ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    521.3
  • EUR -

    613
  • RUB -

    6.65
حالىق بىرلىگى – مەملەكەتتىلىك  نەگىزى
فوتو: قحا 22 شىلدە 2024
حالىق بىرلىگى – مەملەكەتتىلىك  نەگىزى

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى 1995 جىلعى 1 ناۋرىزدا كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگان رەتىندە قۇرىلدى.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرۋ يدەياسى العاش رەت 1992 جىلى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 1 جىلدىعىنا ارنالعان قازاقستان حالقىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمىندا جاريالاندى.

وسى جىلدار ارالىعىندا اسسامبلەيا قارقىندى دامىپ، ەلەۋلى وزگەرىستەردى باستان كەشىردى. ونىڭ دامۋى بارىسىندا  ەتنوسارالىق تولەرانتتىلىق جانە قوعامدىق كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسى قالىپتاستى. بۇگىندە اسسامبلەيا  مەملەكەت باسشىسى  ءتوراعالىق ەتەتىن كونستيتۋسيالىق ورگان بولىپ تابىلادى.

ەلىمىزدەگى بارلىق ەتنوستار اراسىنداعى شىنايى كەلىسىم مەن بىرلىكتە تۇرمىس كەشۋى، ەڭ الدىمەن، قازاق حالقىنىڭ ءاتا-داستۇرى مەن  كەڭپەيىلدىگى، ۇلتتىق ءدىلىنىڭ كەڭدىگى - ورتاق ءۇيىمىز  قازاقستاندعى بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ كەپىلى ەكەندىگىنە داۋ جوق.

اسسامبلەيا قالاي قۇرىلدى؟

دەگەنمەن قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان كەزەڭدە، ەل باسشىلىعى الدىندا حالىقتىڭ كەلىسىمىن ساقتاپ قالۋ، قوعامنىڭ بارلىق كۇش-الەۋەتىن ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرۋ باستى نازاردا  بولدى.   سەبەبى 100-دەن استام ەتنوس وكىلدەرىنىڭ باسىن بىرىكتىرمەسە، «باس-باسىنا بي بولىپ»، ءارقايسىسى «كورپەنى وزىنە تارتۋ ءۇردىسى» باستالار ەدى. سونىمەن قاتار ساياسي كۇشتەر دە بۇل جاعدايدى ءوز پايدالارىنا جاراتار ەدى.

قازاقستانداعى بارلىق ەتنوس وكىلدەرىنىڭ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋشى ۇيىم قۇرۋ تۋرالى يدەيانى العاش رەت ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 1992 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا وتكەن قازاقستان حالقىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمىندا ايتتى. القالى جيىندا مەملەكەت باسشىسى بايانداما جاساپ، قازاقستان دامىعان ەلدەر قاتارىنا قوسىلىپ، ەل تۇرعىندارى تابىستى،  ءال-اۋقاتى جوعارى تۇرمىستا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن حالىقتىڭ ىنتىماعى، بىرلىگى مەن تاتۋلىعىنىڭ نەگىزگى ءرول اتقاراتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.  وسىلايشا، 1995 جىلعى ناۋرىز ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنان كونسۋلتاتيۆتى-كەڭەستىك ورگان رەتىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلدى.

قازىرگى تاڭدا اسسامبلەيا ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋشى ماڭىزدى قۇرالعا اينالىپ، ەلىمىزدە تۇرمىس كەشىپ وتىرعان بارلىق ەتنوستاردىڭ ءوزارا تەڭ قۇقىقتى قاتىناسىن قامتاماسىز ەتۋشى الاڭ ءرولىن اتقارۋدا. وسى ۋاقىتتار ارالىعىندا اتالعان قۇرىلىم قوعامداعى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋشى قۇرالعا اينالعانىن ۋاقىتتىڭ ءوزى دالەلدەپ  وتىر. اسسامبلەيانىڭ نەگىزگى  باعىتى  ەلىمىزدى مەكەندەگەن  بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستاردى ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرۋ بولىپ تابىلادى.

اتالعان بەدەلدى ۇيىمنىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى – ول ەتنوستىق توپتاردىڭ قىزمەتىن باقىلاۋمەن اينالىساتىن قاراپايىم ۇيىمعا عانا اينالىپ قويماي، سونىمەن قاتار ەلىمىزدەگى بارلىق ۇلت پەن ۇلىستىڭ مۇددەلەرىن ءبىر ارناعا توعىستىرۋشى، بارلىق ازاماتتاردىڭ ەتنوستىق، ءدىني ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماستان قۇقىعى مەن بوستاندىعىن ساقتاۋشى تولىققاندى ساياسي ينستيتۋتقا اينالۋىندا.

قالىپتاسۋ كەزەڭدەرى

جالپى الاتىن بولساق، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قالىپتاسۋى  بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى.

ءبىرىنشى كەزەڭ – 1995-2002 جىلدار ارالىعى. سوڭعى قابىلدانعان جاڭا كونستيتۋسيادا مەملەكەتتىك تۇعىردىڭ باسىم باعىتتارى دەپ جالپى ازاماتتىق قاعيداتتار تولىقتاي قاراستىرىلدى. ەسكى اتا زاڭداعى قازاقستاندىقتاردى بايىرعى ۇلت جانە كەيىننەن قونىس اۋدارعان ەتنوستار دەپ ەكىگە ءبولۋ قىسقارتىلىپ، مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قازاق ءتىلى جاريالاندى. اتالعان ماسەلەلەر قوعامنىڭ  بىرىگۋىن  جەدەلدەتىپ،  جۇرتشىلىق تاراپىنان تولىقتاي قولداۋعا يە بولدى. جاڭا كونستيتۋسيا  زاڭنامالىق دەڭگەيدە ەتنوستاردىڭ  ۇلتىنا، تىلىنە،  دىلىنە، دىنىنە، ناسىلىنە قاراماستان  تەڭ قۇقىقتىلىقتى قامتاماسىز ەتتى.

وسىلايشا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بىرىكتىرۋشى كۇشى، ەلىمىزدەگى بارلىق ەتنوستاردى جۇمىلدىرۋشى قاسيەتى مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياساتتىڭ باستى تۇعىرىنا اينالدى. اسسامبلەيا ەتنومادەني  بىرلەستىكتەردى   دامىتا وتىرىپ، ساياسي، قۇقىقتىق جانە مادەني باعىتتا قازاقستاندىق جاڭا ۇلگىنى تاجىريبەگە ەنگىزدى.

اسسامبلەيا توتاليتارلىق «بىركەلكىلىك» جۇيەسىنەن  شىققان ەتنوستاردىڭ ءداستۇرى، ءتىلى مەن مادەنيەتىن قالپىنا كەلتىرۋگە، دامىتۋعا تولىق جاعداي جاسالۋىنا كۇش سالىپ، حالىق ىقىلاسىنا بولەندى. وسىلايشا، «سانالۋاندىق ارقىلى بىرلىككە» دەگەن باعىتتا دامىعان ەتنوسارالىق قاتىناستىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسى قالىپتاستى.

ەكىنشى كەزەڭ – 2002 جىلدان باستاپ قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن – قوعامدى جۇمىلدىرۋ كەزەڭى دەپ سانالادى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى   ەل ەكونوميكاسىنىڭ قايتا تۇلەپ، تۇراقتى دامۋ قارقىنىنا ىلەسۋى، قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ ۇدەرىستەرىنىڭ جەدەل دامۋى كەزەڭىندە ماڭىزدى قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەردى شەشۋدە الدىڭعى قاتاردان كورىندى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مەملەكەتتىك  دامۋدىڭ كوپتەگەن ماسەلەلەرىنە ارالاسۋى ەتنوستىق نەگىزدە پارتيالار قۇرۋ، ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىن ساياساتتاندىرۋدان ساقتاۋعا نەگىز بولدى.  بۇل كەزەڭ ارالىعىندا  ورتا مەرزىمگە ارنالعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ستراتەگياسى، تىلدەردى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، «قوعامدى جۇمىلدىرۋ يدەياسى – قازاقستان دامۋىنىڭ شارتى رەتىندە» كونسەپسياسى قابىلدانىپ، جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.  

2007 جىلى جۇرگىزىلگەن كونستيتۋسيالىق رەفورمالاردىڭ ارقاسىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جاڭا كونستيتۋسيالىق مارتەبەگە يە بولىپ، ەلىمىزدىڭ باس زاڭ شىعارۋشى ورگانىنا ءوز وكىلدەرىن سايلاۋ قۇقىعىن يەلەندى. وسى جىلى اسسامبلەيا اتىنان پارلامەنت ماجىلىسىنە  دەپۋتاتتار سايلانىپ، ەلىمىزدەگى ەتنوسارالىق قاتىناستاردى نىعايتۋدا بۇگىنگى كۇندە ناتيجەلى ەڭبەك ەتۋدە. ولار  60-قا جۋىق زاڭ جوباسىن ازىرلەۋگە قاتىستى؛ ازاماتتار كوتەرگەن ماسەلەلەر بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندارعا جۇزدەگەن حاتتار جولداندى،  اسسامبلەيا تۋرالى زاڭنامالىق قۇجاتتىڭ جوباسىن ازىرلەدى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ءۇشىن 2008 جىل وتە ماڭىزدى، ناتيجەلى جىل بولدى – اسسامبلەيانىڭ بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى نىعايتۋ باعىتىنداعى ءرولىن ءنورماتيۆتى-قۇقىقتىق تۇرعىدا ۇيلەستىرەتىن «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.

 

ءبىر شاڭىراق استىنداعى تاتۋلىق

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە 600-دەن استام ەتنومادەني بىرلەستىك، 4 ۇلتتىق تەاتر، دوستىق ۇيلەرى جانە 195 جەكسەنبىلىك مەكتەپ جۇمىس ىستەيدى، ەتنوس تىلدەرىندە 35 گازەت-جۋرنال باسىلىپ  شىعادى.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ەتنوسارالىق قاتىناس سالاسىنىڭ بارلىق ماسەلەسىنە دەن قويىپ، مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بەلسەندى قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەپ وتىر. وسى ورايدا ءبىلىم  جانە عىلىم، ىشكى ىستەر مينيسترلىكتەرىمەن بىرلەسكەن ءىس-شارالار جوسپارى بەكىتىلىپ، مادەنيەت جانە اقپارات، سىرتقى ىستەر، ادىلەت مينيسترلىكتەرىمەن ءبىرقاتار باعىتتار بويىنشا ناقتى شارالار اتقارىلۋدا. ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا جانىنان اسسامبلەياعا ارنالعان دەپوزيتاريي اشىلدى.

اسسامبلەيا جانىنان دۇنيەگە كەلگەن كەلەسى ءبىر  ءىرى جوبا  – قوعامدىق قور. اتالعان قور ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىق پەن كەلىسىمدى نىعايتۋعا باعىتتالعان ءار ءتۇرلى جوبالاردى قارجىلاندىرۋمەن اينالىسۋدى ماقسات ەتكەن.  

ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرلەرىندە  قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ باستاماسىمەن مەملەكەتتىك ساياسات پەن ەلىمىزدىڭ قوعام بىرلىگىن نىعايتۋ باعىتىنداعى ماقسات-مىندەتتەرىن حالىققا تۇسىندىرۋمەن اينالىساتىن ارنايى اقپاراتتىق-ناسيحات توپتارى قۇرىلىپ، ناتيجەلى ەڭبەك ەتۋدە. بۇگىنگى تاڭدا 500-گە جۋىق ادام ەل ىشىندە ۇگىت- ناسيحاتتا جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە.

حالىق بىرلىگى – مەملەكەتتىلىك  نەگىزى. قوعامدىق بىرلىكتى تۋ ەتىپ، قازاقستاندى بولاشاعى كۇشتى، وركەندەپ، دامىعان ەل قاتارىنا قوسۋدا اسسامبلەيانىڭ اتقارىپ  وتىرعان ءرولى وراسان.

اسسامبلەيا بارلىق سالادا بەلسەندى

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ اسسامبلەيا جۇمىسىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى.

"اسسامبلەيا – كەيبىر ادامدار ايتىپ جۇرگەندەي، جاساندى ۇيىم ەمەس. اسسامبلەيا – ەل بىرلىگىن ءىس جۇزىندە ورنىقتىرا تۇسەتىن ءتيىمدى قۇرىلىم. بۇگىندە بۇل – كونستيتۋسيالىق مارتەبەسى بار ماڭىزدى قوعامدىق ورگان. اسسامبلەيا وتە اۋقىمدى قايىرىمدىلىق شارالارىن دەر كەزىندە جانە جەدەل ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى كوپ جىلدىق جۇيەلى جۇمىستىڭ ناتيجەسى ەكەنى ءسوزسىز. اسسامبلەيا دۇنيەگە كەلگەن جىلدان بەرى اتقارعان قىزمەتى مەن ءجۇرىپ وتكەن سارا جولى قازاقستاندىق ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم ۇلگىسى الەمدىك قاۋىمداستىق الدىندا بەدەلدى ۇيىمداردىڭ ءبىرى بولىپ، ەل قوعامىنىڭ قۇرامداس بولىگىنە اينالدى"، - دەگەن ەدى مەملەكەت باسشىسى.

اسسامبلەيا ەلىمىزدىڭ بارلىق سالالارىندا بەلسەندى جۇمىس اتقارۋدا. اسىرەسە ۇيىمنىڭ جاستارى وتە بەلسەندى. مۇنداي پىكىردى ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ساياسي زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى دۋلات وتەعالي دا راستايدى. ونىڭ ايتۋىنشا وتباسى ينستيتۋتىن ساقتاۋعا اسسامبلەيا جانىندا «اقساقالدار كەڭەسى» مەن انالار كەڭەسىنىڭ ءرولىن ەرەكشە.

«انالار كەڭەسى جالپى 252،5 مىڭنان استام ادامنىڭ قاتىسۋىمەن 6 مىڭنان استام ءىس-شارا وتكىزگەن. سونىمەن بىرگە، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە مىڭنان استام ەتنومادەني بىرلەستىكتەر جۇمىس ىستەيدى جانە قحا جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن جانە قامتاماسىز ەتەتىن 34 دوستىق ءۇيى بار. بۇل قازىرگى كەزدە اسسامبلەيا قۇرىلتاي بارىسىندا ايقىندالعان جالپىعا ورتاق قۇندىلىقتاردى، نەگىزگى يدەولوگەمالاردى قازاقستاندىق قوعامدا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ جانە تاراتۋ الەۋەتىنە يە ەكەنىن كورسەتەدى»، - دەيدى دۋلات وتەعالي.

بۇعان قوسا «جاستار اسسامبلەياسى» ۇيىمى دا وتە بەلسەندى. اتالعان جاستار ۇيىمنىڭ قاتارىندا 9 مىڭنان استام استام ادام بار. «جاستار اسسامبلەياسى» قوعامدىق ۇيىمنىڭ ءتوراعاسى تيمۋر جۇمىربايەۆتىڭ سوزىنشە، بۇل ناعىز پاتريوتتار. ولار وزدەرىنىڭ كۇندەلىكتى قوعامدىق جۇمىستارى ارقىلى ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ ءجۇر. جاستار ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋدا، قوعامدى ىزگىلەندىرۋدە، تازالىق ساقتاۋدا، قايىرىمدىلىق جاساۋدا جانە باسقا دا سالالاردا الدىڭعى شەپتەن كورىنەدى. جالپى «جاستار اسسامبلەياسى»  قحا تىنىسى مەن اۋقىمىن كەڭەيتە تۇسۋدە.

قحا-نىڭ جاڭا ميسسيالارى

قحا قۇرىلعان كەزەڭنەن باستاپ اتاپ ايتقاندا كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگاننان قازاقستان قوعامىنىڭ مۇددەلەرىن زاڭدى قورعاي الاتىن مىعىم ينستيتۋتقا اينالدى. ۇستىمىزدەگى جىلى ءساۋىر ايىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «بىرلىك. جاسامپازدىق. ورلەۋ» اتتى ءحححىىى سەسسياسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اسسامبلەيانىڭ جاڭا 3 باعىتىن ايقىندادى. پرەزيدەنتتىڭ اتالعان جيىندا ايتقان سوزىنە سۇيەنىپ ايتاتىن بولساق، ءبىرىنشى اسسامبلەيا جۇمىسىن ەلىمىزدىڭ جاڭا گۋمانيتارلىق يدەولوگيالىق دوكتريناسىمەن ۇيلەستىرۋ قاجەت. اتىراۋدا ناۋرىز ايىندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا تاۋەلسىزدىك جانە وتانشىلدىق، بىرلىك جانە ىنتىماق، ادىلدىك پەن جاۋاپكەرشىلىك، زاڭ جانە ءتارتىپ، ەڭبەكقورلىق پەن كاسىبيلىك، جاسامپازدىق پەن جاڭاشىلدىق دەگەن سياقتى ۇعىمدارعا ايىرىقشا ءمان بەرىلگەن. اسسامبلەيا وسى اتالعان قاعيداتتاردى ورنىقتىرۋ ىسىندە اسسامبلەيا باستى ءرول اتقارۋعا ءتيىس.

ەكىنشى، قازىرگى كەزدە الەمدىك كاتاكليزم بەلەڭ الىپ، كوپتەگەن ەلدەردە اراسىندا تۇراقسىزدىق، ءدىن، ۇلت ارالىق قاقتىعىستار بەلەڭ الۋدا. سوندىقتان ىشكى تۇراقتىلىق پەن بىرلىكتى ساقتاۋ، سىرت كوزدەردىڭ ارانداتۋشىلىعىنا ءتۇسىپ قالماۋ، ەلدەگى تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىقتى نىعايتا ءتۇسۋ اسا ماڭىزدى. بۇل باعىتتا دا  اسسامبلەيانىڭ ميسسياسى وراسان، مۇنى دا پرەزيدەنت باسا ايتا كەلە: «...ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – قوعامدا ءوزارا قۇرمەت پەن سەنىمدى نىعايتا ءتۇسۋ. سونداي-اق ءدىني، ايماقتىق نەمەسە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الشاقتىقتى بولدىرماۋ ءۇشىن بارشاعا ورتاق جاڭا قاعيداتتار مەن ۇستانىمدار ويلاستىرۋ. اسسامبلەيانىڭ وسى كۇردەلى ماسەلەگە بايلانىستى اتقارىپ جاتقان قىزمەتى ايرىقشا ماڭىزدى»، - دەدى.

ءۇشىنشى، اسسامبلەيانىڭ ينستيتۋسيونالدىق الەۋەتىن نىعايتۋ قاجەتتىگى.  مەملەكەت باسشىسى «اسسامبلەيا مەملەكەتتىك شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنە جانە رەفورمالاردى ىلگەرىلەتۋ ىسىنە بەلسەنە قاتىسۋى كەرەك. سوندىقتان ونىڭ عىلىمي-ساراپتامالىق الەۋەتىن دامىتۋ قاجەت. ەتنو-الەۋمەتتىك شيەلەنىس وشاقتارىن انىقتاۋعا جانە ونداي وقيعالاردىڭ الدىن الۋعا باسا ءمان بەرىلۋگە ءتيىس»، - دەدى.

سونىمەن قاتار اسسامبلەيانىڭ بىرلىك، تىنىشتىق پەن ەتنوساراالىق تاتۋلىقتى نىعايتۋدان بولەك، قايىرىمدىلىق جاساۋ، قوعامدى ىزگىلەندىرۋ باعىتىنداعى اسا اۋقىمدى جۇمىستارىن ەرەكشە ايتا كەتكەن ءجون. كوكتەمدە بولعان تاسقىن اپاتى كوپشىلىك ءۇشىن سىناق بولدى. وسى قيىن ساتتە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، وزدەرىنىڭ مىقتى دامىپ كەلە جاتقان اۋقىمدى قوعامدىق ۇيىم  ەكەنىن تاعى دا ءبىر دالەلدەدى. بۇل جاعدايعا دا پرەزيدەنت جوعارىدا اتالعان جيىندا ەرەكشە توقتالىپ ءوتتى.

«جۇرتقا جان-جاقتى كومەك بەرۋ ءۇشىن دەرەۋ اسسامبلەيانىڭ رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق شتابتارى قۇرىلدى. «جۇرەكتەن جۇرەككە» دەگەن اۋقىمدى اكسيا جۇرگىزىلىپ جاتىر. اپات ايماقتارىنا 1500 توننادان استام ازىق-تۇلىك جانە ەڭ قاجەتتى تاۋارلار جولداندى. ونىڭ جالپى سوماسى شامامەن 770 ميلليون تەڭگە بولدى. سۋ تاسقىنىمەن كۇرەسكە ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ 12 مىڭعا جۋىق وكىلى قوسىلدى. ولار قايىرىمدىلىق جانە گۋمانيتارلىق كومەك جيناۋعا جۇمىلدى. سونداي-اق جۇرتتى قاتەردەن حاباردار ەتۋگە جانە ءقاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋگە اتسالىستى. مۇنىڭ ءبارى – ءوزارا جاناشىر جانە تىلەۋلەس بولۋدىڭ ايقىن كورىنىسى»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

P.S.  كەلەسى جىلى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرىلعىنىنا 30 جىل تولادى. وسى 30 جىلدا اسسامبلەيا ۇلكەن دامۋ كەزەڭدەرىنەن ءوتتى. ءتۇرلى رەفورمالاردى باستان وتكەردى. وسى جىلدار ىشىندە تۇراقتىلىق پەن تاتۋلىقتىق قازاقستاندىق ۇلگىسىن جاساۋعا بەرىك ىرگەتەس قالادى.

اۆتورى: مارا كەلەس

 

RELATED NEWS
اسسامبلەيا ينستيتۋتى  قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا بەلسەندى -ساراپشى
25 ءساۋىر 2024
اسسامبلەيا ينستيتۋتى قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا بەلسەندى -ساراپشى

قازىرگى كەزدە اسسامبلەيا ينستيتۋتى قازاقستاندىق قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا بەلسەندى جۇمىس اتقاراتىنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل تۋرالى ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ساياسي زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى دۋلات وتەعالي ايتتى، دەپ حابارلايدى Ulys.

«مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اتىراۋ قالاسىندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا ايتىلعان گۋمانيتارلىق-يدەولوگيالىق دوكتريناسىنىڭ تولىقتاي جۇزەگە اسۋى ازاماتتىق قوعامنىڭ نەگىزگى ينستيتۋتتارى تاراپىنان بولاتىن قولداۋعا تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. وسىعان وراي، اسسامبلەيانىڭ جۇمىسىن وسى باعىتتا ۇيلەستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا دا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. قازىرگى كەزدە اسسامبلەيا ينستيتۋتى قازاقستاندىق قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا بەلسەندى جۇمىس اتقاراتىنىن بايقاۋعا بولادى.  ماسەلەن، وتباسى ينستيتۋتىن ساقتاۋعا جانە ۇرپاقارالىق، مادەنيەتارالىق بايلانىستى نىعايتۋ، رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا تاربيەلەۋگە، جاستار اراسىندا قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋعا باعىتىندا اسسامبلەيا جانىندا «اقساقالدار كەڭەسى» مەن انالار كەڭەسىنىڭ ءرولىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى»، - دەيدى دۋلات وتەعالي.

ونىڭ ايتۋىنشا بۇگىنگى كۇندە ەلىمىزدە قحا جانىنان 1119 اقساقالدار كەڭەسى قۇرىلىپ، ونىڭ قۇرامىنا بەلگىلى تۇلعالار، قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارى، ەتنومادەني، ارداگەرلەر بىرلەستىكتەرى جانە باسقا دا قوعامدىق ۇيىمدار قاتارىنان 7 مىڭنان استام ادام مۇشە بولعان.

«بىلتىرعى جىلعى دەرەكتەر بويىنشا انالار كەڭەسى 252،5 مىڭنان استام ادامنىڭ قاتىسۋىمەن 6 مىڭنان استام ءىس-شارا وتكىزگەن. سونىمەن بىرگە، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە مىڭنان استام ەتنومادەني بىرلەستىكتەر جۇمىس ىستەيدى جانە قحا جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن جانە قامتاماسىز ەتەتىن 34 دوستىق ءۇيى بار. بۇل قازىرگى كەزدە اسسامبلەيا قۇرىلتاي بارىسىندا ايقىندالعان جالپىعا ورتاق قۇندىلىقتاردى، نەگىزگى يدەولوگەمالاردى قازاقستاندىق قوعامدا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ جانە تاراتۋ الەۋەتىنە يە ەكەنىن كورسەتەدى»، - دەدى ساراپشى.

نازيپا شاناي: ماقساتىمىز – جالپىۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋ
28 ناۋرىز 2024
نازيپا شاناي: ماقساتىمىز – جالپىۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋ

اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعىنا، جالپى ومىرىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن ۆەيپ، ناسىباي، ەسىرتكىگە قۇمارلىق، قۇمارپازدىق سەكىلدى كەسەلدەرمەن ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن ايتقان بولاتىن. قازىرگى قوعامنىڭ وزەكتى پروبلەماسىنا اينالعان وسىناۋ جات ادەتتەردەن ۇرپاقتى قورعاۋ قاجەتتىگىن ەلىمىزدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار دا كوتەرىپ كەلەدى. سولاردىڭ ءبىرى – قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «انالار» كەڭەسى.

وسىدان 10 جىل بۇرىن، ناقتىراق ايتقاندا 2014 جىلى قۇرىلعان كەڭەستىڭ بۇگىندە وبلىستىق، اۋداندىق، جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى، سونىمەن قاتار ەتنومادەني بىرلەستىكتەر جانىنداعى 1 713 بولىمشەسى بار. بەلسەندى مۇشەلەرى 13 مىڭ ادامنان اسادى. كەڭەس وتكەنى جىلى 250 مىڭنان استام ادام قاتىسقان 6 مىڭ ءىس-شارا وتكىزدى.

«ماقساتىمىز – وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى، قازاقستاندىق بىرەگەيلىك پەن جالپىۇلتتىق بىرلىكتى ساقتاپ، نىعايتۋ، ادال ازامات تاربيەلەۋ. وسى باعىتتا قازاقستاندىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگاندارعا، ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنا جاردەمدەسۋ، ازاماتتاردى قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىك مۇندىلىقتارىنا توڭىرەگىنە توپتاستىرۋدى مىندەتىمىز رەتىندە بەلگىلەپ الدىق. رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ ءارى شەشىم قابىلداۋ بارىسىندا قوعامدىق پىكىردى ەسكەرۋ، ازاماتتىق قوعام مۇددەسىن ءبىلدىرۋ دە مىندەتتەرىمىزدىڭ ءبىرى سانالادى. مۇنان بولەك، قوعامدىق كەلىسىمدى ساقتاۋ، ازاماتتىق بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىرۋ جولىنداعى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مىندەتتەرىنىڭ تانىمالدىعىن ارتتىرۋ جانە ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن دە ەڭبەك ەتىپ جاتىرمىز»، - دەدى ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياساتى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا مۇشەسى، قحا «انالار» كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى نازيپا شاناي.

بۇگىندە كەڭەس ءبىرقاتار جوبانى قولعا العان. ولاردىڭ قاتارىندا «تەمەكىسىز» قوعامدىق قورىمەن ۆەيپتەر مەن ەلەكتروندى تەمەكى اينالىمىنا تولىقتاي تىيىم سالۋعا باعىتتالعان جۇمىسىن اتاۋعا بولادى. كەڭەس ۇيىتقى بولعان «ۆەيپكە تىيىم سالۋ» پەتيسياسى الەۋمەتتىك جەلىگە سالىنعاننان كەيىن قولداۋشىلاردىڭ 20 مىڭنان استام قولىن جيناعان. قازىرگى ۋاقىتتا وسى باعىتتاعى زاڭ جوباسى سەنات قاراۋىندا.

«ەسىرتكىسىز بولاشاق» قوعامدىق قورىمەن جاسالعان مەموراندۋم اياسىندا «جاسىل سەرتيفيكات» جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. بۇل جوبا رەسپۋبليكالىق بارلىق ءدارىحانالارىندا ەسىرتكى زاتتارىن تومەندەتۋگە باعىتتالعان. مۇنان بولەك، ماڭعىستاۋ وبلىستىق سوتىمەن «وتباسىلىق سوت» جوباسى قولعا الىنعان. جوبا اياسىندا «انالار كەڭەسىمەن بىرگە قولايلى قۇقىقتىق ورتا قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. وسى جوبانىڭ ناتيجەسىندە اجىراسۋعا بەل بۋعا 20 وباسىنىڭ 11ء-ى باستاپقى نيەتتەرىن قايتتى جانە بالالارى تولىققاندى وتباسىندا تالىم-تاربيە الىپ جاتىر. استانا، الماتى، شىمكەنت وبلىستارىنىڭ ءبىلىم باسقارمالارىمەن «قاۋىپسىزدىك ساعاتى» جوباسىن دا جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. ونىڭ اياسىندا اتا-انالارمەن كەزدەسىپ، ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ، دەنساۋلىعىنا، مىنەز-قۇلقىنا، تالىم-تاربيەسىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن بۋللينگ، لۋدومانيا، ەسىرتكى مەن ۆەيپتەرگە تاۋەلدىلىك سياقتى قوعامدىق وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلاپ، شەشۋ جولدارىن بىرگە قاراستىرامىز»، - دەدى نازيپا ىدىرىس قىزى.

«اتا كورگەننىڭ اقىلى ارتىق» - اقساقالدار كەڭەسىنىڭ ماڭىزى زور
29 شىلدە 2024
«اتا كورگەننىڭ اقىلى ارتىق» - اقساقالدار كەڭەسىنىڭ ماڭىزى زور

بۇگىندە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە وبلىستىق، اۋداندىق، اۋىلدىق دەڭگەيدە مىڭداعان اقساقالدار كەڭەسى جۇمىس ىستەۋدە. وسى رەتتە Ulys ءتىلشىسى اتالعان كەڭەستىڭ قازىرگى جۇمىسى مەن ونىڭ اتقارىپ وتىرعان مىندەتتەرى مەن ماڭىزىنا، قوعامداعى سالماعىنا شولۋ جاساپ كوردى.

ىلگەرى جىلدارى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اتىراۋ وبلىسىندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا اقساقالدار كەڭەسىنىڭ جۇمىسىن ودان ءارى وڭتايلاندىرۋ تۋرالى پىكىر ايتا كەلە، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنان «اقساقالدار القاسىن» قۇرۋدى ۇسىنعان ەدى. ونداعى ماقسات - حالىق بىرلىگىن نىعايتۋعا بىرلەسە كۇش جۇمىلدىرۋ، جاستاردى ارانداتۋشىلىقتان ساقتاۋ جانە ولارعا دۇرىس جول سىلتەۋ. وقىرماندارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن پرەزيدەنتتىڭ قاسيەتتى اتىراۋ جەرىندە ايتقان ءسوزىن كەلتىرە كەتەيىك.

 «جالپى، قوعامىمىزدا زاڭ مەن ءتارتىپتىڭ ۇستەمدىگى بولۋى قاجەت. باسقا جولمەن ەشقانداي جۇمىس تابىستى بولمايدى، تەك بوس ءسوز بەن جالعان ۇرانداردىڭ استىندا قالامىز. ءاربىر الەۋمەتتىك ماسەلەنى قانشالىقتى كۇردەلى بولسا دا، اسىرە ساياسيلاندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىز ءبارىمىز ءبىر مەملەكەت بولىپ، ءبىر قوعام بولىپ كەز كەلگەن تۇيتكىلدى شەشە الاتىنىمىزعا ەشقانداي كۇمان بولماۋعا ءتيىس. قازاق قاي زاماندا دا ۇلكەنىن سىيلاعان، اقساقالداردىڭ اتالى سوزىنە توقتاعان. ال، اۋزى دۋالى قارتتارىمىز ءاردايىم ەلدىڭ ۇيىتقىسى بولعان. «قارياسى بار ەلدىڭ قازىناسى بار» دەگەن ءسوز سودان قالعان. ءبىز حالقىمىزدىڭ يگى داستۇرلەرى مەن قازىرگى زاماننىڭ تالاپتارىن ۇيلەستىرە بىلگەنىمىز ابزال. وسى ورايدا، مەن اقساقالدار كەڭەسىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ كەرەك دەپ سانايمىن. شىن مانىندە، ەل ىشىندە جاستارعا اقىل-كەڭەسىن ايتىپ، دۇرىس جول سىلتەيتىن داناگوي قاريالارىمىز از ەمەس. اقساقالدارىمىز وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە، ەل بىرلىگىن ساقتاۋعا اتسالىسىپ، ورتاق ىسكە زور ۇلەس قوسارى انىق. اقساقالدار كەڭەسى بارلىق ايماقتا بىردەي بەلسەندى ەمەس. سوندىقتان، ونىڭ جۇمىسىن جۇيەلەپ، جانداندىرۋ كەرەك. بالكىم، كەڭەستەردى اسسامبلەيانىڭ جانىنا توپتاستىرۋ دۇرىس بولار ەدى. ولاردىڭ بەدەلىن كوتەرىپ، مارتەبەسىن ارتتىرۋ قاجەت. بۇدان ەش ۇتىلمايمىز»، - دەگەن ەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

وسى جيىننان كەيىن پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن ىسكە اسىرۋ بارىسىندا ءبىرقاتار شارا قولعا الىندى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، 1 جىلدان اسا مەرزىم ىشىندە وبلىستىق، اۋداندىق جانە اۋىلدىق دەڭگەيدە مىڭنان اسا كەڭەس قۇرىلعان. بۇل جۇمىستارعا 10 مىڭعا جۋىق ادام قابىلدانىپ، 6،5 مىڭداي ءىس-شارا وتكىزىلدى. ولاردىڭ قۇرامىنا تانىمال تۇلعالار،  پىكىر كوشباسشىلارى، ەتنومادەني، ارداگەرلەر بىرلەستىكتەرى مەن باسقا دا قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلى كىردى. بىلتىر قىستا اقساقالدار كەڭەسىنىڭ ءبىرىنشى رەسپۋبليكالىق وتىرىسى ءوتتى. اتالعان جيىندا كەلەلى ماسەلەلەر، كەڭەستىڭ اتقاراتىن جۇمىستارى جان-جاقتى تالقىلاندى.

قازاق حالقى قاي زاماننان بەرى ۇلكەنىن سىيلاعان، اقساقالداردىڭ اتالى سوزىنە توقتاعان، ۇلكەندى ۇلكەن، كىشىنى كىشى دەپ باعالاي بىلگەن. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنان قۇرىلعان اقساقالدار كەڭەسى ەلىمىزدىڭ قوعامدىق، مادەني، رۋحاني جانە ساياسي ومىرىنە، سونىمەن قاتار ەتنوسارالىق احۋالدى جاقسارتۋعا جانە باسقا دا قوعامدىق ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋگە بەلسەندى قاتىسىپ كەلەدى. ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ءسالت-داستۇردى ساقتاۋ، ناسيحاتتاۋ بويىنشا جۇمىستاردا دا اقساقالدار كەڭەسىنىڭ قوسىپ وتىرعان ۇلەسى زور. الايدا بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى ودان ءارى جانداندىرۋ ۋاقىت تالابى ەكەنى داۋسىز.

 اقساقالدار كەڭەسى قانداي ۇيىم؟

 ءقازىر دە ەل ىسىندە اقساقالداردىڭ ۇلەس سالماعى باسىم. تاۋەلسىزدىكتەن سوڭ قوعامدىق ينستيتۋتتار قالىپتاستى. سولاردىڭ ءبىرى – اقساقالدار كەڭەسى جانە بۇل كەڭەس ءتۇرلى دەڭگەيدە ناتيەجەلى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. دەسە دە زاماننىڭ وزگەرۋىنە، قوعامنىڭ دامۋىنا قاراي جۇمىس جۇيەسى دە جاڭالانىپ، جاندانىپ وتىرۋى ءتيىس.

اقساقالدار كەڭەسى قازاقستان حالقى اس­سامبلەياسى جانىن­داعى كون­سۋل­تا­تيۆتىك-كەڭەسشى ورگان. وبلىستارداعى كەڭەس وڭىرلىك قازاقستان حالقى اسسامبلەيالارى جانىنان، وبلىس اۋدانىندا جانە قاجەت بولعان جاعدايدا اۋىلدىق وكرۋگتەر مەن اۋىلداردا – ءتيىستى اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتەر اكىمدىكتەرىنىڭ جانىنان قۇرىلادى. كەڭەس قۇرامىنا جەرگىلىكتى قوعامداستىقتىڭ تۇرعىندارىنان، قوعامدىق، ونىڭ ىشىندە ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بەدەلدى وكىلدەرى مەن قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارى كىرە الادى.

وبلىستىق كەڭەستىڭ قۇرامىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ وڭىرلىك كەڭەسى، اۋداندار، اۋىلدىق وكرۋگتەر مەن اۋىلدار دەڭگەيىندە – ءتيىستى اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتەردىڭ اكىمدىكتەرى بەكىتەدى. كەڭەس ءوز قىزمەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى مەن ۇكىمەتىنىڭ اكتىلەرىن، وزگە دە قۇقىقتىق اكتىلەردى، سونداي-اق ۇلگىلىك ەرەجەنى باسشىلىققا الادى. كەڭەس مۇشەسى وبلىس، اۋدان، اۋىلدىق وكرۋگ نەمەسە اۋىل شەگىندە تۇراقتى تۇراتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولا الادى. 

اقساقالدار كەڭەسىنە مىناداي مىندەتتەر جۇكتەلگەن: مەملەكەتتىك ورگاندارعا، ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنا قازاقستاندىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋعا، ازاماتتاردى قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىك قۇندىلىقتارى توڭىرەگىندە شوعىرلاندىرۋعا جاردەمدەسۋ؛ ازاماتتار، مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ينستيتۋتتار اراسىنداعى سىندارلى كوممۋنيكاسيالار مەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى نىعايتۋ؛ قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا مەملەكەت پەن قوعامنىڭ «كەرى بايلانىس» تەتىكتەرىن ۇيىمداستىرۋ؛ جاستار اراسىندا پاتريوتيزم يدەيالارىن ىلگەرىلەتۋ جانە پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ؛ مەملەكەتتىك ورگاندارعا الەۋمەتتىك جانە تۇرمىستىق جانجالداردى پروفيلاكتيكالاۋعا، ولاردى شەشۋگە، سونداي-اق ولاردى جانجالدان كەيىنگى رەتتەۋگە جاردەمدەسۋ؛ ەتنومەدياسيانى جۇزەگە اسىرۋعا، قوعامدىق كەلىسىمدى نىعايتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ديالوگتى ۇيىمداستىرۋعا جاردەمدەسۋ جانە تىكەلەي قاتىسۋ؛ جاستار اراسىندا تالىمگەرلىك پراكتيكاسىن ەنگىزۋ جانە جەتىلدىرۋ، قوعامدى شوعىرلاندىرۋ ىسىندە جاستار ۇيىمدارىمەن ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ؛ حالىق اراسىندا قوعامدىق كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىندە ءبىلىم مەن تاجىريبەنى بەرۋ.

«الپىسقا كەلگەننەن اقىل سۇرا»

قازاق حالقىنىڭ ءپالساپاسى تەرەڭ. قازاقتاردىڭ كۇندەلىكتى تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ بارلىعى دەرلىك ۇلاعاتتىلىققا، ساباقتاستىققا، ءتالىم مەن تاريەگە نەگىزدەلگەن. دالا حالقىنىڭ دانا تۇسىنىكتەرى ايەلدەن قالىپتاسقان. وسى  رەتتە قاريا، قارت، اقساقالدارعا قاتىستى مىنا ءابسانانى كەلتىرە كەتكەندى ءجون سانايمىز.

«ءبىر كۇنى حان جاسى 60-تان اسقان قاريالاردى كۇتىپ-باعۋعا كەتەتىن قارجىنى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا ولاردى ولتىرۋگە جارلىق شىعارادى. اكەسىن ولتىرۋگە قيماعان بالاسىن كورىپ، شال مىرس ەتىپ «ءدال جيىرما جىل بۇرىن ءدال وسى جەردە مەن دە اكەمدى ءولتىرىپ ەدىم. باسىما كەلدى دەپ كۇلەدى. مۇنى ەستىگەن جىگىت اكەسىن ساندىققا سالىپ، باعادى. ءبىر كۇنى جورىققا اتتانار كەزدە ساندىقتاعى اكەسىن بىرگە الىپ جۇرۋىنە تۋرا كەلەدى. جولدا شارشاعان جاۋىنگەرلەر ءبىر داريانىڭ جاعاسىنا كەلىپ توقتادى. سوندا ءمولدىر سۋ استىندا جاتقان گاۋحار تاسقا حاننىڭ كوزى تۇسەدى. ونى الىپ شىعۋ ءۇشىن تەرەڭ داريانىڭ تۇبىنە سۇڭگىگەن ساربازداردىڭ بىردە ءبىر قايتپايدى. سوندا اكەسى سىرتتا نە بولىپ جاتقانىن سۇرايدى. بالاسى بولعان جايدى، ءوزىنىڭ كەزەگى دە كەلىپ قالعانىن ايتادى. سوندا اكەسى داريانىڭ جاعاسىندا اعاش بار ما دەيدى؟ بالاسى «ءيا» دەيدى. سوندا شال بالاسىنا: «داريانىڭ تۇبىنەن ەمەس، اعاشتىڭ باسىنداعى قۇستىڭ ۇياسىنان گاۋحار تاستى تاباسىڭ» دەيدى. بالاسى ءدال سولاي ىستەپ، گاۋحار تاستى اكەپ بەرەدى. حان جىگىتتەن گاۋحار تاستىڭ اعاش باسىنداعى ۇيادا جاتقانىن قايدان بىلگەنىن، نەگە ەرتە ايتپاعانىن سۇرايدى. جىگىت امالسىز ساندىققا تىعىپ باعىپ جۇرگەن جاسى الپىستان اسقان اكەسىنىڭ كەڭەسىمەن تاپقاننىن ايتادى. حان ريزا بولىپ، قاريالاردى ءولتىرۋ تۋرالى جارلىقتىڭ كۇشى جويىلعانىن جاريالايدى. سودان بەرى حالىق اراسىندا «الپىسقا كەلگەننەن اقىل سۇرا» دەگەن ناقىل ءسوز قالعان. وسى ايتىلعان ءاپساناعا سۇيەنە وتىرىپ اقساقالدار كەڭەسىنىڭ قازىرگى الماعايىپ، تۇراقسىز زاماندا اتقاراتىن مىندەتتەرى مەن كوتەرەتىنىڭ جۇگىنىڭ سالماقتى ەكەنىن باعامداۋ قيىن ەمەس.

 وسى رەتتە ۆايناح» شەشەن-ينگۋش ەتنومادەني ورتالىعىنىڭ قۇرمەتتى ءتوراعاسى سالمان گەرويەۆتە اقساقالدار كەڭەسىنىڭ ماڭىزى تۋرالى وزەكتى پىكىرىن بىلدىرەدى.

 «ءبىزدىڭ حالىق قيىن كەزدە بەيبىتشىلىك پەن جۇرەگىمىزگە تىنىشتىقتى قازاق جەرىنەن تاپتىق. بۇل شىندىق. ەگەر شەشەندەر مەن ينگۋشتار باسقا ەلگە تاپ بولعاندا، بىزگە مۇنداي مۇمكىندىكتەر بەرىلەر مە ەدى دەپ ويلايمىز. ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ساقتاپ قالعان حالىققا العىسىمىز شەكسىز. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن ينگۋشەتيادا كونفەرەنسيادا قازاقستاندىق ينگۋشتار مەن شەشەندەر باس قوستى. سوندا مەن بىزگە ەكىنشى ءومىر سىيلاعان ۇلى سارىارقا دالاسىنا العىسىمدى ولەڭ جولدارىمەن جەتكىزدىم. مەن قازاق حالقىنا العىس ايتۋدان شارشامايمىن. قازاقستاندى بىرىكتىرەتىن وسى ۇيىمشىلدىق. مەن كوپ جەرلەردە اقساقالدار كەڭەسىنىڭ جۇمىسىنىڭ دۇرىس ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ كەلەم. سەبەبى بۇل وتە ماڭىزدى ۇيىم. ۇلكەندى سىيلاعان، سونىڭ سوزىنە توقتاعان، اقىلىن العان ۇلت ەشقاشاندا جەردە قالمايدى. سوندىقتان مەن اقساقالدار القاسى كەڭەسىنىڭ جۇمىسىن مەكتەپتەردە، وقۋ ورىندارىندا وقۋشىلارمەن، ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋدەن باستاۋدى ۇسىنىپ ءجۇرمىن. بۇدان بولەك ەل ىشىندەگى ماسەلەلەردى تەرەڭىرەك زەرتتەپ، زەردەلەۋ ءۇشىن كەڭەس مۇشەلەرى قالالىق مەكەمەلەر ۇجىمدارىمەن دە كەزدەسىپ، جيىندار وتكىزۋى كەرەك»، - دەيدى سالمان گەرويەۆ اقساقال.

ال ساياساتتانۋشى عالىم ليليا زاينييەۆا قحا ينستيتۋتىنىڭ قازىرگى ۋاقىتتا اسا قاجەتتىگىن ايتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ءتۇرلى ەتنوسقا، دىنگە جاتاتىن ازاماتتار اراسىندا تاتۋلىق، ءوزارا تۇسىنىستىك پەن دوستىقتى نىعايتۋدا باي تاجىريبە جيناقتادى. سونىڭ ارقاسىندا كەز كەلگەن ەتنوستىڭ وكىلى كەز كەلگەن قالا مەن اۋىلدا ءوز ءومىرى مەن دەنساۋلىعى ءۇشىن ەش قورىقپاي، ەركىن جۇرە الادى. بۇل كوپ ەلگە بۇيىرماعان يگىلىكتى ءىس. بۇدان ايرىلىپ قالماۋعا ءتيىسپىز دەيدى عالىم.

جالپى قازاق حالقىندا «اتا كورگەننىڭ اقىلى ارتىق، ءومىر كورگەننىڭ ونەگەسى ارتىق» دەگەن دانا ءسوز بار. جاس وسەمىن دەپ ۇمتىلسا، قارتتىڭ اقىلى دەمەۋ بولادى. جاستار ۇيرەنەمىن دەپ قۇلشىنسا، جايساڭ اقساقالدار مەن قارتتار ۇيرەتەرىن بۇگىپ قالمايدى. سوندىقتان دا قازىرگى اقساقالدار كەڭەسىنىڭ جۇمىسىن زامانعا ساي ارى قاراي دامىتا ءتۇسۋ ۋاقىت تالابى بولىپ قالا بەرەدى.

 

 

 

 



 

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.