاتە تالاپ بار.  مەنىڭ تالابىم بويىنشا-بالا وزىنە لايىقتى ءاندى مانەرىمەن، ءسوزىن ۇعىنىپ، نوتانى تازا الىپ، ادەمى، جەڭىل ورىنداپ بەرۋى ءتيىس. ەرەسەكتەردىڭ ماحاببات ءانىن، تويدىڭ حيت اندەرىن ورىنداپ، ەرەسەك انشىگە پاروديا جاساپ تۇرعان نەمەسە شەتەلدىك الەم جۇلدىزدارىنىڭ اندەرىن كۇرە تامىرى بىلەۋلەنىپ، تاماعىنا سالىپ، بارىنشا سول ادەم جۇلدىزىنا ەلىكتەپ جۇلقىنىپ تۇرعان بالا مەن ءۇشىن وتە سۇيكىمسىز اسەر بەرەدى.  ونداي بالالاردىڭ ونەر الەمىنەن ورىن العاندار سانى از. ويتكەنى، وزىندىك مەنىن جوعالتىپ، وزگەلەردىڭ وبرازىن قايتالاعان بالا ودان ارى قالاي دامۋ جولىن بىلمەي، توقىراۋعا ۇشىرايدى. ەسەيە كەلە، ول بالانىڭ انگە دەگەن ىقىلاسى مۇلدەم جويىلادى نەمەسە ۇنەمى اۋىر اندەردى ورىنداۋ سالدارىنان داۋىس جەلبەزەگىنە كۇش ءتۇسىپ، مۇلدەم داۋىسسىز قالادى. بالا ونەر جولىنداعى مەكتەپتەن ءوتىپ، بىرتە-بىرتە بيىككە كوتەرىلسە، ونىڭ جەمىسى الدەقايدا مول بولادى.

مەن، الدىما كەڭەس سۇراپ كەلگەن، ونەرگە قانات سوزعان بالالاردىڭ اتا-انالارىنا بالالارىن مۋزىكالىق مەكتەپتەرگە بەرىپ، ساۋاتتارىن كاسىبي تۇرعىدا اشۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەمىن. سول كەڭەسىممەن، مەكتەپ تاربيەسىنەن وتكەن تالاي بالا ءقازىر ونەر الەمىندە ءوز ورىندارىن تاۋىپ وتىر. بالا ەرجەتكەندە، ونەر ادامى بولسىن دەگەن ماقساتتا ەمەس، قوسىمشا رۋحاني تاربيە الۋ باعىتىندا، ءارى جان-جاقتى ازامات بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن كاسىبي تۇرعىدا ساۋاتتى بولعانى دۇرىس. ولاردىڭ اراسىنان ناعىز ونەر جولىن تاڭدايتىن بالا  وسە كەلە ۇلكەن ونەر الەمىنىڭ ەسىگىن سەنىمدى اشاتىن بولادى.

-  قازىرگى تاڭدا بالالار بايقاۋلارى كوپ ۇيىمداستىرىلادى جانە تويلاردا ءان ايتىپ اقشا تاباتىن ونەرلى بالالاردى دا كورىپ ءجۇرمىز. مامان رەتىندە وسىعان نە دەيسىز؟

- جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي قازىرگى تاڭدا وتكىزىلىپ جاتقان بالالار بايقاۋلارى وتە كوپ. ەرىنبەگەننىڭ ءبارى ۇيىمداستىرعىش بولىپ كەتتى. كوپشىلىگى كوممەرسيالىق جوبا بولعاندىقتان تاربيە جاعى مۇلدەم قاراستىرىلمايدى. قاتىسۋشىلارعا ءۇش ورىندى تەڭدەي ءبولىپ بەرەتىن اقىلى بالالار بايقاۋلارىنا تىيىم سالاتىن كەز كەلدى. 4-5 جاسار  بالالارعا ءان  ورىنداپ قاتىرماسا دا، قولدارىنا كۋبوك ۇستاتىپ، موينىنا مەدالون تاعىپ، العىسحات بەرىپ، الدەن  ماقتانگەرشىلىككە تاربيەلەپ جاتىرمىز. بۇل مۇلدەم دۇرىس ەمەس.  ءبىز بالا كۇنىمىزدە ءان سالعانىمىزعا قۋاناتىن ەدىك. ءقازىر بالا اتتاعان قادامىنا العىس حات سۇرايدى. ءبىزدىڭ كوپ ۇستازداردىڭ، اتا-انالاردىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى - بالالارعا ەرەسەكتەر  اندەرىن ورىنداۋعا جول بەرىپ، سانا-سەزىمدەرىن ەرتە ەسەيتىپ جىبەرۋلەرىندە.

 مەنىڭ بالالارعا تەك قانا بالالار ءانىن ايتقىزۋىمنىڭ باستى سەبەبى – بالانى بالالىققا ورالتۋ. بالا بالاشا ويلاپ، بالاشا قۋانا ءبىلۋى كەرەك. ال،  شەت ەلدىڭ نەمەسە  ەرەسەكتەردىڭ تانىمال اندەرىن شىرقاپ داعدىلانعان جاس ونەرپازداردىڭ بالالار اندەرىن  ورىنداۋعا ىقىلاستارى جوق. ونىڭ باستى سەبەبى، ولاردا تۇرعان جوق. ول ۇستازدىڭ دۇرىس باعىت-باعدار بەرە الماۋىندا. ولار اتا-انانىڭ سۇراۋى بويىنشا دەپ، بالالارعا توي اندەرىن ۇيرەتەدى. بۇل ەكى جاقتى قاتەلىك. تانىمال حيت اندەرمەن اۋىزدانعان بالا، توي-تومالاققا شىعىپ، اقشا تابا باستايدى. ونىڭ بار ويى - ەندىگى جەردە انگە ەمەس، بولاشاقتا ءانشى بولىپ، جۇلدىز بولىپ، اقشا تاپسامعا تىرەلەدى. قازىرگى تاڭدا، ءانشى بولعىسى كەلەتىن بالا كوپ. نەگە؟ ويتكەنى، انشىلىككە ولار ونەر رەتىندە ەمەس، تابىس كوزى رەتىندە قارايدى. ءقازىر، تەلەارنا، راديو، الەۋمەتتىك جەلى، ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى، ءتىپتى، قوعامدىق كولىكتە، جەكە كولىكتە وسى توي اندەرى كۇندىز-تۇنى ناسيحاتتالىپ كەلەدى. بالا بۇل اندەردى ۇستازسىز دا جاتقا بىلەدى. تىڭداي-تىڭداي ەرىكسىز ادام جادىندا ساقتالىپ قالىپ جاتقان بۇل اندەردەن قاشىپ كەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق، ءبارى ۇستاز قولىندا. بالاعا ءوز جاسىنا لايىقتى ءاندى عانا ورىنداتۋ كەرەك. ويتكەنى، بولاشاقتا جاپ-جاقسى ءانشى بولادى-اۋ دەگەن تالانتتى بالا، ەسەيە كەلە بارىنان ايرىلىپ قالادى. سول سەبەپتە، ۇستازدار قاۋىمى «بۇلاق  كوزىن دۇرىس اشىپ، دۇرىس ارناعا بۇرا بىلۋلەرى» كەرەك.

- بالالار اندەرىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا ۇستىمىزدەگى جىلى وتكىزىلگەن «ءانشۋاق» رەسپۋبليكالىق بالالار اندەرى فەستيۆالى ءالى دە جالعاسىن تاپپاق. وعان نەشە جاستاعى ونەرلى بالالار قاتىسا الادى؟

- 2024 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ، ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ  «ءانشۋاق» قازاق تىلىندەگى رەسپۋبليكالىق بالالار اندەرى فەستيۆالى ەكىنشى ماۋسىمىن باستايدى. فەستيۆالدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى ىرىكتەۋ كەزەڭى - 2025 جىلدىڭ مامىر ايىنا دەيىن جۇرەدى. تالاپ بويىنشا تەك قانا بالالار اندەرى، پاتريوتتىق اندەر  ورىندالۋى ءتيىس. 5 جاستان باستاپ مەكتەپ جاسىنداعى بالالار قاتىسا الادى. قاتىسۋ ءۇشىن ءان ورىنداعان بەينەجازباسىن تيك-توكقا #ءانشۋاق حەشتەگى بويىنشا تىركەيدى. اقىن-سازگەرلەر ءۇشىن دە اندەرىن ناسيحاتتاۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بولاتىن جوبا.

- قازىرگى حيت بولىپ جاتقان قازاق اندەرىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟ جالپى ءان اۆتورلارى جاڭا تۋىندى جازاردا نەنى ەسكەرۋلەرى كەرەك دەپ سانايسىز؟

- بۇرىڭعى قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىندە ۇلتتىق رەڭك، تازا قازاقي اۋەن ايقىن بايقالىپ تۇراتىن. بۇگىنگى اندەردىڭ اۋەندەرىندە وزگەلەرگە ەلىكتەۋشىلىك باسىم. قازىرگى حيت دەگەن اندەردىڭ كوبىسىنىڭ اۋەنى ۇرلانعان. سوزدەرى قازاقشا، ونىڭ ءوزىن  وزدەرى شيمايلاي سالعان، اۋەنى بولگاردىڭ، لاتىشتىڭ، تۇرىكتىڭ، ءۇندىنىڭ، الدە ارابتىڭ با – ايتەۋىر وزگە ۇلتتىڭ اندەرىنەن قۇرالعان ءانسىماقتار قازاق ءانىنىڭ قايماعىن ءىرىتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ تانىمال كومپوزيتورمىز دەپ جۇرگەندەردىڭ كوبى، ءان قۇراستىرۋدىڭ مايتالمان شەبەرلەرى بولىپ العان. ولار حيت بولادى-اۋ دەگەن اندەردىڭ ءيىسىن جازباي تانىپ، ارانجيروۆكاسىن ارلەپ، سوزدەرىن ساندەپ، ءار جەردەن العاندارىن بىرىكتىرىپ ءان دەپ شىعارىپ  ءجۇر. ولارى راس، ول اندەر «حيت» بولىپ، قازاق تويىنىڭ كوركىن قىزدىرۋدا. ءقازىر، توي-دۋمانداردا اپا-اتالارىمىزدىڭ وزدەرى جاڭاعى اندەرگە ەستەرى كەتىپ بيلەپ جاتادى. بالا تۇرماق، مازمۇندى، ءمانى بار، ليريكالىق اندەر تىڭدايتىن جاستاعى ۇلكەندەرىمىزدىڭ دە  ساناسىن «كىرمە اندەر» جايلاپ الدى. ءبىر سوراقىسى، بۇل اندەر ەندى ساحنا تورىنەن ويىپ ورىن الىپ جاتقانى! تەلەارنا، راديو قۇرالدارى رەيتينگ كوتەرۋدىڭ قۇرالدارى رەتىندە وسىنداي ءدۇبارا اندەردىڭ جارىققا شىعۋىنا جول بەرىپ وتىر. ارينە، سەزىمگە تولى، اۋەنى جۇرەكتى باۋرايتىن ناعىز قازاق اندەرىن جازىپ جۇرگەن اۆتورلارىمىز دا جەتەدى. ءبىراق، ءبىزدىڭ تىڭدارماننىڭ ساناسىن جەڭىل اندەر جاۋلاپ الۋىنا بايلانىستى، ناعىز قازاق اندەرى تاسادا قالىپ وتىر.

- ۇزاق جىلدار بويى مۋزىكالىق مەكتەپتى باسقارعان سازگەر-پەداگوگسىز. بۇگىندە ەل الدىندا ونەر كورسەتىپ جۇرگەن قانداي شاكىرتتەرىڭىزبەن ماقتانىپ مارقايىپ جۇرەسىز؟

- 2007-2017 جىلدارى الماتى قالاسىنداعى ر.گليەر اتىنداعى بالالار مۋزىكا مەكتەبىن، 2017-2019 جىلدارى №6 وقۋشىلار ۇيىندە باسشى قىزمەتىندە بولدىم. باسشى بولا ءجۇرىپ، جاس ونەرپازداردى ونەرگە باۋلۋ جولىنداعى ۇستازدىق قىزمەتىن قوسا اتقاردىم. شاكىرتتەرىم تۇگەل دەرلىك – مۋزىكا مەكتەبىنىڭ تۇلەكتەرى. ءبىر عانا اسپاپپەن شەكتەلمەي، بىرنەشە اسپاپتى مەڭگەرىپ شىققاندارى بار. الدى قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانى، تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىن، سوڭى چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋزىكا كوللەدجىن، ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا-سيرك كوللەدجىن ءتامامداپ جاتىر. 

مەنىڭ اۆتورلىق «ءانشى بولعىم كەلەدى» تەليەۆيزيالىق بايقاۋىم جاس ونەرپازداردىڭ ءان مەكتەبى بولدى دەپ ۇلكەن سەنىممەن ايتا الامىن. مەكتەپ دەيتىنىم-بالالارعا قايتا-قايتا قاتىسىپ، كورەرمەن الدىندا ونەرلەرىن شىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەدىم. بايقاۋىمنىڭ العاشقى قاتىسۋشىلارى - تانىمال ءانشى قايرات نۇرتاس، دومينو توبىنداعى شولپان تولەگەنوۆا، جىگەر اۋىپبايەۆ، ءابدىجاپپار ءالقوجا، ال، ءتول شاكىرتتەرىم – بايقاۋىمنىڭ العاشقى جۇرگىزۋشىسى، ءارى انشى-ونەرپازى «كەلىنجان» سەريالىنداعى سارا امانگەلدى، تانىمال اقىن سالتانات قايىربەك، بەلگىلى رەجيسسەر ايدانا الامان، «ءمارمار» ونەر ستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى، انشى-جەتىگەنشى نازگۇل ابيبەك،  ءقازىر كوپتەگەن فيلمدەردە باستى رولدەردى سومداپ جۇرگەن كينواكتەر جاسۇلان كوپبەرگەن، «كەشيۋ»  توبىنىڭ ءانشىسى بالاۋسا ەرعالينا، انشى-اكتريسا ايگەرىم مەرگەنباي (C.C.TAY).  اكتەر ءالي تۇرسىنحان جانە ت.ب.

مەنىڭ  تەليەۆيزيالىق ءان جوبالارىم قازاق ەسترادا الەمىنە قادام باسقان كوپتەگەن جاس انشىلەردىڭ دە ونەرگە شىڭدالۋ فابريكاسى بولدى. ولاردىڭ قاتارىندا نۇربولات ابدۋللين، ارمان جيەنالييەۆ، ايبات جانعالييەۆ، اكتەر المات اسانوۆتار بار. باسقا دا ونەر جولىنا ەندى قادام باسقان، بولاشاقتارىنان ءۇمىت كۇتەتىن شاكىرتتەرىم بار.

- ۋاقىت تاۋىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە كوپتەن-كوپ راحمەت!

 

اۆتورى: مارا كەلەس

 

 

 

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.