پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ شىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى، دەپ حابارلايدى اقوردا.
جيىندى اشقان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ قازىرگى ءتوراعاسى قازاقستاننىڭ، سونداي-اق ءوز اتىنان بارشا يران حالقى مەن ونىڭ باسشىلىعىنا وسى ەلدىڭ پرەزيدەنتى مەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ قايعىلى قازاعا ۇشىراۋىنا بايلانىستى كوڭىل ايتتى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ شەت مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنىڭ وتىرىسى كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ جونىندەگى شىۇ-نىڭ ماڭىزدى فورماتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىنە توقتالدى.
– ەلىندەگى اۋىر جاعدايعا قاراماستان يراننىڭ، سونداي-اق الداعى ۋاقىتتا قاتارىمىزعا قوسىلاتىن بەلارۋستىڭ وكىلدەرى استاناداعى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ كەڭەسىنە العاش رەت قاتىسىپ وتىرعانىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىز «شانحاي رۋحىن» ودان ءارى كۇشەيتۋگە جانە شىۇ اياسىنداعى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوساتىنىنا سەنىمدىمىن. ءقازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ۇيىمعا ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى ون مەملەكەت مۇشە. بۇل ەلدەردە جەر شارى حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى تۇرادى، سونداي-اق الەمدىك جالپى ىشكى ءونىمنىڭ تورتتەن ءبىرى جانە جاھاندىق ساۋدا-ساتتىقتىڭ 15 پايىزى وسى مەملەكەتتەرگە تيەسىلى. قازاقستان شىۇ-نىڭ ءتوراعاسى رەتىندە ۇيىمنىڭ الەۋەتىن ودان ءارى ارتتىرۋ ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىن جۇمسايدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاننىڭ باستامالارىن قولداعانى جانە بىرلەسكەن تابىستى جۇمىسى ءۇشىن ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەرگە العىس ايتتى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، شىۇ-نىڭ سيفرلىق، تۋريستىك جانە ەنەرگەتيكالىق سالالار بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان فورۋمدارىن قوسا العاندا،100-دەن استام ءىس-شارا وتكەن.
– شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى ەلدەرىنىڭ «كيەلى ورىندارى» جوباسى اياسىندا جۇرگىزىلگەن جۇمىستار اياقتالىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ باستامامىزبەن 2024 جىل شىۇ-دا ەكولوگيا جىلى بولىپ جاريالاندى. قازاقستان ۇكىمەتى ەنەرگەتيكا، كولىك جانە مادەنيەت سالالارىندا قوسىمشا ءبىرقاتار ايتۋلى شاراعا دايىندىق جۇمىستارىن جالعاستىرۋدا. ارينە، شىۇ-نىڭ الداعى استانا سامميتىنە باسا نازار اۋدارامىز. ەلدەرىمىز ءۇشىن ماڭىزدى وسى فورۋمعا تولىققاندى دايىندىق جۇرگىزۋ ماقساتىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنە زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. ماڭىزدى قۇجاتتار ءتىزىمىن جانە شەشىمدەر ازىرلەۋ جونىندەگى جۇمىستارىڭىزدى جوعارى باعالايمىن. وسىنداي 20-دان استام قۇجات مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلدى. ولاردىڭ ءتيىمدى ىسكە اسىرىلۋى شىۇ اياسىنداعى جان-جاقتى سەرىكتەستىكتىڭ نىعايۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسارىنا سەنىمدىمىن، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، جاھاندىق ستراتەگيالىق تۇراقسىزدىق جاعدايىندا كەشەندى تاسىلدەردى قولدانۋدىڭ، بارلىق تاراپتىڭ مۇددەسىن ەسكەرۋدىڭ جانە ۇنەمى مامىلەگە كەلۋ جولدارىن ىزدەۋدىڭ ماڭىزى ارتىپ كەلەدى. مەملەكەت باسشىسى بۇكىل ادامزات ءۇشىن بەيبىت جانە ۇيلەسىمدى دامۋ مۇراتتارى مەن قۇندىلىقتارىن ۇجىم بولىپ ىلگەرىلەتەتىن ۋاقىت كەلدى دەپ سانايدى.
– سوندىقتان قازاقستان شىۇ-نىڭ «ادىلەتتى الەم مەن كەلىسىمدى جاقتايتىن دۇنيەجۇزىلىك بىرلىك تۋرالى» باستاماسىن ازىرلەۋدى ۇسىندى. وسى قۇجاتتىڭ، سونداي-اق الداعى سامميت بارىسىندا شىۇ-نىڭ استانا دەكلاراسياسىنىڭ قابىلدانۋى، ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىز بويىنشا، الەمنىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىندەگى قاقتىعىستاردى رەتتەۋ ءۇشىن حالىقارالىق كۇش-جىگەردى بىرىكتىرۋگە ىقپال ەتەدى. شىۇ-نى ودان ءارى رەفورمالاۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرۋ قاجەت. وسى ۇيىمنىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان ناقتى شەشىمدەردى دايىنداۋعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بەلسەندى قاتىسۋى ماڭىزدى. قازاقستان ءوز تاراپىنان شىۇ-نى ىنتىماقتاستىقتىڭ ءتيىمدى جانە كوپجاقتى تەتىگىنە اينالدىرۋ جونىندە تەڭگەرىمدى ۇسىنىس جاسادى. الداعى ۋاقىتتا دا وسى باستامالار قولداۋ تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىز، – دەدى پرەزيدەنت.
سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى شىۇ-نىڭ ورتاق سىن-قاتەر مەن قاۋىپتەردى ەڭسەرۋ ىسىندەگى الەۋەتىن ارتتىرۋ جۇمىستارى دەر كەزىندە قولعا الىنىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى. وسى ورايدا قاسىم-جومارت توقايەۆ «ءۇش زۇلىم كۇشكە» قارسى كۇرەس ۇيىم ىنتىماقتاستىعىنىڭ تۇراقتى نازارىندا بولۋعا ءتيىس دەپ سانايدى.
– قازاقستان وسى باعىتتاعى ىقپالداستىقتى ۇدايى نىعايتۋعا نيەتتى. تەرروريزمگە، سەپاراتيزمگە جانە ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس جونىندەگى سىزدەرمەن كەلىسىلگەن ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسى بۇل باعىتتا جاسالعان ناقتى قادام سانالادى. ءوز كەزەگىندە شىۇ-نىڭ ەسىرتكىگە قارسى ستراتەگياسى بويىنشا جۇمىستىڭ اياقتالۋى، تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋ ارنالارىن بۇعاتتاۋدى قوسا العاندا، ەسىرتكى قاۋپىنە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن ءوزارا قابىلدانىپ جاتقان شارالاردى كۇشەيتە تۇسەدى. وسى جەتىستىكتەردىڭ بارلىعى – ۇيىم كەڭىستىگىندە تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى كەلىسىلگەن جانە ناقتى شارالاردىڭ ايقىن دالەلى. بۇل حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ جاھاندىق ارحيتەكتۋراسىنداعى ۇستانىمدى نىعايتۋ، شىۇ-نىڭ الەمدەگى بەدەلى مەن ءرولىن ارتتىرۋ تۇرعىسىنان دا ماڭىزدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
بۇدان بولەك، پرەزيدەنت كيبەرقاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن كوتەردى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل جۇمىستا كيبەرقاۋىپتەردى ەرتە انىقتاۋعا جانە شىۇ ەلدەرىنىڭ اقپاراتتىق ينفراقۇرىلىمىنىڭ تۇراقتى جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ تەتىكتەرىن ازىرلەۋگە باسا ءمان بەرىلۋى كەرەك.
– اۋعانستانداعى جاعداي ءجىتى نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل ەلدە گۋمانيتارلىق داعدارىستىڭ الدىن الۋ جانە ۇزاقمەرزىمدى تۇراقتىلىققا جاعداي جاساۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرۋ جۇمىستارىن جالعاستىرعان ءجون. الماتىدا ورتالىق ازيا مەن اۋعانستان ءۇشىن ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى جونىندەگى بۇۇ-نىڭ وڭىرلىك ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى قازاقستاننىڭ باستاماسىن قولداۋ – وتە وزەكتى. ءبىز كليماتتىڭ وزگەرۋى ماسەلەسىنە ايرىقشا نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. الدىن الۋ شارالارىن شۇعىل قابىلداماساق، بۇل ماسەلە پلانەتامىزداعى جاھاندىق تابيعات اپاتتارىن اسقىندىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. اۋا رايىنىڭ اسا قۇبىلمالى بولۋى الەمدەگى باستى پروبلەمالاردىڭ بىرىنە اينالىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى شىۇ تابيعات اپاتتارىمەن كۇرەسۋ ىسىندەگى تاسىلدەرىن جاڭارتۋى قاجەت. بيىل كوكتەمدە ءبىزدىڭ ەلىمىز كليمات وزگەرىستەرىنىڭ كەرى اسەرىن انىق سەزىندى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، قازاقستانداعى الاپات سۋ تاسقىنى كەزىندە تىلەۋلەستىك تانىتىپ، كومەك كورسەتكەنى ءۇشىن سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزگە شىنايى العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. ءبىز بۇل قولداۋدى جوعارى باعالايمىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى شىۇ-نىڭ الداعى استانا ءسامميتى «كوپجاقتى ديالوگتى نىعايتۋ – ورنىقتى بەيبىتشىلىك پەن دامۋعا ۇمتىلۋ» دەگەن اتاۋمەن وتەتىنىن جەتكىزدى.
– شانحاي ۇيىمىنىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى – ايماقتاعى بەيبىتشىلىكتى، قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ. مۇنى اتالعان كۇن ءتارتىبى انىق كورسەتەدى. وسى ورايدا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنە ۇلكەن ءۇمىت ارتىلادى. سىزدەردىڭ جۇمىستارىڭىزدىڭ ناتيجەسى شىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ استاناداعى وتىرىسىن تابىستى وتكىزۋگە ىقپال ەتەتىنىنە سەنىمدىمىن، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
پرەزيدەنت شىۇ-نىڭ استانا ءسامميتى قارساڭىندا بەلسەندى جۇمىس اتقارعانى ءۇشىن سىرتقى ساياسات ۆەدومستۆولارىنىڭ باسشىلارىنا العىس ايتتى.
– بۇل سامميت الەمدىك ارحيتەكتونيكادا وتە ماڭىزدى ورىن الاتىن ورتاق ۇيىمىمىزدىڭ تاريحىنا جاڭا پاراق بولىپ ەنەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. شىن مانىندە، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا بۇكىل الەم كوز تىگىپ وتىر. ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزگە باسقا دەرجاۆالار قىزىعۋشىلىق تانىتادى. ۇيىمعا قاتىستى كوپتەگەن سۇراق قويىلادى. مەن 1996 جىلى ساۋىردە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن قۇرۋعا قاتىستىم. ول كەزدە بۇل ۇيىم شانحاي بەستىگى دەپ اتالدى. سول ۋاقىتتان باستاپ شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ رۋحى قالىپتاستى. ءبىز ازياداعى، ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى، جالپى الەمدەگى بەيبىتشىلىكتى، قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ جولىنداعى ىقپالداستىعىمىزدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىن دايەكتى تۇردە نىعايتىپ كەلەمىز. بۇل – وتە دۇرىس قادام، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
كەزدەسۋگە رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ، جۇڭگو سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۆان ي، پاكىستان پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى – سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحاممەد يسحاك دار، قازاقستان پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى – سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋ، قىرعىزستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى جەەنبەك كۋلۋبايەۆ، تاجىكستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سيرودجيددين مۋحريددين، وزبەكستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ءباحتيور سايدوۆ، بەلارۋس سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي الەينيك، ءۇندىستاننىڭ سىرتقى ىستەر ۆيسە-مينيسترى راۆي داممۋ، يران سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مەحدي سافاري، شىۇ باس حاتشىسى چجان مين، شىۇ وڭىرلىك تەرروريزمگە قارسى قۇرىلىمى اتقارۋشى كوميتەتىنىڭ ديرەكتورى رۋسلان ميرزايەۆ قاتىستى.
