تۇركىشىلدىك كۇنى تۇركيا، ازەربايجان جانە باسقا دا تۇركى ەلدەرىندە اتاپ وتىلەدى.

بۇل مەرەكەنى نەگىزىنەن پانتۇركيزم يدەولوگياسىن - تۇركى حالىقتارىنىڭ نىعايۋىن ناسيحاتتايتىن مادەني جانە ساياسي اعىمدى ۇستانۋشىلار اتاپ وتەدى.

تۇركىلەر دەپ ازيا مەن شىعىس ەۋروپادا كەڭىنەن تارالعان تۇركى تىلىندە سويلەيتىن حالىق وكىلدەرىن ايتىلادى. ازەربايجان، اۋعانستان، قازاقستان، قىرعىزستان، تۇركيا، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستان سياقتى تاۋەلسىز ەلدەر تۇركىتىلدەس ەلدەرگە كىرەدى. ولاردىڭ ىشىندە ءتورت مەملەكەت (ازەربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان جانە تۇركيا) 2009 جىلى تۇركى كەڭەسىن قۇردى.

دەرەككوز: قازاقپارات

بۋداپەشتتە ماجارستان جاراتىلىستانۋ تاريحى مۇراجايى مەن «ماجار-تۇران» حق ۇيىمداستىرۋىمەن جىلقىنى قولعا ۇيرەتۋ تاريحى مەن ەۆوليۋسياسىنا ارنالعان كورمە اشىلدى. شاراعا ق ر ماجارستانداعى ەلشىسى جانىبەك ءابدىراشوۆ، سالا ماماندارى مەن عالىمدار، ديپلوماتتار قاتىستى.

كورمەنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا جىلقىنى قولعا ۇيرەتۋ، ونىڭ ايماقتىق سيپاتىنا قاراي تۇرلەرى، كوشپەندىلەر وركەنيەتىندەگى جىلقىنىڭ ورنى مەن ونىڭ ماجارلاردىڭ ەجەلگى مادەنيەتىمەن بايلانىسى تۋرالى ايتىلدى. العاش رەت جىلقىنى قولعا ۇيرەتكەن ايماق رەتىندە الەمگە ايگىلى بولعان قازاقستان ايماعىنداعى بوتاي مادەنيەتىنە ەرەكشە ورىن بەرىلگەن. كەلۋشىلەرگە ورتا ازيا مەن شىعىس ەۋروپا دالاسىنداعى ات مادەنيەتى تانىستىرىلدى. قازىرگى قازاقستاننىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى بوتاي مادەنيەتىندە قولعا ۇيرەتىلگەن پرجيەۆالسك جىلقىسىنىڭ ءمۇسىنى (زوولوگ يمرە يساكتىڭ جۇمىسى) كورمەنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى سانالادى. سونىمەن قاتار قولعا ۇيرەتىلگەن جىلقىنىڭ تارالۋ ايماعى تۋرالى ەۋرازيا دالاسىنىڭ باسقا بولىگىنە قاتىستى سوڭعى ارحەولوگيالىق گەنەتيكالىق زەرتتەۋلەر ۇسىنىلدى. كورمەگە ارنايى تىگىلگەن كيىز ءۇي مەن عۇن داۋىرىندەگى سالت اتتى جاۋىنگەر ءمۇسىنى كەلۋشىلەرگە كوشپەندىلەر ءومىرىنىڭ نەگىزگى جادىگەرلەرىن تانىتتى. كورمەنىڭ كەلەسى ماڭىزدى بولىگى ەرتە ورتا عاسىرلارداعى ات ابزەلدەرىنە ارنالعان. وندا عۇنداردىڭ جاۋلاپ الۋ داۋىرىنە جاتاتىن ەر-تۇرمان، ۇزەڭگى، اۋىزدىق رەكونسترۋكسيالارى قويىلدى. سونداي-اق كورمە بارىسىندا «ماجار-تۇران» حق پرەزيدەنتى، انتروپولوگ اندراش بيرو جىلقىنىڭ ماجار حالقىنىڭ شارۋشىلىعىندا عانا ەمەس، الەۋمەتتىك ومىرىندە دە ۇلكەن مانگە يە ەكەنىنە توقتالدى. ونىڭ سوزىنشە، جىلقىعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى وياتىپ، ونى وسكەلەڭ ۇرپاققا جەتكىزۋدە كاسىبي سپورتشىلاردان بولەك، عالىمدار مەن داستۇرشىلەر دە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. كورمە فوتوسۋرەتشى فانني باچسكايدىڭ اقالتەكە جىلقىسىن بەينەلەيتىن فوتوسۋرەتتەر سەرياسىمەن تولىقتى.

اتاپ وتەيىك، انتروپولوگ اندراش بيرو – ەۋرازيا دالاسىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋشى. كوشى-قون پروسەستەرىن بيولوگيالىق مودەلدەۋ جانە ءتۇرلى تاريحي داۋىردە ءومىر سۇرگەن حالىقتار پوپۋلياسياسىنا گەنەتيكالىق تالداۋ جاساپ، تاريحي ەكپەديسيالار ۇيىمداستىرعان.

«ماجار-تۇران» حالىقارالىق قورىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – ەرتە تۇركى-عۇن مادەنيەتىن جاڭعىرتۋعا عىلىمي ورتانى تارتۋ، سول سالاداعى عىلىمي زەرتتەۋلەر ارقىلى كوپشىلىككە تاريحي تامىرلاستىقتى تانىتۋ.

الماتىدا ازەربايجان مەن ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى دجەيحۋن بايراموۆ پەن ارارات ميرزويان اراسىنداعى كەلىسسوز اياقتالدى. ەكى تاراپ اشىق ماسەلەلەر بويىنشا كەلىسسوزدەردى جالعاستىرۋعا ۋاعدالاستى. بۇل تۋرالى ازەربايجان مەن ارمەنيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى ءمالىم ەتتى، دەپ حابارلايدى Ulys.

ديپلوماتتار الماتى دوستىق ۇيىندە وتكەن كەلىسسوز ەكى مەملەكەت اراسىندا بەيبىتشىلىك ورناتۋ تۋرالى ەكىجاقتى كەلىسىم جوباسىن تالقىلاۋعا كومەكتەسكەنىن اتاپ ءوتتى.

«مينيسترلەر مەن ولاردىڭ دەلەگاسيالارى ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى بەيبىتشىلىك پەن مەملەكەتارالىق قاتىناستاردى ورناتۋ تۋرالى ەكىجاقتى كەلىسىم جوباسىنىڭ ەرەجەلەرىن تالقىلادى. تاراپتار ءالى دە كەلىسىلمەگەن ماسەلەلەر بويىنشا كەلىسسوزدى جالعاستىرۋعا كەلىستى»، - دەلىنگەن ازەربايجان ءسىم مالىمدەمەسىندە.

مينيسترلەر دەليميتاسيا بويىنشا ىلگەرىلەۋدى، سونداي-اق وسى باعىتتا قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەردى قۇپتادى.

ەكى مەملەكەتتىڭ سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆولارىنىڭ باسشىلارى دجەيحۋن بايراموۆ پەن ارارات ميرزويان كەلىسسوز الاڭىن ۇسىنعان قازاقستانعا العىس ءبىلدىردى.

ەسكە سالساق، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى الماتىدا وتەتىن كەلىسسوزدەر پروسەسىنە قاتىستى مالىمدەمە جاساعان ەدى.