ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    521.1
  • EUR -

    613
  • RUB -

    6.65
ماڭگىلىك بيىكتە قالعان اكە بەينەسى
فوتو: اۆتوردىكى 16 مامىر 2025
ماڭگىلىك بيىكتە قالعان اكە بەينەسى

بيىل ءبىزدىڭ اسىل اكەمىز، ارداقتى اتامىز، سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرى ورىن يسابەكۇلى 100 جاسقا تولار ەدى. ءومىرى ونەگەگە، ەڭبەگى ەرلىككە تولى اياۋلى جاننىڭ عيبراتتى عۇمىرىن ەسكە الۋ – ءبىزدىڭ پەرزەنتتىك پارىزىمىز.

ورىن يسابەكۇلى 1925 جىلى 6 اقپاندا جامبىل وبلىسى جۋالى اۋدانىنىڭ بەسجىلدىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى.             7 كلاستىق ءبىلىم الىپ، جاستايىنان ەڭبەككە ارالاسقان. ەلىنە تونگەن اۋىر كۇندەردە، 1942 جىلى 18 قاڭتاردا نەبارى 17 جاسىندا كەڭەس ارمياسىنىڭ قاتارىنا شاقىرىلىپ، 12 ناۋرىزدا وتانعا ادال قىزمەت ەتۋگە انت بەردى.

سوعىس جىلدارى 55ء-شى اتقىشتار پولكىندە كۋرسانت، كەيىن ءبولىم كومانديرى بولىپ قىزمەت اتقاردى. 1944 جىلدىڭ كوكتەمىنەن باستاپ 820 جانە 380ء-شى اتقىشتار پولكتەرىندە اعا كوماندير رەتىندە جاۋىنگەرلىك تاپسىرمالاردى ءمىنسىز ورىندادى.

1945 جىلدىڭ مامىرىنان 1946 جىلدىڭ قاراشاسىنا دەيىن اسكەري كومانديرلىك قىزمەت اتقارىپ، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ سوڭىنا دەيىن جاۋىنگەرلىك ساپتا بولدى.

بەرلينگە دەيىن جەتىپ، براندەنبۋرگ قاقپاسىنىڭ تۇبىندە اۋىر جارالانىپ، گوسپيتالدا ەمدەلىپ، اقىرى ەلگە 1946 جىلى قاراشا ايىندا امان-ەسەن ورالدى. مايدانداعى ەرلىگى ءۇشىن «جاۋىنگەرلىك ەرلىگى ءۇشىن»، «ەرلىگى ءۇشىن»، «بەرليندى العانى ءۇشىن»، «گەرمانيانى جەڭگەنى ءۇشىن» مەدالدارىمەن جانە ءىى دارەجەلى «ۇلى وتان سوعىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالدى.

1947 جىلى ومىرلىك سەرىگى، انامىز سەيتراحمان قىزى تۇرعىنمەن وتباسىن قۇرىپ، ءبىر شاڭىراقتىڭ ۇيىتقىسى اتاندى. 1950 جىلى سەمەي قالاسىنداعى اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكۋمىنا وقۋعا ءتۇسىپ، 1953 جىلى اگرونوم ماماندىعى بويىنشا ديپلوممەن ورالدى.

سوعىستان سوڭ ەل يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەككە ارالاسىپ، 1953–1954 جىلدارى بەساعاش اۋىلىندا كولحوز ءتوراعاسى بولدى. كەيىن جامبىل اتىنداعى «جەمىس-جءۇزىم» سوۆحوزىندا اگرونوم، بريگادير، باس قويماشى سەكىلدى سان ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقارىپ، زەينەتكە شىققانعا دەيىن تىنىمسىز ەڭبەك ەتتى. كەڭ ويلى، تەرەڭ ءبىلىمدى، كوكىرەگى وياۋ ازامات رەتىندە اۋىل-ايماعىنا سىيلى، ءقادىرلى بولدى. 1952 جىلدان باستاپ كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى بولدى.

اكەمىزدىڭ ەسىمى تاراز قالاسىنداعى «جەڭىس» ساياباعىنداعى سوعىس ارداگەرلەرىنە ارنالعان مەموريالدىق تاقتادا جانە ماسكەۋدەگى ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ مۇراجايىندا التىن ارىپپەن جازۋلى.

وكىنىشكە قاراي، مايدانداعى اۋىر جاراقاتتىڭ سالدارى دەنساۋلىعىنا اسەر ەتىپ، 46 جاسىندا ينسۋلت الىپ، سودان باستاپ سىرقاتقا بوي الدىردى. الايدا، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى مەن رۋحىنىڭ مىقتىلىعى ارقاسىندا ۇزاق جىلدار بويى كۇرەسىپ، 1986 جىلدىڭ 17 مامىرىندا 61 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. جان-تانىمەن ەلىن سۇيگەن ەردىڭ جارقىن بەينەسى جۇرەگىمىزدە ماڭگى ساقتالادى.

اكەمىز – ءبىز ءۇشىن اسقار تاۋ، جۇرەگى دارحان، ءسوزى مەن ءىسى ءبىر، ادامگەرشىلىگى بيىك تۇلعا ەدى. اينالاسىنا تەك جاقسىلىق دارىتقان، ۇلكەنگە ءىنى، كىشىگە اعا بولا بىلگەن جان بولاتىن. وتباسى ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل اۋىل ءۇشىن «پاپا» بولعان جان. دوستارى ءار ۇلتتان، ورىس جانە نەمىس تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرگەن كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازامات بولاتىن. ەل-جۇرتىنا دەگەن جاناشىرلىعى ەرەكشە ەدى.

اسىل اكەمىز بەن اياۋلى انامىزدان 7 قىز، 1 ۇل تارادى. بۇگىندە ۇرپاقتارى – نەمەرەلەرى، شوبەرەلەرى، شوپشەكتەرى بۇكىل قازاقستانعا تاراپ، ءار سالادا ەڭبەك ەتىپ، وقىپ، وسىپ-وركەندەۋدە. ءبىر اۋلەتتىڭ عانا ەمەس، ءبىر قاۋىم ەلدىڭ تىرەگىندەي بولا بىلگەن اسىل ادامنىڭ عيبراتتى عۇمىرى ۇرپاققا ۇلگى.

ءاردايىم:

«ءارقاشاندا بيىك كورەتىن،

مەن باسقادان،

مەنىڭ اكەم، مەنىڭ اكەم

ەڭ جاقسى ادام...»

-دەگەن ولەڭ جولدارى ءبىزدىڭ اكەمىزدىڭ بەينەسىن ءدوپ باسىپ تۇرعانداي. ول – ءبىز ءۇشىن ماڭگىلىك اسقار تاۋ، جارىق جۇلدىز، ءومىرىمىزدىڭ تەمىرقازىعى بولىپ قالا بەرەدى.

بيىل اكەمىز 100 جاسقا تولار ەدى.

ءومىرى ونەگە، ءسوزى وسيەت، بەينەسى ماڭگى جادىمىزدا قالاتىن ارداقتى اكەمىزگە باس يەمىز.

ءسىز ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ماڭگى ءتىرىسىز.

يسابەكوۆتار اۋلەتى

RELATED NEWS
بەيىمبەت ءمايليننىڭ 130 جىلدىعى: ۇلى جازۋشىنىڭ مۇراسى
29 اقپان 2024
بەيىمبەت ءمايليننىڭ 130 جىلدىعى: ۇلى جازۋشىنىڭ مۇراسى

اتاقتى جازۋشى، اقىن، قازاق ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەسىن قوسقان بەيىمبەت ءمايليننىڭ تۋعانىنا بيىل 130 جىل تولادى. ونىڭ شىعارماشىلىق جولى جارقىن وقيعالار، تەرەڭ الەۋمەتتىك يدەيالار جانە ءالى كۇنگە دەيىن وقىرماندار مەن زەرتتەۋشىلەردى شابىتتاندىراتىن ماڭگىلىك شىندىققا تولى.

جاستايىنان جەتىم قالعانىنا قاراماستان، بەيىمبەت مايلين ءوز ساۋاتىن اشىپ، ترويسك جانە ۋفا قالالارىندا ءبىلىم الدى. مەكتەپتە ءمۇعالىم رەتىندە ساباق بەرىپ، شىعارماشىلىق جولىن قازاق حالقىنىڭ ساۋاتسىزدىقپەن كۇرەسىنە ارنادى. «قازاق» گازەتىندە جانە «ساداق»، «ايقاپ» جۋرنالدارىندا ماقالا جازۋمەن اينالىسىپ، «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە قىزمەت ەتكەن. 

بەيىمبەت مايلين ءار ءتۇرلى ادەبي جانرلاردى جەتىك مەڭگەرىپ، ءوزىن امبەباپ جازۋشى رەتىندە كورسەتتى. وننان استام ولەڭدەردىڭ، كوپتەگەن اڭگىمەلەردىڭ، وچەركتەردىڭ، فەلەتونداردىڭ اۆتورى بولدى. ونىڭ شىعارمالارى وزەكتى الەۋمەتتىك باعىتتىلىعىمەن جانە تەرەڭ پسيحولوگيالىق تالداۋىمەن ەرەكشەلەندى.

«بەيىمبەت مايلين اڭگىمەلەرىندە تەرەڭ شىنشىلدىق بار، ادام بەينەسى، قارىم-قاتىناستارى ءاردايىم نانىمدى بولىپ شىعادى. بۇل شىعارمالاردىڭ ءتۇر ۇلگىسىندە دوڭگەلەك كەلگەن تۇتاستىق ايقىن اڭعارىلادى» – دەپ جازعان مۇقتار اۋەزوۆ. جازۋشى اڭگىمەلەرىندە ءوز زامانىنىڭ شىندىعىن مالىمدەپ، قوعام تىرشىلىگىنىڭ كورىنىسىن رەاليستىك تۇرعىدا كورسەتكەن دارا تۇلعا. شىعارمالارى مەن ولەڭدەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى ارقىلى حالىقتىڭ مۇڭىن، ءومىرىن سۋرەتتەپ قانا قويماي، ءوز تەرەڭ ويلارى مەن ۇستانىمدارىن جەتكىزە العان.

مايلين قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىردى. ونىڭ «شۇعانىڭ بەلگىسى» پوۆەسى، «ازامات ازاماتوۆيچ» رومانى، «بايدىڭ قىزى»، «مىرقىمباي» پوەمالارى سياقتى شىعارمالارى وقىرماندار مەن جازۋشىلاردىڭ جاڭا بۋىندارىن قۋانتىپ، شابىتتاندىرىپ كەلەدى.

وسىدان 130 جىل بۇرىن ەسىمى قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ التىن بەتتەرىندە ماڭگىلىك قالاتىن جازۋشى دۇنيەگە كەلدى. بەيىمبەت مايلين – تەك جازۋشى عانا ەمەس، ادەبيەتتەگى شىندىق، ادىلدىك، ادامگەرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ سيمۆولى. ونىڭ ەڭبەگىن ۇرپاقتارىمىزعا دانالىق، ونەگە رەتىندە ۇلىقتاپ، قازاق ەلى ءۇشىن جاسالعان قۇربانىن باعالايىق.

اۆتور: اقبوتا قابدوللا

جازۋ مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭدە
13 جەلتوقسان 2018
جازۋ مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭدە

انتروپوگەنەز (ادامزاتتىڭ تەگىن زەرتتەيتىن عىلىم) تۇجىرىمى بويىنشا، ورال-التاي تىلدەرى 13-12 مىڭ جىل بۇرىن بولىنگەن. تۇركىلىك مادەنيەتتىڭ باستاۋ باسى وسى كەزەڭنەن تاستالادى. ال تۇركىلىك مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى ب.ز.ب. ءىىى-ى مىڭ جىلدار ارالىعى. ب.ز.ب. ءى مىڭ جىلدىق پەن ب.ز. ءى مىڭ جىلداعى تۇركى مادەنيەتىنىڭ نىعايۋ كەزەڭى. كوشپەلىلەردىڭ نەمەسە ارعى سينو-كاۆكازدىقتاردىڭ كەزەڭىندە العاش سىزۋ ونەرى پايدا بولعانىن موڭعول التايداعى حويت-سەنحەر ۇڭگىر سۋرەتىنەن كورە الامىز. العاشقى تاڭبالار دا وسى داۋىرگە ءتان.

تۇركولوگ قارجاۋباي سارتقوجا ۇلىنىڭ سوڭعى 30 جىل جۇرگىزگەن زەرتتەۋىنىڭ ناتيجەسىندە كوشپەلىلەر (تۇركىلەر مەن موڭعولدار) ءتورت دامۋ كەزەڭنىڭ باستان كەشىرگەنىن انىقتاپ بەرگەن.

  1. فرازوگرامما – ادامزاتتىڭ العاشقى جازۋى. ول بەينە سۋرەتتەن جانە تاڭبالاردان تۇرادى. بۇل كەزەڭنىڭ مۇرالارى موڭعولياداعى حويت-سەنحەر ۇڭگىر سۋرەتتەرى مەن تاڭبالارى (بۇدان 20-15 مىڭ جىل بۇرىنعى قۇندىلىق)، چاندمان ءحار-ۇزۇر، يشگەن-تولعوي، كىشى-ويعىر.
  2. لوگوگراممالىق جازۋدىڭ ءتىلى – تاڭبا. تاڭبا كەسكىندەرى جەكە-جەكە ءسوزدىڭ ءمانىن بەرەدى. تۇجىرىپ ايتساق، سويلەۋ ارەكەتىندەگى ءسوزدىڭ جەكە-دارا سەمانتيكالىق بىرلىگى. بۇل كەسكىننىڭ تۇركىلىك دەرەكتەرى «belgu» (ەلتاڭبا-گەرب، گەرولدينا)، «tamγa-möhör-mör» (مور-پەچات)، «tuγraγ» (تاڭبا، كلەيمو، مەتكا).
  3. سيللابوگراممالىق (بۋىندىق) جازۋ. تۇركىلەردىڭ بۋىندىق جازۋىنىڭ ەرەكشەلىگى: ءسوزدىڭ ماعىنالىق بولشەگىن بىلدىرەتىن ەكى داۋىسسىزداردىڭ قوسىندىسىن تاڭبالايتىن كەسكىندەر.

بۋىندىق جازۋدان كەيىن ەجەلگى تۇرىك بىتىگ فونوگراممالىق سيپاتقا كوشىپ، ءوزىنىڭ دامۋ ءۇردىسىن العا جىلجىتتى. بۇل كەزەڭدەگى تۇرىك بىتىگتىڭ ەرەكشەلىگى ەشقانداي ەرەجەسىز، اعىمدىق تۇردە ءارىپ كەسكىندەرىن (گرافيكا) جۋان جانە جىڭىشكە ايتىلىمىنا قاراماي ءتىزىپ جازىپ كەتە بەرگەن. بۇل ءۇردىس ب.ز. ءىى – ب.ز. Vءى عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن جالعاستى. ول ءداۋىردىڭ تاريحي ناقتى مۇرالارى سيۋننۋ جازۋلارى.

تۇركىلىك دۇنيەتانىم نەگىزىندە تۇركىلىك ءالىپبي جۇيەسىن (سيستەما) جاساعان. ەۋرازيا قۇرلىعىن مەكەندەۋشى تۇركى ەتنوسى كوك تۇركى قاعاناتى ورناعانعا دەيىن ءوزىنىڭ ۇلتتىق بوگۇ (تاڭىرىلىك) ءدىنىن قولدانىپ كەلگەن. باسقا دىندەرمەن رۋحاني بولمىسى لاستانباعان. وسى بوگۇ (تاڭىرىلىك) ءدىننىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان ءالىپبي جۇيەسى بۇكىل-بۇتىن ەتنوستى ءبىر تۋدىڭ استىنا جيناپ، ءبىر يدەولوگياعا باعىندىرۋعا ىلكىمدى قۇرال بولعان.

تۇرىكتەردىڭ شىعىسى ساروزەننەن، باتىسى دۋنايعا دەيىن 10000 كم، وڭتۇستىگى ءتاڭىرتاۋدان سولتۇستىگى سىبىرگە دەيىن 5000 كم ارالىقتا ءار ءتۇرلى ديالەكتىدە سويلەگەن. وسى الىپ ەۋرازيا قۇرلىعىن مەكەن ەتكەن ءار ءتۇرلى ديالەكتىدە سويلەيتىن تۇركى حالىقتارىنىڭ تىلدىك نەگىزگى سيپاتىن، ەرەكشەلىگىن، تىلدىك سپەسيفيكاسىن بايىرعى تۇركى الىپبيىنە ءسىڭىرىپ بەرە العان.

بايىرعى تۇرىك بىتىگ ءالفاۆيتى تۇرىكتەردىڭ، تۇركى تەكتىلەردىڭ ءبىر عانا جازۋى بولعاندىقتان، وسى قۇدرەتتى قارۋ ارقىلى بۇكىل تۇركىلەردىڭ رۋحاني بىرلىگىن، دۇنيەتانىمدىق بىرلىگىن قالىپتاستىرۋدى مۇرات تۇتىپ، ءاربىر كەسكىندەرىنەن باستاپ ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەن.

 

جانتەگىن قارجاۋباي ۇلى، تۇركولوگ

 

 

 

بۇگىن مەملەكەت قايراتكەرى دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ تۋعان كۇنى
12 قاڭتار 2024
بۇگىن مەملەكەت قايراتكەرى دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ تۋعان كۇنى

ەل ىشىندە «قونايەۆ زامانىندا قازاق دالاسىندا ۇلكەن-كىشى 40 قالا بوي كوتەرگەن» دەيتىن دەرەك ايتىلىپ ءجۇر. حالىقتىڭ وسى 40 جىلدا ەڭبەككە ارالاسقان بىرنەشە بۋىننىڭ ەڭبەگىن ءبىر عانا ساياسي تۇلعانىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرىپ قابىلداۋىنىڭ ءوزى قونايەۆتىڭ مەملەكەت قايراتكەرى رەتىندەگى سالماعىنان حابار بەرەدى.

تۇلعانى جاقسى تانىپ، جاقىن ارالاسقان ادامداردىڭ ءبارى ەستەلىكتەرىندە ونىڭ قىزمەتتەگى لاۋازىمىن باس پايداسىنا، ماتەريالدىق جاعدايىن قامسىزداندىرۋعا پايدالانباعانىن ەرەكشە اتايدى. قىزمەتتەن بوساعاننان كەيىن شىن مانىندە قاراپايىم زەينەتكەردىڭ كۇنكورىس دەڭگەيىمەن بىردەي تۇرمىس كەشۋى - سول ەستەلىكتەردىڭ شىن ەكەنىنە ايعاق.

دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆ 1912 جىلى 12 قاڭتاردا قازىرگى الماتى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1930 جىلى الماتىداعى №14 ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن دىنمۇحامەدتى قازاقستان ولكەلىك كومسومول كوميتەتى 1931-1936 جىلدارى ماسكەۋدەگى ءتۇستى مەتالل ينستيتۋتىنا وقۋعا جىبەرەدى. 1936 جىلى وسى ينستيتۋتتان تاۋ-كەن ينجەنەرى ماماندىعىن الىپ شىققان ول 1937-1939 جىلدارى بالقاش مىس قورىتۋ كومبيناتىنىڭ قوڭىرات رۋدنيگىنە جۇمىسقا ورنالاسىپ، وندا بۇرعىلاۋ ستانوگىنىڭ ءماشينيسى، سەح باستىعى، رۋدنيكتىڭ باس ينجەنەرى جانە ونىڭ ديرەكتورى بولدى.

 «ۋيكيپەديا» اشىق ەنسيكلوپەدياسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قونايەۆ ەل باسقارعان 1960-1986 جىلدارى قازاق جەرىندە 68 جۇمىسشىلار كەنتى، 43 قالا پايدا بولعان. ونىڭ ىشىندە رۋدنىي، ەكىباستۇز، اقتاۋ، نيكولسكيي، ستەپنوگورسك، تەمىرتاۋ، جاڭاتاس، كەنتاۋ ارقالىق قالالارى بار.

قايراتكەردىڭ وسى ەڭبەگىن ءتيىستى دەڭگەيدە ەسكەرۋ ماقساتىمەن الماتى وبلىسىنىڭ قازىرگى ورتالىعى دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ ەسىمىمەن اتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان. 

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.