قازاقستاندا 400 مىڭعا جۋىق ازامات لۋدومانياعا شالدىققان. تۇتاس ءبىر قالانىڭ حالىق سانىنا پارا-پار كورسەتكىشتى اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ كەلتىردى.

«لۋدومانيا – بەيبىت كۇندە ەلدىڭ شىرقىن بۇزىپ جاتقان قاتەر. سونىڭ كەسىرىنەن تالاي شاڭىراق شايقالدى. تالاي ازامات زاڭ بۇزىپ، قىلمىسقا ۇرىندى. قۇمار ويىن ءۇشىن قارىزعا باتىپ، وزىنە قول جۇمساعان جاندار تۋرالى حابارلار، وكىنىشكە قاراي، كۇن سايىن تاراپ جاتادى»،- دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت بۇل دەرت جاس ۇرپاققا وتە ۇلكەن زيان كەلتىرىپ، ونلاين-ويىندار بالالاردىڭ كۇندەلىكتى ەرمەگىنە اينالىپ بارا جاتقانىنا قىنجىلادى.

«قۇزىرلى ورگاندار بىلتىر ينتەرنەت-كازينونىڭ بەلگىسى بار 4 مىڭنان استام سايتتى بۇعاتتادى. ءبىز ناشاقورلىققا جانە ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن كەشەندى جوسپار قابىلدادىق. ۇكىمەت لۋدومانيامەن كۇرەسكە قاتىستى ءدال سونداي جوسپار قابىلداۋى كەرەك. قۇمارپازدىققا زاڭ جۇزىندە شەكتەۋ قويۋ قاجەت»،- دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرامىنا ەنگەن الماتى وبلىستىق قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قازىبەك داۋىتالييەۆتىڭ ايتۋىنشا،   كەلەلى كەڭەستىڭ اتقاراتىن جانە اتقارا بەرەتىن ميسسياسى قوعامدىق سانانىڭ جاڭا مادەني-يدەولوگيالىق ستاندارتتارىن قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى. ويتكەنى ءبىز ەكونوميكانى الدىعا تارتىپ، ءومىرىمىزدى، تۇرمىس-تىرشىلىگىمىزدى، ماتەريالدىق جاعدايىمىزدى جاقسارتقانىمىزبەن، قوعامدىق ساناداعى وزگەرىستەردىڭ ورىن الماۋى، مادەني ستاندارتتارىمىزدىڭ توقىراۋعا ۇشىراپ جاتۋى كوپتەگەن پروبلەمالاردى تۋىنداتىپ وتىر.

«القالى جيىندا پرەزيدەنت وسى كۇنى 400 مىڭ قازاقستاندىق لۋدومانياعا،  ياعني قۇمار ويىنعا شالدىققانىن اتاپ ءوتتى. بۇل تۇتاس ءبىر وبلىستىڭ نەمەسە الىپ شاھاردىڭ حالقى. ماسەلەن، ۇلىتاۋ وبلىسىندا 178 000 تۇرعىن بار، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 420 000 ادام تۇرادى. بۇل از كورسەتكىش ەمەس. ءتۇپ-تامىرىنا ۇڭىلسەك، قوعامدا ءبىر كۇندە بايىپ كەتۋ دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. اپ-ساتتە بايىپ كەتەمىن دەۋ - قاتە وي. كەزىندە زاڭسىز جەكەشەلەندىرۋ پروسەسى ءجۇردى. مۇنى كەزىندە اكادەميك سالىق زيمانوۆ تا كوپ ايتتى. بىزدە جەكەشەلەندىرۋ ءتورت كەزەڭ بويىنشا ءجۇردى. العاشقى ەكى كەزەڭىندە حالىق ءوز ەنشىسىنەن قاعىلدى، قىرۋار بايلىق ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتتى. قازاقستان وليگارحات ەلگە اينالدى. الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك وتە تەرەڭ بەل الىپ، سىزات پايدا بولدى.  ويتكەنى 167 ادام عانا 75% بايلىقتى يەلەندى، بۇل بار قارجى ساناۋلى ادامنىڭ ۋىسىندا بولدى دەگەن ءسوز. مۇنى قوعامداعى ادىلەتسىزدىكتىڭ ەڭ سوراقى تۇرىنە جاتقىزامىز. سوندىقتان ءقازىر ادال ەڭبەكتى دارىپتەۋ يدەياسى ءجيى ايتىلىپ جاتىر. ماڭداي تەرمەن تاپقاندى زاڭ ارقىلى قورعاي الاتىن قوعامدى ورناتۋعا ءتيىسپىز. ول ءۇشىن قوعامداعى ماسەلەلەردى ورتاعا سالىپ، جاعىمسىز سالدارلاردى جويۋىمىز كەرەك. لۋدومانيا، بۇل قوعامداعى ءبىر جاراقاتتىڭ ءپىسىپ جارىلعان سىرتى عانا، ونىڭ وزەگىن جارىپ، ۋىزىن، تامىرىن، سوقتاسىن الۋ ءۇشىن ءبىز ۇزاق مەرزىمدى وسىنداي مادەنيەتىمىزدى قالىپتاستىرۋ، جاڭا ستاندارتتاردى بەلگىلەۋ، قۇندىلىقتاردى انىقتاۋ جانە سول باعىتقا قوعامدى جۇمىلدىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋىمىز كەرەك. پرەزيدەنت جاستاردىڭ قۇمار ويىنعا سالىنىپ، ارزان تابىسقا ۇمتىلۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەكتىگىن كوتەردى. راسىندا، ادال ەڭبەكپەن تاپقان تابىس قانا بەرەكەلى بولادى»،- دەدى قازىبەك داۋىتالييەۆ.

«ادال ەڭبەك» دەمەكشى، تۇركىستاندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا پرەزيدەنت «ادال ازامات» ۇعىمىن قايتا جاڭعىرتىپ، ولشەمىن ءدوپ باسىپ سيپاتتاپ بەرگەن ەدى. كەشەگى سارايشىقتاعى كەلەلى كەڭەستە دە «ادال» سوزىنە قاتىستى ءۇشتاعان فيلوسوفياسىن العا تارتتى.  

«ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» – بىر-بىرىنەن اجىرامايتىن ۇعىمدار. وسى ءۇش تاعاندى وزىق ءارى تابىستى ەلگە اينالۋدىڭ باستى كىلتى دەۋگە بولادى. بالالار مەن جاستاردى تاربيەلەپ، ولاردىڭ بويىنا وسى وزىق قۇندىلىقتاردى سىڭىرۋگە ايرىقشا كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك»،- دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى سونداي-اق قوعامداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، بۋللينگ پەن اگرەسسيا، ۆانداليزم سىندى ماسەلەردى كوتەردى.

«اشىعىن ايتساق، قوعامدا قاتىگەزدىك كۇشەيىپ بارادى. بىرەۋگە ءتىل تيگىزىپ، ار-نامىسىن تاپتاپ، ءتىپتى، ۇرىپ-سوعۋعا دايىن تۇراتىندار از ەمەس. جەدەل جاردەم جانە قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە شابۋىل جاسالعانىن بىلەسىزدەر. ادامعا الىمجەتتىك كورسەتۋ، قورلاۋ دۇرىس ەمەس. مۇنداي تەرىس ارەكەتتەرگە كوز جۇما قاراۋعا بولمايدى. «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى». سوندىقتان ءبىز وسى قوعامدىق دەرتتى جاسىرماي، اشىق ايتۋىمىز كەرەك. ازاماتتار ۇيدە دە، تۇزدە دە ءوزىن ءقاۋىپسىز سەزىنۋگە ءتيىس. زاڭ مەن ءتارتىپ قاتاڭ ساقتالۋعا ءتيىس، ياعني قوعامدا زاڭ ۇستەمدىگى بولۋى قاجەت»، دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-دىڭ اعا وقىتۋشىسى قازىبەك داۋىتالييەۆ تە پرەزيدەنتتىڭ بۇل ءسوزىن قۇپتايدى. زاڭگەردىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ نەگىزگى اتقاراتىن مىندەتى مەن قىزمەتى – جاڭا قوعامعا لايىقتى يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋ.

 «ءقازىر قوعامدا كوپ ايەل الۋشىلىقتى كونتەنتكە اينالدىرىپ، ارزان كۇلكى، ءازىل-سىقاققا ۇلاستىرىپ،  ينتەرنەتتەن، الەۋمەتتىك جەلىدەن تارالىمدار بەرىلىپ جاتقان ءجايى بار. بۇل قوعامداعى مادەنيەت پەن تاربيەنىڭ كەمشىندىگىنەن.  ءقازىر ەلدە وتباسىلىق، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق  كوبەيىپ كەتتى. مۇنىڭ سەبەبىن ءبىز ايەل مەن بالاعا ادام رەتىندە دۇرىس قاراي الماۋىمىزدان دەپ ويلايمىن. مۇنى ادام پروبلەماسى دەپ باستى ورىنعا قويۋىمىز كەرەك.  ايەلگە، بالاعا ءالسىز، قورعانسىز زات رەتىندە قارايتىن جابايى كەرى تۇسىنىكتەن ارىلىپ،  تۇلعا رەتىندە  قاراۋىمىز كەرەك. زورلىق-زومبىلىق – قوعام دەرتى. ونىڭ ءتۇبى تىم تەرەڭدە جاتىر. باستىسى – مادەنيەت ماسەلەسى. پرەزيدەنتتىڭ ايتىپ وتىرعانى وسى. «ەل بولامىز دەسەك، مادەنيەتتى تۇزەيىك» دەمەكشى،  بۇل پروبلەمالاردىڭ تەك قانا سالدارى، ال تۇپتەپ كەلگەندە تاربيە، ءبىلىم، مادەنيەت ماسەلەلەرى جاتىر»،- دەدى قازىبەك داۋىتالييەۆ.

عالىمنىڭ سوزىنشە،  ۇلتتىق قۇرىلتاي قازاقستاندى ءبىرتۇتاس ۇلتقا اينالدىرۋدى كوزدەيدى. القالى جيىننىڭ ەل ازاماتتارىنا بەرەتىن ارتىقشىلىعى كوپ. باستىسى – قوعامدا ورىن العان ءتۇرلى ماسەلەنى  تالقىلاۋ، ونىڭ سەبەپتەرىن ىزدەۋ، بولدىرماۋدىڭ جاعدايلارىن جاساۋ.

«مەنىڭشە، ۇلتتىق قۇرىلتاي – وتە جاقسى پلاتفورما. قوعامداعى قوردالانعان ماسەلەلەردى ساياسي پارتيالاردىڭ، وزگە دە نومەنكلاتۋرالاردىڭ سۇزگىسىنەن وتكىزبەي بىردەن ورتاعا سالىپ، تالقىلاپ، سونى ىرىكتەپ، جىكتەپ، جيناقتاپ، ءبىر تۇجىرىم شىعاراتىن الاڭ. سونداي مۇمكىندىك جاسالدى، بولدى ايتاتىن ويلارىمىزدى ايتۋعا دا، جەتكىزۋگە دە جاقسى جول، مۇمكىندىك بەرىلدى، سونىڭ ارقاسىندا جاقسى تۇجىرىمدار قولعا الىنىپ جاتىر»،- دەدى زاڭگەر.

پرەزيدەنت ءقازىر رەسۋرستارعا، ينۆەستيسياعا، كولىك لوگيستيكاسى مەن كوممۋنيكاسياعا قىزۋ تالاس ءجۇرىپ، جاھاندىق باسەكە كۇشەيە تۇسكەنى تۋرالى باسا ايتتى.   

«بىزگە الەمدەگى وقيعالار جانە ولاردىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزگە تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى كەشەندى تالداۋ قاجەت. بۇل – قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ، عالىمدار مەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ مىندەتى. ەلىمىز سىندارلى ديالوگ، بەلسەندى ديپلوماتيالىق جانە سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەت ارقىلى ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتا بەرەدى. ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى جانە ورتالىق ازيا ايماعىنداعى ىقپالداستىق ۇدەرىستەر ءاردايىم ءبىزدىڭ باستى نازارىمىزدا بولادى. قازاقستان تۇركى ەلدەرىنىڭ ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسادى»،- دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

ساياساتتانۋشى جومارت سىمتىكوۆتىڭ سوزىنشە، بۇل ماسەلەلەر تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ الدىندا تۇرعان  ەڭ ءىرى جانە ەلىمىزدىڭ بولاشاق ستراتەگياسىنا اسەر ەتەتىن دۇنيە بولعاندىقتان، وعان ەرەكشە قاراۋ كەرەكپىز.

«ءقازىر ينۆەستيسيا، كولىك لوگيستيكاسى، كوممۋنيكاسيالارعا بايلانىستى تەرريتوريامىز ورتالىق ازياداعى ءىرى مەملەكەتتەردىڭ اراسىندا جاتقاندىقتان، كورشى مەملەكەتتەرمەن دە، باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىن جالعايتىن ەل رەتىندە دە ءبىز  وسى ماسەلەدە ءوز ەرەكشەلىگىمىز بەن  مۇددەمىزدى قورعاۋدى ءبىرىنشى كەزەككە قويۋ كەرەكپىز. قۇرىلتايدا پرەزيدەنت ەلىمىز سىندارلى ديالوگ، بەلسەندى ديپلوماتيالىق جانە سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەت ارقىلى ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتا بەرەتىنىن جەتكىزدى. بۇل ۇستانىم قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.  سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى جانە ورتالىق ازيا ايماعىنداعى ىقپالداستىق ۇدەرىستەر ءاردايىم ءبىزدىڭ باستى نازارىمىزدا بولاتىنىن ايتتى. ول ءۇشىن ورتا ازيادا، ەۋروپا مەن ازيانىڭ اراسىنداعى كوپىر رەتىندە ءبىز بۇل ماسەلەدە ءوزىمىزدىڭ ەكنوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعدايىمىزدى نىعايتۋ جونىندە ۇلكەن جۇمىستار جاساۋعا ءتيىسپىز»،-دەدى جومارت سىمتىكوۆ.

ساياساتتانۋشىنىڭ پايىمداۋىنشا، قازاقستان تۇركى ەلدەرىنىڭ ىنتىماستىعىن دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوساتىندىعىن تەك قانا ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە دە دالەلدەپ جۇرگەندىگىن بايقاۋعا بولادى.

«ءقازىر تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەرمەن، كورشىلەس ەلدەرمەن ءبىزدىڭ قارىم- قاتىناسىمىز وتە جاقسى دامىپ وتىر جانە ءارى قاراي دامي بەرەدى دەپ تە ويلايمىن. سول سەبەپتى ەلىمىزدى بولىپ جاتقان ىشكى جانە سىرتقى ساياساتقا قاتىستى مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ءاربىر شەشىمدەردىڭ ءبارى ىرگەلى جالپىۇلتتىق مۇددەلەردى نەگىزگە الۋ كەرەكتىگى ايتىلدى،  شەشىمدەردى قابىلدار الدىندا ونىڭ ءمانى مەن سالدارى تۋرالى دالەلدى ءارى عىلىمي تالداۋ جاسالۋى ءتيىس ەكەنى تىلگە تيەك ەتىلدى. حالىقارالىق سامميتتەردىڭ قۇجاتتار ارقىلى تالاپقا ساي ناقتى مىندەتتەرىن جۇكتەيتىن شەشىمدەر قۇرعاق ءسوز رەتىندە قالىپ قويماي، دەر كەزىندە ورىندالۋ قاجەتتىگىن باسا ايتتى. سوندىقتان ىشكى-سىرتقى ساياساتتا ەشقاشان قاتەلىككە بوي ۇرىندىرماي، دامۋ ستراتەگيالىق باعىتىندا جۇمىس جاساعانىمىز ءجون دەپ ويلايمىن»،-دەدى ساياسي عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جومارت سىمتىكوۆ.

          ساتبايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جاس عالىمدار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى  ەرىك مەركىبايەۆ بۇل قۇرىلتاي بۇرىنعىدان وزگەرەك اسەر قالدىردى دەيدى.

«مەن بۇل جولعى قۇرىلتايدان مۇلدەم باسقا دۇنيەنى اڭعاردىم. ءوزىم دە اتا مەن اجەنىڭ قولىندا وسكەن بالا بولعاندىقتان، اتانىڭ اكەگە، اكەنىڭ بالاعا ايتقان اقىلى سياقتى قابىلدادىم. پرەزيدەتىمىز مەملەكەتىمىزدى ءبىر الىپ ادامعا تەڭەپتى. ول دەگەنىمىز ءاربىر ادام وزىنە وسى ايتقانداردى تولىق قابىلداپ، ارەكەت ەتسە ءبىز بىرىگىپ تۇتاس سالاۋاتتى-ساۋاتتى مەملەكەتكە اينالامىز. شىنىمەن عوي، ءاربىر ادام تىڭ تاريحىمىزدى ۇلاعاتتاسا، رۋ مەن ەلگە بولىنبەسە، ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەسە، بالالارىمىزدى ناشاقورلىق، لۋدومانيا، ۆانداليزم سياقتى جامان ادەتتەردەن اۋلاق ۇستاسا ءبىر ادامنىڭ دۇرىس ءومىر سۇرگەنى! ەندى كىتاپ وقۋدى پاراساتتىلىققا ۇمتىلۋدىڭ العاشقى قادامى دەپ بىلەمىن. وسى ادەتتى مىڭ ادام، ميلليون ادام، تولىق قازاقستان داعدىعا اينالدىرسا، بىزگە سىرتتان كەلەتىن جاۋ دا، ىشتەن ىرىتەتىن داۋ دا بولماس ەدى. ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن، ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن!»،-دەدى ەرىك مەركىبايەۆ.

اۆتور: جاننا جومارت

سەنىمسىز ستاتيستيكا

 قازاقستاندا قۇمار ويىن مەن ءباس تىگۋگە تاۋەلدى ادامداردىڭ سانىن ەشبىر ورگان ءدوپ باسىپ ايتا الماي كەلەدى. بىلتىر وسى ماسەلەگە ارنالعان زاڭ جوبالارىن تالقىلاعان كەزدە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى 350 مىڭ ادامنىڭ لۋدومانياعا ۇشىراعانى ەكەنى تۋرالى دەرەك كەلتىرگەن بولاتىن. ال دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ۇسىنعان ستاتيستيكا بويىنشا، قۇمار ويىنعا اربالعانداردىڭ سانى 36 مىڭنان اسپايدى. ەكى دەرەكتىڭ ايىرماشىلىعى 10 ەسە. بىلتىرعى مالىمەت بويىنشا، تەك 9 ادامعا عانا رەسمي «لۋدومانيا» دياگنوزى قويىلعان.

دەرەكتەردىڭ بۇلايشا قۇبىلۋى ەلدە جاۋاپتى ماماندار مەن ورگاندار  اتالمىش دەرتتىڭ تابيعاتىن ءالى تولىق ءتۇسىنىپ بولماعانىن كورسەتەدى.

قۇمار ويىن مەن ءباس تىگۋ، ۇتىس جاريالاۋ ءبىزدىڭ ەلدە تابىستى بيزنەس بولىپ ەسەپتەلەدى. ال قوعامنان سۇرانىس بولماسا، بيزنەستىڭ تابىستى بولۋى تىپتەن مۇمكىن ەمەس. قۇمار ويىن بيزنەسى تابىستى دەپ كەسىپ ايتۋىمىزعا ۇلتتىق بيۋرو ستاتيستيكاسىنىڭ بىلتىرعى رەسمي مالىمەتى نەگىز بولا الادى.

2023 جىلى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن كازينولار 368،7 ملرد تەڭگەنىڭ قىزمەتىن كورسەتكەن.  كەيىنگى بەس جىلدا كورسەتىلگەن قىزمەتتىڭ جالپى سوماسى 1 ترلن تەڭگەگە جەتكەن. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتساق، 2023 جىلى مەملەكەت عىلىمدى دامىتۋعا جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 0،14 پايىزىن جۇمساعان. مۇنى تەڭگەگە شاقساق، 172،6 ملرد تەڭگە بولادى.

 زاڭ پارمەنى

 مۇنداي اۋقىمداعى بيزنەستى زاڭمەن قاتاڭ رەتتەمەسە، سالدارى سۇمدىق بولۋى مۇمكىن ەكەنىن پرەزيدەنت تە تالاي ايتقان.

ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرى دە بۇل ماسەلەنى قايتا-قايتا كوتەرىپ، پارلامەنتتىڭ ارنايى زاڭ اكتىلەرىن قابىلداۋىنا ىقپال ەتتى. سول نورمالاردىڭ ەڭ ماڭىزدى دەگەندەرى مىنالار:
- ليسەنزيالاۋ پروسەدۋرالارى قاتاڭداتىلدى. ناقتىراق ايتساق، قۇمار ويىندارىن ۇيىمداستىراتىن ۇيىمداردىڭ ليسەنزيا الۋى قيىندادى. ارنايى ليسەنزيا الۋ ءۇشىن ولار قارجىلىق تۇرعىدان تۇراقتىلىقتى كاسىپورىن ەكەنىن دالەلدەپ، تاپقان تابىسى مەن تولەگەن سالىعى، جۇمىس ءتارتىبى تۋرالى جۇيەلى ەسەپ بەرۋگە مىندەتتەلدى.
- جارناماسى شەكتەلدى. ياعني، بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن توتاليزاتورلاردىڭ جارناماسىن كولىك سىرتىنا جاپسىرۋعا، ماسس-مەديادا جارنامالاۋعا، كينو مەن بەينەروليكتەرگە كىرىكتىرۋگە،  انىقتامالىق قىزمەت ارقىلى ناسيحاتتاۋعا تىيىم سالىندى. ۇتىس جارناماسىن وسى ىسكە ماماندانعان، رەسمي جۇمىس ىستەيتىن كاسىپورىن عيماراتىنا عانا ىلۋگە رۇقسات بەرىلىپ وتىر. سونداي-اق، سپورت سالاسىنا ماماندانعان ب ا ق ارقىلى، سپورتشىلاردىڭ جارىسقا كيەتىن كيىمى ارقىلى جارنامالاۋعا رۇقسات بار.
- قۇمار ويىنعا تاۋەلدىلىكتەن ەمدەۋ مەن الدىن الۋعا ارنالعان ورتالىقتاردى دامىتۋعا مەملەكەتتەن بولىنەتىن قارجى كولەمى ارتتىرىلدى.
- ونلاين ويىندار زاڭمەن رەتتەلدى.  شەتەلدىك ونلاين-كازينو مەن بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەرگە تىيىم سالىندى.
- ويىن بيزنەسىنىڭ كاسىپورىندارى ويىنشىلاردى قولداپ، اقپاراتتىق-كەڭەس بەرۋگە مىندەتتەلدى.
ناۋرىز ايىنىڭ ورتاسىندا  قازاقستاندىقتارعا قۇمار ويىن مەن باستەن ءوزىن ء-وزى شەكتەۋدىڭ ونلاين قىزمەتى پيلوتتىق رەجيمدە ىسكە قوسىلعان بولاتىن. اينالدىرعان ءبىر اپتانىڭ ىشىندە 10 مىڭ ادام وسى قىزمەتتى پايدالانىپ، ءوزىن شەكتەۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان.
       قازاقستانداعى لۋدومانداردىڭ ورتاق بەت-بەينەسى دە ءالى بەيمالىم. بۇعان ءبىر جاعىنان اتالمىش جامان ادەتتىڭ جاپپاي تارالۋى كەدەرگى بولىپ وتىر. ويىن بيزنەسى ۇسىناتىن قىزمەتتىڭ ءار ءتۇرىن ەڭكەيگەن قارتتان مەكتەپ قابىرعاسىنداعى وقۋشىعا دەيىن پايدالانىپ ءجۇر.  پسيحولوگتار 14-18 جاس اراسىنداعى وسپىرىمدەردىڭ قۇمار ويىنعا اينالاسىنداعى دوستارىنىڭ اسەرىنەن، گادجەتتەردە سامساپ تۇراتىن جارنامالاردىڭ كەسىرىنەن دۋشار بولاتىنىن ايتادى. دەگەنمەن بالانىڭ بۇل ويىندارعا قۇمارلىعى ومىردەگى، وتباسىنداعى باسقا قيىندىقتار كەزىندە ۇدەيتىن كورىنەدى.

لۋدومانيا جاس تالعامايدى

 ال 18-30 جاس اراسىنداعى ادامداردىڭ ورتاسىندا سپورت جارىستارى كەزىندە ءباس تىگۋ سانگە اينالعان. بۇل ساناتتاعى جاستار «ارتىلعان اقشاسىن» ونلاين كازينوعا سالۋعا قۇمار كەلەدى. بۇل جاستاعى ازاماتتاردىڭ كوبى وتباسىن قۇرماعان نەمەسە جاس وتباسى يەسى بولعاندىقتان مويىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنبەي، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە كوپ پايدا تابۋعا اۋەس كەلەدى.

30 بەن 50 جاس اراسىنداعىلار وتباسى مەن جۇمىستاعى كۇيزەلىستەردەن ءبىر ءسات ارىلۋ ءۇشىن ۇتىسقا سالىنىپ جاتادى. بۇلاردىڭ اراسىندا تۇرمىسى جولعا قويىلعان، تۇراقتى تابىسى بار ادامدار دا ءجيى كەزدەسەدى. مۇنى پسيحولوگتار «كومفورت اياسىنىڭ كەرى سالدارى» دەپ تۇسىندىرەدى. 

50-دەن جوعارى جاستاعىلاردىڭ اراسىندا زەينەت جاسىنداعىلاردىڭ دا لۋدومانياعا ۇشىراۋ فاكتىلەرى تىركەلە باستاعان. ماماندار ونىڭ سەبەبىن جالعىزدىقتان كورەدى. قازاق قوعامى كەيىنگى 20 جىلدا جاپپاي قالاعا كوشكەنىن ەسكەرسەك، وتباسىنداعى اتا مەن اجە ينستيتۋتىنىڭ قالا جاعدايىنا ساي  بەيىمدەلۋى قارتتاردى جالعىزدىققا دۋشار ەتكەنى جاسىرىن ەمەس.

 ويىن قۇمارلىق – قىمبات دەرت

 ويىن بيزنەسى تابىستى ەكەنىن ايتتىق. ال لۋدومانيادان ەمدەۋ قىزمەتى قانشالىقتى تابىستى؟ بۇل تۋرالى رەسمي ستاتيستيكا جۇرگىزىلمەيدى. بىزگە تەك قانداي رەسمي كلينيكالار بار ەكەنى بەلگىلى.

 ولار:

- استانا قالاسىنداعى رەسپۋبليكالىق پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعى؛

- الماتى قالاسىنداعى پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعى؛

- شىمكەنت قالاسىنداعى پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعى؛

- اقتوبە، پاۆلودار، قوستاناي، تاراز، وسكەمەن قالالارىنداعى تاۋەلدىلىكتەن ارىلتۋ ورتالىقتارى.

بۇل ورتالىقتاردا لۋدومانيادان ەمدەۋدىڭ بىرنەشە ءتاسىلى قولدانىلادى. ناقتىراق ايتساق، پسيحوتەراپيا، دارى-دارمەكپەن ەمدەۋ، توپتىق تەراپيا، وتباسى تەراپياسى.

مەملەكەتتىك ورتالىقتار نەگىزىنەن دەرتكە دۋشار ادامداردى تەگىن ەمدەيدى. ءبىراق ونداي ورتالىققا ءبىر جاتىپ شىققان ادام رەسمي ەسەپكە الىنادى دەيتىن ۇرەي كەلەشەگىنە، مانسابىنا الاڭداعان ادامداردىڭ وزدىگىنەن ەمدەلۋىنە كەدەرگى.

ال جەكە مەنشىك كلينيكالاردىڭ قىزمەتى اجەپتاۋىر قىمبات. جەكە پسيحيكالىق-تەراپيالىق  ورتالىقتار مەن وڭالتۋ مەكەمەلەرىنىڭ جارناماسىنا زەر سالساڭىز، ەمدەلۋ شىعىندارى  50 مىڭ تەڭگە مەن 200 مىڭ تەڭگەنىڭ اراسىندا  بولاتىنى ايتىلادى. ويتكەنى ەم ناتيجەلى بولۋ ءۇشىن 3 ايدان 6 ايعا دەيىن كلينيكادا قاماپ ەمدەۋ ءتاسىلى ءجيى قولدانىلادى. ءوزىنىڭ لۋدومانياعا شالدىققانىن ىشتەي مويىنداي بىلگەن ادامدار ءتۇرلى ساۋالنامالاردا اسىرەسە ءباس تىگۋدەن، ونلاين كازينو ويىندارىنان، پوكەر مەن رۋلەتكانىڭ تاۋەلدىلىگىنەن زارداپ شەكەنىن ايتقان.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ توراعالىعىمەن اتىراۋ قالاسىندا ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى ءوتتى. بۇل تۋرالى اقوردا حابارلايدى.

مەملەكەت باسشىسى، ەڭ الدىمەن، بيىلعى قۇرىلتاي وتىرىسى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز مەرەكەسىمەن جانە ورازا ايىمەن ورايلاس كەلگەنىن ايتا كەلىپ، ءۇشىنشى وتىرىستىڭ جايىق جاعاسىندا ءوتىپ جاتقانى تەگىن ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

– ايگىلى سارايشىق قالاسى وسى جەرگە ءتيىپ تۇر. بۇل شاھار ۇلىق ۇلىستىڭ، كەيىن قازاق حاندىعىنىڭ ماڭىزدى اكىمشىلىك جانە ساۋدا ورتالىعى بولعانى تاريحتان بەلگىلى. ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىندا تۇرعان قالا ءبىر كەزدەرى ايرىقشا گەوستراتەگيالىق ءرول اتقارعان. باتىس پەن شىعىستىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي، مادەني قارىم-قاتىناسىنا ەرەكشە ىقپال ەتكەن. اتاقتى حاندارىمىز وسى جەرگە ورداسىن تىگىپ، ەل بيلەگەن. ءبىرقاتارى سارايشىقتا ماڭگىلىك مەكەنىن تاپقان. تاريحشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، قازاق حاندىعىن قۋاتتى مەملەكەتكە اينالدىرعان قاسىم حان وسىندا جەرلەنگەن. ءبىر سوزبەن ايتساق، سارايشىق – ءتول شەجىرەمىزدە ايرىقشا ورنى بار كيەلى شاھار، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، حالىقتىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ ەلدىگىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. ەلدىڭ تۇتاستىعى زيالى قاۋىمنىڭ بىرلىگىنەن باستالادى.  

– الدىمەن ەل اعالارىنىڭ اراسىندا اۋىزبىرشىلىك بولۋى كەرەك. ولار ۇرپاققا ونەگە بولاتىن كەسەك اڭگىمە ايتۋى قاجەت. ءقازىر ەرتەدە وتكەن وقيعالارعا، بەلگىلى ءبىر تۇلعالارعا قاتىستى تالقىلاۋ كوبەيىپ بارادى. قالامگەرلەرىمىز، ءتىپتى، شىڭعىس حاننىڭ تەگى كىم دەپ، ايتىسىپ-تارتىسىپ جاتاتىن بولدى. كەڭەس زامانىنداعى تۇلعالاردى، اسىرەسە، الاش كوسەمدەرى مەن كەڭەس قايراتكەرلەرىن سالىستىرىپ، بىر-بىرىنە قارسى قويادى. ءدال وسىنداي ءسوز تارتىستارىنىڭ اقيقاتىنا جەتۋ قيىن، جەتكەننىڭ وزىندە ەل ىشىنە ىرىتكى سالاتىن مۇنداي داۋ-دامايدىڭ ەش قاجەتى جوق. ءار ءداۋىردىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بار. ءاربىر تۇلعا ءوزىنىڭ كوزقاراسىنا، دۇنيەتانىمىنا قاراي جانە ءوز قوعامىنىڭ مۇددەسىنە سايكەس ەلگە قىزمەت ەتتى. ولار، ياعني، سول زاماننىڭ قايراتكەرلەرى ءبىر كەزدەرى ۇستانعان باعىتىنا بولا داۋلاسسا، ەندىگى ۇرپاق كىمنىڭ ءىسى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس دەپ داۋرىعىپ ءجۇر. جالپى، بۇرىنعى جانە قازىرگى تاريحتىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرىن، تۇلعالارىن بىر-بىرىنە قارسى قويۋعا بولمايدى. تۇپتەپ كەلگەندە، مۇنىڭ ءبارى – ءبىزدىڭ تاريحىمىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت ءتىلىمىزدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتە ءتۇسۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى باعىتى بولىپ قالا بەرەتىنىن مالىمدەدى. قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇل ءۇردىستى ودان ءارى دامىتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ءارى توتە جولى اعارتۋشىلىق دەپ سانايدى. بۇعان قوسا، كىتاپحانا ءىسىن وركەندەتۋگە بەي-جاي قاراۋعا بولمايتىنىن اتاپ ءوتىپ، كوپ ۇزاماي الماتى مەن استانادا تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيتىن زاماناۋي كىتاپحانالار بوي كوتەرەتىنىن جەتكىزدى.

مەملەكەت باسشىسى بولاشاققا سەنىممەن قادام باسۋ ءۇشىن ءتول تاريحىمىزدىڭ اۋقىمى كەڭ ەكەنىن تولىق سەزىنىپ، مادەني مۇرامىزدى ساقتاپ، ونى دارىپتەۋىمىز قاجەت دەپ سانايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان – ۇلى دالاداعى كوشپەندىلەر وركەنيەتىنىڭ تىكەلەي مۇراگەرى. جەر جۇزىنە التىن وردا دەگەن اتپەن تانىلعان ايگىلى جوشى ۇلىسى ورتالىق ەۋرازيانىڭ بايتاق دالاسىنداعى ەڭ قۋاتتى مەملەكەت رەتىندە مويىندالعان.

– جوشى اۋلەتى 6 عاسىر بويى ورتالىق ەۋرازيانىڭ تاعدىرىنا تىكەلەي ىقپال ەتتى. ۇلان-عايىر اۋماقتا ءبىرتۇتاس وركەنيەت قۇرۋعا ۇمتىلدى. جوشى ۇلىسى ۇلى دالانى مەكەن ەتكەن حالىقتاردىڭ سان عاسىرلىق دامۋ باعدارىن ايقىنداپ وتىردى. ۇلىق ۇلىس مەملەكەتتى باسقارۋ ءىسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى. ونىڭ ريم يمپەرياسىمەن ۇقساستىعى دا – وسىندا. بيىل جوشى ۇلىسىنىڭ نەگىزى قالانعانىنا 800 جىل تولدى. بۇگىنگى جيىنىمىز دا وسى مەرەيلى بەلەسكە تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر. جوشى ۇلىسى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىك داستۇرىندە ايرىقشا ورىن الادى. ەلىمىزدىڭ وتكەنى، بۇگىنى مەن بولاشاعى ونىڭ تاريحي مۇراسىمەن تىعىز استاسىپ جاتىر. ەندەشە، التىن وردا تۋرالى حالىقارالىق ارەناداعى تۇسىنىك قازاقستانمەن تىكەلەي بايلانىستى بولۋى كەرەك، – دەدى پرەزيدەنت.

سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ جەتى تومنان تۇراتىن جاڭا اكادەميالىق تاريحىن جازۋ جۇمىستارى جۇيەلى ءجۇرىپ جاتقانىن حابارلادى. بۇل ىسكە 250 عالىم، سونىڭ ىشىندە 60 شەتەلدىك مامان اتسالىسىپ جاتىر. اتالعان ەڭبەكتىڭ دەربەس ءبىر تومى جوشى ۇلىسىنا ارنالماق.

قاسىم-جومارت توقايەۆ بىلتىر قازاقستان يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرالار كوميتەتىنە مۇشە بولىپ سايلانعانىن ەسكە سالىپ، ەلىمىزدەگى قايتالانباس تابيعي جانە تاريحي ەسكەرتكىشتەردى كەڭىنەن دارىپتەۋگە شاقىردى. بۇل رەتتە پرەزيدەنت جەراستى مەشىتتەرىن جانە تىلسىم تابيعاتىمەن شەتەلدىكتەردىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزعان ءۇستىرت قورىعىن يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرالار تىزبەسىنە ەنگىزۋ جونىندە تاپسىرما بەردى.

بۇعان قوسا، مەملەكەت باسشىسى ەشكىولمەس جوتاسىنداعى، ارپاوزەن، قۇلجاباسى، ساۋىسقاندىق سايلارىنداعى دالا وركەنيەتىنىڭ سان مىڭ جىلدىق شەجىرەسى سانالاتىن تاڭبالى تاستاردى (پەتروگليفتەردى) قورعاۋعا الۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قابىلداۋدى، سونداي-اق جالپى تاريحي-مادەني مۇرامىزدى ساقتاۋ ءۇشىن ارحەولوگيالىق قىزمەتتى جۇيەلەۋدى تاپسىردى.

مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا توقتالدى.

پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدىڭ رۋحاني دەربەستىگىن ساقتاپ، ونى نىعايتا تۇسەمىز دەسەك، ءداستۇرلى ءدىنىمىز – سۋننيتتىك باعىتتاعى حانافي ءمازھابىنا دەن قويۋىمىز قاجەت. بۇل ورايدا مەملەكەت باسشىسى يسلام ءدىنىنىڭ ۇلى دالا تورىندە تارالىپ، تامىر جايۋىنا وراسان زور ۇلەس قوسقان، تۇركى الەمىندەگى سوپىلىق ءىلىمنىڭ نەگىزىن قالاعان قوجا احمەت ياساۋي مۇرالارىن تەرەڭ زەردەلەپ، دارىپتەۋگە ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون دەپ سانايدى.

مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرىنىڭ الدىندا سويلەگەن سوزىندە قوعامدى جايلاعان بەس كەسەلمەن، اتاپ ايتقاندا ەسىرتكى ساۋداسى جانە ناشاقورلىقپەن، لۋدومانيامەن، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، بۋللينگ جانە اگرەسسيامەن، ۆانداليزممەن، ىسىراپشىلدىقپەن بۇكىل ەل بولىپ كۇرەسىپ، توسقاۋىل قويۋعا شاقىردى.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ۇلتتىڭ جاڭا كەلبەتىن ايقىندايتىن نەگىزگى قۇندىلىقتارعا جەكە-جەكە توقتالدى. ولار – تاۋەلسىزدىك جانە وتانشىلدىق، بىرلىك جانە ىنتىماق، ادىلدىك جانە جاۋاپكەرشىلىك، زاڭ جانە ءتارتىپ، ەڭبەكقورلىق پەن كاسىبي بىلىكتىلىك، جاسامپازدىق جانە جاڭاشىلدىق.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدەگى ءاربىر ازامات وسى باستى قۇندىلىقتاردى بەرىك ۇستانۋى كەرەك. پرەزيدەنت ۇسىنعان «ادال ازامات» ۇعىمى مۇنىڭ ءبارىن تۇگەل قامتيدى. سونىمەن بىرگە بۇل ادىلەتتى قازاقستان يدەياسىمەن ۇندەسىپ جاتىر.

– ءبىز وسى ىرگەلى قۇندىلىقتى ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرە بەرۋىمىز كەرەك. ادال ازامات دەگەنىمىز – جاقسى قاسيەتتەرگە يە بولىپ، ادال ەڭبەك ەتەتىن جانە تابىسقا ادال جولمەن جەتەتىن ادام. ياعني، ادالدىق پەن ادىلدىكتى بارىنەن بيىك قويادى. وزىق ويلى ۇلت بولۋ ءۇشىن بۇكىل قوعام سانا-سەزىمىن وزگەرتىپ، جاڭا قۇندىلىقتاردى ورنىقتىرۋى كەرەك. ءاربىر ادام «ادال ازامات» دەگەن اتقا لايىق بولسا، ەلىمىزدە ءادىل قوعام ورنايدى. «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» – بىر-بىرىنەن اجىرامايتىن ۇعىمدار. وسى ءۇش تاعاندى وزىق ءارى تابىستى ەلگە وزىق ءارى تابىستى ەلگە اينالۋدىڭ باستى كىلتى دەۋگە بولادى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

ۇلتتىق قۇرىلتايدا جۇرتشىلىق اتىنان پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ەدىل جاڭبىرشين، قوعام قايراتكەرى ورازالى سابدەن، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، «ۆوزروجدەنيە» قازاقستاندىق نەمىستەر بىرلەستىگى» قوعامدىق قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەۆگەنيي بولگەرت، ادۆوكات، «قۇقىق قورعاۋشىلار» قوعامدىق قورىنىڭ تەڭ قۇرىلتايشىسى ايمان وماروۆا، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى نيكيتا شاتالوۆ، بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل دينارا زاكييەۆا قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، وزدەرىنىڭ وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قۇرىلتايدا ايتىلعان جاڭا يدەيالار مەن ۇسىنىستار مۇقيات قارالىپ، ناقتى شارالار قولعا الىناتىنىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىن كەلەسى جىلى كوكشەتاۋدا وتكىزۋدى ۇسىندى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايدا cويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ماتىنىمەن مىنا سىلتەمە ارقىلى تانىسۋعا بولادى.