الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ
بۇگىن ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىكباي ترۇموۆتىڭ سوزىنشە، ءوڭىر ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى سوڭعى 3 جىلدا 3،7%-عا وسكەن. ىشكى وڭىرلىك ءونىم – 1،5 ترلن.تەڭگە، جان باسىنا شاققانداعى وڭىرلىك ءونىم كورسەتكىشى بويىنشا وبلىس رەسپۋبليكادا اتىراۋ، الماتى، نۇر-سۇلتان قالاسىنان كەيىن 4ء-شى ورىندا تۇر.
ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ كولەمى - 2،4 ترلن. تەڭگە نەمەسە 100،2% بۇل ەلىمىزدە وندىرىلگەن ءونىمنىڭ 10%-ى ياعني رەسپۋبليكادا اتىراۋدان كەيىنگى 2-ورىن. ااتاپ ايتقاندا، تاۋ-كەن ءوندىرىسى – 2،2 ترلن. تەڭگە، مۇناي ءوندىرۋ - 15 ملن.توننا، ال تابيعي گاز ءوندىرۋ بولسا – 2،5 ملرد.تەكشە مەتر.
وڭدەۋ ونەركاسىبىنىنىڭ كولەمى - 139 ملرد.تەڭگەگە جەتكەن. ناقتىراق ايتار بولساق، وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ەسپورتى 47،3 ملن.اقش دوللارىن قۇراپ، وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 20،3%-عا ارتتى.
قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى – 135 ملرد. تەڭگە بولسا، اۋىلشارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ كولەمى- 15 ملرد.تەڭگە،
ينۆەستيسيا تارتۋ
«پرەزيدەنتتىڭ ءبىزدىڭ الدىمىزعا قويعان نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى— ينۆەستيسيا تارتۋ دەگەن ءوڭىر باسشىسى بۇل باعىتتاعى جۇمىستارعا دا كەڭىنەن توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، جىل باسىنان بەرى 2،9% وسىممەن 445 ملرد.تەڭگە ينۆەستيسيا تارتىلعان. وڭىردە شەتەلدىك كاپيتالمەن 49 ەلدەن 763 كاسىپورىن جۇمىس جاسايدى. ولاردىڭ 300ء-ى رەسەيدىكى، 60-ى قىتايدىكى، 56-سى ازىربايجاندىكى. قالعاندارى: نيدەرلاندى - 36 كاسىپورىن، وزبەكىستان - 34 كاسىپورىن، اقش– 29 كاسىپورىن، يران- 28 كاسىپورىن، تۇركيا– 21 كاسىپورىن جانە ت.ب.
بيىل وبلىستا قۇنى 29 ملرد.تەڭگەنى قۇرايتىن 10 ينۆەستيسيالىق جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانعان بولسى، بۇگىنگى تاڭدا سولاردىڭ 19 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 5 جوباسى پايدالانۋعا بەرىلىپ، 350 ادام جۇمىسپەن قامتىلدى.
اكىمنىڭ مالىمدەۋىنشە، وتكەن اپتادا ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا وڭ سەرپىن بەرەتىن جاڭا جوبالار قۇرىلىسى باستالعان. «ول بىرىنشىدەن، مۇنايحيميا وندىرىسىنە قاجەتتى مەتونول مەن ولەفين شىعاراتىن قۇنى – 1،8 ملرد. اقش دوللار بولاتىن زاۋىت قۇرىلىسى. جوبا «اقتاۋ» تەڭىز پورتى» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىندا ىسكە اسىرىلادى»،-دەدى سەرىكباي ترۇموۆ. ال ەكىنشى جوبا—كاسپيي تەڭىزىندە تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس جەلىسى قۇرىلىسى ءازىربايجان ەلىمەن بىرلەسكەن جوباسى ەكەن.
باسپانا ماسەلەسى قالاي شەشىلۋدە
ماڭعىستاۋ وڭىرىندە «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا 961 مىڭ شارشى مەتر ءتۇرعىن-ۇي پايدالانۋعا بەرىلىپتى.
وبلىستا قۇنى 22 ملرد.تەڭگەنى قۇرايتىن 32 جوبا ىسكە اسىرىلۋدا. «نەگىزگى ماقسات – تۇرعىنداردى، ونىڭ ىشىندە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىن (مۇگەدەك بالالارى بار، كوپبالالى از قامتىلعان وتباسىلار، جەتىم جانە اتا-انا قامقورىنسىز قالعان بالالار) قولجەتىمدى تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ. بۇگىندە وبلىستا اتالعان كاتەگوريادا 8 491 وتباسى بار.
اعىمداعى جىلى 1،2 ملن.شارشى مەتر تۇرعىن ءۇيدى قولدانىسقا بەرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. وسى ۇيلەردىڭ ءبىراز بولىگى از قامتىلعان وتباسىلارىنا بەرىلەتىن بولادى. سونىمەن قاتار، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىن قول جەتىمدى تۇرعىن-ۇيمەن قامتۋ ماقساتىندا تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتتارىن بەرۋ (212 سەرتيفيكات ماقۇلداندى، 17 سەرتيفيكات الىندى) جانە اقتاۋ قالاسىنان پاتەر ساتىپ الۋ شارالارى قابىلداندى (1،7 ملرد.تەڭگەگە 205 پاتەر)»-دەدى اكىم.
ءوڭىردى دامىتۋ
«وڭىرلەردى دامىتۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ەلدى مەكەندەردى سۋمەن قامتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. «وڭىردە سۋ ماسەلەسى بار. سۋ تاپشىلىعى كۇنىنە 35 مىڭ تەكشە مەتردى قۇرايدى. وسى ماسەلەنى شەشۋ ماقساتىندا قازىرگى تاڭدا «كاسپيي» سۋ تۇششىتۋ زاۋىتىنىڭ تاۋلىكتىك قۋاتىن 40 مىڭعا دەيىن كەڭەيتۋ جۇمىستارى باستالدى. جوبا قۇنى 10،6 ملرد.تەڭگە، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 1 ملرد.تەڭگە ءبولىندى»-دەگەن س.ترۇموۆ سونىمەن قاتار، «كەندىرلى» ايماعىندا (50 مىڭ ت.م)، قۇرىق اۋىلىندا (45 مىڭ ت.م) جانە «قاراجانباس» كەنورنىندا (17 مىڭ ت.م)، بارلىعى 112 مىڭ تەكشە مەتردى قۇرايتىن سۋ تۇششىتۋ زاۋىتتارىن سالۋ جوسپارلاندى. وسى جوبالاردىڭ ىسكە اسۋى بىزگە سۋ ءوندىرۋ كولەمىن 130 مىڭ تەكشە مەترگە دەيىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»،-دەدى.
وڭىردە اۋىلداردى ورتالىقتاندىرىلعان اۋىز سۋمەن قامتۋ كورسەتكىشى - 69%، جىل سوڭىندا 75%-عا جەتكىزۋ جوسپارلاندى (حالىق سانىنا شاققاندا - 93%).
ترانزيتتىك جانە كولىك-لوگيستيكانى دامىتۋ
بۇگىندە ماڭعىستاۋ اۆتوموبيل جولى، تەمىر جول، سۋ جانە اۋە جول قاتىناسى شوعىرلانعان ەلىمىزدەگى جالعىز ءوڭىر. وبلىس ماگيسترالدى جەلىلەرمەن تولىق قامتىلعان. اعىمداعى جىلى شىلدە ايىندا «بەينەۋ – اقجىگىت – وزبەكستان شەكاراسى» (84 كم، 5،8 ملرد.تەنگە) اۆتوجولى قولدانىسقا بەرىلدى.
ءقازىر «جەتىباي-جاڭاوزەن-تۇركمەنىستان شەكاراسى» (14،9 ملرد.تەنگە، 73 كم) اۆتوموبيل جولىنىڭ قۇرىلىسى جۇرۋدە.
اۋىلىشىلىك جولداردى دامىتۋ تۇراقتى باقىلاۋدا.
«اۋىل – ەل بەسىگى» باعدارلاماسى اياسىندا ۇيگە دەيىن جول قاعيداتىمەن 3 اۋىلدا 12 جولدىڭ ورتا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرۋدە.
جالپى اعىمداعى جىلى اۋىلىشىلىك جولداردىڭ قۇرىلىسى مەن جوندەۋىنە 7 ملرد.تەڭگە ءبولىندى (قۇرىلىس - 33 جول، 280 كم، 3،7 ملرد.تەڭگە، ورتا جوندەۋ - 23 جول، 295 كم، 3،2 ملرد.تەڭگە).
ءتۋريزمدى دامىتۋ
ءبىرىنشى كەزەكتە اقتاۋ قالاسىنىڭ كۋرورتتى اۋماعىن دامىتۋ بەلگىلەندى (تەپلىي پلياج).
2018 جىلعى تامىزدا اقتاۋ قالاسىندا كاسپيي ءسامميتى ءوتتى. سامميت بارىسىندا بارىسىندا بارلىق مەملەكەت باسشىلارى كاسپيي تەڭىزىنىڭ قازاقستاندىق جاعالاۋىندا ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن ءوڭىردىڭ الەۋەتى جوعارى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل باعىتتا ەلباسىنىڭ ارنايى تاپسىرماسى بەرىلدى.
ءقازىر اقتاۋ قالاسىندا تۇركيالىق ينۆەستورلاردىڭ (سەمبول كونتراكشن) قاتىسۋىمەن قۇنى 57 ملرد.تەڭگە بولاتىن 500 ورىنعا ارنالعان تۋريستىك قوناق ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى جۇرۋدە. نىساننىڭ 1ء-شى كەزەڭى 2020 جىلدىڭ سوڭىندا ىسكە قوسىلادى (600 جۇمىس ورنى قۇرىلادى).
قاجەتتى ماماندار قازىردەن باستاپ ارنايى وقىتۋدان ءوتىپ جاتىر.
ءتۋريزمدى تولىققاندى دامىتۋ ماقساتىندا جاعاجاي اۋماعىندا جولدار قۇرىلىسى، سۋ، گاز جانە ەلەكترمەن قامتۋ جوبالارى جاساقتالىپ، قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن مەردىگەرلەر انىقتالدى. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 4 ملرد.تەڭگە ءبولىندى:
- ماەك سۋ جيناۋ كانالىنان قۇرىق پاروم كەشەنىنە دەيىنگى جول قۇرىلىسىنا – 3،3 ملرد.تەڭگە؛
- جاعاجايدان سارشا جەرىنە دەيىن گاز تاراتۋ جەلىلەرى قۇرىلىسىنا – 400 ملن.تەڭگە؛
- ءومىرزاق اۋىلىنان جاعاجايعا دەيىن جانە «شورا» كانالى ارقىلى اۆتوموبيل جولدارى قۇرىلىسىنا – 250 ملن.تەڭگە.
كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ
«مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءبىزدىڭ الدىمىزعا قويعان تالاپتارىنىڭ ءبىرى – ورتا بيزنەستى دامىتۋ ارقىلى جاعا جۇمىس ورىندارىن اشۋ»،-دەدى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ باسشىسى.
ءوڭىر ەكونوميكاسىندا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى - 22،5%. ولاردىڭ سانى 6،5%-عا ارتىپ 54 مىڭ بىرلىكتى قۇراپ وتىر (2018 جىل 10 اي – 50 مىڭ بىرلىك).
«بيزنەستىڭ جول كارتاسى» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلعان 2010 جىلدان بەرى وبلىستا 87 ملرد.تەڭگەگە 935 جوبا، ونىڭ ىشىندە اعىمداعى جىلى 4 ملرد.تەڭگەگە 170 جوبا سۋبسيديالانعان.
ناتيجەسىندە: 4 797 استام جۇمىس ورنى قۇرىلىپ، 13 636 جۇمىس ورنى ساقتالىپ، بيۋدجەتكە 70 ملرد.تەڭگە سالىق تولەنگەن. ال ال وندىرىلگەن ءونىم كولەم 1،1 ترلن.تەڭگەگە جەتكەن. بيىل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 2،5 ەسە وسىممەن 2،2 ملرد.تەڭگە ميكروكرەديت ءبولىندى (اۋىل كاسىپكەرلەرىنە - 1،5 ملرد. تەڭگە، قالا كاسىپكەرلەرىنە – 699 ملن.تەڭگە). ناتيجەسىندە 279 جوبا ىسكە قوسىلىپ، 397 جاڭا جۇمىس ورىندارى قۇرىلعان. «نۇر كاپيتال» وڭىرلىك باعدارلاماسى بويىنشا 2،2 ملرد.تەڭگەگە 113 جوبا قارجىلاندىرىلىپ، 932 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلعان.
شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ باعىتىندا اتقارىلعان ءجۇمىستار ناتيجەسىندە 30 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلىپ، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى - 4،8%-عا دەيىن تومەندەدى.
كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعىتىندا «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ قولداۋىمەن جاڭاوزەن قالاسىندا «كاسىپ ءتۇبى – ءناسىپ» جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. بۇل جوبا ەكونوميكاسى تەك ءبىر سالاعا تاۋەلدى جاڭاوزەن قالاسى ءۇشىن وتە ماڭىزدى جانە قالادا جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋدىڭ بىردەن-بىر مۇمكىندىگى. جوبا اياسىندا قالانىڭ جۇمىسسىز تۇرعىندارىنا ءوز ءىسىن باستاۋ ءۇشىن ارنايى كونسۋلتاسيالىق كومەكتەر بەرىلەدى. جالپى بيىل جاڭاوزەن قالاسى بويىنشا «باستاۋ بيزنەس»، «جاس كاسىپكەر» باعدارلامالارى بويىنشا 491 ادام وقىتۋدان ءوتىپ، 37 ملن.تەڭگەگە 77 جوبا ىسكە اسقان.
جاڭاوزەننىڭ جايى
جاڭاوزەن قالاسىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ كورسەتكىشتەرى تۇراقتى دەڭگەيدە ەكەن. حالىق سانى سوڭعى 10 جىلدا 1،3 ەسەگە ارتىپ (32%)، بۇگىنگى تاڭدا 153 مىڭ ادامدى قۇراعان. قالا ەكونوميكاسى نەگىزىنەن ونەركاسىپ وندىرىسىنە باعىتتالعان، ونىڭ ىشىندە مۇناي-گاز ءوندىرىسى – 88%، وڭدەۋ ونەركاسىبى – 8% قۇرايدى.
قالاقۇرۋشى كاسىپورىن – وزەنمۇنايگاز كومپانياسى جىلىنا 5،5 ملن.توننا مۇناي وندىرەدى، ونىڭ وڭىردەگى ۇلەسى - 30%.
اكىمنىڭ سوزىنشە، جاڭاوزەن قالاسىن دامىتۋ شارالارى كەشەندى جوسپارعا سايكەس جۇرگىزىلۋدە.
الەۋمەتتىك سالا الەۋەتى
وبلىستا بالاباقشامەن قامتۋ كورسەتكىشى 97%، جىل سوڭىندا كورسەتكىشتى 100%-كە جەتكىزۋ كۇن تارتىبىندە تۇر ەكەن. جىل باسىنان بەرى جەكە ينۆەستيسيا ەسەبىنەن 1978 ورىندىق 27 بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلگەن. ماڭعىستاۋ وبلىسى اكىمىنىڭ سوزىنشە، ءوڭىردە اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپتەر جوق.
بيىل جالپى سىيىمدىلىعى 3100 ورىن بولاتىن 5 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ، 2 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلگەن. قالعان 3 جاڭا مەكتەپ (اقتاۋ - 900 ورىندىق، باتىر - 960 ورىندىق، اقشۇقىر - 600 ورىندىق) قۇرىلىسى كەلەسى وقۋ جىلىندا تاپسىرىلادى.
ءۇش اۋىسىمدىق وقىتۋدى بولدىرماۋ ماقساتىندا دەموگرافيالىق ءوسىم ەسكەرىلە وتىرىپ (وقۋشىلار كونتينگەنتى جىل سايىن 10 مىڭعا ارتىپ وتىر) 16 544 ورىنعا ارنالعان 21 مەكتەپتىڭ قۇجاتتارى جاساقتالۋدا.
دەنساۋلىق ساقتاۋ جەر قويناۋىن پايدالانۋشى كومپانيالار قارجىسى ەسەبىنەن اقتاۋ قالاسىندا ونكولوگيالىق ورتالىقتىڭ (NCOC) جانە جاڭاوزەن قالاسىندا مەديسينالىق ورتالىقتىڭ (وزەنمۇنايگاز) قۇرىلىستارى قايتادان باستالعان.
