ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    516.9
  • EUR -

    587.5
  • RUB -

    6.23
 كەنجالين اتىنداعى «باسپا ءسوز جانە جاڭا مەديا» وقۋ-شىعارماشىلىق زەرتحاناسى اشىلدى
12 قاراشا 2019
كەنجالين اتىنداعى «باسپا ءسوز جانە جاڭا مەديا» وقۋ-شىعارماشىلىق زەرتحاناسى اشىلدى

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا 85 جىل تولۋىنا وراي «جۇمابەك كەنجالين–جۋرناليست. عالىم. ۇستاز. قايراتكەر» اتتى باسقوسۋ بولىپ ءوتتى.

 «تۇلەكتەرىمىز–ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىز» اتتى ستۋدەنتتەردىڭ وقۋ-دەمالىس الاڭىندا «ۇلت ۇستازدارىن ۇرپاعى ۇمىتپايدى» اتتى پورتتەر كورمەسى تانىستىرىلىپ، ءىس-شارا جۇمابەك كەنجالين اتىنداعى «باسپا ءسوز جانە جاڭا مەديا» وقۋ-شىعارماشىلىق زەرتحاناسىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋىمەن جالعاستى. زەرتحانا – زاماناۋي تەحنيكامەن جابدىقتالعان تانىمدىق اۋديتوريالاردىڭ ءبىرى، جۇمابەك كەنجاليننىڭ دۇنيەگە كەلگەن شاعى مەن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىنگى ىزگى جولىنان، قۇندى كىتاپتارىنان، اسىل مۇراسىنان،  «قازاق ادەبيەتى»، «اقيقات»، «انا ءتىلى» جۋرنال-گازەتتەرىندە اتقارعان قىزمەتىنەن حابار بەرىپ قانا قويماي، كەلەشەك  جۋرناليستەردىڭ تاجىريبە جيناقتاپ، اقپارات الماسۋىنا زور مۇمكىندىك بەرەدى. ءالقاسوز جۇمىسىنا جۇمابەك كەنجالينمەن ءار جىلدارى قىزمەتتەس بولعان قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرى، ۇستازدارى – ءلاتيپا مۇراتبەك قىزى، تۇرىمتاي تۇرلىباي قىزى، قوجابەرگەن كەرىمبەك ۇلى، سارباس اقتايەۆ، دامەگۇل سەردالى قىزى، قارىمدى قالامگەرلەر – ءسابيت دوسانوۆ، راۋشانبەك ءابساتتاروۆ، ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ، زايىبى – ءاليما ءابدىراحمان قىزى مەن ۇلدارى – داستان مەن جاندوس، كۋرستاستارى، سىيلاس دوستارى، شاكىرتتەرى، بەلگىلى جۋرناليستەر، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى عالىمقايىر مۇتانوۆ، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى ساعاتبەك مەدەۋبەك ۇلى قاتىستى. زەرتحانانىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا سارباس اقتايەۆ لەنتا قيىپ، جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ مايتالماندارى مەن قىزمەتتەس دوستارى جۇمابەك كەنجاليننىڭ ومىرىنەن سىر شەرتىپ، يگى ىستەرى مەن ادامگەرشىلىك بولمىسىن ەسكە الدى.

جۇمابەك كەنجالين جۋرناليستيكا سالاسىنداعى العاشقى جولىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە قاراپايىم ءتىلشى بولىپ باستاپ، رەداكتورلىققا دەيىنگى جولدى ءجۇرىپ ءوتتى. 1986-1988 جىلدارى «زەردە» («ءبىلىم جانە ەڭبەك») جۋرنالىندا جاۋاپتى حاتشى، باس رەداكتوردىڭ مىندەتىن اتقارۋشى، 1994-1996 جىلدارى «حالىق كەڭەسى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، 1996 جىلى «اقيقات» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، 1997-1999 جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن اقپارات سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ، 2009-2017 جىلدارى «قازاق گازەتتەرى» سەرىكتەستىگىن باسقاردى، سەرىكتەستىك قۇرامىنداعى 6 باسىلىمنىڭ ۇزبەي شىعىپ تۇرۋى مەن دامۋىنا زور كۇش-جىگەرىن سالدى. گازەت نەمەسە جۋرنال رەداكسياسىنىڭ شتاتتىق قۇرىلىمىن ساقتاۋ، «قازپوشتا» اكسيونەرلىك قوعامىنا قاراستى ۇجىمداردىڭ تاراپ كەتۋىن بولدىرماۋ، پوليگرافيالىق كاسىپورىنداردىڭ جۇيەسىن ۇلعايتۋ سىندى ماقساتتاردى ۇستانىپ، گازەت-جۋرنالدىڭ تارالىمىن ارتتىردى. «جەلكىلدەپ وسكەن قۇراقتاي»، «شىندىقتى شىراق ەتىپ ۇستاڭىز»، «ۇلت رۋحىن ۇلىقتاعان ۇرپاقپىز»، «ساياسي مەنەدجمەنت جانە ءباسپاسوزدىڭ جۇرتشىلىقپەن بايلانىس ماسەلەلەرى»، «ەر جاۋكە مىنبەگەنمەن التىن تاققا»، «قالام قاناتى»، «ەلجاندىلىق مۇراتى جانە باسپا ءسوز بەدەلى» اتتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى. 

ج.كەنجالين اتىنداعى زەرتحانا بىلىكتى جۋرناليستەر دايارلاپ شىعارۋدا ۇلكەن ءرول اتقاراتىنى ءسوزسىز. ج.كەنجالين – جاس جۋرناليستەرگە ۇلگى بولارلىق ۇلتجاندى دارا تۇلعا. ج.كەنجاليننىڭ قالدىرعان ىزگى جولىن جالعاستىراتىن جۋرناليستەر مەن ۇرپاقتارى باردا «بۇگىنگىنىڭ ساكەنى» ەشقاشان دا ولمەيتىنىنە كوز جەتكىزگەندەي كۇي كەشتىك.

 

ايسۇلۋ سەزحان،

اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ

11-سىنىپ وقۋشىسى

 

 

RELATED NEWS
بەيىمبەت ءمايليننىڭ 130 جىلدىعى: ۇلى جازۋشىنىڭ مۇراسى
29 اقپان 2024
بەيىمبەت ءمايليننىڭ 130 جىلدىعى: ۇلى جازۋشىنىڭ مۇراسى

اتاقتى جازۋشى، اقىن، قازاق ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەسىن قوسقان بەيىمبەت ءمايليننىڭ تۋعانىنا بيىل 130 جىل تولادى. ونىڭ شىعارماشىلىق جولى جارقىن وقيعالار، تەرەڭ الەۋمەتتىك يدەيالار جانە ءالى كۇنگە دەيىن وقىرماندار مەن زەرتتەۋشىلەردى شابىتتاندىراتىن ماڭگىلىك شىندىققا تولى.

جاستايىنان جەتىم قالعانىنا قاراماستان، بەيىمبەت مايلين ءوز ساۋاتىن اشىپ، ترويسك جانە ۋفا قالالارىندا ءبىلىم الدى. مەكتەپتە ءمۇعالىم رەتىندە ساباق بەرىپ، شىعارماشىلىق جولىن قازاق حالقىنىڭ ساۋاتسىزدىقپەن كۇرەسىنە ارنادى. «قازاق» گازەتىندە جانە «ساداق»، «ايقاپ» جۋرنالدارىندا ماقالا جازۋمەن اينالىسىپ، «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە قىزمەت ەتكەن. 

بەيىمبەت مايلين ءار ءتۇرلى ادەبي جانرلاردى جەتىك مەڭگەرىپ، ءوزىن امبەباپ جازۋشى رەتىندە كورسەتتى. وننان استام ولەڭدەردىڭ، كوپتەگەن اڭگىمەلەردىڭ، وچەركتەردىڭ، فەلەتونداردىڭ اۆتورى بولدى. ونىڭ شىعارمالارى وزەكتى الەۋمەتتىك باعىتتىلىعىمەن جانە تەرەڭ پسيحولوگيالىق تالداۋىمەن ەرەكشەلەندى.

«بەيىمبەت مايلين اڭگىمەلەرىندە تەرەڭ شىنشىلدىق بار، ادام بەينەسى، قارىم-قاتىناستارى ءاردايىم نانىمدى بولىپ شىعادى. بۇل شىعارمالاردىڭ ءتۇر ۇلگىسىندە دوڭگەلەك كەلگەن تۇتاستىق ايقىن اڭعارىلادى» – دەپ جازعان مۇقتار اۋەزوۆ. جازۋشى اڭگىمەلەرىندە ءوز زامانىنىڭ شىندىعىن مالىمدەپ، قوعام تىرشىلىگىنىڭ كورىنىسىن رەاليستىك تۇرعىدا كورسەتكەن دارا تۇلعا. شىعارمالارى مەن ولەڭدەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى ارقىلى حالىقتىڭ مۇڭىن، ءومىرىن سۋرەتتەپ قانا قويماي، ءوز تەرەڭ ويلارى مەن ۇستانىمدارىن جەتكىزە العان.

مايلين قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىردى. ونىڭ «شۇعانىڭ بەلگىسى» پوۆەسى، «ازامات ازاماتوۆيچ» رومانى، «بايدىڭ قىزى»، «مىرقىمباي» پوەمالارى سياقتى شىعارمالارى وقىرماندار مەن جازۋشىلاردىڭ جاڭا بۋىندارىن قۋانتىپ، شابىتتاندىرىپ كەلەدى.

وسىدان 130 جىل بۇرىن ەسىمى قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ التىن بەتتەرىندە ماڭگىلىك قالاتىن جازۋشى دۇنيەگە كەلدى. بەيىمبەت مايلين – تەك جازۋشى عانا ەمەس، ادەبيەتتەگى شىندىق، ادىلدىك، ادامگەرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ سيمۆولى. ونىڭ ەڭبەگىن ۇرپاقتارىمىزعا دانالىق، ونەگە رەتىندە ۇلىقتاپ، قازاق ەلى ءۇشىن جاسالعان قۇربانىن باعالايىق.

اۆتور: اقبوتا قابدوللا

جازۋ مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭدە
13 جەلتوقسان 2018
جازۋ مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭدە

انتروپوگەنەز (ادامزاتتىڭ تەگىن زەرتتەيتىن عىلىم) تۇجىرىمى بويىنشا، ورال-التاي تىلدەرى 13-12 مىڭ جىل بۇرىن بولىنگەن. تۇركىلىك مادەنيەتتىڭ باستاۋ باسى وسى كەزەڭنەن تاستالادى. ال تۇركىلىك مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى ب.ز.ب. ءىىى-ى مىڭ جىلدار ارالىعى. ب.ز.ب. ءى مىڭ جىلدىق پەن ب.ز. ءى مىڭ جىلداعى تۇركى مادەنيەتىنىڭ نىعايۋ كەزەڭى. كوشپەلىلەردىڭ نەمەسە ارعى سينو-كاۆكازدىقتاردىڭ كەزەڭىندە العاش سىزۋ ونەرى پايدا بولعانىن موڭعول التايداعى حويت-سەنحەر ۇڭگىر سۋرەتىنەن كورە الامىز. العاشقى تاڭبالار دا وسى داۋىرگە ءتان.

تۇركولوگ قارجاۋباي سارتقوجا ۇلىنىڭ سوڭعى 30 جىل جۇرگىزگەن زەرتتەۋىنىڭ ناتيجەسىندە كوشپەلىلەر (تۇركىلەر مەن موڭعولدار) ءتورت دامۋ كەزەڭنىڭ باستان كەشىرگەنىن انىقتاپ بەرگەن.

  1. فرازوگرامما – ادامزاتتىڭ العاشقى جازۋى. ول بەينە سۋرەتتەن جانە تاڭبالاردان تۇرادى. بۇل كەزەڭنىڭ مۇرالارى موڭعولياداعى حويت-سەنحەر ۇڭگىر سۋرەتتەرى مەن تاڭبالارى (بۇدان 20-15 مىڭ جىل بۇرىنعى قۇندىلىق)، چاندمان ءحار-ۇزۇر، يشگەن-تولعوي، كىشى-ويعىر.
  2. لوگوگراممالىق جازۋدىڭ ءتىلى – تاڭبا. تاڭبا كەسكىندەرى جەكە-جەكە ءسوزدىڭ ءمانىن بەرەدى. تۇجىرىپ ايتساق، سويلەۋ ارەكەتىندەگى ءسوزدىڭ جەكە-دارا سەمانتيكالىق بىرلىگى. بۇل كەسكىننىڭ تۇركىلىك دەرەكتەرى «belgu» (ەلتاڭبا-گەرب، گەرولدينا)، «tamγa-möhör-mör» (مور-پەچات)، «tuγraγ» (تاڭبا، كلەيمو، مەتكا).
  3. سيللابوگراممالىق (بۋىندىق) جازۋ. تۇركىلەردىڭ بۋىندىق جازۋىنىڭ ەرەكشەلىگى: ءسوزدىڭ ماعىنالىق بولشەگىن بىلدىرەتىن ەكى داۋىسسىزداردىڭ قوسىندىسىن تاڭبالايتىن كەسكىندەر.

بۋىندىق جازۋدان كەيىن ەجەلگى تۇرىك بىتىگ فونوگراممالىق سيپاتقا كوشىپ، ءوزىنىڭ دامۋ ءۇردىسىن العا جىلجىتتى. بۇل كەزەڭدەگى تۇرىك بىتىگتىڭ ەرەكشەلىگى ەشقانداي ەرەجەسىز، اعىمدىق تۇردە ءارىپ كەسكىندەرىن (گرافيكا) جۋان جانە جىڭىشكە ايتىلىمىنا قاراماي ءتىزىپ جازىپ كەتە بەرگەن. بۇل ءۇردىس ب.ز. ءىى – ب.ز. Vءى عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن جالعاستى. ول ءداۋىردىڭ تاريحي ناقتى مۇرالارى سيۋننۋ جازۋلارى.

تۇركىلىك دۇنيەتانىم نەگىزىندە تۇركىلىك ءالىپبي جۇيەسىن (سيستەما) جاساعان. ەۋرازيا قۇرلىعىن مەكەندەۋشى تۇركى ەتنوسى كوك تۇركى قاعاناتى ورناعانعا دەيىن ءوزىنىڭ ۇلتتىق بوگۇ (تاڭىرىلىك) ءدىنىن قولدانىپ كەلگەن. باسقا دىندەرمەن رۋحاني بولمىسى لاستانباعان. وسى بوگۇ (تاڭىرىلىك) ءدىننىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان ءالىپبي جۇيەسى بۇكىل-بۇتىن ەتنوستى ءبىر تۋدىڭ استىنا جيناپ، ءبىر يدەولوگياعا باعىندىرۋعا ىلكىمدى قۇرال بولعان.

تۇرىكتەردىڭ شىعىسى ساروزەننەن، باتىسى دۋنايعا دەيىن 10000 كم، وڭتۇستىگى ءتاڭىرتاۋدان سولتۇستىگى سىبىرگە دەيىن 5000 كم ارالىقتا ءار ءتۇرلى ديالەكتىدە سويلەگەن. وسى الىپ ەۋرازيا قۇرلىعىن مەكەن ەتكەن ءار ءتۇرلى ديالەكتىدە سويلەيتىن تۇركى حالىقتارىنىڭ تىلدىك نەگىزگى سيپاتىن، ەرەكشەلىگىن، تىلدىك سپەسيفيكاسىن بايىرعى تۇركى الىپبيىنە ءسىڭىرىپ بەرە العان.

بايىرعى تۇرىك بىتىگ ءالفاۆيتى تۇرىكتەردىڭ، تۇركى تەكتىلەردىڭ ءبىر عانا جازۋى بولعاندىقتان، وسى قۇدرەتتى قارۋ ارقىلى بۇكىل تۇركىلەردىڭ رۋحاني بىرلىگىن، دۇنيەتانىمدىق بىرلىگىن قالىپتاستىرۋدى مۇرات تۇتىپ، ءاربىر كەسكىندەرىنەن باستاپ ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەن.

 

جانتەگىن قارجاۋباي ۇلى، تۇركولوگ

 

 

 

بۇگىن مەملەكەت قايراتكەرى دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ تۋعان كۇنى
12 قاڭتار 2024
بۇگىن مەملەكەت قايراتكەرى دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ تۋعان كۇنى

ەل ىشىندە «قونايەۆ زامانىندا قازاق دالاسىندا ۇلكەن-كىشى 40 قالا بوي كوتەرگەن» دەيتىن دەرەك ايتىلىپ ءجۇر. حالىقتىڭ وسى 40 جىلدا ەڭبەككە ارالاسقان بىرنەشە بۋىننىڭ ەڭبەگىن ءبىر عانا ساياسي تۇلعانىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرىپ قابىلداۋىنىڭ ءوزى قونايەۆتىڭ مەملەكەت قايراتكەرى رەتىندەگى سالماعىنان حابار بەرەدى.

تۇلعانى جاقسى تانىپ، جاقىن ارالاسقان ادامداردىڭ ءبارى ەستەلىكتەرىندە ونىڭ قىزمەتتەگى لاۋازىمىن باس پايداسىنا، ماتەريالدىق جاعدايىن قامسىزداندىرۋعا پايدالانباعانىن ەرەكشە اتايدى. قىزمەتتەن بوساعاننان كەيىن شىن مانىندە قاراپايىم زەينەتكەردىڭ كۇنكورىس دەڭگەيىمەن بىردەي تۇرمىس كەشۋى - سول ەستەلىكتەردىڭ شىن ەكەنىنە ايعاق.

دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆ 1912 جىلى 12 قاڭتاردا قازىرگى الماتى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1930 جىلى الماتىداعى №14 ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن دىنمۇحامەدتى قازاقستان ولكەلىك كومسومول كوميتەتى 1931-1936 جىلدارى ماسكەۋدەگى ءتۇستى مەتالل ينستيتۋتىنا وقۋعا جىبەرەدى. 1936 جىلى وسى ينستيتۋتتان تاۋ-كەن ينجەنەرى ماماندىعىن الىپ شىققان ول 1937-1939 جىلدارى بالقاش مىس قورىتۋ كومبيناتىنىڭ قوڭىرات رۋدنيگىنە جۇمىسقا ورنالاسىپ، وندا بۇرعىلاۋ ستانوگىنىڭ ءماشينيسى، سەح باستىعى، رۋدنيكتىڭ باس ينجەنەرى جانە ونىڭ ديرەكتورى بولدى.

 «ۋيكيپەديا» اشىق ەنسيكلوپەدياسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قونايەۆ ەل باسقارعان 1960-1986 جىلدارى قازاق جەرىندە 68 جۇمىسشىلار كەنتى، 43 قالا پايدا بولعان. ونىڭ ىشىندە رۋدنىي، ەكىباستۇز، اقتاۋ، نيكولسكيي، ستەپنوگورسك، تەمىرتاۋ، جاڭاتاس، كەنتاۋ ارقالىق قالالارى بار.

قايراتكەردىڭ وسى ەڭبەگىن ءتيىستى دەڭگەيدە ەسكەرۋ ماقساتىمەن الماتى وبلىسىنىڭ قازىرگى ورتالىعى دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ ەسىمىمەن اتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان. 

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.