الماتى قالاسىنداعى دوستىق ۇيىندە جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شارالار اياسىندا «جەڭىستىڭ ەستەلىگى: ۇرپاقتار مەن حالىقتار بىرلىگى» اتتى قازاقستان-رەسەي كونفەرەنسياسى ءوتتى.
كونفەرەنسيا جۇمىسىنا ق ر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ابزال نۇكەنوۆ، ق ر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆا، رەسەي فەدەراسياسى پرەزيدەنتىنىڭ شەت ەلدەرمەن ايماقارالىق جانە مادەني بايلانىستار جونىندەگى باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى انتون رىباكوۆ، رەسەي فەدەراسياسىنىڭ جاستار ءىسى جونىندەگى فەدەرالدىق اگەنتتىگى باسشىسى گريگوريي گۋروۆ، ەكى ەلدىڭ عالىمدارى مەن ساراپشىلارى، سونداي-اق بەلسەندى جاستار قاتىستى.
كونفەرەنسيا مەرەيتويلىق داتاعا ارنالعان قازاقستان مەن رەسەيدىڭ بىرلەسكەن ءىس-شارالارىنىڭ باستاۋى بولدى.
جيىندا ايدا بالايەۆا قاتىسۋشىلاردى كەلە جاتقان جەڭىس كۇنىمەن قۇتتىقتاپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جىلى لەبىزىن جەتكىزدى. سونداي-اق، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ءسوزىن كەلتىردى.
«قازاقستان ادامزاتتىڭ ورتاق جەڭىسىنە، جەر بەتىندە ادىلدىك پەن بوستاندىقتىڭ سالتانات قۇرۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. اعا بۋىننىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندەگى ەرلىگى مەن ەڭبەگى وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن قايسارلىقتىڭ، جانقيارلىقتىڭ جانە وتانشىلدىقتىڭ وزىق ۇلگىسى بولىپ قالاتىنى ءسوزسىز. بۇگىندە ءبىز ۇلتىمىزدىڭ قاھارمان ۇل-قىزدارىنىڭ ارقاسىندا الاڭسىز ەڭبەك ەتىپ، ۇرپاق ءوسىرىپ، جارقىن بولاشاققا قادام باسىپ كەلەمىز. سول ءۇشىن ولارعا ماڭگى قارىزدارمىز. ەشكىم دە ەشقاشان ۇمىتىلمايدى!» – دەگەن ەدى پرەزيدەنت.
ايدا بالايەۆا قازاقستاندىقتاردىڭ جەڭىسكە قوسقان ۇلەسىنە كەڭىنەن توقتالىپ، سوعىسقا رەسپۋبليكاداعى ءاربىر بەسىنشىسى تۇرعىن قاتىسقانىن ايتتى.
ءاليا مولداعۇلوۆا، مانشۇك مامەتوۆا، تالعات بيگەلدينوۆ، باۋىرجان مومىش ۇلى، قاسىم قايسەنوۆ، لەونيد بەدا، راحىمجان قوشقاربايەۆ، ساعادات نۇرماعامبەتوۆ، سەرگەي لۋگانسكيي ەسىمدەرى جەڭىس تاريحىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلدى. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا 528 ادام يە بولدى.
ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەر پارتيزان قوزعالىستارىنا قاتىستى. قازاقستان تىلدا دا ەرەن ەرلىك كورسەتتى.
ۇلى وتان سوعىسى قازاق مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا دا سەرپىن بەردى، ونىڭ قۋاتى حالىقتى جۇمىلدىرۋ مەن كەڭەس جاۋىنگەرىنىڭ رۋحىن كوتەرۋگە باعىتتالدى.
«جەڭىس جولىندا بارلىعى – بولات قۇيۋشىدان باستاپ ەسەپشىگە دەيىن، ەتىكشىدەن مۇعالىمگە دەيىن ۇلكەن-كىشى تۇگەل تالماي ەڭبەك ەتتى. مادەنيەت سالاسى دا ەرەكشە ءرول اتقاردى. سوعىس اۋىرتپالىعى مەن تاپشىلىعى كەزىندە ونەرگە ورىن جوقتاي كورىنۋى مۇمكىن ەد». ءبىراق ولاي بولمادى! مەملەكەت تەك قولداپ قويماي، مادەنيەتتى حالىق اراسىنا تاراتۋدى ماقساتتى تۇردە جۇرگىزدى، ونىڭ پاسسيونارلىق قۋاتىن ۇلى جەڭىسكە جەتەلەيتىن قۇرال رەتىندە شەبەر پايدالاندى»، – دەدى ايدا بالايەۆا.
كەيىنىرەك ەسەپتەلگەندەي، سوعىس جىلدارى قازاقستاندىق كونسەرتتىك ۇيىمدار مايداندا، مايدان شەبىندە، گوسپيتالدەردە 36 525 رەت ونەر كورسەتكەن. بۇل كەزدە رەسپۋبليكاعا ەۆاكۋاسيالانعان كينوستۋديالاردىڭ بازاسىندا وتاندىق كينەماتوگرافيا دامىپ جاتتى. وسى جىلدارى قالىپتاسقان قازاقستاندىق ماماندار كەيىن قازاق كينوسىنىڭ نەگىزىن قالادى.
«ايتا كەتەرلىگى، 1943 جىلى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا رەجيسسەر ەفيم اروننىڭ «بەلايا روزا» ءفيلمى ءتۇسىرىلدى، وندا جارالى وفيسەردىڭ ءرولىن شاكەن ايمانوۆ سومدادى. بۇگىندە «قازاقفيلم» وسى اڭىزعا اينالعان اكتەر ءارى رەجيسسەر ەسىمىن يەلەنىپ وتىر. رەسەي مەن قازاقستان كينەماتوگرافيستەرىنىڭ شىعارماشىلىق پروسەسكە بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋى ۇلتتىق كينويندۋستريامىزدىڭ نەگىزىن قالادى»، – دەپ اتاپ ءوتتى ا. بالايەۆا.
ول جىلدارى تەك كينەماتوگرافيادا عانا ەمەس، باسقا سالالاردا دا كوپتەگەن تۋىندىلار دۇنيەگە كەلدى. سوعىس پوەزياسىنىڭ جاۋھارى – قازاق اقىنى جامبىلدىڭ قورشاۋداعى لەنينگرادقا ارناعان حاتى – «لەنينگرادتىق ورەنىم!» اتتى ولەڭى.
وتانداستارىمىزدىڭ ەرلىگى قازاق مادەنيەت قايراتكەرلەرىنە شابىت بەردى. ءدال وسى سوعىس جىلدارى، 1944 جىلى كومپوزيتورلار مۇقان تولەبايەۆ، ەۆگەنيي برۋسيلوۆسكيي جانە لاتيف حاميدي قازاق كسر-ىنىڭ العاشقى مەملەكەتتىك گيمنىن جازدى. سونىمەن قاتار، سوعىس جىلدارى قازاقتىڭ ءداستۇرلى فولكلورلىق جانرى – ايتىس قايتا جاڭعىردى.
كونفەرەنسيا باعدارلاماسى «جەڭىستىڭ ەستەلىگى: ۇرپاقتار مەن مادەنيەتتەر اراسىنداعى كوپىر»، «جەڭىس ەستەلىگىن ساقتاۋعا ارنالعان جاستار قوزعالىستارى» جانە «ورتاق تاريحتى نىعايتۋعا باعىتتالعان زاماناۋي جوبالار» ءۇش پانەلدىك سەسسيادان تۇردى.
مەرەيتوي قارساڭىندا تاراپتار اكسيالار، فورۋمدار، مادەني شارالار سەكىلدى ءبىرقاتار بىرلەسكەن جوبالاردى جوسپارلاپ وتىر.
كونفەرەنسيا اياسىندا 2025 جىلعا ارنالعان قازاقستان-رەسەي گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىعى سالاسىنداعى ءىس-شارالار جوسپارىنا قول قويىلدى.
