اقش-قا قالاي باردىڭىز؟

2003-2005 جىلدارى ۇلانباتىر قالاسىندا موڭعوليا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قارجى مامانى بويىنشا وقىپ، ءۇندىستان ۇكىمەتىنىڭ گرانتى بويىنشا 2005 جىلى جازدا پۋنە قالاسىنا اتتاندىم. 2005-2008 جىلعى وقۋ جىلدارىندا ءۇندىستاننىڭ پۋنە ۋنيۆەرسيتەتىنەن ءبىلىم الىپ، ونى قارجىگەر ماماندىعى بويىنشا ءتامامدادىم. سونىمەن ەلگە ورالىپ، 2009 جىلى اقپان ايىنا دەيىن ۇلانباتىر قالاسىنداعى كاپيتال بانكتە Financial Risk analyst ماماندىعى بويىنشا قىزمەت اتقاردىم. بۇل مەنىڭ العاشقى جۇمىس ورنىم بولدى.

2009 جىلى اقش-قا ماگيسترانتۋراعا اتتاندىم.  ءبىر قىزىعى سول،  ماگيسترانتۋرا وقۋىن تۋرا باستاي المادىم. ويتكەنى مەنىڭ ءۇندىستاندا بىتىرگەن باكالاۆر دەڭگەيدەگى ديپلومىم 3 جىلدىق بولىپ سانالادى ەكەن. ال ماگيسترلىك شارتى بويىنشا 4 جىلدىق جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن بولۋىم كەرەك. سوندىقتان اقش –تا تاعى باكالاۆرياتتا وقي باستادىم. ءبىراق پۋنە جانە موڭعوليا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە العان ساباق كرەديتتەردى كورسەتىپ، قۇجاتتار وتكىزدىم. مۇندا ءبىر جىل ءبىلىم الىپ، 2009-2010 جىلى الەۋمەتتىك عىلىمدارى (social science) ماماندىعى بويىنشا باكالاۆر ءبىتىردىم. سودان كەيىن ماگيستردى 2010-2012 جىلدارى ەكونوميكا سالاسى بويىنشا ءتامامداپ، ارى قاراي PhD دوكتور دارەجەسىن الۋ ءۇشىن 2012-2016 ارالىعىندا ءبىلىمىم مەن بىلىكتىلىگىمدى شىڭدادىم. جالپى العاندا،  PhD دوكتور دارەجەسىن العانعا دەيىن 13 جىل جوعارى ءبىلىم جولىندا تەر توكتىم دەسەم بولادى.

ءسىزدىڭ ماماندىعىڭىزدىڭ ەركەشەلىگى قانداي؟

«ءبىلىم ينەمەن قۇدىق قازعانداي» دەگەندەي ماماندىعىم ءبىلىم جولى بولعاندىقتان كوپ ۋاقىتىم ستۋدەتتەرگە وقيتىن دارىستەرگە دايىندالۋ مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋمەن وتەدى. قازىرگى بۇكىل دۇنيە تەز وزگەرەتىن جاھاندانۋ زامانىندا بيزنەس پەن وركەنيەت الەمىندە نە بولىپ جاتقانىن ءجىتى باقىلاپ، ءبىلىپ وتىرۋ كەرەك. سوعان وراي ءبىلىم سالاسىندا اشىلعان جاڭالىقتار مەن ادىستەمەلىك تاسىلدەر، جۇمىستا قولدانىلاتىن جاڭا كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاردى قاراستىرىپ، وقۋلىق كىتاپ جانە ماتەريالداردى وزگەرتىپ وتىرۋىمىز قاجەت. ودان تىس سوڭعى اكادەميالىق ماقالالاردى وقىپ، ءبىلىم جۇيەسىندە نە بولىپ، قالاي وزگەرىپ جاتقانىن باقىلاپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن دا سوعان قاراي سايكەستىرىپ جۇمىستاۋ كەرەك. اقش كوپ سالالارداعىداي اكادەميالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا دا الدا كەلە جاتقان ەلدەردىڭ ءبىرى. سوندىقتان وسى ەلگە دۇنيەجۇزىنەن ءبىلىمدى ادامدار كوپ كەلىپ، كوپتەگەن عىلىمي جينالىس، كونفەرەنسيالار وتكىزىپ وتىرادى. مەن دە جىلىنا 2-3 رەت وسىنداي كونفەرەنسيالارعا بارىپ قاتىسىپ تۇرامىن.

قاراپايىم وقىرماندارعا وپەراسيالىق تالداۋ، ماتەماتيكالىق ۇلگىلەۋ پروفەسسورى دەگەن دارەجەڭىزدى ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز؟ ونىڭ بيزنەستى جۇرگىزۋدە ماڭىزى قانداي؟

نەگىزگى تاقىرىبىم – قانداي ءبىر ءونىمنىڭ ديزاين جانە ءوندىرىس پروسەسسىنەن باستاپ تۇتىنۋشىعا دەيىنگى جولىنداعى بارلىق ۇدەرىس جانە ءوندىرىس كەزەڭدەرىندەگى شىعىستى ازايتىپ، تيىمدىلىكتى (efficiency) كوبەيتۋ.  ياعني، قىسقاشا ايتساق، تۇتىنۋشىعا ءونىمدى ەڭ ارزان، ءبىراق ساپالى تۇردە جەتكىزىپ،  قامتاماسىز ەتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ. سول ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ماتەماتيكالىق جانە داتا اناليتيكالىق مودەلدەردى شىعارىپ، ونى قولدانۋ بولىپ سانالادى.

قازىرگى ەركىن نارىقتىق ەكونوميكادا الەمدىك باسەكەلەستىككە تۇسەتىن كومپانيالارلار ءۇشىن ونىڭ ماڭىزى وتە زور.

مەن ماگيسترانتۋرا / MBA / وقىتۋلارىن قاداعالايتىن كوميسسيا مۇشەسى بولعاندىقتان ءبىراز ۋاقىتىمدى سوعان جۇمسايمىن.

ورتاشا تاۋلىكتىك جۇمىس كۇنىڭىز قالاي وتەدى؟

كوپ ۋاقىتىمدى  ۋنيۆەرسيتەتتە وتكىزەمىن. ءدارىس وقۋ، ساباق ۇيرەتۋ، ستۋدەنتتەرمەن بىرگە زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ دەگەن سياقتى. ونىڭ سىرتىندا ۋنيۆەرسيتەتتە ءارتۇرلى جۇمىستار اتقاراتىن كوميسسيالار بولادى. مەن ماگيسترانتۋرا / MBA / وقىتۋلارىن قاداعالايتىن كوميسسيا مۇشەسى بولعاندىقتان ءبىراز ۋاقىتىمدى سوعان جۇمسايمىن.

ەڭ كوپ قولداناتىن باعدارلامالارىڭىز قانداي؟

ءقازىر GitHub-تى كوپ قولدانامىن. سونىمەن قاتار ماماندىعىم بويىنشا ءبىر سالادا جۇمىس اتقاراتىن، ءبىراق باسقا جوعارى وقۋ ورىندارىندا  ءدارىس بەرەتىن ادامدارمەن  Slack ارقىلى الەۋمەتتىك جەلىدەگى توپتار سياقتى بايلانىس جاسايمىن.

جۇمىس كەڭسەڭىزدى سۋرەتتەپ بەرسەڭىز؟

ۋاقىت ۇنەمدەۋدىڭ ۇتىمدى ءتاسىلى نە؟

مەن كەلەر اپتادا ىستەيتىن جۇمىستاردى الدىمەن ويلانىپ، ءتىزىمىن جاساپ العان دۇرىس دەپ ويلايمىن. ەرتەڭگى كۇنى سول ءتىزىم ارقىلى جاسالعان  جوسپار بويىنشا جۇمىس اتقارساڭىز، ەڭبەگىڭىز ءونىمدى بولماق. ەگەر جوسپارىڭىز ءساتتى جۇزەگە اسسا، جۇمىسىڭىزدى اياقتاعان سوڭ ءلاززاتقا بولەنەسىز.

اتقارىلاتىن ىستەر ءتىزىمىن قايدا بەلگىلەپ،  قالاي جۇرگىزەسىز؟

ونلاين كۇنتىزبە مەن قابىرعاعا جاپسىرىپ قوياتىن قاعازداردى قولدانامىن.

جۇمىسىڭىزدىڭ وڭ جانە كەرى اسەرلەرى؟

ۋنيۆەرسيتەت كەلەشەك ماماندىق جەتىلدىرەتىن ورتا بولعاندىقتان ونىڭ ماڭىزى زور. ستۋدەنتتەرگە ءدارىس بەرۋ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن كوپ تەر توگۋ قاجەت. سوڭعى كەزدە جاڭالىق بولىپ ەنىپ جاتقان بيزنەستىك امال-تاسىلدەردى ۇنەمى قاداعالاپ، سول ارقىلى زەرتتەۋ تاسىلدەرى مەن وقۋ مازمۇنىن ۇنەمى وزگەرتىپ وتىرعان ءجون. سوندىقتان دا بۇرىڭعى وقۋ جۇيەسىنە قاراعاندا قازىرگى كەزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى ديناميكالىق سەرپىندى وزگەرىس جاساپ كەلەدى. سوعان ىلەسۋ ءۇشىن ۇنەمى وزگەرىستە بولۋ جاعىمەن ەرەكشەلىكتە دەپ ويلايمىن.

وقۋ، ءبىلىم ارقىلى ادام ءوزىن-وزى ۇنەمى دامىتىپ وتىراتىندىقتان جۇمىسىمنىڭ كەرى اسەرى جوق. ءبىراق جاساعان جۇمىس، ىستەگەن ارەكەتتەرىڭنىڭ جەمىسىن ۇزاق ۋاقىتتان كەيىن سەزىنەسىڭ. مىسالى ءبىر اكادەميالىق ماقالا جازعانعا 1-2 جىل ۋاقىت الادى. ونى اكادەميالىق جۋرنالدارعا جىبەرگەن سوڭ ولار تەكسەرىپ كورۋ ءۇشىن 1 جىلدان استام ۋاقىت كەتەدى. ياعني ءبىر ماقالا ەڭ از دەگەندە 2 جىلدا باسپاعا ارەن شىعادى.

ءسىز نەنى ىستەۋگە شەبەرسىز؟

ەشتەڭە. ءبىراق بىلمەگەن جانە ۇيرەنگىم كەلگەن نارسەنى جۇيەلى تۇردە تەز ارادا ۇيرەنىپ، اتقارۋعا ەبىم بار.

ءقازىر قانداي جۇمىسقا نازار اۋدارىپ جاتىرسىز؟

قازىرگى جاعدايدا لوجيستيكا /تاسىمال/ جانە تۇتىنۋشى سۇرانىسىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدەمىن. دالىرەك ايتقاندا، تۇتىنۋشى كەرى قايتارعان تاۋارلاردى ەڭ قىسقا مەرزىمدە از شىعىنمەن قالاي رەتتەۋ جونىندە ماتەماتيكالىق مودەلدەر جاساپ جاتىرمىن.

كىتاپ كوپ وقيسىز با؟ ءدال ءقازىر قانداي كىتاپ نەمەسە ماقالا وقۋداسىز؟

ماماندىعىما قاتىستى كىتاپتار مەن ماقالاردى كوپ قارايمىن. سوڭعى ۋاقىتتا جاقىندا عانا ەكونوميكا سالاسىندا نوبەل سىيلىعىنا يە بولعان ءۇش عالىمنىڭ ەڭبەكتەرىن وقىپ ءجۇرمىن.

ءسىزدىڭ مىنەزىڭىز تۇيىق پا الدە اشىق پا؟

كوبىنەسە اشىقپىن دەپ ويلايمىن.

ءسىز قانشا ۋاقىت ۇيىقتايسىز؟

شامامەن 7 ساعات ۇيىقتاۋعا تىرىسامىن.

جۇمىس كەزىندە مۋزىكا تىڭدايسىز با؟ قانداي اۋەندەرگە اۋەسسىز؟

كوپ مۋزىكا تىڭدامايمىن. ءبىراق ارەدىك جۇمىس بارىسىندا باياۋ كلاسسيكالىق اۋەندەردى تىڭداۋدى ۇناتامىن.

ءسىزدى جۇمىستان تىس ۋاقىتتا قايدان تابۋعا بولادى؟

جۇمىستان تىس ۋاقىتتا تازا اۋادا جۇرگەندى جاقسى كورەمىن. سوندىقتان ءدال وسى جەردە بولامىن دەپ ايتا المايمىن.

كىمنەن، نەدەن كۇش قۋات الاسىز؟

مەن ءۇشىن ەڭ باستىسى جانە ماڭىزدىسى  – انامنىڭ تىلەك، دۇعالارى. اتا-انانىڭ بالاسىنا جاساعان باتا، دۇعالارى قابىل بولادى دەگەندەي قيىن ساتتەردەن جاقسىلىقپەن وڭاي وتكەن جاعدايلاردى ولاردىڭ دەمەۋلەرى دەپ تۇسىنەمىن.

ومىردەن العان ەڭ جاقسى عيبراتىڭىز…

قۇدايعا شۇكىر، توسىن وقيعالار بولعان جوق. الايدا قولىڭدا باردىڭ ءقادىرىن بىلگەن ءجون.

جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن نەگە ءمان بەرۋ كەرەك؟ جاستارعا قانداي كەڭەس بەرەسىز؟

كەيدە كەجەگەڭىز تارتىپ تۇرسا دا، ۇنەمى تالاپتانۋ كەرەك. نەگىزى كوپ جەتىستىككە جەتكەن ءبىلىمدى ادامدار مەن كاسىپكەرلەردىڭ بارلىعىنىڭ ءساتتى ساتتەرىنەن گورى ساتسىزدىكتەرى كوپ بولعان. كوپشىلىگىمىز سياقتى بىرنەشە قۇلاعان سوڭ ءتۇسىپ بەرە سالماعان. قايتا تاۋەكەل ەتىپ، تالاپتانا بەرگەن. سول ءۇشىن قاراپ جاتپاي، اركەز ارەكەتتە بولۋ قاجەت.

كەلەسى قوناققا كىمدى ۇسىنىپ، جۇمىس ىستەۋ تاسىلىمەن تانىسقىڭىز كەلەدى؟

Rio Tinto كومپانياسىندا مەنەدجەر بولىپ جۇمىستايتىن جەڭىس ۇلى باۋىرجاندى ۇسىنىس ەتەمىن.

بۇل تۋرالى ءبىلىم جانە عىلىم ۆيسە-مينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ ءوزىنىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىندا جازدى. ونىڭ تۇسىندىرۋىنشە،  ماگيستراتۋراعا گرانتتار كەلەسى جىلدان باستاپ ۇمىتكەرلەردىڭ ءبىرىڭعاي ەمتيحانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بولىنەتىن بولادى.

«ەگەر وسىعان دەيىن ماگيستراتۋراعا گرانتتار جوو بەرىلگەن بولسا، جانە ولار وزدەرى تاپسىرما دايىنداعان، وزدەرى ەمتيحان وتكىزىپ، ءتۇستۋ تۋرالى شەشىمدى وزدەرى قابىلداعان بولسا، ەندى GMAT فورماتى بويىنشا ءبىرىڭعاي ەمتيحان بولادى. ياعني ۇمىتكەرلەرگە ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعى وتكىزەتىن كەشەندى تەستىلەۋدەن ءوتۋ كەرەك. وسى تەستىلەۋدىڭ ناتيجەسى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى تۇرعىسىندا جيناعان بالدارى بويىنشا سارالاۋ جۇرگىزىلىپ، جوعارى بالل جيناعان تالاپكەرلەر گرانت الادى، سايكەسىنشە ەرىكتى تۇردە ءوزى جوو تاڭدايتىن بولادى. وسىلايشا، «گرانت ماگيسترانتتىڭ سوڭىنان ەرەدى» دەگەن قاعيدا جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل جوو-لار باسەكەلەستىگىن ارتتىرۋى ءتيىس جانە ءسوزسىز گرانتتاردىڭ اشىق جانە ءادىل تاراتىلۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. ماگيستراتۋراعا تۇسۋشىلەرگە دايىندىق باعىتىنىڭ شەڭبەرىندەگى ناقتى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ توبىن كورسەتۋ قاجەت. ۇمىتكەرلەر شەت ءتىلىن تاپسىرادى (وسىعان دەيىن دە سولاي بولعان)، سونداي-اق ءبىلىم الۋ دايىندىعى بويىنشا جانە 2 سالالىق پاندەر بويىنشا تەستىلەر تاپسىرادى»،-دەلىنگەن ۆيسە-مينيستردىڭ جازباسىندا. ال دوكتورانتۋراعا قاتىستى: «مۇندا فورماتتا وزگەرىستەر جوق. وقۋعا ءتۇسۋشى دوكتورانتۋرانىڭ سالالىق ءپانى بويىنشا قاي جوو-عا تۇسسە، سول جەردە، سول ۋنيۆەرسيتەتتە ەمتيحان تاپسىرادى. سونىمەن قاتار، شەت ءتىلىن بىلەتىنىن راستايتىن سەرتيفيكات ۇسىنادى. مۇنداعى باستى وزگەرىس – ەندى دوكتورانتۋراعا ءتۇسۋ ءۇشىن حالىقارالىق سەرتيفيكات (سايكەسىنشە، IELTS، TOEFL جانە ت.ب.) تالاپ ەتىلەتىنىندە. دوكتورانتۋرا بويىنشا شەت تىلىنەن تەستىلەۋ ەندى ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعى ارقىلى وتكىزىلمەيدى. سوندىقتان دوكتورانتۋراعا تۇسەمىن دەپ نيەت بىلدىرۋشىلەر وسى باعىت بويىنشا دايىندالۋلارى ءتيىس»، — دەيدى اسحات ايماعامبەتوۆ.

سۋرەت: firat.edu.tr

 بۇگىنگىدەي الماعايىپ زاماندا قا­لى­بىن بۇزباي، شىر ەتىپ جارىق دۇنيە­گە كەلگەندە ءتاڭىرى ماڭدايىنا جازعان ادامدىق قاسيەتىنەن اۋىتقىماي، ۋاقىت جەلىمەن قۇبىلىپ سوقپاي، قۇرىققا سىرىق جالعاماي ارامىزدا ءجۇزى جار­قى­راپ جۇرەتىن جايساڭ جاندار كەمدە-كەم. وسىنداي قاسيەتكە يە، كىسىلىگى مەن كى­شىلىگىن تەڭ ۇستا­عان، مەنى كەم، الدى كەڭ ازاماتتاردىڭ ءبىرى، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سەرىك امانگەلدى ۇلى بايدۋرين.

 سەرىك امانگەلدى ۇلى بالا كەزىنەن شەت تىلدەرىن مەڭگەرىپ، ۇستاز بولۋدى ارمانداعان. ون جىلدىقتى ءتامامداي سالىسىمەن الماتىداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە حات جولداپ، قۇجاتتارىن رەتتەپ، ءمۇعالىمنىڭ وقۋىن وقۋعا بەلدى بەكەم بۋادى. ءبىراق... بىردە قاراعاندى مەديسينا ينستيتۋتىنىڭ تابالدىرىعىن قالاي اتتاعانىن ءوزى دە اڭعارماي قالادى. ەڭسەلى عيماراتتان ەرەكشە اسەر الىپ شىققان بالا سەرىك ەش ويلانباستان، قۇجاتتارىن تاپسىرادى.  

سەرىك امانگەلدى ۇلى ستۋدەنت كەزىندە كوپ جاستار سەكىلدى سەيىل قۇرىپ، سايران سالمايدى. ءبىر توعا. وقۋدا وزات، ءوز ورتاسىنان ۇنەمى ۇزدىك شىعادى. قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاسىپ، قولى قالت ەتسە، ماماندىعىن تاجىريبەمەن ۇشتاستىرىپ، ستۋدەنت كەزىنەن اۋرۋحانادا سانيتار بولىپ جۇمىس ىستەيدى. وقۋىن ءتامامداعان سوڭ جولداما بويىنشا پاۆلودار وبلىستىق ارۋحاناسىنا دارىگەر-تەراپيەۆت بولىپ بارادى. جۇمىسقا ارالاسقان بەتتە تاجىريبەسى تولىعىپ، مەديسينانىڭ سان قىرلى فۋنكسيونالدى سالالارىن مەڭگەرۋگە ۇمتىلادى. ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن دارىگەر ءتورت جىلدان سوڭ ءوزى وقىعان مەديسينا ينستيتۋتىنا قايتا ورالادى. قاراعاندىعا ورالعان سوڭ تەراپيا كافەدراسىندا اسسيستەنت، كەيىن وقىتۋشى، سوسىن دوسەنت بولادى. ايتپاقشى ءوزىنىڭ بالا كەزدەگى ءمۇعالىم بولسام دەگەن ارمانى وسىلاي اراعا جىلدار سالىپ الدىنان شىعادى. دارىگەر بولا ءجۇرىپ، قوسىمشا ستۋدەنتتەرگە ءدارىس وقيدى. ءبىلىم العان ورداسىنا قايتا ورالعان ەڭبەكقور جاستىڭ تالانتىن تانىعان ۇستازدارى وعان ماسكەۋدەگى گەماتولوگيالىق عىلىمي ورتالىقتا ءبىلىمىن شىڭداۋعا كەڭەس بەرەدى. زەردەلى جاس جارتى جىلدىڭ ىشىندە گەماتولوگيا سالاسىن زەرتتەپ، نەگىزگى ءبىلىمىن مەڭگەرگەن سوڭ ماسكەۋگە اتتانادى. زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا ورتالىقتاعى ءمۇيىزى قاراعايداي عالىمداردىڭ سىناعىنان سۇرىنبەي ءوتىپ وقۋعا قابىلدانادى. بىردەن ديسەرتاسياسىنىڭ تاقىرىبى بەكىتىلگەن سوڭ سەرىك امانگەلدى ۇلى اسپيرانتۋرانى قىسقا مەرزىمدە ءتامامداپ، كانديداتتىق جۇمىسىن قورعايدى. جەتكەن جەتىستىككە توقمەيىلسۋ جاس عالىمعا جات قاسيەت. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، ۇنەمى ىزدەنىپ، عىلىمي ماقالالار مەن ەڭبەكتەر جازىپ، اقىرى العا قويعان ارمان-ماقساتى ونى ماسكەۋدە ءوزى وقىعان عىلىمي ورتالىقتىڭ دوكتورانتۋراسىنا تۇسۋگە جەتەلەيدى. تاقىرىبى وتە اۋىر ءارى اۋقىمدى. قان اينالماسا، ءحال قۇريتىنىن كەز-كەلگەن جان بىلەدى. مىنە، وسى قان تاقىرىبىن تەرەڭدەتە قازبالاعان ول «ليمفوساركوملاردىڭ كوپسالالى كلينيكا-مورفو-فۋنكسيونالدىق مىنەزدەمەلەرى» دەگەن تاقىرىپتا دوكتورلىق ديسسەرتاسيا جازىپ، قورعايدى.

سەرىك امانگەلدى ۇلى زەرتتەگەن ليمفوسوركومالار - قازاق اتى جامان دەيتىن قاتەرلى دەرت. قان ارقىلى ىشكى اعزالاردىڭ كوبىندە كەزدەسەتىن ىسىكتىڭ بەلگىلەرى كەز-كەلگەن ۋاقىتتا اسقىنۋى مۇمكىن. بۇرناعى جىلدارى بۇل سىرقات از كەزەدەسەتىن. ءقازىر ءجيى بەلەڭ الىپ كەتتى. اسىرەسە، سوڭعى 10 جىلدا قان ارۋلارى حالىق اراسىندا ءجيى ۇشىرايدى. بۇرىن قازاق حالقىندا بۇنداي اۋىرۋ اتىمەن بولماعان. تەك باسقا ۇلت وكىلدەرىندە كەزدەسسە، ءقازىر تۇركى تەكتەس حالىقتاردا دا بەلەڭ العان. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ سەبەپتەرى وتە كوپ. ەكولوگيا، دۇرىس تاماقتانباۋ، دارى-دارمەكتەردى ورىنسىز پايدالانۋ، قىسقاسى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ بۇزىلۋىنان جانە تاعى باسقا فاكتورلاردىڭ كەسىرىنەن ءقازىر بۇل دەرت دەندەپ تۇر. ال عالىم وسى ءبىر كەسەلدىڭ ەمدەۋ جولدارى مەن ونىڭ شىعۋ توركىنىن سوناۋ كەڭەستەر زامانى تۇسىندا انىقتاپ، جاڭا تاسىلدەر ويلاپ تابادى. بۇل ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس. ونىڭ سىرتىندا سەرىك امانگەلدى ۇلى سول كەزدە بۇكىل تمد-دا ليمپافومدى جاڭا پرەپارتتارمەن ەمدەۋدىڭ جولىن تاپقان جالعىز عالىم. قان ارۋىنا قاتىستى سەكەڭ قورعاعان قابىرعالى ەڭبەك جارىققا شىققان بەتتە الەم ەلدەرىنىڭ عالىمدارى وعان وڭ باعاسىن بەرىپ، ءتۇرلى سىلتەمەلەر جاساپ جىلىكتى ماقالالار جاريالايدى. اۆتوردىڭ ەڭبەكتەرى دە شەت مەملەكەتتەردە ءجيى جارىققا شىعادى. ءوزى دە اۆستراليا، گەرمانيا، يتاليا، فرانسيا، ۋكراينا، رەسەي سەكىلدى بىرنەشە مەملەكەتتەردە وتكەن عىلىمي كونفەرەنسيالارعا قاتىسىپ، وزەكتى باياندامالار جاسايدى. جاڭالىققا جانى قۇمار جاڭاشىل، جاسامپاز عالىمدى كەزىندە ماسكەۋلىك ماماندار ورتالىقتا قالۋعا ۇگىتتەيدى. ءبىراق قازاقتىڭ بالاسى تۋىن تۋعان جەرىنە تىگەدى. ءوزى ءبىلىم العان قاراعاندى مەديسينا ينستيتۋتىنا ورالىپ، تابىستى ەڭبەك ەتىپ، گەماتولوگيادان باسقا، تەراپيا، گوسترەنتولوگيا سەكىلدى ىشكى اۋرالاردىڭ ءبارىن قاتار زەرتتەپ، بەس اسپاپ عالىم بولىپ شىڭدالعان شاقتا كۇتپەگەن ۇسىنىس تۇسەدى.

بىردە ونى رايكومپارتيا شاقىرىپ، موزامبيك رەسپۋبليكاسىنا بارۋعا ۇسىنىس جاسايدى. 1984-جىل بولاتىن. ال افريكا قۇرلىعىندا تىرلىكتىڭ ءالى كۇنگە وڭالا قويماعانى امبەگە ايان. ازاماتتىق سوعىس بولىپ جاتقان ەلگە كومەك قولىن سوزۋدى ءوزىنىڭ دارىگەرلىك قانا ەمەس، ازاماتتىق بورىشى دەپ ۇققان سەرىك امانگەلدى ۇلى جات جۇرت، شالعاي ەلدە ەكى ەكى جىل دارىگەر بولادى. وسى كەزدە تەراپيامەن عانا ەمەس، ءوزى زەرتتەگەن قان ارۋلارىنىڭ نەشە ءتۇرلى كەسىرلەرىمەن بەتپە-بەت كەلەدى. ەرىنبەيدى. ىزدەنەدى. ءوزى زەرتتەگەن تاقىرىپتىڭ توڭىرەگىندەگى تۇيتكىلدەرمەن كۇندەلىكتى كەزدەسۋ ونىڭ عىلىمعا دەگەن كوزقاراسى مەن كوكجيەگىن تىپتەن كەڭەيتە تۇسەدى. قان ارقىلى تارايتىن اۋرۋلاردىڭ سەبەپ-سالدارلارىن زەرتتەپ، ونىڭ پايدا بولۋى، اسقىنۋ جولدارىن انىقتايدى. تاجىريبە جۇزىندە ونىمەن كۇرەسۋدىڭ تىڭ تاسىلدەرىن تابادى.

ءومىر ورنەگى ەرەك، مەرەي-مارتەبەسى بولەك - سەرىك امانگەلدى ۇلىنىڭ ءمارت تۇلعاسى ءحام ەڭبەگىمەن ەلەنگەن ەسىمى بۇكىل قازاق ەلى مەن قالا بەردى الىس-جاقىن شەتەلدەرگە دە تانىمال.  الايدا، ول ءوزىن-وزى تۇگىلى وزگەلەردىڭ ماقتاۋىن استە جاقتىرا بەرمەيدى. سەبەبى مىنەزى جىبەكتەي بولسا دا تىك. تۋرا. شىنشىل. عالىمنىڭ ۇستاز رەتىندەگى ۇستامدىلىعى، لەكسيالار مەن پراكتيكالىق جۇمىستاردى عىلىممەن استاستىرىپ، ءاربىر ءدارىستى قىزىقتى جەتكىزۋى تالاي جاستىڭ عىلىممەن اينالىسۋعا سەبەپ بولادى. ءارى سەكەڭنەن ءتالىم العان جاستار تەك قان نەمەسە ىشەك اۋرۋلارى سالاسىندا عانا ەمەس، پۋلمانولوگيا، ەندوكرينولوگيا ءتىپتى، راديولوگيا سالاسىندا دا جەتىپ ارتىلادى، ولار ءقازىر ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا تابىستى قىزمەت ىستەپ ءجۇر. عالىمنىڭ وسى كۇنگە دەيىن 300-دەن استام عىلىمي ەڭبەكتەرى جارىققا شىققان. ونىڭ ەكەۋى مونوگرافيا. قان اۋرۋلارى مەن دياگنوستيكاعا قاتىستى ءبىرقاتار وقۋ قۇرالرادارىن دا جازعان. قاي جەردە قىزمەت ىستەسە دە، سول جەردىڭ وقۋ-ادىستەمەلىك تاسىلدەرىن تۇگەل وزگەرتىپ، جاڭادان قالاپ، جۇمىسىنا جانىن بەرەتىن ۇستاز. وعان 1997-جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمشىلىگىنىڭ وتىنىشىمەن شىمكەنتتەگى مەديسينا ينستيتۋتىندا گوسپيتالدى-تەراپيا كافەداراسىنىڭ نەگىزىن قالاعان ەڭبەگى دالەل.

 سەرىك امانگەلدى ۇلى كوپتى كورگەن، كونەنىڭ كوزى عانا ەمەس، قاراعاندىنىڭ ىرگەسىندەگى شاعىن عانا اۋىلدان تۇلەپ، تۇگەل الەمگە اتى ايگىلى بولعان عالىم، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى. ول ەشقاشان اتاق-ابىروي مەن مانساپ قۋعان ەمەس. بار ءومىرىن تەك جانى قالاعان سالانى جانداندىرۋعا ارناپ، تۋعان ەلى مەن ۇلتىنىڭ كەلەشەگىنە قىزمەت ەتتى. سەكەڭدە ءقازىر بۇل تىرلىككە قاجەتتىڭ ءبارى بار. سۇيىكتى ءىسى، سۇيگەن جارى، سۇيكىمدى بالالارى مەن نەمەرەلەرى جانە سۇيەنەر ەلى قاشاندا قاسىندا. تۇعىرىنان ءتۇسىپ، تۇرالاپ تۇرۋدى ءالى دە وزىنە ار سانايدى. سوندان بولار ءالى كۇنگە شاكىرت تاربيەلەپ، ءدارىس وقىپ، رەزيدەنت، ماگيسترانت، دوكتورانتتارعا جەتەكشىلىك ەتىپ، بىلگەنىن ۇيرەتىپ ءجۇر. ءوز ءبىلىمىن دە جەتىلدىرىپ، زامان اعىمىنا ساي شىعاتىن جاڭالىقتى قالت جىبەرمەي قادالاعاپ وتىرادى. قاجەتىنە جاراتادى. ەلورداداعى ەمحانالارعا كەڭەستەر بەرىپ، اسا قاتەرلى اۋرۋلاردى ەمدەۋدىڭ كونسيلۋمدارىن وتكىزەدى. اسىرەسە، كلينيكالىق مەديسينادا كوپشىلىك جۇرت بۇگىندە سالالىق ماماندارعا جۇگىنۋگە تىرىسادى. ياعني، پروكتولوگ، گەماتولوگ، نەفرولوگ دەگەن سەكىلدى. وكىنىشكە وراي ءبىزدىڭ ەلدە بۇنىڭ ءبارىن قاتار مەڭگەرگەن كاسىبي تەراپيەۆتتەر جوقتىڭ قاسى. ال سەرىك امانگەلدى ۇلى بولسا، وسىنىڭ ءبارىن جەتىك مەڭگەرگەن. ءارى جان-جاقتى بىلەدى. ويتكەنى ول ىشكى اۋرۋلاردىڭ بىر-بىرىمەن بايلانىسىن تەرەڭ زەرتتەگەن عالىم. ءبارىن بەس ساۋساعىنداي بىلەدى.

2000-جىلداردىڭ باسىندا استانا مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتى ۋران وڭدەيتىن كاسىپورىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ دەنساۋلىعىن زەرتتەۋ تۋرالى كەشەندى عىلىمي جوبانى جۇزەگە اسىرادى. ۋران شىعاتىن ايماقتاردى ارالاپ، ونىڭ حالىق دەنساۋلىعىنا اسەرىن سارالايدى. بۇل رەسپۋبليكا كولەمىندە بۇرىن-سوڭدى جۇرگىزىلمەگەن زەرتتەۋ. ەلدەگى ەڭ مىقتى ءارى ساۋساقپەن سانارلىق گەماتولوگتاردىڭ ءبىرى سەرىك امانگەلدى ۇلى دا وسى جوباعا ارنايى شاقىرتىلادى. زەرتتەۋ شارالارىنا باستان اياق بەلسەندى قاتىسقان عالىم كەيىن وسى سالادا جازىلعان دوكتورلىق ديسەرتاسياعا جەتەكشىلىك ەتەدى. ءارى، سەرىك امانگەلدى ۇلى وسى عىلىمي جوباعا قاتىسقانداردىڭ اراسىنان جالعىز ءوزى ۋران قازاتىن شاحتاعا تۇسكەن عالىم. باسقالارىنىڭ ەشقايسىسى بۇل قادامعا بارا الماسا، ول ەش نارسەدەن قاۋىپتەنبەستەن قويىپ كەتەدى. سەبەبى ۋران وڭدەيتىن كاسىپورىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ دەنساۋلىعىنا راديواكتيۆتى ۇردىستەردىڭ قالاي اسەر ەتەتىنىنە ناقتى كوز جەتكىزۋ ءۇشىن - ءوزىن سولاردىڭ قاتارىنا قويادى. ءسىرا، بۇل قادامنىڭ ءوزى عالىمنىڭ قانداي قادىر-قاسيەتكە يە ەكەنىن ايتىقباي-اق مەڭزەسە كەرەك.

ءقازىر وتاندىق مەديسينا بۇرىنعىدان كوش ىلگەرى دامىعان. ءتۇرلى يننوۆاسيالىق ادىستەر مەن زاماناۋي تەحنولوگيادا كەڭ تاراعان. دەسەدە، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. مەديسيناعا كوڭىلى تولماي، دارىگەرلەرگە سەنىمسىزدىك تانىتىپ جاتاتىن جايتتار دا ءجيى كەزدەسەدى. بۇقارا بۇعان دارىگەرلەردىڭ ماردىمسىز جالاقىسى مەن جۇمىس جۇكتەمەسىنىڭ  كوپ بولۋى دا كەرى اسەر ەتەتىنىن تۇسىنەدى. ءبىراق سەرىك امانگەلدى ۇلى ءۇشىن بۇنىڭ ءبارى تەك سىلتاۋ. ونىڭ پايىم-پاراساتى، اق قالات كيىپ، انت بەردىڭ بە، جۇمىسىڭا ادال بول دەگەن قاراپايىم قاعيدا. وسى قاسيەتى مەن قارىم-قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا سەرىك امانگەلدى ۇلىنىڭ ەڭبەگى ەلەنىپ، تالاي ماراپات-ماداق، قوشەمەت قۇرمەتتەر كوردى. ول قر-نىڭ اعارتۋ سالاسىنا قوسقان ولشەۋسىز ەڭبەگى ءۇشىن ىبىراي التىنسارين اتىنداعى ءتوس بەلگىمەن، ق ر دەنساۋلىق سالاسىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن مەدالىمەن قوسا ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ۇزدىگى، جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ ۇزدىك وقىتۋشىسى اتاقتارىمەن جانە كوپتەگەن قۇرمەت گروماتالارىمەن ماراپاتتالعان.

ءومىر - وزەن. قايناردان باستاۋ الاتىن وزەن ۋاقىت وتكەن سايىن ارناسىنان اسىپ، تەرەڭدەي بەرەدى. كەيبىر وزەندەر ساعاسىنا جەتپەي قۇمعا سىڭسە، كەيبىرى كەرىسىنشە اعىسى ارىنداپ، الابى كەڭي تۇسەدى. ءبىرىنىڭ سۋى لاي، ەندى ءبىر وزەندەر ءموپ-مولدىر تازا. قازاقتىڭ قايراتكەر ۇلى بايدۋرين سەرىكتىڭ تاعدىر-تاريحى سارقىلماس ءھام تارتىلماس وزەن تەكتەس. كوزى اشىق، قاينارى تاسىپ تۇنعان تۇلعا. بۇرالاڭ تۇستان بايىپپەن، بۇعالىق تۇستان ارناسىن جايىپ كەڭ اعاتىن - ارىس. انىعى بۇل وزەن اينالاسىن جايقالتىپ، ومىرلەرىنە ءنار بەرىپ، وسىپ-وركەن جايۋۋىنا وزەك بولعان قۇبىلىس. ال قۇبىلىس تاريح بەتىنەن ەشقاشاندا وشپەك ەمەس. وشپەيدى دە!

بەكالى ايۋپوۆ، جۋرناليست