ULYS: نۇرمۇحاممەد مارات ۇلى، «Astana Garden School» جەكەمەنشىك مەكتەبىن اشتىڭىزدار. 10-11 سىنىپ وقۋشىلارىن الەمنىڭ ۇزدىك 100 مەكتەبىنە دايىندايمىز دەپ وتىرسىزدار. كىمگە، نەگە سەنەسىزدەر؟
نۇرمۇحاممەد دوسىبايەۆ: ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ قايسار رۋحىنا سەنەمىز. تاريحقا كوز جۇگىرتەر بولساق، قازاق جاستارىنىڭ الەۋەتى ۇنەمى جوعارى، جاسامپاز بولعان. ءبىز سول رۋحتى ءبىلىم سالاسى ارقىلى جاڭعىرتساق دەگەن ويمەن جولعا شىقتىق. ماسەلەن، ءقازىر مىقتى ءبىلىم وشاقتارى كوپ. الايدا، سولاردىڭ كوبىنىڭ باسشىلىعىندا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ماماندار ياعني شەتەلدىڭ ازاماتتارى تۇر. ءبىز ءوزىمىزدى ءبىلىم سالاسىندا وڭ وزگەرىستەر جاساۋعا پىسىپ-جەتىلدىك دەپ سانايمىز. شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن قاتار دەڭگەيدە نەمەسە ولاردان دا جوعارى ساپادا ءبىلىم بەرە الاتىنىمىزدى، جۇمىس ىستەپ، ناقتى ناتيجەگە جەتە الاتىنىمىزدى دالەلدەگىمىز كەلەدى. وعان كۇش-قۋاتىمىز دا جەتەدى. ءبىز وز-وزىمىزگە سەنەمىز، ءبىز شەتەلدىڭ ۇزدىك وقۋ ورىندارىندا العان ءبىلىمىمىز بەن بىلىگىمىزگە سەنەمىز. سەبەبى، بىزدە ەڭبەك ەتەتىن 30 ادامنىڭ 20-سى الەمنىڭ 100 ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتى سانالاتىن وقۋ ورىندارىنىڭ ماگيسترى.
ULYS: ءقازىر قۇندىلىقتار قاقتىعىسى كەزەڭى. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ الەمدىك قۇندىلىقتارمەن تەكەتىرەسكە ءتۇسۋى وتە قيىن. باتىستىڭ قۇندىلىعىن، ءبىلىمىن ۇلتتىق بولمىس، ءبىتىم، ۇستانىمىمەن قانشالىقتى ۇشتاستىرا الاسىزدار؟ سونداي-اق كەز كەلگەن مەكتەپتىڭ ءوز قۇندىلىعى، ءداستۇرى بولادى؟ سىزدەر قانداي قۇندىلىقتارمەن كىمدەردى دايىنداپ جاتىرسىزدار؟
نۇرمۇحاممەد دوسىبايەۆ: ءبىزدىڭ ماقساتتىڭ ءبىرى دە ءبىلىم سالاسىنداعى جاڭا قۇندىلىقتار مەن وزىق تەحنولگيالاردى ۇلتتىق بولمىسقا بەيىمدەۋ. جاستارعا ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ۇلتتىق دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋگە دە كۇش سالۋ. ماسەلەن، ساباقتارىمىز تۇگەل اعىلشىنشا وتەدى. الايدا، ودان تىس ۋاقىتتا وقىتۋشىلار دا، وقۋشىلار دا بىر-بىرلەرىمەن ءوزارا تەك قازاقشا عانا سويلەسەدى. سەبەبى، تۋعان ءتىلىمىزدى دارىپتەپ، ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن، اسىل مۇرالارىمىز بەن قۇندىلىقتارىمىزدى دا ولاردىڭ بويىنا سىڭىرگىمىز كەلەدى. ورىسشا، اعىلشىنشا وقىپ كەلگەندەرىنە قاراماستان، انا تىلىندە ويىن ەركىن جەتكىزە الاتىن، ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسى مەن تاريحىن ماقتان ەتە الاتىن مەملەكەتشىل ازاماتتار تاربيەلەگىمىز كەلەدى. سوندىقتان دا ولاردى شەتەلدىڭ ۇزدىك 100 ۋنيۆەرسيتەتىنە ءدال وسىنداي قاعيدا نەگىزىندە دايىندايمىز. ولاردىڭ ەرتەڭ ەلگە ورالىپ، ەكونوميكامىزدى كوتەرىپ، مۇددەمىزدى الەمدىك دەڭگەيدە قورعاعانىن قالايمىز. كەزىندە اباي اتامىز «ءبىلىم قايدا بولسا، سول جاقتان الۋ كەرەك» دەدى عوي. ول كەزدە ءبىلىم مەن عىلىم ورىستا بولدى. ال اباي ءقازىر ءومىر سۇرسە، «ءبىلىمنىڭ كوكەسى باتىستا، اعىلشىننىڭ ءبىلىمىن الىپ قايتىڭدار» دەپ ايتار ما ەدى دەپ ويلايمىن. «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى، وزگە دە مۇمكىندىكتەردى قولدانا وتىرىپ كوپتەگەن جاستارىمىز شەتەلدە وقىدى. قازاقستاننىڭ ءبىلىمىن دامىتساق دەپ كەمبريدج، وكسفورد سىندى ماڭدايالدى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم العان ارىپتەستەرىم كوپ. ولاردىڭ كوبى ۇلتتىق بولمىستى نىعايتىپ قانا قويماي، دامىعان ەلدەردىڭ ۇتىمدى دۇنيەلەرىن دە بىزگە اكەلۋدە. سونداي ازاماتتاردان ءبىلىم العان جاستار دا وسال بولماس. ءبىز ءار وقۋشىعا، ءار بالاعا ليدەر دەپ قارايمىز، وقىتۋشىلار ولارمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسەدى. ونداي ورتادان شىققان جاستار ءوزى شىققان قوعامعا قۇرمەت تانىتىپ، ەلىنە جانى اشىپ، كوزى اشىق تۇلعالار بولادى. سوندىقتان ءبىز ليدەرلەر تاربيەلەپ جاتىرمىز دەپ ايتا الامىز.
ULYS: قازاق جاستارىنىڭ قابىلەتى كۇشتى سەكىلدى. ءار جىل سايىن مەكتەپ بىتىرگەن جۇزدەگەن وقۋشىعا شەتەلدىڭ مىقتى ۋنيۆەرسيتەتتەرى قۇدا ءتۇسىپ، تەگىن گرانت بەرىپ جاتادى. ولاردىڭ ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا دەگەن تالابىن ورىنداي الماي وتىرعان سياقتىمىز.
نۇرمۇحاممەد دوسىبايەۆ: يا، راس. بىزدە ورتا ءبىلىم سالاسى وتە كۇشتى. الايدا، جوو-لاردىڭ ءالسىز تۇستارى كوپ. ءبىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا سەنىم جوق، ساپا تومەن. ورتا وقۋدان شىققان تالاپتىلاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتە المايدى. ءبىر مىسال كەلتىرەيىن، ءبىر بالا نانوتەحنولوگيا بويىنشا وقىپ، بيولوگيا سالاسىندا ۇلكەن جاڭالىقتار اشقىسى كەلەدى دەلىك. ءبىراق، ول ءوزى تاڭداعان ۋنيۆەرسيتەتكە بارعان جاعدايدا كەز كەلگەن ءبىر رەاگەنتتى الۋ ايلاپ ۋاقىت الۋى مۇمكىن. ءدال ءقازىر مەنىڭ ىنىلەرىمنىڭ بىرەۋى اقش-تىڭ پەنسيلۆانيا ۋنيۆەرسيتەتىندە دوكتورانتۋرا وقىپ جاتىر. ولار بۇگىن قالاعان نارسەنى ەرتەڭ داستارحان باسىندا الاتىن دەڭگەيگە جەتكەن. سول سەبەپتى جوعارى ءبىلىم سالاسى دۇرىس بولماي، مىقتى جاستار اقش، ۇلىبريتانيا ت.ب سىندى ەۋروپانىڭ الدىڭعى قاتارلى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە كەتە بەرەدى. مىناداي دا ماسەلە بار، كەمبريدج نە گارۆاردتا پروفەسسور بولعان جەرلەسىمىز قازاقستانعا كەلدى دەلىك. ءبىراق، ونىڭ الەۋەتىن، عىلىمي مۇمكىندىگىن كورسەتەتىن سول دەڭگەيدە لابوراتوريا قاجەت، قارجى كەرەك. ارينە، سوندىقتان ونىڭ ەلىمىزگە كەلىپ قىزمەت ەتۋىنەن ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى، عىلىم سالاسى الدىڭعا قاتارعا شىعىپ كەتپەيدى. سوعان لايىق جاعداي جاساماعان جاعدايدا ەكى ورتادا مىقتى عالامىمىز بوسقا ءومىرىن وتكىزەدى. سوندىقتان شەتەلدىڭ وزىق تەحنولوگياسىن ۇيرەنگەن ازاماتتارعا بارىنشا جاعداي جاساۋ كەرەك.
ULYS: ءقازىر كەزدەيسوق ادامداردىڭ زامانى. قويشىنىڭ ديرەكتور بولىپ، كۇزەتشىنىڭ ءبىر باسقارمانى باسقارىپ وتىرعانىنا تاڭدانا المايسىڭ. جالپى ءبىلىم سالاسىندا كەزدەيسوق ادامدارمەن قانشالىقتى ءجيى ۇشىراستىڭ؟
نۇرمۇحاممەد دوسىبايەۆ: ءبىلىم سالاسىندا كەزدەيسوقتار وتە كوپ. بۇل سالادا تەك قانا ءوز سالاسىنىڭ بىلگىلەرى عانا بولۋ كەرەك. وندايلاردىڭ جولىن جابۋ كەرەك. فينلياندياعا تاجىريبە الماسۋعا بارعاندا جاقسى دۇنيەنى كوردىك. ماسەلەن، مۇعالىمدىك ءبىر ورىنعا 20 ادام كونكۋرسقا تۇسەدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ەلدە ءبارى كەرىسىنشە. ولاردىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەي كەلە كەلەسىدەي وي تۇيدىك، پەداگوگتىڭ مارتبەسىن كوتەرۋ، جالاقىلارىن ءوسىرۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، سالانى قارجىلاندىرۋدى ارتتىرعان ابزال. ۇستازداردىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك. سوندا عانا ونداعان جىلدان كەيىن مىقتى ماماندار قالىپتاسادى. كەزدەيسوق ادامدارعا ەشقانداي مۇمكىندىك بەرمەۋ كەرەك. سەبەبى، پرەزيدەنت تە، مينيستر دە، عالىمدار دا، بارلىق ماماندار ۇستاز الدىن كورەدى.
ULYS: كەمبريدجدە وقىپ، ماگيستر اتانعانىڭىزدى بىلەمىز. ءبىراز ۋاقىت وتاندىق ءبىلىم سالاسىندا دا قىزمەت ەتتىڭىز. ءبىراز جايعا قانىقسىز. كەلەشەكتە عايىپتان تايىپ ەڭ كوپ ەكسپريمەنت جاسالاتىن ءبىلىم، عىلىم سالاسىن باسقارىپ (مينيستر) قالساڭىز قانداي رەفورما جاسار ەدىڭىز؟
نۇرمۇحاممەد دوسىبايەۆ: الدىمەن ورتا ءبىلىم سالاسىندا وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرار ەدىم. ياعني جاتتاندى بىلىمنەن گورى قابىلەتىن ارتتىرۋ مەن داعدىلارعا ماشىقتاندىرۋ. سوسىن ءبىلىم سالاسىن قارجىلاندىرۋ جۇمىسى ءالى باياۋ جۇرۋدە. وەسر ۇيىمىنىڭ بايانداۋىنشا، ول ءجىو-نىڭ التى پايىزىن قۇراۋ كەرەك. بىزدىكى 3 پايىز عانا. وسى قارجىلاندىرۋ ماسەلەسىن ەكى ەسە كوبەيتسەك، ياعني ءبىر تريلليوننان ەكى تريلليونعا، وندا كوپتەگەن وزگەرىستەر جۇزەگە اسقان بولار ەدى. ءقازىر ەلدە دەموگرافيا جاقسى. الايدا، مەكتەپ سالۋ قيىن. وسى ماسەلە شەشىم تابۋى ءۇشىن وسىدان 15 جىل بۇرىن جاسالعان رەفورمانى نەگىزگە العان دۇرىس. بالاباقشا جۇيەسىنە جەكە مەنشىك سەكتورى قاتىسۋ ارقىلى كوپتەگەن ماسەلە شەشىمىن تاپقان بولاتىن. ءدال سونى ورتا ءبىلىم جۇيەسىنە دە قولدانۋ كەرەك. سەبەبى، ءبىر سىنىپتا وتىز-قىرىق بالا ءبىر-بىرىنىڭ باسىنا ءمىنىپ وتىرۋى دۇرىس ەمەس دەپ سانايمىن. ول ءۇشىن جەكەمەنشىك سەكتوردىڭ باسەكەسىن ارتتىرۋ كەرەك. ياعني جان باسىنا شاققاندا قارجىلاندىرۋ ەنگىزىلۋى كەرەك. قازىرگىدەي تومەن دەڭگەيدە بولماۋى ءتيىس. ءقازىر ورتا ءبىلىم سالاسىندا بەنچمارك نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى. ولاردىڭ جان باسىنا شاققاندا قارجىلاندىرۋى 1 ميللليون 800 مىڭ تەڭگە. بۇل ءبىر وقۋشىعا بولىنەتىن ءبىر جىلدىق قاراجات. ال ورتا مەكتەپتەگى بالانى الاتىن بولساق 200 مىڭ تەڭگە. سوندا 9-10 ەسە از بولىپ تۇر. ءبىز وسى سۋممانى كەمىندە 2-3 ەسە كوتەرۋىمىز كەرەك. سول كەزدە جەكە مەنشىك سەكتور ءۇشىن ورتا ءبىلىم سالاسىنا كەلىپ، مەكتەپ سالۋ، مەكتەپ اشۋ مەن ونى جۇرگىزۋ قىزىقتى بولادى. قازىرگى كەزدە بالا باقشا سالاسىنداعى پايىزدىق قارىم-قاتىناس ەلۋ دە ەلۋ عوي. جەكەمەنشىك پەن مەملەكەت ۇلەسى تەڭ. وسىنداي رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك دەپ سانايمىن. سونىمەن قاتار، ءبىلىم مەكەمەلەرىنە دەگەن سەنىمدىلىكتى ارتتىرۋ كەرەك.
ULYS: مۇعالىمدەر الىپ كەل، شاۋىپ كەلگە پايدالانىلىپ، مەكتەپتىڭ ءوز ەركىمەن شەشىم قابىلداي المايتىنى تاعى بار عوي...
نۇرمۇحاممەد دوسىبايەۆ: البەتتە، كەز كەلگەن تەكسەرۋلەردەن ارىلتىپ، اسىرە شەكتەۋلەردى الىپ تاستاۋ كەرەك. كەرىسىنشە نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنە بەرىلگەن اۆتونوميالىق باسقارۋدى جاقسى ناتيجە كورسەتىپ جاتقان مەملەكەتتىك مەكتەپتەرگە دە جاپپاي بەرۋ كەرەك. سول كەزدە مەكتەپتىڭ ىشىندە شىعارماشىلىق كۇشەيىپ، جان-جاقتى دامۋ پايدا بولادى. مەكتەپتەر بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ەكسپەريمەنت جاساۋعا مۇمكىندىك پايدا بولادى. ءقازىر XXI عاسىر، وزگەرىستەر زامانى. بۇگىنىگى ماسەلە ەرتەڭگى كۇنى ەسكىرىپ قالادى. ال ورتا ءبىلىم جۇيەسى ءالى كۇنگە دەيىن بۇرىنعى كەڭەس وداعىنان قالعان جۇيەمەن ءجۇرۋى قيسىنسىز دەپ سانايمىن. سوسىن شەتەلدىڭ مىقتى وزىق تاجىريبەسىن الىپ كەلگەن ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ ازاماتتارىن سالاعا كوپتەپ تارتۋ كەرەك. ولار ءۇشىن جۇمىستىڭ اتقارىلۋىن قىزىقتى ەتۋ قاجەت. ءبىلىم باسقارماسى بولسىن، مينيسترلىك بولسىن، مەكتەپتەر بولسىن، كوللەدج، بالا باقشا، ءتىپتى ۋنيۆەرسيتەت بولسىن كەز كەلگەن جەردە. قازىرگى تاڭدا 10 مىڭنان اسا «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن وقىپ كەلگەن ازاماتتار بار. مەنىڭ ارمانىم قازاقستانداعى 7 مىڭ مەكتەپتىڭ ءارقايسىسىنىڭ بازاسىندا سولاردىڭ جۇمىس ىستەگەنى. سول كەزدە ءبىلىم سالاسى تۇبەگەيلى وزگەرەر ەدى.
ULYS: قىزىقتى سۇحباتىڭىز ءۇشىن كوپ راقمەت!
نۇرمۇxاممەد مارات ۇلى دوسىبايەۆ
پەداگوگ-ترەنەر-بىلىم سالاسىنىڭ ساراپشىسى
Central Asian Garden Schools باسقارۋشى كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى
Astana Garden School 10-11 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان جەكەمەنشىك زاماناۋي مەكتەبىنىڭ قۇرىلتايشىسى
AGS ACADEMY حالىقارالىق SAT/ACT/GRE ەمتيxاندارىنا دايىنداۋ اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى
CAGS ACADEMY ءبىلىم سالاسىنىڭ جاڭا زامان توپ-مەنەدجەرلەرىن دايارلاۋ جانە جەتىلدىرۋ اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى
پرەزيدەنتتىك حالىقارالىق «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ ستيپەندياتى
كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىلىم ماگيسترى
