ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    514.1
  • EUR -

    594.5
  • RUB -

    6.47
جاپون وقۋشىلارى نەگە ەدەن جۋادى؟
21 قىركۇيەك 2019
جاپون وقۋشىلارى نەگە ەدەن جۋادى؟

 

سوڭعى كەزدە جاپوندار سىندى مەكتەپتەردىڭ ەدەنىن وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە جۋعىزۋ ماسەلەسى ءبىراز تالقى بولدى. ءبىر قاۋىم جۇرت ەڭبەك پەن تازالىققا باۋلۋ دەپ قۇپتاسا، كەلەسى تاراپ سول ۋاقىتىن وقۋعا جۇمساسىن دەيدى. ياعني كۇن شىعىس ەلىنىڭ وزىق دۇنيەلەرىن جوعارى تەحنولوگيا مەن عىلىمي زەرتتەۋ سىندى كوشباسشى بولىپ تۇرعان سالالارىن ۇيرەنەيىك دەيدى. جالپى قازىرگى كەزدە كوپتەگەن اتا-انالاردىڭ بالاسىنا ەدەن جۋعىزىپ قويۋعا قارسىلىعى بايقالادى. بۇل داۋلى ماسەلەگە قاتىستى بەلگىلى جاپونتانۋشى باتىرحان قۇرمانسەيت فەيسبۋك پاراقشاسىنا پىكىرىن جاريالادى. بىلىكتى ماماننىڭ قۇندى كوزقاراسىن تومەندە تولىعىمەن بەرۋدى ءجون كوردىك.  

 

مەكتەپتە بالالارعا شاڭ سۇرتكىزىپ، ەدەن جۋعىزۋ دۇرىس پا، بۇرىس پا دەگەن ماسەلە قوعامدا اجەپتەۋىر اڭگىمە بولىپ جاتىر. جۋرناليستەر مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلەر جارىسا جازىپ، ولارعا مينيستر جاۋاپ بەرىپ دەگەندەي.

جازىپ جاتقاندار مەن جاۋاپ بەرىپ جاتقانداردىڭ اراسىندا جاپونيادا مەكتەپتى بالالاردىڭ وزدەرى تازالايتىنى، وقۋ ورىندارىن وزدەرى جۋىپ-شاياتىنى جايلى دا ايتىلىپ جاتىر.

نەگىزى، جاپونداردىڭ ءدال وسى سالتى جايىندا بىزدە عانا ەمەس، سوڭعى جىلدارى الەم ەلدەرىنىڭ ءبىرازىندا قىزۋ تالقىلانىپ ءجۇر.

برازيلياداعى وليمپيادا مەن فۋتبول چەمپيوناتىنداعى ستاديونداردا جەرگىلىكتى جانە باسقا ەلدەردەن كەلگەن جانكۇيەرلەر جان-جاعىنا قوقىس شاشىپ، لاستاپ كەتىپ جاتقاندا جاپوندار وتىرعان ورىندارىن جىلان جالاعانداي تاپ-تازا عىپ تازالاپ كەتىپ جۇرگەنىن كورگەن تورتكۇل دۇنيەدەن جينالعان جۋرناليستەر ءوز تىلدەرىندە سول جايلى اقپارات تاراتا باستادى.
ودان كەيىن رەسەيدە وتكەن فۋتبول چەمپيوناتىندا جاپونيا مەن سەنەگال كوماندالارىنىڭ ويىنىنان كەيىن تاعى سول قوقىس جيناپ جاتقان جاپوندارعا الەمنىڭ نازارى اۋدى. ءتىپتى جاپوندارعا ەلىكتەپ سەنەگالدىقتار دا قوقىس جيناپ كەتكەنى جايلى سول كۇنى وسى ءوزىمىز دە جازىپ جاتتىق.

جازىپ جاتقانداردىڭ كوبىسى "جاپوندار تازا، ارتىندا قوقىس قالدىرمايدى. سەبەبى، ولار وندايعا بالا جاسىنان بويلارىن ۇيرەتكەن. جاپون مەكتەپتەرىندە وقۋشىلار وزدەرى شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋادى، سوندىقتان جاستايىنان جان-جاعىن تازا ۇستاۋعا ۇيرەنەدى" دەگەنگە كەلتىرەدى.

ازياداعى ەڭ دامىعان ەلدەردىڭ ءبىرى سينگاپۋر ۇكىمەتى بىرنەشە جىل بۇرىن جاپونداردىڭ وسى سالتىن وزدەرىنە ەنگىزىپ كورسەك دەپ تالپىنىس جاساسا، وتكەن جىلى انگليانىڭ ءبىر مەكتەبى ءبىز دە سوندايدى جاساپ كورسەك دەپ بالالار مەن ولاردىڭ اتا-انالارىمەن اقىلداسا باستاپتى. ءبىراز جىل بۇرىن سول كەزدە اتى شۋلاپ تۇرعان "ال-دجازيرا" اگەنتتىگى جاپونداردىڭ وسىسى جايلى ارنايى رەپورتاج جاساعان ەدى. ونى كورگەن اراب بالالار جاپون بالالارعا ەلىكتەپ مەكتەپتەرىن وزدەرى تازالاي باستاسا، ارعى جاقتاعى اقش-تاعى ەڭ ايگىلى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى، كەزىندە كونگرەستىڭ وكىلدەر پالاتاسىنىڭ ءتوراعاسى بولعان نيۋت گينگريچ "امەريكاعا كەرەگى جاپون مەكتەبىنىڭ ۇلگىسى" دەپ ءۇن قاتتى.

ءبىراق، جاپوننىڭ بۇنىسى كوپ ەلدە ىسكە اسپاي قالىپ جاتىر. ماسەلە دامىعان ەل، دامىماعان ەل دەگەندە ەمەس. نەمەسە ازيات، ازيات ەمەس، اق، قارا دەگەندە دە ەمەس سياقتى.

ءتىپتى جاپونداردىكى دۇرىس، بۇرىس دەگەندە دە ەمەس. مەنىڭ ويىمشا، بۇل دۇرىس تا ەمەس، بۇرىس تا ەمەس. جوعارىدا "سالت" دەگەن ءسوزدى بەكەر ايتىپ وتىرعام جوق. بۇل دا ءبىر سالت. قانعا سىنگەن ادەت. ال ءاربىر سالتتىڭ، ءاربىر ادەتتىڭ جاقسى جاعى مەن جامان جاعى بار، جاڭاسى مەن كونەسى بار.

جاپون جۇرتىنىڭ ءسالت-داستۇرى مەن مادەنيەتىندە "دو" دەگەن قاسيەتتى ۇعىم بار. وزىمىزگە بەلگىلى "دزيۋدو"، "كەندو"، "ايكيدو" سياقتى تاعى باسقا جەكپە-جەك ونەر تۇرلەرىنىڭ جالپى اتاۋى "بۋدو" بولسا، اتاقتى سامۋرايلار كودەكسى "بۋسيدو" دەپ اتالادى. جاپوندار بۇل جەكپە-جەك ونەرىنىڭ ەشبىرەۋىنە ءجاي سپورت رەتىندە قاراماعان. ءدودجو نەمەسە تاتامي، ياعني رينگكە جارىسقا شىققاننان كەيىن بىرەۋدى جىعىپ، جەڭىسكە جەتۋ ماقسات بولعانىمەن، ءاۋ باستا بۇلاردىڭ ءبارى ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ءتانىن تۇزەپ، جانىن جوندەيتىن، رۋحاني ازىق الىپ، وي مەن بويدى تازارتۋعا ارنالعان عۇرىپ رەتىندە دۇنيەگە كەلگەن.

بۇل جەردە ءدال وسى "تازارۋ" دەگەن ءسوزدى باسىم ۇعىم دەپ ۇققان ءجون. جان-جاعىڭ لاس بوپ جاتسا ءتانىڭ قالاي تازارسىن، جانىڭ قالاي جارقىراسىن. اركەز جاتتىعۋدى باستاماس بۇرىن ءاربىرى جانە ءبارى بىرىگىپ ەڭ الدىمەن سول جاتتىعۋ جاسايتىن جەرىنىڭ جان-جاعىن تازالاۋدان باستايتىنى سوندىقتان. جەكپە-جەك ونەرىنىڭ وسى تۇرلەرىمەن اينالىسىپ جۇرگەندەر ءسوزىمدى راستار، ولاردىڭ ءبارى دە مىقتى دزيۋدويست، كاراتيست بولار الدىندا، جوق، مىقتى بولۋ ءۇشىن جاتتىعۋلارىن باستار الدىندا ءجۇز رەت شاڭ ءسۇرتىپ، مىڭ رەت ەدەن جۋعان، ءالى دە جۋىپ ءجۇر.

"دو" سالتىنىڭ "سادو" (شاي قۇيۋ ونەرى) نەمەسە "كادو" (گۇل ونەرى "يكەبانا") سياقتى "جۇمساق" تۇرلەرى دە بار. ونەردىڭ بۇل تۇرلەرىندەگى راسىمدەر دە ەڭ الدىمەن جان-جاعىن تازالاۋدان باستالادى.

"قولىڭداعى شۇبەرەك شاڭدى وزىنە جۇتىپ الۋ ارقىلى جان-جاعىن تازارتادى، ال جان-جاعىڭ تازا بولسا شۇبەرەك تە تازا قالادى. سوندىقتان ءوزىڭ تازا بولعىڭ كەلسە، ەڭ الدىمەن جان-جاعىڭ تازا بولۋ كەرەك".
دەگەنگە ساياتىن جاپون دۇنيەتانىمىنىڭ كۇرەتامىرى "دو" ۇعىمى ەڭ الدىمەن تازالىقتى قاتاڭ تالاپ ەتەدى.

دۇنيەتانىم دەمەكشى، دۇنيەتانىمعا ءدىننىڭ اسەرى كوپ ەكەنى بەلگىلى.
جاپوننىڭ ءبىر ءدىنى بۋدديزم. ونىڭ ىشىندە دزەن-بۋدديزم اعىمى ءدال وسى "دو"، اسىرەسە "بۋسيدومەن" ۇيلەسىپ، تامىرلاسىپ، جاپون جۇرتىنىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ نەگىزىن قۇرادى.

ال ەندى بۋدديست موناحتاردىڭ ءوز عيباداتحانالارىندا جۇرگىزەتىن نەگىزگى جانە باستى ءۇش راسىمگە نازار اۋدارىپ كورسەك.
ءدىني تەرميندەرمەن ايتقاندا، ەڭ الدىمەن "ەڭبەك ەتۋ" ("سامۋ") ءبىرىنشى كەزەكتە، ەكىنشى كەزەكتە "قۇدايعا تابىنۋ" ("گونگو")، ال "ءبىلىم الۋ" ("گاكۋمون") سوڭعى ءۇشىنشى ورىندا تۇر.
ءبىرىنشى ورىنداعى "ەڭبەك ەتۋ" دەگەنىمىزدىڭ نەگىزگى ماعىناسى عيباداتحانانىڭ جان-جاعىن تازالاپ، شاڭىن ءسۇرتىپ، ەدەنىن جۋۋ دەگەنگە سايادى.
"جان-جاعىڭدى تازالاپ ال دا، قۇدايعا تابىنىپ ال دا، سودان كەيىن وقيتىنىڭدى وقي بەر". وقىپ، ءبىلىم الۋ ءۇشىن تازالىق ءبىرىنشى ورىندا تۇرسا، ەڭبەكتىڭ ءقادىرىن تۇسىنبەي جاتىپ وقىعانىڭ ءبىلىم بولىپ بويىڭا سىڭبەيدى دەگەن ءسوز.

وسىلايشا، جاپوننىڭ زاماناۋي مەكتەپتەرىندەگى بالالاردىڭ شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋۋ ادەتى ۇلتتىق مادەنيەت پەن دىننەن باستاۋ الىپ وتىر.

ءدىن دەمەكشى، جاپونداردىڭ ۇلتتىق ءدىنى سينتو قاعيداتتارى بويىنشا جاپون يمپەراتورى جەردەگى قۇدايدىڭ كەلبەتى بولىپ سانالادى.
ال ەندى يمپەراتور سارايىنىڭ جان-جاعى مەن اۋلالارىن كىم تازالايدى دەپ سۇراپ كورىڭىز.
ۇكىمەت ەمەس. ۇكىمەتتىك بيۋدجەتتە ول ءۇشىن قاراجات قاراستىرىلماعان.
يمپەراتور ءۇيىنىڭ جان-جاعى مەن الدى-ارتىن، اۋلا-باقشالارىنىڭ بارلىعىن حالىق تازالايدى. "كوكو-كينرو-حوشي" دەپ اتالاتىن "يمپەراتور ۇيىندە ەڭبەك ەتۋ" سالتى بار. جىل سايىن جۇزدەگەن جاپون ءوز ەركىمەن يمپەراتور ۇيىنە ءوز ەڭبەگىن سىيلاۋ ءۇشىن ءۆولونتور رەتىندە كەزەككە تۇرادى. ونىڭ ىشىندە بايى دا بار، باي بالاسى دا بار، شالعاي جاتقان وڭىرلەردەن ءوز قاراجاتتارىمەن كەلىپ جاتاتىندار بار. يمپەراتوردىڭ اۋلاسىن سىپىرىپ بەرسەم، باقشاسىنىڭ ءشوبىن ورىپ، جاپىراعىن جيناپ بەرسەم دەگەندەردىڭ سانى كوپ بولعانى سونشاما، يمپەراتور ءۇيى ولاردىڭ سانىنا شەكتەۋ قويۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. جىل سايىن يمپەراتور مەن ونىڭ جۇبايى ونداي ەرىكتىلەردىڭ الدىنا شىعىپ، ولاردىڭ تازالىق جۇمىستارى مەن ەڭبەكتەرىنە العىس ايتادى. تاعى دا تازالىق، تاعى دا ەڭبەك، تاعى دا العىس.

ەڭبەككە باۋلۋ ماڭىزدى بولسا، ال ودان بۇرىن، ءبىرىنشى جانە ەڭ الدىمەن سول ەڭبەكتى سىيلاۋدى، اسىرەسە بىرەۋدىڭ ەڭبەگىن سىيلاۋدى بالانىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ودان دا ماڭىزدى.

وقى، وقىماساڭ ارباكەش بولاسىڭ، مالشى بولاسىڭ، تراكتوريست بولاسىڭ، شاحتەر بولاسىڭ، قۇرىلىسشى بولاسىڭ، اناۋ بولاسىڭ، مىناۋ بولاسىڭ دەپ ناعىز ەڭبەك پەن ناعىز ەڭبەك ادامدارىنا ءتىل تيگىزۋ ارقىلى بالانىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن كۇشەيتە الامىز دەۋ دۇرىس ەمەس. ول - ابەستىك.

باي بولساڭ، بايدىڭ بالاسى بولساڭ، باستىقتىڭ بالاسى بولساڭ شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋمايتىن بولاسىڭ دەگەن سوندايدان شىعادى سوسىن...

دەپ وسى اڭگىمەنى وسىمەن اياقتايىن دەپ جاتقاندا، تىڭداپ وتىرعان كىسى "سونىمەن جاپوندار قۇساپ مەكتەپتە بالالارعا ەدەن جۋعىزامىز با، جوق پا؟" دەپ قايتا سۇرادى.

قايتا ويىمدى جەتكىزۋگە تىرىستىم:
مەكتەپتە بالالاردىڭ ەدەن جۋۋى، اجەتحانا تازالاۋى - بۇل جاپون حالقىنىڭ سالتى. ءبىر حالىقتىڭ سالتىن ەكىنشى حالىق وزىنە كوشىرىپ الا المايدى. ءبىزدىڭ مەكتەپتەردە دە كەزەكپەن تاقتا ءسۇرتۋ سالتى بار. جاقسى سالت. سونى ساقتاپ قالايىق ودان دا. بىرەۋگە ەلىكتەگەن دۇرىس ەمەس. ودان دا بالالاردى الدىمەن تازالىق پەن ەڭبەككە، ەڭبەكتى سىيلاۋعا ۇيرەتۋىمىز قاجەت. ەدەن جۇماي-اق، ەدەن جۋىپ جۇرگەن اپايلارى مەن سول كىسىنىڭ ەڭبەگىن سىيلاۋدى ۇيرەنسە ەكەن بالالار. سودان باستايىق...

PS
تازالىققا قۇمار، ارتىندا قوقىس قالدىرمايتىن جاپوندىق جاستاردىڭ باتىسقا ەلىكتەپ اتاپ وتەتىن «حەللوۋين» مەرەكەسىنەن كەيىنگى قىلىقتارى جايىندا دا الدىندا جازعان بولاتىنمىن. جىندىلاردىڭ جيىنىنان كەيىن جاڭاعى ايتىپ وتىرعان جاپونداردان تۇك قالماي، قالالارى قوقىستىڭ كوكەسىنە تولىپ قالادى. مەكتەپتە قىسىلىپ وسكەن جاپون بالا، جىن-شايتانمەن جاقىنداسۋعا جاسى جەتكەندە ءوزى دە جىندانىپ شىعا كەلەتىنى دە جات نارسەگە ەلىكتەۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىنىڭ ءبىر كورىنىسى.
بىرەۋگە ەلىكتەي بەرگەنشە، بارىمىزدى ساقتاپ، جاقسىمىزدى جالعاستىرا بەرەيىك.

photo: http://www.maakfabriekopreis.nl

RELATED NEWS
كاليفورنيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، دوكتور تاناي ۇلى ەرتاي
07 قاراشا 2019
كاليفورنيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، دوكتور تاناي ۇلى ەرتاي

 

اقش-قا قالاي باردىڭىز؟

2003-2005 جىلدارى ۇلانباتىر قالاسىندا موڭعوليا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قارجى مامانى بويىنشا وقىپ، ءۇندىستان ۇكىمەتىنىڭ گرانتى بويىنشا 2005 جىلى جازدا پۋنە قالاسىنا اتتاندىم. 2005-2008 جىلعى وقۋ جىلدارىندا ءۇندىستاننىڭ پۋنە ۋنيۆەرسيتەتىنەن ءبىلىم الىپ، ونى قارجىگەر ماماندىعى بويىنشا ءتامامدادىم. سونىمەن ەلگە ورالىپ، 2009 جىلى اقپان ايىنا دەيىن ۇلانباتىر قالاسىنداعى كاپيتال بانكتە Financial Risk analyst ماماندىعى بويىنشا قىزمەت اتقاردىم. بۇل مەنىڭ العاشقى جۇمىس ورنىم بولدى.

2009 جىلى اقش-قا ماگيسترانتۋراعا اتتاندىم.  ءبىر قىزىعى سول،  ماگيسترانتۋرا وقۋىن تۋرا باستاي المادىم. ويتكەنى مەنىڭ ءۇندىستاندا بىتىرگەن باكالاۆر دەڭگەيدەگى ديپلومىم 3 جىلدىق بولىپ سانالادى ەكەن. ال ماگيسترلىك شارتى بويىنشا 4 جىلدىق جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن بولۋىم كەرەك. سوندىقتان اقش –تا تاعى باكالاۆرياتتا وقي باستادىم. ءبىراق پۋنە جانە موڭعوليا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە العان ساباق كرەديتتەردى كورسەتىپ، قۇجاتتار وتكىزدىم. مۇندا ءبىر جىل ءبىلىم الىپ، 2009-2010 جىلى الەۋمەتتىك عىلىمدارى (social science) ماماندىعى بويىنشا باكالاۆر ءبىتىردىم. سودان كەيىن ماگيستردى 2010-2012 جىلدارى ەكونوميكا سالاسى بويىنشا ءتامامداپ، ارى قاراي PhD دوكتور دارەجەسىن الۋ ءۇشىن 2012-2016 ارالىعىندا ءبىلىمىم مەن بىلىكتىلىگىمدى شىڭدادىم. جالپى العاندا،  PhD دوكتور دارەجەسىن العانعا دەيىن 13 جىل جوعارى ءبىلىم جولىندا تەر توكتىم دەسەم بولادى.

ءسىزدىڭ ماماندىعىڭىزدىڭ ەركەشەلىگى قانداي؟

«ءبىلىم ينەمەن قۇدىق قازعانداي» دەگەندەي ماماندىعىم ءبىلىم جولى بولعاندىقتان كوپ ۋاقىتىم ستۋدەتتەرگە وقيتىن دارىستەرگە دايىندالۋ مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋمەن وتەدى. قازىرگى بۇكىل دۇنيە تەز وزگەرەتىن جاھاندانۋ زامانىندا بيزنەس پەن وركەنيەت الەمىندە نە بولىپ جاتقانىن ءجىتى باقىلاپ، ءبىلىپ وتىرۋ كەرەك. سوعان وراي ءبىلىم سالاسىندا اشىلعان جاڭالىقتار مەن ادىستەمەلىك تاسىلدەر، جۇمىستا قولدانىلاتىن جاڭا كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاردى قاراستىرىپ، وقۋلىق كىتاپ جانە ماتەريالداردى وزگەرتىپ وتىرۋىمىز قاجەت. ودان تىس سوڭعى اكادەميالىق ماقالالاردى وقىپ، ءبىلىم جۇيەسىندە نە بولىپ، قالاي وزگەرىپ جاتقانىن باقىلاپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن دا سوعان قاراي سايكەستىرىپ جۇمىستاۋ كەرەك. اقش كوپ سالالارداعىداي اكادەميالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا دا الدا كەلە جاتقان ەلدەردىڭ ءبىرى. سوندىقتان وسى ەلگە دۇنيەجۇزىنەن ءبىلىمدى ادامدار كوپ كەلىپ، كوپتەگەن عىلىمي جينالىس، كونفەرەنسيالار وتكىزىپ وتىرادى. مەن دە جىلىنا 2-3 رەت وسىنداي كونفەرەنسيالارعا بارىپ قاتىسىپ تۇرامىن.

قاراپايىم وقىرماندارعا وپەراسيالىق تالداۋ، ماتەماتيكالىق ۇلگىلەۋ پروفەسسورى دەگەن دارەجەڭىزدى ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز؟ ونىڭ بيزنەستى جۇرگىزۋدە ماڭىزى قانداي؟

نەگىزگى تاقىرىبىم – قانداي ءبىر ءونىمنىڭ ديزاين جانە ءوندىرىس پروسەسسىنەن باستاپ تۇتىنۋشىعا دەيىنگى جولىنداعى بارلىق ۇدەرىس جانە ءوندىرىس كەزەڭدەرىندەگى شىعىستى ازايتىپ، تيىمدىلىكتى (efficiency) كوبەيتۋ.  ياعني، قىسقاشا ايتساق، تۇتىنۋشىعا ءونىمدى ەڭ ارزان، ءبىراق ساپالى تۇردە جەتكىزىپ،  قامتاماسىز ەتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ. سول ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ماتەماتيكالىق جانە داتا اناليتيكالىق مودەلدەردى شىعارىپ، ونى قولدانۋ بولىپ سانالادى.

قازىرگى ەركىن نارىقتىق ەكونوميكادا الەمدىك باسەكەلەستىككە تۇسەتىن كومپانيالارلار ءۇشىن ونىڭ ماڭىزى وتە زور.

مەن ماگيسترانتۋرا / MBA / وقىتۋلارىن قاداعالايتىن كوميسسيا مۇشەسى بولعاندىقتان ءبىراز ۋاقىتىمدى سوعان جۇمسايمىن.

ورتاشا تاۋلىكتىك جۇمىس كۇنىڭىز قالاي وتەدى؟

كوپ ۋاقىتىمدى  ۋنيۆەرسيتەتتە وتكىزەمىن. ءدارىس وقۋ، ساباق ۇيرەتۋ، ستۋدەنتتەرمەن بىرگە زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ دەگەن سياقتى. ونىڭ سىرتىندا ۋنيۆەرسيتەتتە ءارتۇرلى جۇمىستار اتقاراتىن كوميسسيالار بولادى. مەن ماگيسترانتۋرا / MBA / وقىتۋلارىن قاداعالايتىن كوميسسيا مۇشەسى بولعاندىقتان ءبىراز ۋاقىتىمدى سوعان جۇمسايمىن.

ەڭ كوپ قولداناتىن باعدارلامالارىڭىز قانداي؟

ءقازىر GitHub-تى كوپ قولدانامىن. سونىمەن قاتار ماماندىعىم بويىنشا ءبىر سالادا جۇمىس اتقاراتىن، ءبىراق باسقا جوعارى وقۋ ورىندارىندا  ءدارىس بەرەتىن ادامدارمەن  Slack ارقىلى الەۋمەتتىك جەلىدەگى توپتار سياقتى بايلانىس جاسايمىن.

جۇمىس كەڭسەڭىزدى سۋرەتتەپ بەرسەڭىز؟

 

 

ۋاقىت ۇنەمدەۋدىڭ ۇتىمدى ءتاسىلى نە؟

مەن كەلەر اپتادا ىستەيتىن جۇمىستاردى الدىمەن ويلانىپ، ءتىزىمىن جاساپ العان دۇرىس دەپ ويلايمىن. ەرتەڭگى كۇنى سول ءتىزىم ارقىلى جاسالعان  جوسپار بويىنشا جۇمىس اتقارساڭىز، ەڭبەگىڭىز ءونىمدى بولماق. ەگەر جوسپارىڭىز ءساتتى جۇزەگە اسسا، جۇمىسىڭىزدى اياقتاعان سوڭ ءلاززاتقا بولەنەسىز.

اتقارىلاتىن ىستەر ءتىزىمىن قايدا بەلگىلەپ،  قالاي جۇرگىزەسىز؟

ونلاين كۇنتىزبە مەن قابىرعاعا جاپسىرىپ قوياتىن قاعازداردى قولدانامىن.

جۇمىسىڭىزدىڭ وڭ جانە كەرى اسەرلەرى؟

ۋنيۆەرسيتەت كەلەشەك ماماندىق جەتىلدىرەتىن ورتا بولعاندىقتان ونىڭ ماڭىزى زور. ستۋدەنتتەرگە ءدارىس بەرۋ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن كوپ تەر توگۋ قاجەت. سوڭعى كەزدە جاڭالىق بولىپ ەنىپ جاتقان بيزنەستىك امال-تاسىلدەردى ۇنەمى قاداعالاپ، سول ارقىلى زەرتتەۋ تاسىلدەرى مەن وقۋ مازمۇنىن ۇنەمى وزگەرتىپ وتىرعان ءجون. سوندىقتان دا بۇرىڭعى وقۋ جۇيەسىنە قاراعاندا قازىرگى كەزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى ديناميكالىق سەرپىندى وزگەرىس جاساپ كەلەدى. سوعان ىلەسۋ ءۇشىن ۇنەمى وزگەرىستە بولۋ جاعىمەن ەرەكشەلىكتە دەپ ويلايمىن.

وقۋ، ءبىلىم ارقىلى ادام ءوزىن-وزى ۇنەمى دامىتىپ وتىراتىندىقتان جۇمىسىمنىڭ كەرى اسەرى جوق. ءبىراق جاساعان جۇمىس، ىستەگەن ارەكەتتەرىڭنىڭ جەمىسىن ۇزاق ۋاقىتتان كەيىن سەزىنەسىڭ. مىسالى ءبىر اكادەميالىق ماقالا جازعانعا 1-2 جىل ۋاقىت الادى. ونى اكادەميالىق جۋرنالدارعا جىبەرگەن سوڭ ولار تەكسەرىپ كورۋ ءۇشىن 1 جىلدان استام ۋاقىت كەتەدى. ياعني ءبىر ماقالا ەڭ از دەگەندە 2 جىلدا باسپاعا ارەن شىعادى.

ءسىز نەنى ىستەۋگە شەبەرسىز؟

ەشتەڭە. ءبىراق بىلمەگەن جانە ۇيرەنگىم كەلگەن نارسەنى جۇيەلى تۇردە تەز ارادا ۇيرەنىپ، اتقارۋعا ەبىم بار.

ءقازىر قانداي جۇمىسقا نازار اۋدارىپ جاتىرسىز؟

قازىرگى جاعدايدا لوجيستيكا /تاسىمال/ جانە تۇتىنۋشى سۇرانىسىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدەمىن. دالىرەك ايتقاندا، تۇتىنۋشى كەرى قايتارعان تاۋارلاردى ەڭ قىسقا مەرزىمدە از شىعىنمەن قالاي رەتتەۋ جونىندە ماتەماتيكالىق مودەلدەر جاساپ جاتىرمىن.

كىتاپ كوپ وقيسىز با؟ ءدال ءقازىر قانداي كىتاپ نەمەسە ماقالا وقۋداسىز؟

ماماندىعىما قاتىستى كىتاپتار مەن ماقالاردى كوپ قارايمىن. سوڭعى ۋاقىتتا جاقىندا عانا ەكونوميكا سالاسىندا نوبەل سىيلىعىنا يە بولعان ءۇش عالىمنىڭ ەڭبەكتەرىن وقىپ ءجۇرمىن.

ءسىزدىڭ مىنەزىڭىز تۇيىق پا الدە اشىق پا؟

كوبىنەسە اشىقپىن دەپ ويلايمىن.

ءسىز قانشا ۋاقىت ۇيىقتايسىز؟

شامامەن 7 ساعات ۇيىقتاۋعا تىرىسامىن.

جۇمىس كەزىندە مۋزىكا تىڭدايسىز با؟ قانداي اۋەندەرگە اۋەسسىز؟

كوپ مۋزىكا تىڭدامايمىن. ءبىراق ارەدىك جۇمىس بارىسىندا باياۋ كلاسسيكالىق اۋەندەردى تىڭداۋدى ۇناتامىن.

ءسىزدى جۇمىستان تىس ۋاقىتتا قايدان تابۋعا بولادى؟

جۇمىستان تىس ۋاقىتتا تازا اۋادا جۇرگەندى جاقسى كورەمىن. سوندىقتان ءدال وسى جەردە بولامىن دەپ ايتا المايمىن.

كىمنەن، نەدەن كۇش قۋات الاسىز؟

مەن ءۇشىن ەڭ باستىسى جانە ماڭىزدىسى  – انامنىڭ تىلەك، دۇعالارى. اتا-انانىڭ بالاسىنا جاساعان باتا، دۇعالارى قابىل بولادى دەگەندەي قيىن ساتتەردەن جاقسىلىقپەن وڭاي وتكەن جاعدايلاردى ولاردىڭ دەمەۋلەرى دەپ تۇسىنەمىن.

ومىردەن العان ەڭ جاقسى عيبراتىڭىز…

قۇدايعا شۇكىر، توسىن وقيعالار بولعان جوق. الايدا قولىڭدا باردىڭ ءقادىرىن بىلگەن ءجون.

جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن نەگە ءمان بەرۋ كەرەك؟ جاستارعا قانداي كەڭەس بەرەسىز؟

كەيدە كەجەگەڭىز تارتىپ تۇرسا دا، ۇنەمى تالاپتانۋ كەرەك. نەگىزى كوپ جەتىستىككە جەتكەن ءبىلىمدى ادامدار مەن كاسىپكەرلەردىڭ بارلىعىنىڭ ءساتتى ساتتەرىنەن گورى ساتسىزدىكتەرى كوپ بولعان. كوپشىلىگىمىز سياقتى بىرنەشە قۇلاعان سوڭ ءتۇسىپ بەرە سالماعان. قايتا تاۋەكەل ەتىپ، تالاپتانا بەرگەن. سول ءۇشىن قاراپ جاتپاي، اركەز ارەكەتتە بولۋ قاجەت.

كەلەسى قوناققا كىمدى ۇسىنىپ، جۇمىس ىستەۋ تاسىلىمەن تانىسقىڭىز كەلەدى؟

Rio Tinto كومپانياسىندا مەنەدجەر بولىپ جۇمىستايتىن جەڭىس ۇلى باۋىرجاندى ۇسىنىس ەتەمىن.

«جايلى مەكتەپ» جەكە مەنشىك ءبىلىم وشاقتارىمەن باسەكەلەسە الا ما؟
09 قىركۇيەك 2024
«جايلى مەكتەپ» جەكە مەنشىك ءبىلىم وشاقتارىمەن باسەكەلەسە الا ما؟

بيىل شىلدەنىڭ باسىندا استاناداعى «جايلى مەكتەپكە» بالاسىنىڭ قۇجاتىن وتكىزۋگە كەلگەن اتا-انالار تۇننەن باستاپ كەزەككە تۇرىپ، دۇربەلەڭ تۋىنداتقان بولاتىن. مۇنىڭ استارىندا ەلورداداعى مەكتەپ تاپشىلىعى جاتقانىمەن، نەگىزگى  ماسەلە بالاسىن «جايلى مەكتەپتە» اۋىستىرعىسى كەلەتىن اتا-انالاردىڭ كوپتىگىندە ەدى. وسىعان قاراپ ەل ىشىندە «جايلى مەكتەپتەردىڭ» جارناماسى جاقسى جۇرگەنىن كورۋگە بولادى. بۇل جوبانىڭ وپەراتورى – «Samruk-Kazyna Construction» اكسيونەرلىك قوعامى. ەگەر وپەراتور قۇرىلىس پەن جابدىقتاۋ جۇمىستارىنىڭ ساپاسىن ويداعىداي باقىلاي السا، شىنىمەن دە «ءبىلىم وشاعى» دەگەن اتقا لايىق نىساندار ەسىگىن ايقارا اشادى. بۇلاي دەيتىنىمىز، اتالعان مەكتەپتەردىڭ  مەملەكەت ەسەبىنەن سالىنعان وزگە مەكتەپتەردەن بىرنەشە ارتىقشىلىعى بار. 


ۇلتتىق جوبا باستالعان كەزدە وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى بولعان اسحات ايماعامبەتوۆ «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى بويىنشا سالىناتىن مەكتەپتەردىڭ بۇعان دەيىن سالىنعان مەكتەپتەردەن 8 ايىرماشىلىعىن اتاعان ەدى.
«ءبىرىنشى – باستاۋىش جانە جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى مەكتەپ عيماراتىنىڭ جەكەلەگەن بلوكتارىندا وقيدى. سايكەسىنشە، ولاردىڭ ءوز وقۋ كابينەتتەرى، اجەتحانالارى، سپورتزالدارى بولادى. ەكىنشى – بالالاردىڭ قاۋپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جاعداي جاسالادى. بەينەباقىلاۋ، دىبىستىق دابىل سياقتى قاۋىپسىزدىك نىساندارى ورناتىلادى. كەلەسى – وقۋشىلارعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن وقۋ قۇرالدارىن، اۋىستىراتىن كيىمدەرىن ساقتايتىن جەكە شكافتار، كىتاپ وقۋىنا، دەمالۋىنا، شىعارماشىلىق الەۋەتىن دامىتۋعا ءتيىستى جاعدايلار قاراستىرىلعان. ءتورتىنشى – مەكتەپ ەڭ زاماناۋي فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، روبوتوتەحنيكا سياقتى كابينەتتەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ءار كابينەتكە ءتيىستى ەكراندار ورناتىلىپ، مەكتەپتىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتكە قوسىلۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى»، - دەدى ول.
اتالمىش مەكتەپتەردە ەرەكشە مۇقتاجدىعى بار بالالارعا بارىنشا جاعداي جاسالعان.
«التىنشى – سپورتزال ماسەلەسى. مىسالى، قازىرگى كۇنى 1 200 وقۋشىعا ارنالعان مەكتەپتە كوبىنە ءبىر سپورتزال عانا قاراستىرىلعان. وندا تاڭەرتەڭگى 8.00-دەن كەشكە دەيىن ءبىر ۋاقىتتا 4-5 سىنىپ ءۇشىن دەنە شىنىقتىرۋ ساباعى وتەدى. ال جايلى مەكتەپتەردە بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى بىرنەشە سپورتزال قاراستىرىلعان. جەتىنشى – جاڭا مەكتەپتەردە مۇعالىمدەرگە دە بارلىق جاعداي جاسالادى. مۇعالىمدەردىڭ كابينەتتەرى، كاسىبي زونالار، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋگە ارنالعان نەمەسە جيىن وتكىزۋ زالدارى، ءار قابينەتتە ينتەرنەتكە قوسىلعان جەكە كومپيۋتەرلەرى بولادى. سەگىزىنشى – جايلى مەكتەپتەر community ورتالىعىنىڭ ءرولىن اتقارادى. اسىرەسە، بۇل اۋىلدىق جەرلەرگە قاتىستى. وعان قوسا، مەكتەپتەر بالالاردى ەڭبەككە باۋلۋ ءۇشىن رەسۋرستىق ورتالىق قىزمەتىن اتقارادى»، - دەگەن بولاتىن اسحات ايماعامبەتوۆ.
جالپى 2023-2025 جىلدار ارالىعىندا وڭىرلەر مەن رەسپۋبليكالىق باعىنىستاعى قالالاردا 369 جايلى مەكتەپ سالۋ جوسپارلانعان. وسىنىڭ ارقاسىندا 740 مىڭنان استام وقۋشىنى ەكى اۋىسىمداعى ورتا بىلىممەن قامتاماسىز ەتەدى دەگەن ءسوز.  
بيىل جەلتوقسان ايىنا دەيىن 208 مەكتەپتى قولدانىسقا بەرۋ كوزدەلگەن. قالعان  151 مەكتەپ 2025 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن سالىنىپ ءبىتۋى كەرەك.  ونىڭ سىرتىندا استانا جانە الماتى قالالارىندا 10 مەكتەپ مەملەكەتتىك-جەكە مەنشىك ارىپتەستىك اياسىندا ساتىپ الۋ ارقىلى اشىلادى. جوسپارداعى 369 «جايلى مەكتەپتىڭ» 44%-ى اۋىلداردا سالىنادى.
قازان ايىنداعى مالىمەتتەرگە سەنسەك، ۇلتتىق جوبا قولعا الىنعاننان بەرى ەلدە 31 جايىل مەكتەپ قولدانىسقا بەرىلگەن. ول نىسانداردا 109 مىڭنان استام وقۋشى ءبىلىم الىپ ءجۇر. 1 قىركۇيەكتىڭ وزىندە عانا 20 مەكتەپ اشىلعان. 
جوبانىڭ جالپى بيۋدجەتى 2،38 ترلن تەڭگە دەپ بەلگىلەنگەن. ونىڭ ىشىندە اقمولا وبلىسىنا 35،1 ملرد تەڭگە، اتىراۋ وبلىسىنا 22،1 ملرد تەڭگە، قاراعاندى وبلىسىنا 23،3 ملرد تەڭگە، قوستاناي وبلىسىنا 15،2  تەڭگە، الماتى قالاسىنا 63،2 ملرد تەڭگە، استانا قالاسىنا 118،6 ملرد تەڭگە بەكىتىلگەن. 
بۇل قاراجاتتىڭ باسىم بولىگى ۇلتتىق قوردان الىناتىنىن ايتۋ كەرەك. قالعانى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن تارتىلادى. بىلتىر  499،9 ملرد تەڭگە جۇمسالسا، بيىل 976،7 ملرد تەڭگە يگەرىلۋى كەرەك. ال كەلەسى جىلعا 909،4 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 2022 جىلعى جولداۋىنان باستاۋ العان بۇل ۇلتتىق جوبا ەلدەگى اپاتتى مەكتەپتەر مەن ءۇش اۋىسىمدى جويۋ ءۇشىن، مەكتەپ تاپشىلىعىن سەيىلتۋ ءۇشىن قولعا الىنعان بولاتىن. 
بۇل ءبىر جاعىنان جەكە مەنشىك مەكتەپتەر مەن مەملەكەتتىك مەكتەپتەردىڭ تەحنيكالىق جابدىقتالۋىنداعى ايىرماشىلىقتى ازايتۋعا دا سەپتىگىن تيگىزەدى. ويتكەنى عيماراتتىڭ ساۋلەت جانە تەحنيكالىق كورسەتكىشتەرى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جاسالعان.  سوعان قاراي قۇرىلىستىڭ قۇنى دا قىمبات. 
300 ورىندىق جايلى مەكتەپتەردىڭ قۇنى 3،8 ملرد تەڭگەنىڭ اينالاسىندا بولسا، 2000 ورىندىق مەكتەپتەردىڭ قۇنى 10،8-11 ملرد تەڭگەگە دەيىن بارادى. 
وسىنشا قاراجات جۇمساپ سالىنعان مەكتەپتەردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا قالاي ىقپال ەتەتىنىن، نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى، Haileybury، «ميراس»، TAMOS Education، Kazakhstan International School سياقتى ايگىلى جەكە مەنشىك مەكتەپتەرمەن قانشالىقتى باسەكەلەس بولاتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى. 
ەڭ باستىسى، بۇل جوبا زاماناۋي مەكتەپتىڭ قازاقستاندىق ستاندارتىن قالىپتاستىرا الدى. ەندى جەكە مەنشىك مەكتەپ سالعىسى كەلگەن ينۆەستورلار باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن «جايلى مەكتەپتىڭ» كورسەتكىشتەرىنەن كەم مەكتەپ سالا المايدى دەگەن ءسوز. 
ونىڭ سىرتىندا ۇلتتىق جوبانىڭ ارقاسىندا مەكتەپ تاپشىلىعى جويىلىپ قانا قويماي، 100 مىڭ ۋاقىتشا، 145 مىڭ تۇراقتى جۇمىس ورنى اشىلادى.

«بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تالاپتارى وزگەردى
21 قاڭتار 2025
«بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تالاپتارى وزگەردى

«بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن تاعايىنداۋ ءۇشىن ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋ جاڭا قاعيدالارى بەكىتىلدى، دەپ حابارلايى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى.

2025 جىلعى 17 قاڭتارداعى قاۋلى العاشقى رەسمي جاريالانعان كۇنىنەن كەيىن كۇنتىزبەلىك ون كۇن وتكەن سوڭ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى.

«بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن تاعايىنداۋ ءۇشىن ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋدىڭ جاڭا قاعيدالارىندا سۇرىپتاۋ تەتىكتى ەنگىزۋ ارقىلى كونكۋرستىق ىرىكتەۋدى جاڭارتۋ كوزدەلگەن. وسىلايشا، وسى جاڭاشىلدىققا سايكەس قاجەتتى بالل سانىن جيناماعان ۇمىتكەرلەر كەلەسى تۋرعا جىبەرىلمەيدى.

مەملەكەتتىك قىزمەت اپپاراتىن ودان ءارى جاقسارتۋ ماقساتىندا «مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر» كاتەگورياسى ەنگىزىلدى. بۇل كاتەگوريا بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە «ماگيستراتۋرا» باعدارلاماسىنا قاتىسۋ ءۇشىن ءتىل كۋرستارىنان ءوتۋ مۇمكىندىگى ۇسىنىلادى.

سونداي-اق باعدارلاما تۇلەكتەرى ەڭبەك ءوتىلىمىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مۇشە حالىقارالىق ۇيىمداردا، مىسالى، بۇۇ، يۋنەسكو، شىۇ جانە تمۇ سياقتى ۇيىمداردا وتەۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان.

كونكۋرستىق ىرىكتەۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتار تىزبەسىنە ۋاجدەمەلىك حات ەنگىزىلدى. بۇدان باسقا، كونكۋرستىق ىرىكتەۋدەن وتە الماعان ۇمىتكەرلەرگە سول كۇنتىزبەلىك جىلى كونكۋرسقا قايتا قاتىسۋ قۇقىعى بەرىلەدى.

جالپى بۇل وزگەرىستەر «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن جەتىلدىرىپ، ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى سالالارىندا بىلىكتى ماماندار دايارلاۋعا باعىتتالعان.

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.