سوڭعى كەزدە جاپوندار سىندى مەكتەپتەردىڭ ەدەنىن وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە جۋعىزۋ ماسەلەسى ءبىراز تالقى بولدى. ءبىر قاۋىم جۇرت ەڭبەك پەن تازالىققا باۋلۋ دەپ قۇپتاسا، كەلەسى تاراپ سول ۋاقىتىن وقۋعا جۇمساسىن دەيدى. ياعني كۇن شىعىس ەلىنىڭ وزىق دۇنيەلەرىن جوعارى تەحنولوگيا مەن عىلىمي زەرتتەۋ سىندى كوشباسشى بولىپ تۇرعان سالالارىن ۇيرەنەيىك دەيدى. جالپى قازىرگى كەزدە كوپتەگەن اتا-انالاردىڭ بالاسىنا ەدەن جۋعىزىپ قويۋعا قارسىلىعى بايقالادى. بۇل داۋلى ماسەلەگە قاتىستى بەلگىلى جاپونتانۋشى باتىرحان قۇرمانسەيت فەيسبۋك پاراقشاسىنا پىكىرىن جاريالادى. بىلىكتى ماماننىڭ قۇندى كوزقاراسىن تومەندە تولىعىمەن بەرۋدى ءجون كوردىك.
مەكتەپتە بالالارعا شاڭ سۇرتكىزىپ، ەدەن جۋعىزۋ دۇرىس پا، بۇرىس پا دەگەن ماسەلە قوعامدا اجەپتەۋىر اڭگىمە بولىپ جاتىر. جۋرناليستەر مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلەر جارىسا جازىپ، ولارعا مينيستر جاۋاپ بەرىپ دەگەندەي.
جازىپ جاتقاندار مەن جاۋاپ بەرىپ جاتقانداردىڭ اراسىندا جاپونيادا مەكتەپتى بالالاردىڭ وزدەرى تازالايتىنى، وقۋ ورىندارىن وزدەرى جۋىپ-شاياتىنى جايلى دا ايتىلىپ جاتىر.
نەگىزى، جاپونداردىڭ ءدال وسى سالتى جايىندا بىزدە عانا ەمەس، سوڭعى جىلدارى الەم ەلدەرىنىڭ ءبىرازىندا قىزۋ تالقىلانىپ ءجۇر.
برازيلياداعى وليمپيادا مەن فۋتبول چەمپيوناتىنداعى ستاديونداردا جەرگىلىكتى جانە باسقا ەلدەردەن كەلگەن جانكۇيەرلەر جان-جاعىنا قوقىس شاشىپ، لاستاپ كەتىپ جاتقاندا جاپوندار وتىرعان ورىندارىن جىلان جالاعانداي تاپ-تازا عىپ تازالاپ كەتىپ جۇرگەنىن كورگەن تورتكۇل دۇنيەدەن جينالعان جۋرناليستەر ءوز تىلدەرىندە سول جايلى اقپارات تاراتا باستادى.
ودان كەيىن رەسەيدە وتكەن فۋتبول چەمپيوناتىندا جاپونيا مەن سەنەگال كوماندالارىنىڭ ويىنىنان كەيىن تاعى سول قوقىس جيناپ جاتقان جاپوندارعا الەمنىڭ نازارى اۋدى. ءتىپتى جاپوندارعا ەلىكتەپ سەنەگالدىقتار دا قوقىس جيناپ كەتكەنى جايلى سول كۇنى وسى ءوزىمىز دە جازىپ جاتتىق.
جازىپ جاتقانداردىڭ كوبىسى "جاپوندار تازا، ارتىندا قوقىس قالدىرمايدى. سەبەبى، ولار وندايعا بالا جاسىنان بويلارىن ۇيرەتكەن. جاپون مەكتەپتەرىندە وقۋشىلار وزدەرى شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋادى، سوندىقتان جاستايىنان جان-جاعىن تازا ۇستاۋعا ۇيرەنەدى" دەگەنگە كەلتىرەدى.
ازياداعى ەڭ دامىعان ەلدەردىڭ ءبىرى سينگاپۋر ۇكىمەتى بىرنەشە جىل بۇرىن جاپونداردىڭ وسى سالتىن وزدەرىنە ەنگىزىپ كورسەك دەپ تالپىنىس جاساسا، وتكەن جىلى انگليانىڭ ءبىر مەكتەبى ءبىز دە سوندايدى جاساپ كورسەك دەپ بالالار مەن ولاردىڭ اتا-انالارىمەن اقىلداسا باستاپتى. ءبىراز جىل بۇرىن سول كەزدە اتى شۋلاپ تۇرعان "ال-دجازيرا" اگەنتتىگى جاپونداردىڭ وسىسى جايلى ارنايى رەپورتاج جاساعان ەدى. ونى كورگەن اراب بالالار جاپون بالالارعا ەلىكتەپ مەكتەپتەرىن وزدەرى تازالاي باستاسا، ارعى جاقتاعى اقش-تاعى ەڭ ايگىلى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى، كەزىندە كونگرەستىڭ وكىلدەر پالاتاسىنىڭ ءتوراعاسى بولعان نيۋت گينگريچ "امەريكاعا كەرەگى جاپون مەكتەبىنىڭ ۇلگىسى" دەپ ءۇن قاتتى.
ءبىراق، جاپوننىڭ بۇنىسى كوپ ەلدە ىسكە اسپاي قالىپ جاتىر. ماسەلە دامىعان ەل، دامىماعان ەل دەگەندە ەمەس. نەمەسە ازيات، ازيات ەمەس، اق، قارا دەگەندە دە ەمەس سياقتى.
ءتىپتى جاپونداردىكى دۇرىس، بۇرىس دەگەندە دە ەمەس. مەنىڭ ويىمشا، بۇل دۇرىس تا ەمەس، بۇرىس تا ەمەس. جوعارىدا "سالت" دەگەن ءسوزدى بەكەر ايتىپ وتىرعام جوق. بۇل دا ءبىر سالت. قانعا سىنگەن ادەت. ال ءاربىر سالتتىڭ، ءاربىر ادەتتىڭ جاقسى جاعى مەن جامان جاعى بار، جاڭاسى مەن كونەسى بار.
جاپون جۇرتىنىڭ ءسالت-داستۇرى مەن مادەنيەتىندە "دو" دەگەن قاسيەتتى ۇعىم بار. وزىمىزگە بەلگىلى "دزيۋدو"، "كەندو"، "ايكيدو" سياقتى تاعى باسقا جەكپە-جەك ونەر تۇرلەرىنىڭ جالپى اتاۋى "بۋدو" بولسا، اتاقتى سامۋرايلار كودەكسى "بۋسيدو" دەپ اتالادى. جاپوندار بۇل جەكپە-جەك ونەرىنىڭ ەشبىرەۋىنە ءجاي سپورت رەتىندە قاراماعان. ءدودجو نەمەسە تاتامي، ياعني رينگكە جارىسقا شىققاننان كەيىن بىرەۋدى جىعىپ، جەڭىسكە جەتۋ ماقسات بولعانىمەن، ءاۋ باستا بۇلاردىڭ ءبارى ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ءتانىن تۇزەپ، جانىن جوندەيتىن، رۋحاني ازىق الىپ، وي مەن بويدى تازارتۋعا ارنالعان عۇرىپ رەتىندە دۇنيەگە كەلگەن.
بۇل جەردە ءدال وسى "تازارۋ" دەگەن ءسوزدى باسىم ۇعىم دەپ ۇققان ءجون. جان-جاعىڭ لاس بوپ جاتسا ءتانىڭ قالاي تازارسىن، جانىڭ قالاي جارقىراسىن. اركەز جاتتىعۋدى باستاماس بۇرىن ءاربىرى جانە ءبارى بىرىگىپ ەڭ الدىمەن سول جاتتىعۋ جاسايتىن جەرىنىڭ جان-جاعىن تازالاۋدان باستايتىنى سوندىقتان. جەكپە-جەك ونەرىنىڭ وسى تۇرلەرىمەن اينالىسىپ جۇرگەندەر ءسوزىمدى راستار، ولاردىڭ ءبارى دە مىقتى دزيۋدويست، كاراتيست بولار الدىندا، جوق، مىقتى بولۋ ءۇشىن جاتتىعۋلارىن باستار الدىندا ءجۇز رەت شاڭ ءسۇرتىپ، مىڭ رەت ەدەن جۋعان، ءالى دە جۋىپ ءجۇر.
"دو" سالتىنىڭ "سادو" (شاي قۇيۋ ونەرى) نەمەسە "كادو" (گۇل ونەرى "يكەبانا") سياقتى "جۇمساق" تۇرلەرى دە بار. ونەردىڭ بۇل تۇرلەرىندەگى راسىمدەر دە ەڭ الدىمەن جان-جاعىن تازالاۋدان باستالادى.
"قولىڭداعى شۇبەرەك شاڭدى وزىنە جۇتىپ الۋ ارقىلى جان-جاعىن تازارتادى، ال جان-جاعىڭ تازا بولسا شۇبەرەك تە تازا قالادى. سوندىقتان ءوزىڭ تازا بولعىڭ كەلسە، ەڭ الدىمەن جان-جاعىڭ تازا بولۋ كەرەك".
دەگەنگە ساياتىن جاپون دۇنيەتانىمىنىڭ كۇرەتامىرى "دو" ۇعىمى ەڭ الدىمەن تازالىقتى قاتاڭ تالاپ ەتەدى.
دۇنيەتانىم دەمەكشى، دۇنيەتانىمعا ءدىننىڭ اسەرى كوپ ەكەنى بەلگىلى.
جاپوننىڭ ءبىر ءدىنى بۋدديزم. ونىڭ ىشىندە دزەن-بۋدديزم اعىمى ءدال وسى "دو"، اسىرەسە "بۋسيدومەن" ۇيلەسىپ، تامىرلاسىپ، جاپون جۇرتىنىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ نەگىزىن قۇرادى.
ال ەندى بۋدديست موناحتاردىڭ ءوز عيباداتحانالارىندا جۇرگىزەتىن نەگىزگى جانە باستى ءۇش راسىمگە نازار اۋدارىپ كورسەك.
ءدىني تەرميندەرمەن ايتقاندا، ەڭ الدىمەن "ەڭبەك ەتۋ" ("سامۋ") ءبىرىنشى كەزەكتە، ەكىنشى كەزەكتە "قۇدايعا تابىنۋ" ("گونگو")، ال "ءبىلىم الۋ" ("گاكۋمون") سوڭعى ءۇشىنشى ورىندا تۇر.
ءبىرىنشى ورىنداعى "ەڭبەك ەتۋ" دەگەنىمىزدىڭ نەگىزگى ماعىناسى عيباداتحانانىڭ جان-جاعىن تازالاپ، شاڭىن ءسۇرتىپ، ەدەنىن جۋۋ دەگەنگە سايادى.
"جان-جاعىڭدى تازالاپ ال دا، قۇدايعا تابىنىپ ال دا، سودان كەيىن وقيتىنىڭدى وقي بەر". وقىپ، ءبىلىم الۋ ءۇشىن تازالىق ءبىرىنشى ورىندا تۇرسا، ەڭبەكتىڭ ءقادىرىن تۇسىنبەي جاتىپ وقىعانىڭ ءبىلىم بولىپ بويىڭا سىڭبەيدى دەگەن ءسوز.
وسىلايشا، جاپوننىڭ زاماناۋي مەكتەپتەرىندەگى بالالاردىڭ شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋۋ ادەتى ۇلتتىق مادەنيەت پەن دىننەن باستاۋ الىپ وتىر.
ءدىن دەمەكشى، جاپونداردىڭ ۇلتتىق ءدىنى سينتو قاعيداتتارى بويىنشا جاپون يمپەراتورى جەردەگى قۇدايدىڭ كەلبەتى بولىپ سانالادى.
ال ەندى يمپەراتور سارايىنىڭ جان-جاعى مەن اۋلالارىن كىم تازالايدى دەپ سۇراپ كورىڭىز.
ۇكىمەت ەمەس. ۇكىمەتتىك بيۋدجەتتە ول ءۇشىن قاراجات قاراستىرىلماعان.
يمپەراتور ءۇيىنىڭ جان-جاعى مەن الدى-ارتىن، اۋلا-باقشالارىنىڭ بارلىعىن حالىق تازالايدى. "كوكو-كينرو-حوشي" دەپ اتالاتىن "يمپەراتور ۇيىندە ەڭبەك ەتۋ" سالتى بار. جىل سايىن جۇزدەگەن جاپون ءوز ەركىمەن يمپەراتور ۇيىنە ءوز ەڭبەگىن سىيلاۋ ءۇشىن ءۆولونتور رەتىندە كەزەككە تۇرادى. ونىڭ ىشىندە بايى دا بار، باي بالاسى دا بار، شالعاي جاتقان وڭىرلەردەن ءوز قاراجاتتارىمەن كەلىپ جاتاتىندار بار. يمپەراتوردىڭ اۋلاسىن سىپىرىپ بەرسەم، باقشاسىنىڭ ءشوبىن ورىپ، جاپىراعىن جيناپ بەرسەم دەگەندەردىڭ سانى كوپ بولعانى سونشاما، يمپەراتور ءۇيى ولاردىڭ سانىنا شەكتەۋ قويۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. جىل سايىن يمپەراتور مەن ونىڭ جۇبايى ونداي ەرىكتىلەردىڭ الدىنا شىعىپ، ولاردىڭ تازالىق جۇمىستارى مەن ەڭبەكتەرىنە العىس ايتادى. تاعى دا تازالىق، تاعى دا ەڭبەك، تاعى دا العىس.
ەڭبەككە باۋلۋ ماڭىزدى بولسا، ال ودان بۇرىن، ءبىرىنشى جانە ەڭ الدىمەن سول ەڭبەكتى سىيلاۋدى، اسىرەسە بىرەۋدىڭ ەڭبەگىن سىيلاۋدى بالانىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ودان دا ماڭىزدى.
وقى، وقىماساڭ ارباكەش بولاسىڭ، مالشى بولاسىڭ، تراكتوريست بولاسىڭ، شاحتەر بولاسىڭ، قۇرىلىسشى بولاسىڭ، اناۋ بولاسىڭ، مىناۋ بولاسىڭ دەپ ناعىز ەڭبەك پەن ناعىز ەڭبەك ادامدارىنا ءتىل تيگىزۋ ارقىلى بالانىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن كۇشەيتە الامىز دەۋ دۇرىس ەمەس. ول - ابەستىك.
باي بولساڭ، بايدىڭ بالاسى بولساڭ، باستىقتىڭ بالاسى بولساڭ شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋمايتىن بولاسىڭ دەگەن سوندايدان شىعادى سوسىن...
دەپ وسى اڭگىمەنى وسىمەن اياقتايىن دەپ جاتقاندا، تىڭداپ وتىرعان كىسى "سونىمەن جاپوندار قۇساپ مەكتەپتە بالالارعا ەدەن جۋعىزامىز با، جوق پا؟" دەپ قايتا سۇرادى.
قايتا ويىمدى جەتكىزۋگە تىرىستىم:
مەكتەپتە بالالاردىڭ ەدەن جۋۋى، اجەتحانا تازالاۋى - بۇل جاپون حالقىنىڭ سالتى. ءبىر حالىقتىڭ سالتىن ەكىنشى حالىق وزىنە كوشىرىپ الا المايدى. ءبىزدىڭ مەكتەپتەردە دە كەزەكپەن تاقتا ءسۇرتۋ سالتى بار. جاقسى سالت. سونى ساقتاپ قالايىق ودان دا. بىرەۋگە ەلىكتەگەن دۇرىس ەمەس. ودان دا بالالاردى الدىمەن تازالىق پەن ەڭبەككە، ەڭبەكتى سىيلاۋعا ۇيرەتۋىمىز قاجەت. ەدەن جۇماي-اق، ەدەن جۋىپ جۇرگەن اپايلارى مەن سول كىسىنىڭ ەڭبەگىن سىيلاۋدى ۇيرەنسە ەكەن بالالار. سودان باستايىق...
PS
تازالىققا قۇمار، ارتىندا قوقىس قالدىرمايتىن جاپوندىق جاستاردىڭ باتىسقا ەلىكتەپ اتاپ وتەتىن «حەللوۋين» مەرەكەسىنەن كەيىنگى قىلىقتارى جايىندا دا الدىندا جازعان بولاتىنمىن. جىندىلاردىڭ جيىنىنان كەيىن جاڭاعى ايتىپ وتىرعان جاپونداردان تۇك قالماي، قالالارى قوقىستىڭ كوكەسىنە تولىپ قالادى. مەكتەپتە قىسىلىپ وسكەن جاپون بالا، جىن-شايتانمەن جاقىنداسۋعا جاسى جەتكەندە ءوزى دە جىندانىپ شىعا كەلەتىنى دە جات نارسەگە ەلىكتەۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىنىڭ ءبىر كورىنىسى.
بىرەۋگە ەلىكتەي بەرگەنشە، بارىمىزدى ساقتاپ، جاقسىمىزدى جالعاستىرا بەرەيىك.
