2018 جىلعى 14 مامىردا اقش ەلشىلىگىنىڭ تەل-اۆيۆتەن يەرۋساليمگە كوشۋىنە قاتىستى باستالعان گازا سەكتورىمەن شەكارادا پالەستينالىقتاردىڭ قارسىلىق شەرۋلەرى قازىرگى تاڭدا تىكەلەي قاقتىعىستارعا اينالدى. اراب اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلاۋىنشا، وسى كۇنگە دەيىن يزرايل ءوزىنىڭ ءبىرجاقتى ءىس-قيمىلدارى ارقىلى يەرۋساليمدەگى يسلام جانە حريستيانداردىڭ كيەلى ورىندارىنا دۇشپاندىق ارەكەتتەرىن جالعاستىرۋدا. سونىمەن قاتار، يزرايل يەرۋساليمدى ەۆرەيلەندىرۋ، پالەستينالىقتاردىڭ مۇلىكتەرىن باسىپ الۋ، زاڭسىز قونىستانۋ، بەيبىت شەرۋلەردى جانىشتاۋ ساياساتىمەن حالىقارالىق قۇقىق پەن ۋاعدالاستىقتاردىڭ ءىس جۇزىندە بۇزۋدا.
2018 جىلعى 14 مامىردا د.ترامپتىڭ اقش ەلشىلىگىن يەرۋساليمگە كوشىرۋى پالەستينالىقتار اراسىندا ۇلكەن نارازىلىق اكسيالارىن تۋدىرىپ، شيەلەنىستى ودان ءارى ۋشىقتىرا ءتۇستى. اقپارات قۇرالدارىندا «عاسىر مامىلەسى» دەپ تانىلعان د.ترامپتىڭ پالەستينا بويىنشا ساياساتى پالەستينا عانا ەمەس، كوپتەگەن مۇسىلمان قوعامداردىڭ اشۋ-ىزاسىنىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر.
ونىڭ ۇستىنە 2018 جىلعى 10 قىركۇيەكتە اقش «بۇۇ پالەستينالىق بوسقىندارعا جاردەم بەرۋ جانە جۇمىسپەن قامتۋ اگەنتتىگىن» قارجىلاندىرۋدى توقتاتۋ جانە پالەستينانى ازات ەتۋ ۇيىمىنىڭ ۆاشينگتونداعى كەڭسەسىن جابۋ تۋرالى شەشىمدەرى پالەستينالىقتاردى بۇيىردەن ۇردى. بۇل ماسەلە 2018 جىلعى 11 قىركۇيەكتە كاير قالاسىندا وتكەن اراب مەملەكەتتەرى ليگاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنىڭ 150ء-شى وتىرىسى بارىسىندا قاراستىرىلىپ، اراب دەلەگاسيا باسشىلارى اقش-تىڭ ءبىرجاقتى ساياساتىن قاتاڭ سىنعا الدى.
ءبىر جاعىنان يزرايل تاياۋ شىعىستاعى بەيبىتشىلىك ۇدەرىسى بويىنشا ءوز مۇددەلەرىن قارقىندى جۇرگىزۋدە. اتاپ ايتقاندا يزرايل پارلامەنتى «ۇلتتىق زاڭ» جوباسىن بەكىتتى. بۇعان قارسى پالەستينالىق بەلسىندىلەر يزرايلدە تۇراتىن پالەستينالىقتاردى جاپپاي شەرۋگە شىعۋعا شاقىردى.
حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى يەرۋساليمدى ءيزرايلدىڭ استاناسى دەپ مويىنداۋى سياقتى اقش ۇكىمەتىنىڭ ءبىرجاقتى ارەكەتتەرى ونىڭ تاياۋ شىعىس بەيبىتشىلىك ۇدەرىسىندەگى دەلدالدىعىنا سەنىمسىزدىكتىڭ پايدا بولۋىنا، ياعني پالەستينالىقتاردىڭ ۆاشينگتوننىڭ رولىنەن كۇدەر ۇزگەنىن تىلگە تيەك ەتۋدە.
د.ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ ءبىرجاقتى ارەكەتتەرىنىڭ جيىلەپ كەتۋىنە پالەستينا باسشىلىعى قاتتى نارازى. اتاپ ايتقاندا، پالەستينا پرەزيدەنتى م.ابباس «ەلشىلىگىن يەرۋساليم قالاسىنا كوشىرۋىنە ارقىلى اقش يزرايل تاراپىنا جاقتاسۋدا جانە ءوزىنىڭ تاراپسىز دەلدالدىق رولىنەن ايرىلدى» دەپ ءجيى مالىمدەيتىن بولدى. وسى ورايدا، پالەستينالىق ديپلوماتيا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ اراسىنان كوپجاقتى دەلدالدىق تەتىگىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ءوزىنىڭ حالىقارالىق ۇگىت-ناسيحاتىن قارقىندى جۇرگىزۋدە.
قازىرگى تاڭدا پالەستينالىقتاردىڭ الدىندا قارقىندى ديپلوماتيا ارقىلى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتى يزرايلگە قارسى قىسىم كورەستۋ ءۇشىن جاپپاي جۇمىلدىرۋدان باسقا شاراسى قالمادى. پالەستينالىقتار حالىقارالىق كونفەرەنسيا وتكىزۋ، تاياۋ شىعىستاعى بەيبىتشىلىك بويىنشا جاڭا حالىقارالىق تەتىك قۇرۋ ارقىلى رەسەي، جۇڭگو، جاپونيا سياقتى باسقا دا دەرجاۆالاردى بىتىمگەرشىلىك جۇمىسىنا تارتۋ ارقىلى ۆاشينگتونعا بەيبىتشىلىك ۇدەرىسى بويىنشا جالعىز دەلدال رەتىندە تاۋەلدى بولماۋ قاجەتتىلىگىن كەش بولسا دا ەندى ءتۇسىنىپ، وسىعان بايلانىستى قارقىندى جۇمىس باستادى. پالەستينا رەسەي، جۇڭگو جانە فرانسيا سياقتى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇراقتى مۇشەلەردى بەيبىتشىلىك ۇدەرىسى بويىنشا كوپتاراپتى دەلدالدىق ۇيىمداستىرۋعا تىرىسىپ ءجۇر.
يزرايلدەن اسكەري-ستراتەگيالىق تۇرعىدان قالىپ قويعانىمەن، پالەستينا ديپلوماتياسى سوڭعى جىلدارى حالىقارالىق دەڭگەيدە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ وتىر. بۇۇ-دا باقىلاۋشى ستاتۋسىن العانىن جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدارعا تولىققاندى مۇشە بولعانىن اتاپ ءوتۋ قاجەت. اراب ەلدەرى جانە باسقا دا پالەستينا حالقىنىڭ زاڭدى قۇقىعىن مويىندايتىن مەملەكەتتەر ەلدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە دەربەس مەملەكەت رەتىندە تانىلۋى بويىنشا تالپىنىستارعا تولىق قولداۋ كورسەتەدى.
ءبىراز جىلدار بويى يزرايلمەن كەلىسسوزدەرگە كەدەرگى بولىپ كەلگەن پالەستينالىق ىشكى كەلىسپەۋشىلىكتى اتاپ وتكەن ءجون. باتىس جاعالاۋدى باقىلاۋىندا ۇستاعان «فاتح» پارتياسى مەن گازا سەكتورىن باسقارىپ وتىرعان يسلامشىل «حاماس» پارتياسى اراسىنداعى قايشىلىق، تىپتەن ءوزارا وق اتۋ پالەستينالىقتاردىڭ شەبىن ىدىراتتى. دەگەنمەن، مىسىردىڭ دەلدالدىعىمەن ەكى باقتالاس پارتيالار اراسىنداعى داۋلار شەشىلىپ، ۋاقىتشا ۇكىمەت قۇرىلدى.
د.ترامپتىڭ بەيبىتشىلىك ۇدەرىسىنە قاتىستى ساياساتى پالەستينالىق فراكسيالاردىڭ باسىن قوسا ءتۇستى جانە پالەستينا ديپلوماتياسىنىڭ قارقىندى جۇمىس ىستەۋىنە سەپتىگىن تيگىزدى. «حاماس» قوزعالىسى ليدەرلەرىنىڭ ءبىرى س.ءابۋ زاحري پالەستينالىق ساياسي توپتاردى يزرايلگە قارسى بىرلەسۋگە شاقىردى. ول، يزرايلمەن قاۋىپسىزدىك بويىنشا ۇيلەستىرۋ شارالارىن توقتاتىپ، باتىس جاعالاۋدا قارسى كۇرەس شەبىن قالىپتاستىرۋعا جانە گازا سەكتورىنان بلوكادانى تولىق الىپ تاستاۋعا ۇگىتتەدى.
پالەستينا ۇكىمەتى يزرايلگە قارسى ديپلوماتيالىق ۇگىتىن ءارى قاراي ۇدەتە ءتۇستى. رامماللا يىۇ-داعى ارىپتەستەرىنەن جانە باسقا دا مەملەكەتتەردەن بۇعان دەيىن قابىلدانعان بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى قارارلارىن ىسكە اسىرۋدى تالاپ ەتۋدە.
قورىتىندىلاي كەلە، الداعى ۋاقىتتا پالەستينالىقتار مەن يزرايلدىكتەر اراسىندا تىكەلەي كەلىسسوزدەر وتەدى دەپ بولجاۋ قيىن. «ستاتۋس كۆونى» پايدالانعان يزرايل ءوزىنىڭ ءبىرجاقتى ساياساتىن جالعاستىرا بەرەتىنى انىق. ال، پالەستينا جانە اراب ديپلوماتياسى تاياۋ شىعىس بەيبىتشىلىك ۇدەرىسى بويىنشا بۇۇ اياسىندا حالىقارالىق كونفەرەنسيا ۇيىمداستىرۋعا جانە بۇرىنعى حالىقارالىق كۆارتەتتەن كەڭىرەك دەلدالدار توبىن قۇرۋعا تىرىسادى.
مەيرام مۇقىش، حالىقارالىق ساراپشى
