Валюта бағамы
  • USD -

    495.5
  • EUR -

    542.5
  • RUB -

    5.09
РЕСЕЙ ҚАЗАҚСТАНҒА 11,6 МЫҢ ГЕКТАР ЖЕРДІ ҚАЙТАРАДЫ
18 желтоқсан 2019
РЕСЕЙ ҚАЗАҚСТАНҒА 11,6 МЫҢ ГЕКТАР ЖЕРДІ ҚАЙТАРАДЫ

Парламент Сенаты отырысында «Байқоңыр» кешенін жалға беру шартына өзгерістер енгізу мәселелері қаралды. Атап айтқанда, 1994 жылдың 10 желтоқсанында Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы «Байқоңыр» кешенін жалға беру шартына өзгеріс енгізу туралы хаттама ратификацияланды.

Сенат баспасөз қызметінің ақпараты бойынша, 2017 жылғы 9 қарашада Челябинск қаласында жасалған хаттама Ресей Федерациясы жалға алған жалпы алаңы 11,6 мың гектар жер учаскелерін Қазақстан Республикасына қайтаруды көздейді. Ауыл шаруашылығы министрінің бірінші орынбасары Айдарбек Сапаров атап өткендей, жалға беруден 4 жер учаскесі шығарылады. Оның сөзінше, қайтарылатын жер учаскелері «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» халықаралық транзиттік дәлізін, Алматы-Мәскеу теміржолын салу және «Бейнеу-Шымкент» газ құбырының желілік бөлігі мен Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Төретам ауылын дамыту үшін қайта бөлінеді.

 

Суреттер parlam.kz сайтынан алынды.

 

 

RELATED NEWS
ИНГУШЕТИЯ МЕН ШЕШЕНСТАН АРАСЫНДАҒЫ ЖЕР ДАУЫ
04 қаңтар 2019
ИНГУШЕТИЯ МЕН ШЕШЕНСТАН АРАСЫНДАҒЫ ЖЕР ДАУЫ

Ең алдымен ингуштар мен шешендердің солтүстік Кавказ аймағында ежелден бері қатар өмір сүріп жатқан туысқан халықтар екендігін айта кетуіміз керек. Шартты түрде ғалымдар тарапынан «вайнах» деп аталатын бұл халықтар тарихта мықты мемлекеттер құрмаған. Көбінесе Дешті Қыпшақтағы көшпенділердің құрған мемлекеттеріне бағынған. Мысалға, Хазар хандығы, Алтын Орда мемлекеттерінің қарамағында өмір сүрген. Алтын Орданың Исламдануымен бірге ингуштар мен шешендер 15-16 ғасырларда Ислам дінін қабылдаған. Бұл халықтардың XVIII ғасырда Иранға бағынуына қарамастан, ингуштар мен шешендер толықтай сүнни ханафи мазхабын ұстанып келеді.

XIX ғасырда аймақты жаулаған Ресей бұл жерде Тер облысын (Терская область) және оның ішінде Ингуш округі мен Шешен округін құрады. 1860-1920 жылдары болған облыстың орнына 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін «Тау Автономиялық Кеңес Социалисттік Республикасы» (Горская АССР) құрылады. Бұл жаңа мемлекетте Ингуш округі мен Шешен округі аудан деңгейінде болады. 1924 жылы екі округ «автономиялық облыс» деңгейінде Ресей Кеңес Социалисттік Республикасының құрамына енеді. Ингуш автономиялық облысының орталығы Владикавказ қаласы, ал Шешен автономиялық облысының орталығы Грозный қаласы болып белгіленеді. 1934 жылы екі облыс қосылып, «Шешен-Ингуш автономиялық облысы» болып бірігеді. Облыстың астанасы Грозный болады. Ал 1936 жылы облыс статусы республика статусына көтеріліп, Шешен-Ингуш АССР-не айналады.   

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде нацистік Германия күштері Кавказға жақындағаны белгілі. Кеңес өкіметі бұл кезеңде ингуштар пен шешендерді немістермен ынтымақтастық құрды деп айыптап, 1944 жылы оларды  Қазақстан мен Қырғызстанға жер аударады. Шешен-Ингуш АССР-і жерлері Ставропол аймағы мен Дағыстан арасында үлестіріледі. Алайда, Сталин қайтыс болғаннан кейін, 1957 жылы Шешен-Ингуш Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы (Шешен-Ингуш АССР) қайта құрылады. Жер аударылған халық елдеріне қайтып оралады. 1970-жылдары екі халық есін жиып, ұлттық сана-сезімі көтеріледі.

1980 жылдары Михаил Горбачевтің ашықтық саясаты арқасында Кавказда ұлтшылдық қозғалыстары алдыңғы қатарға шықты. 1990 жылдың 27-қарашасында Шешен-Ингуш АССР Жоғарғы Кеңесі шешен-ингуш республикасының мемлекеттік егемендігі туралы декларация қабылдап, республика атындағы «автономиялық» сөзін алып тастайды. Бұл декларация республиканың тәуелсіздігін жариялауға негіз болады. Алайда, Кеңес Одағы ыдырау барысында ингуштар мен шешендердің Мәскеуге деген көзқарасы әр түрлі болды.

1991 жылы Жохар Дудаевтың басшылығымен Шешенстанның тәуелсіздігі үшін соғыс бастағаннан кейін ингуш-шешен ортақ мемлекеті ыдыраған болатын. 1991 жылдың 30-қарашасында ингуштар Ресей Федерациясының аумағында өз мемлекеттіктерін қалпына келтіріп, Ингуш Республикасын құру туралы референдум өткізді. Референдумға қатысқан ингуштардың 97,4%-ы Ресей Федерациясына қарасты Ингушетия Республикасын құруды қолдады. 1992 жылғы 4-маусымдағы Ингушетия Республикасының құрылған күні болып саналады. Магас қаласы жаңа республиканың астанасына айналды. Осылайша, ингуш-шешен ортақ мемлекеті екіге бөлінгендіктен екі ел арасында шекара мәселесі туындады.

Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін екі республика басшылықтары шекара мәселесін екі рет шешуге тырысты. 1990 жылы екі арадағы әкімшілік шекара республикалық шекара ретінде қабылданды. Алайда шекара аймағындағы Сунжа ауданында келіспеушіліктер болды. Бұл мәселені шешу үшін 1993 жылы Ингушетия президенті Руслан Аушевпен Шешенстанның іс жүзіндегі басшысы Дудаев келісімшартқа қол қойды. Осы келісімге сәйкес, Серноводск және Ассиновская елді мекендерінен басқа Сунжа ауданы түгелдей Ингушетияға берілді.

Шекаралық дау 2005 жылы Рамзан Қадыровтың шекара бөлісудің әділетсіз болғандығы туралы мәлімдемесінен кейін қайта өршіді. 2009 жылы шекара мәселесін шешу үшін арнайы комиссия құрылды және 1990 жылғы шекараны қорғау туралы шешім қабылдады. Бірақ та 2013 жылдың қаңтарында Рамзан Қадыров Ингушетияның Сунжа ауданында бірнеше елді мекендер Шешенстанның юрисдикциясында болуы керек деген заңға қол қойды. Бұл ингуш билігі мен халқының наразылығын тудырды. Шешендер мен ингуш арасындағы қақтығыс жағдайлары Сунжа аймағындағы Аршты ауылында жиі болып тұрды.

2018 жылы 30 тамызда шешен жағы даулы аймақта жол құрылысын бастады. Бұл жағдай әрине ингуштардың күмәнін арттырды. Ингуш тұрғындары жағдайды түсінуге тырысып жатқанда, 2018 жылдың 26 қыркүйегінде екі республика басшылары шекаралық келісімге қол қойды. Билік өкілдері даулы аймақтың теңдей бөлінгендігін мәлімдесе де, сарапшылар ингуш жағының 25 есе көп жерден айырылғанын айтып жатты.

Ингуштардың екі апта бойы ереуілге шығулары тек Ингушетия басшылығына ғана емес, Шешеністанды да алаңдатып отыр. Екі мемлекет басшылары жағдайды ушықтырмау үшін диалогты қайта бастады. Тіпті Шешенстанның президенті Рамзан Қадыров шекаралас аймақта тұратын ингуштармен жолығып, мәлімдемелерінде шектен шыққандық болса, кешірулерін сұрады. Осы оқиғаларды ескере отырып, Магаста ереуілшілер мен  билік 31 қазанға дейін наразылық шерулерін тоқтатуға келісті. Дағдарыстың қалай өрбитіндігін жуырда көреміз.

Қорыта айтқанда, Ингушетиядағы наразылықтар және Ингушетия мен Шешенстан арасындағы жер дауы жалпы аймақтың болашағы туралы маңызды белгілер беруде. Біріншіден, Кавказ аймағы дағдарыс аймағы болып қала беретінге ұқсайды. Екіншіден, Мәскеудің автономиялық республикалардың ана тілдерінде білім алуларына тыйым салу саясаты да сәтсіздікке ұшырауы мүмкін. Расында автономиялық республикалардың ұлттық санасы өте жоғары деңгейде. Бұл жағдайда қысқа және орта мерзімде болмаса да, ұзақ мерзімде Ресей Федерациясындағы республикалар Мәскеуден тәуелсіз болуы саясатын күшейте түсуі ықтимал.

 

Дінмұхаммед ӘМЕТБЕК, Халықаралық қатынастар бойынша PhD докторы, Түркиядағы «Анкара дағдарыс және саяси зерттеу орталығының» сарапшысы  

ИНГУШЕТИЯ МЕН ШЕШЕНСТАН АРАСЫНДАҒЫ ЖЕР ДАУЫ
29 қараша 2018
ИНГУШЕТИЯ МЕН ШЕШЕНСТАН АРАСЫНДАҒЫ ЖЕР ДАУЫ

Ең алдымен ингуштар мен шешендердің солтүстік Кавказ аймағында ежелден бері қатар өмір сүріп жатқан туысқан халықтар екендігін айта кетуіміз керек. Шартты түрде ғалымдар тарапынан «вайнах» деп аталатын бұл халықтар тарихта мықты мемлекеттер құрмаған. Көбінесе Дешті Қыпшақтағы көшпенділердің құрған мемлекеттеріне бағынған. Мысалға, Хазар хандығы, Алтын Орда мемлекеттерінің қарамағында өмір сүрген. Алтын Орданың Исламдануымен бірге ингуштар мен шешендер 15-16 ғасырларда Ислам дінін қабылдаған. Бұл халықтардың XVIII ғасырда Иранға бағынуына қарамастан, ингуштар мен шешендер толықтай сүнни ханафи мазхабын ұстанып келеді.

XIX ғасырда аймақты жаулаған Ресей бұл жерде Тер облысын (Терская область) және оның ішінде Ингуш округі мен Шешен округін құрады. 1860-1920 жылдары болған облыстың орнына 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін «Тау Автономиялық Кеңес Социалисттік Республикасы» (Горская АССР) құрылады. Бұл жаңа мемлекетте Ингуш округі мен Шешен округі аудан деңгейінде болады. 1924 жылы екі округ «автономиялық облыс» деңгейінде Ресей Кеңес Социалисттік Республикасының құрамына енеді. Ингуш автономиялық облысының орталығы Владикавказ қаласы, ал Шешен автономиялық облысының орталығы Грозный қаласы болып белгіленеді. 1934 жылы екі облыс қосылып, «Шешен-Ингуш автономиялық облысы» болып бірігеді. Облыстың астанасы Грозный болады. Ал 1936 жылы облыс статусы республика статусына көтеріліп, Шешен-Ингуш АССР-не айналады.   

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде нацистік Германия күштері Кавказға жақындағаны белгілі. Кеңес өкіметі бұл кезеңде ингуштар пен шешендерді немістермен ынтымақтастық құрды деп айыптап, 1944 жылы оларды  Қазақстан мен Қырғызстанға жер аударады. Шешен-Ингуш АССР-і жерлері Ставропол аймағы мен Дағыстан арасында үлестіріледі. Алайда, Сталин қайтыс болғаннан кейін, 1957 жылы Шешен-Ингуш Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы (Шешен-Ингуш АССР) қайта құрылады. Жер аударылған халық елдеріне қайтып оралады. 1970-жылдары екі халық есін жиып, ұлттық сана-сезімі көтеріледі.

1980 жылдары Михаил Горбачевтің ашықтық саясаты арқасында Кавказда ұлтшылдық қозғалыстары алдыңғы қатарға шықты. 1990 жылдың 27-қарашасында Шешен-Ингуш АССР Жоғарғы Кеңесі шешен-ингуш республикасының мемлекеттік егемендігі туралы декларация қабылдап, республика атындағы «автономиялық» сөзін алып тастайды. Бұл декларация республиканың тәуелсіздігін жариялауға негіз болады. Алайда, Кеңес Одағы ыдырау барысында ингуштар мен шешендердің Мәскеуге деген көзқарасы әр түрлі болды.

1991 жылы Жохар Дудаевтың басшылығымен Шешенстанның тәуелсіздігі үшін соғыс бастағаннан кейін ингуш-шешен ортақ мемлекеті ыдыраған болатын. 1991 жылдың 30-қарашасында ингуштар Ресей Федерациясының аумағында өз мемлекеттіктерін қалпына келтіріп, Ингуш Республикасын құру туралы референдум өткізді. Референдумға қатысқан ингуштардың 97,4%-ы Ресей Федерациясына қарасты Ингушетия Республикасын құруды қолдады. 1992 жылғы 4-маусымдағы Ингушетия Республикасының құрылған күні болып саналады. Магас қаласы жаңа республиканың астанасына айналды. Осылайша, ингуш-шешен ортақ мемлекеті екіге бөлінгендіктен екі ел арасында шекара мәселесі туындады.

Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін екі республика басшылықтары шекара мәселесін екі рет шешуге тырысты. 1990 жылы екі арадағы әкімшілік шекара республикалық шекара ретінде қабылданды. Алайда шекара аймағындағы Сунжа ауданында келіспеушіліктер болды. Бұл мәселені шешу үшін 1993 жылы Ингушетия президенті Руслан Аушевпен Шешенстанның іс жүзіндегі басшысы Дудаев келісімшартқа қол қойды. Осы келісімге сәйкес, Серноводск және Ассиновская елді мекендерінен басқа Сунжа ауданы түгелдей Ингушетияға берілді.

Шекаралық дау 2005 жылы Рамзан Қадыровтың шекара бөлісудің әділетсіз болғандығы туралы мәлімдемесінен кейін қайта өршіді. 2009 жылы шекара мәселесін шешу үшін арнайы комиссия құрылды және 1990 жылғы шекараны қорғау туралы шешім қабылдады. Бірақ та 2013 жылдың қаңтарында Рамзан Қадыров Ингушетияның Сунжа ауданында бірнеше елді мекендер Шешенстанның юрисдикциясында болуы керек деген заңға қол қойды. Бұл ингуш билігі мен халқының наразылығын тудырды. Шешендер мен ингуш арасындағы қақтығыс жағдайлары Сунжа аймағындағы Аршты ауылында жиі болып тұрды.

2018 жылы 30 тамызда шешен жағы даулы аймақта жол құрылысын бастады. Бұл жағдай әрине ингуштардың күмәнін арттырды. Ингуш тұрғындары жағдайды түсінуге тырысып жатқанда, 2018 жылдың 26 қыркүйегінде екі республика басшылары шекаралық келісімге қол қойды. Билік өкілдері даулы аймақтың теңдей бөлінгендігін мәлімдесе де, сарапшылар ингуш жағының 25 есе көп жерден айырылғанын айтып жатты.

Ингуштардың екі апта бойы ереуілге шығулары тек Ингушетия басшылығына ғана емес, Шешеністанды да алаңдатып отыр. Екі мемлекет басшылары жағдайды ушықтырмау үшін диалогты қайта бастады. Тіпті Шешенстанның президенті Рамзан Қадыров шекаралас аймақта тұратын ингуштармен жолығып, мәлімдемелерінде шектен шыққандық болса, кешірулерін сұрады. Осы оқиғаларды ескере отырып, Магаста ереуілшілер мен  билік 31 қазанға дейін наразылық шерулерін тоқтатуға келісті. Дағдарыстың қалай өрбитіндігін жуырда көреміз.

Қорыта айтқанда, Ингушетиядағы наразылықтар және Ингушетия мен Шешенстан арасындағы жер дауы жалпы аймақтың болашағы туралы маңызды белгілер беруде. Біріншіден, Кавказ аймағы дағдарыс аймағы болып қала беретінге ұқсайды. Екіншіден, Мәскеудің автономиялық республикалардың ана тілдерінде білім алуларына тыйым салу саясаты да сәтсіздікке ұшырауы мүмкін. Расында автономиялық республикалардың ұлттық санасы өте жоғары деңгейде. Бұл жағдайда қысқа және орта мерзімде болмаса да, ұзақ мерзімде Ресей Федерациясындағы республикалар Мәскеуден тәуелсіз болуы саясатын күшейте түсуі ықтимал.

 

Дінмұхаммед ӘМЕТБЕК, Халықаралық қатынастар бойынша PhD докторы, Түркиядағы «Анкара дағдарыс және саяси зерттеу орталығының» сарапшысы  

КЕРЧЬТЕГІ КЕРІС
21 желтоқсан 2018
КЕРЧЬТЕГІ КЕРІС

Керчь бұғазы – Керчь, Тамань түбектері аралығындағы бұғаз. Қара және Азов теңіздерін жалғастырады. Ұзындығы 41 км, ені 4-15 км. Батыс жағасында ірі Керчь порты орналасқан. Осы порт пен Кавказ арасында кеме және тауар жүк паромдары қатынайды.

Тарихқа жүгінетін болсақ, кезінде ХVIII-XIX ғасырларда Осман империясы мен Ресей империясы арасында болған стратегиялық территорияларға байланысты соғыстар халықаралық қатынастар тарихшылары екі жақты қатынастарды реттеуге байланысты ұстанымдары  «Шығыс мәселесі» деген атпен танымал болатын. Сол кезеңдерде, Ресей империясы өзінің ыждаhаттық ұстанымын білдіре отырып, Қара теңіз арқылы Жерорта теңізіне шығу жолы ретіндегі пунктін сол Керчь бұғазын жаулап алу арқылы әскери-стратегиялық мақсаттарын жүзеге асырған болатын.

Қақтығыстың өзіне келетін болсақ, осы жылдың қараша айының соңында Ресейдің шекаралық қызметкерлері Керчь бұғазы маңында Украинаның әскери кемелеріне оқ жаудырған. Атыс кезінде украиналық 6 сарбаз жараланып, кеменің қозғалтқышы істен шыққан. Украина теңіз әскери қызметі аталған ұрыста кемелерді Ресей әскерилері күшпен басып алғандығын айтуда.

2018 жылдың 25-қарашасы күні украиналық үш әскери кеме Одессадан Мариупольге қарай бағыт алған. Алайда Керчь бұғазын басып өтуге рұқсат бермеген Ресей әскерилері, бірден оқ жаудырған. Басын даудан ала қашқан Ресей Федерациясы аталған кемелердің өтуі үшін арнайы рұқсат қағазы болмағандығын алға тартты. Бірақ, бірнеше рет өтініш жібергенін ескерткен украиналықтар, мұны қитұрқы әрекет болуы әбден мүмкін деген шешімге келіп отыр.

Ал Қазақстан Украина мен Ресей арасындағы дауды дипломатиялық жолмен шешуге кеңес берді. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің мүшелері Нью-Йоркте шұғыл жиналып, Керчь бұғазында болған оқиғаны талқылады. Сол отырысқа қатысқан біздің делегаттар Қазақстанның да ұстанымын жеткізді. «Қазақстан Қауіпсіздік кеңесінің мүшесі ретінде ашық диалогқа және халықаралық шиеленістің алдын алу үшін пікірталас өткізуге дайын екендігін білдірген болатын. Біздің делегация Украинаның да, Ресейдің де ұсынысын қолдайды. Себебі екі ел де Қазақстан үшін стратегиялық маңызды аймақтық акторлар. Тарихымыз ортақ. Сондықтан тараптарды оқ атуды тоқтатуға шақырамыз», – деді Қазақстанның БҰҰ жанындағы Қауіпсіздік кеңесі тұрақты өкілінің орынбасары Қанат Тұмыш.

Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері төтенше отырысқа Украинаның өтінішімен жиналды. Негізі, Ресей «мемлекеттік шекараның бұзылуына қатысты» кеңес өткізуді сұраған. Бірақ қатысушылар бұл ұсынысты қолдамады. Ресей шекарашылары Қара теңізде Украина әскери-теңіз күштерінің «Бердянск», «Никополь» және «Яны Капу» кемелерін тұтқындаған болатын. Кремль украиналық кемелер Ресейдің теңіздегі территориясын заңсыз кесіп өтті деп отыр.

Азов теңізіндегі төтенше жағдайға байланысты Петр Порошенко соғыс жағдайын жариялады. Ол 26 желтоқсанға дейін жалғасады. Ал ұсталған украиналық теңізшілерді Ресейдің қауіпсіздік қызметі тергеуде.

Владимир Путин болса, бұл жағдайды Украинада көктемде болатын президент сайлауы алдында Петр Порошенконың әдейі ұйымдастырған шуы деп бағалап отыр.

Атап өтетін жайт, Ресей президентінің БАҚ өкілдеріне берген сұхбаттарына контент-сараптама жасайтын болсақ, Владимир Путин орын алған қақтығыста Қара Теңізде болған оқиға деп сипаттайтындығын байқаймыз. Яғни, Ресей Федерациясы президенті жағдайды жалпылама түрде сипаттап, Ресейдің Қара Теңізде стратегиялық маңызға ие аймақтық беделді актор екендігін көрсеткісі келіп және басқа да аймақтық державаларға маңызды сабақ болсын деген іс-әрекетпен жариялап отырғандығын байқау аса қиын емес.

Осы ретте, «Қазақстан дипломатиясы қандай сабақ алу керек?» – деген заңды сұрақ туындайды. Тәуелсіздіктің нышаны мен шекараның мызғымастығы аталып өткен Қазақстан Республикасының көпвекторлы сыртқы саясаты өзінің жемісін беріп келеді. Бұл Қазақстан Республикасының 2014-2020 жылдарға арналған сыртқы саясат тұжырымдамасы аясында іске асырылып келеді. Осы тұжырымдамаға сәйкес, халықаралық қатынастарда жаңадан пайда болған сын-қатерлерге төтеп беру мақсатында, еліміздің шекаралық қызметін одан әрі бекітуге байланысты іс-шаралар өткізуін және қоғамды назарда ұстауды қажет етеді.

 

Сәкен МҰҚАНҰЛЫ, халықаралық қатынастар PhD докторы

Тақырып авторы: Әлімжан САБЫРЖАНҰЛЫ

Біз туралы
ulys.kz — ақпараттық, сараптамалық және танымдық бағыттағы материалдарды береді.
 
Мультимедиялық жоба заман талабына сай жасалған. Қазақстанның ақпараттық нарығын сапалы
контентпен қамтамасыз етуге үлес қосуға бағытталған. Мұндағы сараптамалық, танымдық
мақалалар сан саланы қамтиды. Геостратегия, геоэкономика, геосаясат, халықаралық
қатынастар мен елдің ішкі-сыртқы саясаты, экономика, жаһанда болып жатқан тектоникалық
өзгерістер мен тренд тақырыптар ұлттық мүдде тұрғысынан терең талданып қазақ
оқырмандарына жеткізіледі. Орталық Азия мен Түркі әлеміне ерекше көңіл бөлінеді.