قازاق مۋزىكانتى ديماش قۇدايبەرگەن جاي عانا ءانشى، ءان اۆتورى ءارى مۋلتيينسترۋمەنتاليست قانا ەمەس، ول ميسسياسى بار ادام. ول جانردا بالاماسى جوق ۆيرتۋوز ۆوكالىمەن جانە مۋزىكاسىمەن الەمدىك اۋديتورياعا قازاقستاننىڭ باي مادەنيەتى مەن ءسالت-داستۇرىن جەتكىزۋگە نيەتتى. الەمدىك تۋرنەدەن كەيىن وتانىنا ورالعان ديماش استانادا V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىڭ جابىلۋىن ەكى كۇندىك كونسەرتىمەن ايشىقتاي ءتۇستى.

ديماش Euronews-كە بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا مانساپ جولىنا، مۋزىكا ءستيلىنىڭ دامۋىنا جانە ويىننىڭ (دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنى) قازاقستان مۇراسىن پاش ەتۋدە بىرەگەي الاڭ بولعانىنا قاتىستى ويىمەن ءبولىستى.

– ءسىز كلاسسيكالىق ءبىلىم الدىڭىز ءارى «استانا-وپەرادان» ورىن دا ۇسىنىلدى. ءبىراق كلاسسيكالىق ەلەمەنتتەردى ءداستۇرلى قازاق جانە پوپ-مۋزىكامەن ۇيلەستىرە وتىرىپ، زاماناۋي مۋزىكانت مانسابىن تاڭدادىڭىز. وسىناۋ بىرەگەي قوسپانى قالاي جاساي الدىڭىز؟

– استاناداعى وپەرا ديرەكتورى مەنى وزدەرىمەن بىرگە جۇمىس ىستەۋگە شاقىرعانى ەسىمدە. ءبىراق بارىنشا ءارتۇرلى مۋزىكالىق جانردا ونەر كورسەتكەندى قالايتىنىمدى بىلەتىنمىن. ەندى مەن وپەرا ايتقىم كەلسە، ونى كونسەرتتەرىمدە دە ايتا الامىن. مەندە سونداي ەركىندىك بار. مەن «استانا-وپەراعا» ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايمىن. بىرنەشە اي بۇرىن عانا ۇستازىم پلاسيدو دومينگو مەنى ەۋروپادا وزىمەن بىرگە ونەر كورسەتۋگە شاقىرعان كەزدە ارمانىم ورىندالدى. ول ماعان: «بۇل ارياعا دايىندالۋ ءۇشىن ەكى كۇنىڭ عانا بار»، - دەدى. مەن باس تارتا المادىم.

5 جاسىمدا، ۇيىمىزدە پلاسيدو دومينگو مەن پاۆاروتتي ونەرى تاسپالانعان ۆيدەوكاسسەتا بولاتىن. سول كونسەرتتەر مەنىڭ ءانشى بولۋعا دەگەن قۇشتارلىعىمدى وياتتى. دومينگوعا ونىڭ ارقاسىندا ءانشى بولعانىمدى ايتتىم. وعان ۇقساعىم كەلدى. ۆوكالدىق تۇرعىدا ولار مىقتى.

– اتا-اناڭىز 5 جاسىڭىزدا كەرەمەت داۋىسىڭىز بار ەكەنىن ءتۇسىندى. ال ءوزىڭىز كاسىبي ءانشى بولعىڭىز كەلەتىندىگىن قاي ۋاقىتتا ءتۇسىندىڭىز؟

– بەس جاسىمدا اجەم اياعىنىڭ اۋىراتىنا قاراماستان مەنى كۇن سايىن مۋزىكا مەكتەبىنە اپاراتىن. جەتىستىككە جەتىپ، تانىمال بولىپ، اقشا تابا باستاسام دا مۇنىڭ ءبارى وتباسىمنىڭ – اتا-انامنىڭ، اتا-اجەمنىڭ جانە دوستارىمنىڭ ارقاسىندا ەكەنىن ەسىمنەن شىعارمايمىن. ولاردىڭ قولداۋىنان اسقان دۇنيە جوق. مەنىڭ جەتىستىگىمە وزىمنەن گورى اجەم لايىق.

– قازاقستان ومىرىندە مادەنيەت پەن مۋزىكا نەلىكتەن سونشالىقتى ماڭىزدى؟

– ءداستۇرلى مۋزىكامىزعا جەتە ۇڭىلگەن، زەر سالعان ادامدار ءبىزدىڭ بۇكىل تاريحىمىزدى تانىپ-بىلە الادى. اتام تورت-بەس جاسىمدا ۇلتتىق اسپابىمىز – دومبىرانى شەرتۋدى ۇيرەتتى. ەگەر ءسىز ءوزىڭىزدى ناعىز قازاقپەن دەپ ەسەپتەسەڭىز، وندا الدىمەن دومبىرا شەرتۋدى ۇيرەنۋىڭىز كەرەك. ءقازىر الەمدى ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزبەن تانىستىراتىن ۋاقىت كەلدى. قازاقستان – جاس ەل، ەگەمەندىگىنە نەبارى – 33 جىل. بۇل – مۇرامىزدى الەمدىك اۋديتوريامەن ءبولىسۋدىڭ بىرەگەي ۋاقىتى.

– اندەرىڭىزدى قالاي سيپاتتار ەدىڭىز؟

– بۇرىنىراق ونى نەوكلاسسيكالىق دەپ اتايتىنمىن، ءبىراق ءقازىر مەن بارلىق جانردى بىرىكتىرۋگە تىرىسامىن. ءالى دە بولسا نەوكلاسسيكالىق ءانشىمىن. الايدا، باسقا ستيلدەردى زەرتتەگەندى ۇناتامىن — پوپ، روك، كەيدە ءتىپتى رەپ. بۇل مەن ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەمەس. مەن ءبارىن سىناپ كورگىم كەلەدى.

– ءسىز قازاق مۇراسىن ءاردايىم ماقتان تۇتاسىز ءارى ەلىڭىزدى مۋزىكالىق بەينەباياندارىڭىزدا دەكوراسيا رەتىندە ءجيى قولداناسىز. بۇل ءسىز ءۇشىن نەلىكتەن ماڭىزدى؟

– قازاق بولىپ تۋعانىما ماقتانامىن. مەنىڭ ميسسيام – الەمدى ەلىمىزدىڭ مادەنيەتىمەن، انىمەن، ءداستۇرلى مۋزىكاسىمەن تانىستىرۋ. بۇكىل الەمدە، نيۋ-يوركتە، ەۋروپا مەن ازيادا 20-30 مىڭ ادام اۋديتوريانىڭ الدىندا ونەر كورسەتتىم جانە بۇل مەنىڭ ناعىز تىڭدارماندارىمنىڭ ارقاسىندا عانا مۇمكىن بولدى.

– ءسىز دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىندا جەكە شىعارماشىلىق كەشىڭىزدى وتكىزدىڭىز. بۇل وقيعا نەلىكتەن سونشالىقتى ماڭىزدى؟

– وسىدان 6 اي بۇرىن ۇكىمەت دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ونەر كورسەتۋگە شاقىردى. بىردەن كەلىستىم. ويتكەنى بۇل ويىننىڭ ەلىمىز بەن مادەنيەتىمىز ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن جاقسى بىلەمىن. بۇل – ءبىزدىڭ ءسالت-داستۇرىمىزدى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار سپورتتاعى، ات سپورتى ويىندارىنداعى تالانتتارىمىزدى كورسەتۋدىڭ تاماشا مۇمكىندىگى. ازداپ قوبالجۋ بولسا دا جەكە كونسەرتىمنىڭ وتكەنىنە وتە قۋانىشتىمىن. باسقا ەلدە ونەر كورسەتۋ وڭايىراق، ءبىراق قازاقستاندا كەش وتكىزگەن ءبىر بولەك. ەمتيحان تاپسىرعانمەن تەڭ.  ويتكەنى ەلىمىزدە وتكەن كونسەرتتە مەنىڭ ۆوكالدان ساباق بەرگەن ۇستازدارىم مەن بىلىكتى مۋزىكا مايتالماندارى قاتىسادى. 

– ەگەر ءسىز وتكەن شاققا ورالار بولساڭىز، 5 جاستاعى ديماشقا قانداي اقىل-كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟ 

– كوبىرەك جاتتىعۋ كەرەك. مەن 25 جىل ءبىلىم الدىم، ءقازىر 30 جاسىمدا دا PhD دارەجەسىن الۋ ءۇشىن وقۋىمدى جالعاستىرىپ جاتىرمىن. ەگەر سپورتتا چەمپيون بولعىڭىز كەلسە، وندا تىنباي جاتتىعۋىڭىز قاجەت. مۋزىكادا دا سولاي – ۇزدىك بولۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس ىستەۋ، ەڭبەكتەنۋ، جاتتىعۋ كەرەك. 

بيىل قازاق مۋزىكاسىنىڭ جارىق جۇلدىزى، ۇلى كومپوزيتور، ديريجەر، دومبىراشى نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولدى. بۇل مەرەيتوي – قازاق مادەنيەتى ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزعا يە وقيعا. قازاق مۋزىكاسىنىڭ ابىزى، كومپوزيتور، ديريجەر، دومبىراشى نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ قازاق رۋحانياتىنا قوسقان سۇبەلى ۇلەسى زور.

ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىق باستاۋى
نۇرعيسا اتاباي ۇلى تىلەندييەۆ 1925 جىلى 1 ساۋىردە الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى، شيلىكەمەر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. دومبىرا تارتۋدى اكەسىنەن ۇيرەنگەن ول، كەيىننەن احمەت جۇبانوۆتىڭ نازارىنا ىلىگىپ، مۋزىكا الەمىنە قادام باستى. احمەت جۇبانوۆ جاس نۇرعيسانى مۋزىكا مەكتەبىندە، كەيىننەن كونسەرۆاتوريادا ءبىلىم الۋعا باعىتتادى.

سوعىس جىلدارى
جاس نۇرعيسا 1943 جىلى ءوز ەركىمەن مايدانعا اتتانىپ، كۋرسك شايقاسىنان بەرلينگە دەيىنگى ۇرىستارعا قاتىسقان. سوعىستاعى ەرلىگى ءۇشىن "ەرلىگى ءۇشىن"، "بەرليندى العانى ءۇشىن" جانە "ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىسى ءۇشىن" مەدالدارىمەن ماراپاتتالعان.

مۋزىكالىق مۇرا

نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارماشىلىعى قازاق مۋزىكاسىنىڭ التىن قورىنا ەنگەن. ول 500-دەن استام مۋزىكالىق تۋىندىنىڭ اۆتورى، ولاردىڭ ىشىندە:

«اققۋ» كۇيى – نازىكتىك پەن تازالىقتىڭ سيمۆولى؛
«كوش كەرۋەنى» – حالىقتىڭ كوشپەلى ءومىرىن بەينەلەيتىن شىعارما؛
«سارجايلاۋ» – تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشتى جەتكىزەتىن ءان.
سونىمەن قاتار، كومپوزيتور «قىز جىبەك»، «مەنىڭ اتىم قوجا» فيلمدەرىنە مۋزىكا جازىپ، قازاق كينوسىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوستى.

«وتىرار سازى» وركەسترى 

1981 جىلى نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان "وتىرار سازى" فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق وركەسترى قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىن ناسيحاتتاۋدا ۇلكەن ءرول اتقاردى. وركەستردىڭ رەپەرتۋارىندا حالىق كۇيلەرىمەن قاتار، كومپوزيتوردىڭ ءوز شىعارمالارى دا ورىندالدى.

جەكە ءومىرى 

نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ جارى داريعا تىلەندىكەلىنىمەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ، وتباسىلىق ومىرىندە دە ونەگەلى تۇلعا بولعان. ولاردىڭ ماحابباتى مەن سىيلاستىعى كوپتەگەن شىعارمالارىنا شابىت بەرگەن.

مۇراسى جانە ەسكە الۋ

نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ ەسىمى قازاق مۋزىكاسىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى. ونىڭ قۇرمەتىنە الماتى قالاسىندا مەموريالدى مۋزەي اشىلىپ، شىعارماشىلىق مۇراسى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسۋدا.

امەريكالىق سۋپەرجۇلدىز دجەننيفەر لوپەس ءوزىنىڭ Up All Night الەمدىك تۋرنەسى اياسىندا وسى جازدا قازاقستاننىڭ استاناسىندا ونەر كورسەتەدى. بۇل تۋرالى تۋردىڭ رەسمي پاراقشاسىندا جاريالاندى، دەپ حابارلايدى Ulys.

الەمدىك جۇلدىز قازاقستاندا العاش رەت كونسەرت بەرەدى، ول 1 تامىزدا ەلوردالىق «استانا ارەنا» سپورت كەشەنىنىڭ ساحناسىندا وتەدى.

"وسى جازدا بىرنەشە تاڭداۋلى شوۋدا ونەر كورسەتەمىن. ساحناعا قايتا ورالىپ، بارىڭىزبەن جۇزدەسۋدى اسىعا كۇتەمىن. تىم كوپ ۋاقىت ءوتتى. بۇل كەرەمەت جاز بولادى"، - دەپ جازدى ءانشى 7 ساۋىردە.