ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    541.1
  • EUR -

    631
  • RUB -

    6.67
جاپون وقۋشىلارى نەگە ەدەن جۋادى؟
21 قىركۇيەك 2019
جاپون وقۋشىلارى نەگە ەدەن جۋادى؟

 

سوڭعى كەزدە جاپوندار سىندى مەكتەپتەردىڭ ەدەنىن وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە جۋعىزۋ ماسەلەسى ءبىراز تالقى بولدى. ءبىر قاۋىم جۇرت ەڭبەك پەن تازالىققا باۋلۋ دەپ قۇپتاسا، كەلەسى تاراپ سول ۋاقىتىن وقۋعا جۇمساسىن دەيدى. ياعني كۇن شىعىس ەلىنىڭ وزىق دۇنيەلەرىن جوعارى تەحنولوگيا مەن عىلىمي زەرتتەۋ سىندى كوشباسشى بولىپ تۇرعان سالالارىن ۇيرەنەيىك دەيدى. جالپى قازىرگى كەزدە كوپتەگەن اتا-انالاردىڭ بالاسىنا ەدەن جۋعىزىپ قويۋعا قارسىلىعى بايقالادى. بۇل داۋلى ماسەلەگە قاتىستى بەلگىلى جاپونتانۋشى باتىرحان قۇرمانسەيت فەيسبۋك پاراقشاسىنا پىكىرىن جاريالادى. بىلىكتى ماماننىڭ قۇندى كوزقاراسىن تومەندە تولىعىمەن بەرۋدى ءجون كوردىك.  

 

مەكتەپتە بالالارعا شاڭ سۇرتكىزىپ، ەدەن جۋعىزۋ دۇرىس پا، بۇرىس پا دەگەن ماسەلە قوعامدا اجەپتەۋىر اڭگىمە بولىپ جاتىر. جۋرناليستەر مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلەر جارىسا جازىپ، ولارعا مينيستر جاۋاپ بەرىپ دەگەندەي.

جازىپ جاتقاندار مەن جاۋاپ بەرىپ جاتقانداردىڭ اراسىندا جاپونيادا مەكتەپتى بالالاردىڭ وزدەرى تازالايتىنى، وقۋ ورىندارىن وزدەرى جۋىپ-شاياتىنى جايلى دا ايتىلىپ جاتىر.

نەگىزى، جاپونداردىڭ ءدال وسى سالتى جايىندا بىزدە عانا ەمەس، سوڭعى جىلدارى الەم ەلدەرىنىڭ ءبىرازىندا قىزۋ تالقىلانىپ ءجۇر.

برازيلياداعى وليمپيادا مەن فۋتبول چەمپيوناتىنداعى ستاديونداردا جەرگىلىكتى جانە باسقا ەلدەردەن كەلگەن جانكۇيەرلەر جان-جاعىنا قوقىس شاشىپ، لاستاپ كەتىپ جاتقاندا جاپوندار وتىرعان ورىندارىن جىلان جالاعانداي تاپ-تازا عىپ تازالاپ كەتىپ جۇرگەنىن كورگەن تورتكۇل دۇنيەدەن جينالعان جۋرناليستەر ءوز تىلدەرىندە سول جايلى اقپارات تاراتا باستادى.
ودان كەيىن رەسەيدە وتكەن فۋتبول چەمپيوناتىندا جاپونيا مەن سەنەگال كوماندالارىنىڭ ويىنىنان كەيىن تاعى سول قوقىس جيناپ جاتقان جاپوندارعا الەمنىڭ نازارى اۋدى. ءتىپتى جاپوندارعا ەلىكتەپ سەنەگالدىقتار دا قوقىس جيناپ كەتكەنى جايلى سول كۇنى وسى ءوزىمىز دە جازىپ جاتتىق.

جازىپ جاتقانداردىڭ كوبىسى "جاپوندار تازا، ارتىندا قوقىس قالدىرمايدى. سەبەبى، ولار وندايعا بالا جاسىنان بويلارىن ۇيرەتكەن. جاپون مەكتەپتەرىندە وقۋشىلار وزدەرى شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋادى، سوندىقتان جاستايىنان جان-جاعىن تازا ۇستاۋعا ۇيرەنەدى" دەگەنگە كەلتىرەدى.

ازياداعى ەڭ دامىعان ەلدەردىڭ ءبىرى سينگاپۋر ۇكىمەتى بىرنەشە جىل بۇرىن جاپونداردىڭ وسى سالتىن وزدەرىنە ەنگىزىپ كورسەك دەپ تالپىنىس جاساسا، وتكەن جىلى انگليانىڭ ءبىر مەكتەبى ءبىز دە سوندايدى جاساپ كورسەك دەپ بالالار مەن ولاردىڭ اتا-انالارىمەن اقىلداسا باستاپتى. ءبىراز جىل بۇرىن سول كەزدە اتى شۋلاپ تۇرعان "ال-دجازيرا" اگەنتتىگى جاپونداردىڭ وسىسى جايلى ارنايى رەپورتاج جاساعان ەدى. ونى كورگەن اراب بالالار جاپون بالالارعا ەلىكتەپ مەكتەپتەرىن وزدەرى تازالاي باستاسا، ارعى جاقتاعى اقش-تاعى ەڭ ايگىلى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى، كەزىندە كونگرەستىڭ وكىلدەر پالاتاسىنىڭ ءتوراعاسى بولعان نيۋت گينگريچ "امەريكاعا كەرەگى جاپون مەكتەبىنىڭ ۇلگىسى" دەپ ءۇن قاتتى.

ءبىراق، جاپوننىڭ بۇنىسى كوپ ەلدە ىسكە اسپاي قالىپ جاتىر. ماسەلە دامىعان ەل، دامىماعان ەل دەگەندە ەمەس. نەمەسە ازيات، ازيات ەمەس، اق، قارا دەگەندە دە ەمەس سياقتى.

ءتىپتى جاپونداردىكى دۇرىس، بۇرىس دەگەندە دە ەمەس. مەنىڭ ويىمشا، بۇل دۇرىس تا ەمەس، بۇرىس تا ەمەس. جوعارىدا "سالت" دەگەن ءسوزدى بەكەر ايتىپ وتىرعام جوق. بۇل دا ءبىر سالت. قانعا سىنگەن ادەت. ال ءاربىر سالتتىڭ، ءاربىر ادەتتىڭ جاقسى جاعى مەن جامان جاعى بار، جاڭاسى مەن كونەسى بار.

جاپون جۇرتىنىڭ ءسالت-داستۇرى مەن مادەنيەتىندە "دو" دەگەن قاسيەتتى ۇعىم بار. وزىمىزگە بەلگىلى "دزيۋدو"، "كەندو"، "ايكيدو" سياقتى تاعى باسقا جەكپە-جەك ونەر تۇرلەرىنىڭ جالپى اتاۋى "بۋدو" بولسا، اتاقتى سامۋرايلار كودەكسى "بۋسيدو" دەپ اتالادى. جاپوندار بۇل جەكپە-جەك ونەرىنىڭ ەشبىرەۋىنە ءجاي سپورت رەتىندە قاراماعان. ءدودجو نەمەسە تاتامي، ياعني رينگكە جارىسقا شىققاننان كەيىن بىرەۋدى جىعىپ، جەڭىسكە جەتۋ ماقسات بولعانىمەن، ءاۋ باستا بۇلاردىڭ ءبارى ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ءتانىن تۇزەپ، جانىن جوندەيتىن، رۋحاني ازىق الىپ، وي مەن بويدى تازارتۋعا ارنالعان عۇرىپ رەتىندە دۇنيەگە كەلگەن.

بۇل جەردە ءدال وسى "تازارۋ" دەگەن ءسوزدى باسىم ۇعىم دەپ ۇققان ءجون. جان-جاعىڭ لاس بوپ جاتسا ءتانىڭ قالاي تازارسىن، جانىڭ قالاي جارقىراسىن. اركەز جاتتىعۋدى باستاماس بۇرىن ءاربىرى جانە ءبارى بىرىگىپ ەڭ الدىمەن سول جاتتىعۋ جاسايتىن جەرىنىڭ جان-جاعىن تازالاۋدان باستايتىنى سوندىقتان. جەكپە-جەك ونەرىنىڭ وسى تۇرلەرىمەن اينالىسىپ جۇرگەندەر ءسوزىمدى راستار، ولاردىڭ ءبارى دە مىقتى دزيۋدويست، كاراتيست بولار الدىندا، جوق، مىقتى بولۋ ءۇشىن جاتتىعۋلارىن باستار الدىندا ءجۇز رەت شاڭ ءسۇرتىپ، مىڭ رەت ەدەن جۋعان، ءالى دە جۋىپ ءجۇر.

"دو" سالتىنىڭ "سادو" (شاي قۇيۋ ونەرى) نەمەسە "كادو" (گۇل ونەرى "يكەبانا") سياقتى "جۇمساق" تۇرلەرى دە بار. ونەردىڭ بۇل تۇرلەرىندەگى راسىمدەر دە ەڭ الدىمەن جان-جاعىن تازالاۋدان باستالادى.

"قولىڭداعى شۇبەرەك شاڭدى وزىنە جۇتىپ الۋ ارقىلى جان-جاعىن تازارتادى، ال جان-جاعىڭ تازا بولسا شۇبەرەك تە تازا قالادى. سوندىقتان ءوزىڭ تازا بولعىڭ كەلسە، ەڭ الدىمەن جان-جاعىڭ تازا بولۋ كەرەك".
دەگەنگە ساياتىن جاپون دۇنيەتانىمىنىڭ كۇرەتامىرى "دو" ۇعىمى ەڭ الدىمەن تازالىقتى قاتاڭ تالاپ ەتەدى.

دۇنيەتانىم دەمەكشى، دۇنيەتانىمعا ءدىننىڭ اسەرى كوپ ەكەنى بەلگىلى.
جاپوننىڭ ءبىر ءدىنى بۋدديزم. ونىڭ ىشىندە دزەن-بۋدديزم اعىمى ءدال وسى "دو"، اسىرەسە "بۋسيدومەن" ۇيلەسىپ، تامىرلاسىپ، جاپون جۇرتىنىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ نەگىزىن قۇرادى.

ال ەندى بۋدديست موناحتاردىڭ ءوز عيباداتحانالارىندا جۇرگىزەتىن نەگىزگى جانە باستى ءۇش راسىمگە نازار اۋدارىپ كورسەك.
ءدىني تەرميندەرمەن ايتقاندا، ەڭ الدىمەن "ەڭبەك ەتۋ" ("سامۋ") ءبىرىنشى كەزەكتە، ەكىنشى كەزەكتە "قۇدايعا تابىنۋ" ("گونگو")، ال "ءبىلىم الۋ" ("گاكۋمون") سوڭعى ءۇشىنشى ورىندا تۇر.
ءبىرىنشى ورىنداعى "ەڭبەك ەتۋ" دەگەنىمىزدىڭ نەگىزگى ماعىناسى عيباداتحانانىڭ جان-جاعىن تازالاپ، شاڭىن ءسۇرتىپ، ەدەنىن جۋۋ دەگەنگە سايادى.
"جان-جاعىڭدى تازالاپ ال دا، قۇدايعا تابىنىپ ال دا، سودان كەيىن وقيتىنىڭدى وقي بەر". وقىپ، ءبىلىم الۋ ءۇشىن تازالىق ءبىرىنشى ورىندا تۇرسا، ەڭبەكتىڭ ءقادىرىن تۇسىنبەي جاتىپ وقىعانىڭ ءبىلىم بولىپ بويىڭا سىڭبەيدى دەگەن ءسوز.

وسىلايشا، جاپوننىڭ زاماناۋي مەكتەپتەرىندەگى بالالاردىڭ شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋۋ ادەتى ۇلتتىق مادەنيەت پەن دىننەن باستاۋ الىپ وتىر.

ءدىن دەمەكشى، جاپونداردىڭ ۇلتتىق ءدىنى سينتو قاعيداتتارى بويىنشا جاپون يمپەراتورى جەردەگى قۇدايدىڭ كەلبەتى بولىپ سانالادى.
ال ەندى يمپەراتور سارايىنىڭ جان-جاعى مەن اۋلالارىن كىم تازالايدى دەپ سۇراپ كورىڭىز.
ۇكىمەت ەمەس. ۇكىمەتتىك بيۋدجەتتە ول ءۇشىن قاراجات قاراستىرىلماعان.
يمپەراتور ءۇيىنىڭ جان-جاعى مەن الدى-ارتىن، اۋلا-باقشالارىنىڭ بارلىعىن حالىق تازالايدى. "كوكو-كينرو-حوشي" دەپ اتالاتىن "يمپەراتور ۇيىندە ەڭبەك ەتۋ" سالتى بار. جىل سايىن جۇزدەگەن جاپون ءوز ەركىمەن يمپەراتور ۇيىنە ءوز ەڭبەگىن سىيلاۋ ءۇشىن ءۆولونتور رەتىندە كەزەككە تۇرادى. ونىڭ ىشىندە بايى دا بار، باي بالاسى دا بار، شالعاي جاتقان وڭىرلەردەن ءوز قاراجاتتارىمەن كەلىپ جاتاتىندار بار. يمپەراتوردىڭ اۋلاسىن سىپىرىپ بەرسەم، باقشاسىنىڭ ءشوبىن ورىپ، جاپىراعىن جيناپ بەرسەم دەگەندەردىڭ سانى كوپ بولعانى سونشاما، يمپەراتور ءۇيى ولاردىڭ سانىنا شەكتەۋ قويۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. جىل سايىن يمپەراتور مەن ونىڭ جۇبايى ونداي ەرىكتىلەردىڭ الدىنا شىعىپ، ولاردىڭ تازالىق جۇمىستارى مەن ەڭبەكتەرىنە العىس ايتادى. تاعى دا تازالىق، تاعى دا ەڭبەك، تاعى دا العىس.

ەڭبەككە باۋلۋ ماڭىزدى بولسا، ال ودان بۇرىن، ءبىرىنشى جانە ەڭ الدىمەن سول ەڭبەكتى سىيلاۋدى، اسىرەسە بىرەۋدىڭ ەڭبەگىن سىيلاۋدى بالانىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ودان دا ماڭىزدى.

وقى، وقىماساڭ ارباكەش بولاسىڭ، مالشى بولاسىڭ، تراكتوريست بولاسىڭ، شاحتەر بولاسىڭ، قۇرىلىسشى بولاسىڭ، اناۋ بولاسىڭ، مىناۋ بولاسىڭ دەپ ناعىز ەڭبەك پەن ناعىز ەڭبەك ادامدارىنا ءتىل تيگىزۋ ارقىلى بالانىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن كۇشەيتە الامىز دەۋ دۇرىس ەمەس. ول - ابەستىك.

باي بولساڭ، بايدىڭ بالاسى بولساڭ، باستىقتىڭ بالاسى بولساڭ شاڭ ءسۇرتىپ، ەدەن جۋمايتىن بولاسىڭ دەگەن سوندايدان شىعادى سوسىن...

دەپ وسى اڭگىمەنى وسىمەن اياقتايىن دەپ جاتقاندا، تىڭداپ وتىرعان كىسى "سونىمەن جاپوندار قۇساپ مەكتەپتە بالالارعا ەدەن جۋعىزامىز با، جوق پا؟" دەپ قايتا سۇرادى.

قايتا ويىمدى جەتكىزۋگە تىرىستىم:
مەكتەپتە بالالاردىڭ ەدەن جۋۋى، اجەتحانا تازالاۋى - بۇل جاپون حالقىنىڭ سالتى. ءبىر حالىقتىڭ سالتىن ەكىنشى حالىق وزىنە كوشىرىپ الا المايدى. ءبىزدىڭ مەكتەپتەردە دە كەزەكپەن تاقتا ءسۇرتۋ سالتى بار. جاقسى سالت. سونى ساقتاپ قالايىق ودان دا. بىرەۋگە ەلىكتەگەن دۇرىس ەمەس. ودان دا بالالاردى الدىمەن تازالىق پەن ەڭبەككە، ەڭبەكتى سىيلاۋعا ۇيرەتۋىمىز قاجەت. ەدەن جۇماي-اق، ەدەن جۋىپ جۇرگەن اپايلارى مەن سول كىسىنىڭ ەڭبەگىن سىيلاۋدى ۇيرەنسە ەكەن بالالار. سودان باستايىق...

PS
تازالىققا قۇمار، ارتىندا قوقىس قالدىرمايتىن جاپوندىق جاستاردىڭ باتىسقا ەلىكتەپ اتاپ وتەتىن «حەللوۋين» مەرەكەسىنەن كەيىنگى قىلىقتارى جايىندا دا الدىندا جازعان بولاتىنمىن. جىندىلاردىڭ جيىنىنان كەيىن جاڭاعى ايتىپ وتىرعان جاپونداردان تۇك قالماي، قالالارى قوقىستىڭ كوكەسىنە تولىپ قالادى. مەكتەپتە قىسىلىپ وسكەن جاپون بالا، جىن-شايتانمەن جاقىنداسۋعا جاسى جەتكەندە ءوزى دە جىندانىپ شىعا كەلەتىنى دە جات نارسەگە ەلىكتەۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىنىڭ ءبىر كورىنىسى.
بىرەۋگە ەلىكتەي بەرگەنشە، بارىمىزدى ساقتاپ، جاقسىمىزدى جالعاستىرا بەرەيىك.

photo: http://www.maakfabriekopreis.nl

RELATED NEWS
«بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تالاپتارى وزگەردى
21 قاڭتار 2025
«بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تالاپتارى وزگەردى

«بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن تاعايىنداۋ ءۇشىن ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋ جاڭا قاعيدالارى بەكىتىلدى، دەپ حابارلايى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى.

2025 جىلعى 17 قاڭتارداعى قاۋلى العاشقى رەسمي جاريالانعان كۇنىنەن كەيىن كۇنتىزبەلىك ون كۇن وتكەن سوڭ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى.

«بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن تاعايىنداۋ ءۇشىن ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋدىڭ جاڭا قاعيدالارىندا سۇرىپتاۋ تەتىكتى ەنگىزۋ ارقىلى كونكۋرستىق ىرىكتەۋدى جاڭارتۋ كوزدەلگەن. وسىلايشا، وسى جاڭاشىلدىققا سايكەس قاجەتتى بالل سانىن جيناماعان ۇمىتكەرلەر كەلەسى تۋرعا جىبەرىلمەيدى.

مەملەكەتتىك قىزمەت اپپاراتىن ودان ءارى جاقسارتۋ ماقساتىندا «مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر» كاتەگورياسى ەنگىزىلدى. بۇل كاتەگوريا بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە «ماگيستراتۋرا» باعدارلاماسىنا قاتىسۋ ءۇشىن ءتىل كۋرستارىنان ءوتۋ مۇمكىندىگى ۇسىنىلادى.

سونداي-اق باعدارلاما تۇلەكتەرى ەڭبەك ءوتىلىمىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مۇشە حالىقارالىق ۇيىمداردا، مىسالى، بۇۇ، يۋنەسكو، شىۇ جانە تمۇ سياقتى ۇيىمداردا وتەۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان.

كونكۋرستىق ىرىكتەۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتار تىزبەسىنە ۋاجدەمەلىك حات ەنگىزىلدى. بۇدان باسقا، كونكۋرستىق ىرىكتەۋدەن وتە الماعان ۇمىتكەرلەرگە سول كۇنتىزبەلىك جىلى كونكۋرسقا قايتا قاتىسۋ قۇقىعى بەرىلەدى.

جالپى بۇل وزگەرىستەر «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن جەتىلدىرىپ، ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى سالالارىندا بىلىكتى ماماندار دايارلاۋعا باعىتتالعان.

شەتەلدە وقىعىسى كەلەتىن قازاقستاندىقتارعا 2 مىڭنان اسا گرانت ءبولىندى
17 قاڭتار 2025
شەتەلدە وقىعىسى كەلەتىن قازاقستاندىقتارعا 2 مىڭنان اسا گرانت ءبولىندى

مەملەكەت باسشىسى 2024 جىلعى 2 قىركۇيەكتەگى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: «ۇكىمەت جوعارى ءبىلىم سالاسىن حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىمەن ىقپالداستىرىپ جاتىر. ءقازىردىڭ وزىندە ەلىمىزدە شەتەلدىڭ بەلگىلى 23 جوعارى وقۋ ورنى جۇمىس جۇرگىزە باستادى. ولارعا مەيلىنشە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. اتاپ ايتقاندا، مامان دايارلاۋعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك تاپسىرىستى بىرتىندەپ كوبەيتكەن ءجون»، – دەپ اتاپ ءوتتى.

34 شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورنىمەن سەرىكتەستىك كەلىسىمدەر جاسالدى. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە ۇلىبريتانيا، يتاليا، جۇڭگو، رەسەي، اقش، فرانسيا جانە وڭتۇستىك كورەيانىڭ 23 سەرىكتەس جوعارى وقۋ ورىندارى جۇمىس ىستەيدى. 2025 جىلى تاعى 11 كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋ قاجەت.

شەتەلدىك سەرىكتەستىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا قازاقستاندىق ستۋدەنتتەرگە ارنالعان 2 090 گرانت وقۋعا مەملەكەت ءبولدى.

بۇگىنگى تاڭدا مىڭداعان ستۋدەنت 34 ماماندىق بويىنشا ءبىلىم الادى، ونىڭ ىشىندە پەداگوگيكالىق، ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق جانە جاساندى ينتەللەكت سياقتى نەگىزگى باعىتتار بار. بۇل ماقساتتارعا مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ گرانتتارى (بىرلەسكەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى جانە قوس ديپلوم باعدارلامالارى) جانە مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ولارعا جاعداي جاساۋ ارقىلى ينۆەستورلاردىڭ قاراجاتى بولىنەدى.

شەتەلدىك سەرىكتەس جوو-لاردى ىرىكتەۋ جەكەلەگەن سالالارداعى كادرلىق قاجەتتىلىككە جانە وڭىرلەردىڭ سۇرانىستارىنا نەگىزدەلەدى.

شەتەلدىك جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ىنتىماقتاستىق اتوم ونەركاسىبى، «جاسىل» سۋتەكتى ازىرلەۋ، قازاقستاندا بالاماسى جوق سۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى اسا سۇرانىسقا يە جانە تاپشى ماماندىقتار بويىنشا ماماندار دايارلاۋعا باعىتتالعان.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ شەڭبەرىندە ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتى بازاسىندا مۇناي ينجەنەرياسى، ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى جانە كومپيۋتەرلىك ينجەنەريا باعدارلامالارى بويىنشا بريتاندىق Heriot Watt ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى اشىلدى.

حيميا جانە حيميالىق تەحنولوگيالار سالاسىندا كادرلار دايارلاۋ ءۇشىن م.دۋلاتي اتىنداعى تاراز وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتى بازاسىندا د.ي.مەندەلەيەۆ اتىنداعى رەسەي حيميا-تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى اشىلدى.

پەداگوگيكالىق كادرلاردى دايارلاۋ ماقساتىندا وڭتۇستىك قازاقستان پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى بازاسىندا گازي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (تۇركيا) فيليالى جۇمىس ىستەيدى.

بەيجىڭ ءتىل جانە مادەنيەت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (قحر) فيليالى استانا حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتى بازاسىندا جۇمىس ىستەيدى.

كۆينس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى (يرلانديا) نارحوز ۋنيۆەرسيتەتى بازاسىندا جۇمىس ىستەيدى.

2025 جىلعا دەيىنگى جوعارى ءبىلىم بەرۋدى ينتەرناسيونالداندىرۋ ستراتەگياسى شەڭبەرىندە شەتەلدىك ازاماتتارعا، سونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى بولىپ تابىلمايتىن قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرىنە ارنالعان ستيپەنديالىق باعدارلاما ىسكە قوسىلدى.

2024-2025 وقۋ جىلىندا شەتەلدىك ازاماتتارعا ارنالعان ستيپەنديالىق باعدارلاما بويىنشا قازاقستاننىڭ 37 جوو-دا 550 ءبىلىم الۋشى قابىلداندى (باكالاۆريات - 490، ماگيستراتۋرا - 50، دوكتورانتۋرا - 10). ستيپەنديالىق باعدارلاما تەگىن ءبىلىم الۋدى جانە اي سايىنعى ستيپەنديانى قامتيدى.

 

قازاقستاندا ءبىلىم بەرۋ ءتۋريزمىن دامىتۋ

«بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسى 30 جىل بويى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسى تەحنيكالىق، ينجەنەرلىك، مەديسينالىق جانە پەداگوگيكالىق باعىتتارعا قايتا باعىتتالدى.

وسى جىلدار ىشىندە ستيپەنديا 12 727 قازاقستاندىققا الەمنىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك بەردى، ونىڭ ىشىندە 55%-ى گۋمانيتارلىق، 36%-ى ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق، 7%-ى مەديسينالىق، 2%-ى مادەنيەت جانە ونەر باعىتى بويىنشا ءبىلىم الدى.

تۇلەكتەر الەمنىڭ 30-دان استام ەلىندە 400-دەن استام جەتەكشى شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىدى جانە تاعىلىمدامادان ءوتتى.

2024 جىلى باعدارلاما تۇلەكتەرى 213 مىڭ مەديسينالىق وتا جاساپ، 145 مىڭ ءبىلىم الۋشى مەن ستۋدەنتتەردى وقىتىپ، مىڭنان استام عىلىمي ەڭبەكتەرىن جاريالادى.

2024 جىلى جوو كونتينگەنتىندەگى شەتەلدىك ستۋدەنتتەردىڭ ۇلەسى 15%-دى قۇرادى، الەمنىڭ 23 ەلىنەن 97 ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن 245 قوس ديپلوم باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلدى.

شەتەلدىك ستۋدەنتتەر سانى 93 ەلدەن 31 400 ادامدى قۇرادى، بۇل 2023 جىلعى 82 ەلدەن 26 800 ستۋدەنتكە قاراعاندا 4 600 ادامعا كوپ.

قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا وقىتۋشىلىق قىزمەتكە 1600-دەن استام شەتەلدىك ساراپشى تارتىلدى.

2024 جىلعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ ناتيجەسىندە QS World University Rankings 2024 الەمنىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ حالىقارالىق رەيتينگىنە 21 قازاقستاندىق جوو كىردى.

«ۋنيۆەرسيتەت پاندەرىن وقىتۋدىڭ مازمۇنى مەن ءادىسىن ايتارلىقتاي جاڭارتۋ قاجەت. بولاشاق مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر، اگرونومدار، زاڭگەرلەر جانە سالالىق ماماندار جاساندى ينتەللەكت بويىنشا بازالىق ءبىلىمدى مىندەتتى تۇردە مەڭگەرۋى كەرەك»، – دەپ اتاپ ءوتتى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ عىلىمي ۇيىمدارى مەن جوو-نا حالىقارالىق دەرەكقورلارعا تەگىن قولجەتىمدىلىك قامتاماسىز ەتىلدى.

Google كومپانياسىمەن بىرلەسىپ ەلىمىزدىڭ 15 جوعارى وقۋ ورنىنىڭ 5000 ستۋدەنتىنە ارنالعان جاساندى ينتەللەكت بويىنشا كۋرستار ىسكە قوسىلدى.

Coursera ونلاين ءبىلىم بەرۋ پلاتفورماسى جوباسى اياسىندا قازاقستاندىق ستۋدەنتتەرگە 40 مىڭ ليسەنزيا ءبولىنىپ، 93 جوعارى وقۋ ورنىنان 153 مىڭ سەرتيفيكات بەرىلدى.

كورەيا مەن قىتايدىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ءبىلىم بەرۋ جانە مامانداردى بىرلەسىپ دايارلاۋ بويىنشا ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزىلدى.

 

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ءۇش قازاقستاندىق جوو بازاسىندا جاساندى ينتەللەكت مەكتەپتەرى جۇمىس ىستەيدى:

  • قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا ۋنيۆەرسيتەتىندە سەۋل ۇلتتىق عىلىم جانە تەحنولوگيالار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاساندى ينتەللەكت جانە ينفورماتيكا مەكتەبى اشىلدى.
  • ق.ي.ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە City University of Hong Kong فيليالى اشىلدى.
  • د.سەرىكبايەۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە لۋ بان شەبەرحاناسىنىڭ بازاسىندا جي بويىنشا حالىقارالىق زەرتتەۋ ورتالىعى جانە كولىكتى باسقارۋدىڭ اقىلدى تەحنولوگيالار ورتالىعى اشىلدى.

 

وتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا Google، NVIDIA، Huawei، Coursera جانە باسقا دا حالىقارالىق تەحنولوگيالىق الپاۋىتتارىنىڭ ءتيىستى كۋرستارى ەنگىزىلدى.

Coursera، Google، Nvidia، «Huawei Technologies Kazakhstan» LLP، 01 Edu System، Binance Kazakhstan-مەن مەموراندۋمدارعا قول قويىلدى.

AstanaHub تەحنوپاركى بازاسىندا باعدارلامادا قازاقستاننىڭ 47 جوعارى وقۋ ورنىنان 700 وقىتۋشىنى قامتيتىن جي باعىتتارى بويىنشا جوو وقىتۋشىلارىن وقىتۋعا ارنالعان تولىققاندى كۋرستار ىسكە قوسىلدى.

جاساندى ينتەللەكت (جي) سالاسىندا ۋنيۆەرسيتەتارالىق جي ستاندارتى قابىلداندى، 20 جوو-مەن 20 ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى ازىرلەندى.

قازاق، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىندە 148 ميلليارد توكەن نەگىزىندە KazLLM تىلدىك مودەلدى وقىتۋ اياقتالدى.

مودەل Nazarbayev University، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، شايسۇلتان شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى جانە ت.ب. كومانداسىنىڭ قاتىسۋىمەن ازىرلەندى.

ازىرلەۋگە 117 ساراپشى، ونىڭ ىشىندە 40-تان استام عىلىم كانديداتتارى، PhD جانە زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماگيسترلەرى تارتىلدى.

مينيسترلىك مەملەكەت باسشىسىنا جاساندى ينتەللەكت، باعدارلامالاۋ جانە ستارتاپ اكسەلەراسياسىن وقيتىن 100 مىڭ ستۋدەنتتى قامتيتىن باسىم ماماندىقتار بويىنشا بارلىق دەڭگەيدەگى ستۋدەنتتەر اراسىندا جي سالاسىنداعى داعدىلاردى جان-جاقتى دامىتۋعا باعىتتالعان AI-Sana جي بويىنشا پيلوتتىق باعدارلامانى ۇسىندى.

جاساندى ينتەللەك تۋرالى قازاقشا كىتاپ جارىق كوردى
13 ناۋرىز 2025
جاساندى ينتەللەك تۋرالى قازاقشا كىتاپ جارىق كوردى

قازاقستاندا "جاساندى ينتەللەكت الىپپەسى" كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتءتى. ەڭبەك قارقىندىدامىپ كەلە جاتقان جاڭا سالا تۋرالى العاش رەتقازاق تءىلءىندە جازىلعان ءتۇپنۇسقا بولۋىمەنەرەكشەلەنەدى. ءىس-شارا بارىسىندا TurkAI – تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ جاساندى ينتەللەكتشىلەرقاۋىمداستىعىنىڭ قۇرىلعانى حابارلاندى. سونداي-اق سالالىق «AI-hub» كومپانياسى مەن ai-hub.kz سايتى تانىستىرىلدى.
 

الماتىدا وتكەن كىتاپتىڭ تانىستىرىلىمىناحالىقارالىق ساراپشىلار عالىمدار، زيالى قاۋىم، قوعام قايراتكەرلەرى، مەديا، ءبىلىم جانە تەحنولوگيا سالاسىنىڭ بەلگىلءى تۇلعالارى مەن ماماندارى قاتىستى.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ«ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جاساندى ينتەللەكتتەحنولوگياسىنىڭ تيءىمدءىلءىگءى جىل ءوتكەن سايىن ارتا ءتۇسپەك. سوندىقتان الدىمىزدا اۋقىمدى مءىندەتتەرتۇر. قازاقستان ەۋرازياداعى اسا ءىرءى سيفرلىق حابقااينالۋعا تيءىس. سيفرلىق دامۋ مءاسەلەسءىنە تىڭ، جاڭاشا كءوزقاراسپەن قاراۋ قاجەت»، دەگەنبولاتىن.

جالپى باستاماشى توپتىڭ ايتۋىنشا، ەلىمءىزدءىڭ دە اتالعان سالا كوشىنەن قالماۋى ءۇشءىن ەكءى جىلبۇرىن قازاق تءىلدءى اۋديتورياعا ارناپ ارنايى ەڭبەكجازۋعا كءىرءىسكەن. سالانى زەرتتەپ جۇرگەن كءىتاپ اۆتورى – جاساندى ينتەللەكت جانە IT تەحنولوگيا سالاسىنىڭ ساراپشىسى، جۋرناليست مەيىرجان اۋەلحان ۇلى"ەڭبەكباعدارلامالاۋدى بىلمەيتىن، ءبىراق AI مۇمكىندىكتەرىن زەرتتەپ، قولدانعىسى كەلەتىن ادامدارعا ارنالعان. جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى نەگىزگى ۇعىمداردى قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرەءدى. ءقازىردىڭ وزىندە سۇرانىس وتە جوعارى بولعاندىقتان، كىتاپتى ەكىنشى باسىلىمعا جىبەرىپ جاتىرمىز»،-دەدى.

بەلگىلى جۋرناليست، قالامگەر، پۋبليسيست ءارى ەڭبەكتىڭ رەداكتورى قاينار ولجاي جاساندى ينتەللەكت دەگەن نە دەگەن ساۋالعا تولىق جاۋاپ بەرەتىن كىتاپتىڭ ءوتە ساۋاتتى جازىلعانىن، قازاق وقىرمانىنا اۋاداي قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى. "ال جاساندى ينتەللەكتى قالاي جۇمساۋ كەرەك" دەگەندەر ءۇشءىن تولىق ءتاجءىريبەلءىك كۋرس قامتىلعان. وي ءىسءىندەگءى قولعاناتقا سان سالادا بەرىلەتءىن تاپسىرما (ونى "پرومپت" دەيدى ەكەن) تولىق ءتىزءىلگەن. شەكەسىنەنشەرتىپ الىپ قولدانا بەرەسىز»،-دەدى.

قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتءىنءىڭ باسقارما تءوراعاسى – رەكتورى، كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى گءۇلميرا قانايبولسا، «ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا وزگەرىستەردى جاسايتىن بىردەن-بىر فاكتور تەحنولوگيا. اتالعان كىتاپ، وتاندىق عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنىڭ جاڭا وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋىندە ماڭىزدى قادام دەپ سانايمىن»،-دەدى.

سونداي-اق بەلگىلءى مەديا مەنەدجەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ءسىڭىرگەن قايراتكەرءى نۇرجانجالاۋقىزى، بەلگىلءى ءادەبيەتتانۋشى عالىم ماماي اقەتوۆ، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتءىنءىڭ جۋرناليستيكافاكۋلتەتءى دەكانى قانات ءاۋەسباي وزگە دە قاتىسۋشىلار ءوز لەبىزدەرىن ءبىلدىردى.  

كىتاپ تۋرالى بەلگىلى پەداگوگ ومىربەك شىنىبەك ۇلى دا «وسى كىتاپتى وقۋ-اعارتۋمينيسترلءىگءىنءىڭ ساراپشىلارى قاراپ شىعىپ، قوسار-الار تۇستارى بولسا، اۆتورمەن جۇمىس ءىستەپ، مەكتەپتەرگە تاراتۋ كەرەك. جاساندى ينتەللەكت ءداۋءىرءىندە ونى دۇرىس قولدانۋ، پرومپتاردى دۇرىسجازۋ ءادءىسءى ماڭىزدى دەپ ويلايمىن»،-دەپ سالالىق مينيسترگە ۇسىنىس جاساعان بولاتىن.  

كىتاپ ورتالىق ازيا ەلدەرءىندە جاساندىينتەلەكت سالاسىنا قاتىستى العاش شىققاندىقتان ءوزبەكستان، قىرعىزستان ەلدەرءىنەن اۋدارۋعاۇسىنىستار تءۇسكەن.

مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرءى، ءتۇركءى ءدۇنيەسءى جازۋشىلار وداعىنىڭ تءوراعاسى ۇلىقبەك ەسداۋلەتالەمدە ءقازىر ەڭ ماڭىزدى سالاعا اينالعان جاساندى ينتتەلەكت بويىنشا دا باۋىرلاس ەلدەردىڭ دە الاتىن ءوز ەنشىسى بار ەكەنىن ايتتى.

ءىس-شارا اياسىندا جاڭا قۇرىلعان «AI-HUB»كومپانياسىنىڭ ماقساتى ايتىلدى. ونىڭ باسشىسى ەرجانار اشەيحاننىڭ سوزىنشە، كومپانيا – جاساندى ينتەللەكت، IT، كيبەر ءجانە اقپاراتتىق قاۋءىپسءىزدءىك، اقپاراتتىق جءانە سيفرلىق تەحنولوگيالار، سونداي-اق بيوتەحنولوگيالاردى زەرتتەۋ مەن دامىتۋعاباعىتتالعان بءىرەگەي ۇيىمعا اينالۋدى كوزدەيدى.نەگىزگى ماقساتى وزىق تەحنولوگيالاردى تءۇرلءى سالالارعا ەنگءىزۋ، حالىقتىڭ سيفرلىق جءانەاقپاراتتىق ساۋاتىن ارتتىرۋ، سونداي-اق سالالىق ستارتاپتاردى قولداۋ.

جاساندى ينتەللەكتكە قاتىستى العاش رەت وقۋلىق باسىپ شىعارعان Ai-Hub publishing باسپاسى بولسا،الداعى ۋاقىتتا  جاراتىلىستانۋ، IT مەن جاساندىينتەللەكت سالاسىنا قاتىستى ءالەمدەگءى تانىمالكءىتاپتاردى قازاقشا اۋدارماق. سونىمەن قاتار، سالاعالىمدارى، ماماندارىمەن بءىرلەسە وتىرىپبالالارعا، وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەرگە ارنالعانوقۋلىقتار مەن ءادءىستەمەلەر ءازءىرلەۋدءى كءوزدەپ وتىر.سونداي-اق جاساندى ينتەللەكت تەرميندەرءىن جاساۋمەن ەنسيكلوپەدياسىن قازءىردەن باستاپ دايىنداۋدىقولعا الماق.

سونداي-اق «AI-HUB» كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى نۇربولات نىشانبايەۆ ءتۇركءى مەملەكەتتەرءى جاساندى ينتەللەكت سالاسى وكىلدەرىنىڭ باسىن قوساتىن TurkAI قاۋىمداستىعى قۇرىلىپ، باۋىرلاس ەلدەرمەن بءىرلەسكەن جۇمىستاركءۇشەيتءىلەتىنى حابارلاندى. جيىنعا تۇركى ەلدەرىنەن جانە ەۋروپادان جاساندى ينتەلەكت سالاسىندا جۇمىس ءىستەيتءىن كومپانيا باسشىلارى ونلاين قاتىسىپ، ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.  

تۇركيانىڭ Robotzade تەحنولوگيالىق كومپانياسى ديرەكتورى مەرت دوعان  تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ جاساندى ينتەللەكت اسسوسياسياسىنىڭ قازاقستاندا قۇرىلۋىنىڭ ءوزءى ماڭىزدى وقيعا دەپ اتاپ ءوتتءى. «تۇركى حالىقتارى اراسىنداعى بايلانىس تەك، ساياسات پەن ەكونوميكادا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءبىلىم، عىلىم جانە تەحنولوگيا سالالارىندا دا وتە مىعىم بولۋى قاجەت دەپ سانايمىن. قازاق تىلىندە تۇڭعىش جاريالانىپ وتىرعان، «جاساندى ينتەللەكت الىپپەسى» ەڭبەگىمەن قۇتتىقتايمىن. بۇل كىتاپ، تۇتاس تۇركى دۇنيەسى ءۇشىن وتە زور ماڭىزعا يە»،-دەدى.

ال ءوز كەزەگىندە بىرىككەن اراب امىرلىگىنىڭ AI Global كومپانياسى وكىلى اممارا افتاب «جاساندى ينتەللەكتى سالاسىندا العاشقى قازاق تىلىندەگى كىتاپتىڭ جاريالانۋى تۇتاس ايماق ءۇشىن وتە ماڭىزدى قادام. قازاقستاندا، قۇرىلىپ، تۇتاس اۋماقتى قامتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرعان اI-Hub  كومپانياسىنا ساتتىلىك تىلەيمىن!»، -دەدى.   

شوتلانديانىڭ AI-Tech solution LTD كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى روبەرت سيم: «سوڭعى جىلدارى، جاساندى ينتەللەكتى بۇكىل الەم بويىنشا ءومىردىڭ بارلىق سالالارىنا كىرۋدە. بىزگە  بىرلەسىپ كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتۋگە بولادى. الداعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ AI-Hub كومپانياسىمەن ورتاق جوبالارىمىزدى جۇزەگە اسىراتىمىزعا سەنىمىم مول»،-دەدى.

ۇيىمداستىرۋشىلار الداعى ۋاقىتتا كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى استانا قالاسى مەن بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا وتەتىنىن حابارلادى.

 

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.