Валюта бағамы
  • USD -

    528.3
  • EUR -

    611.5
  • RUB -

    6.55
Қазақстанда зейнетақы мен жәрдемақы көлемі 10 пайызға өседі
31 наурыз 2020
Қазақстанда зейнетақы мен жәрдемақы көлемі 10 пайызға өседі

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев қазақстандықтарға мәлімдеме жасады. Ulys Ақордаға сілтеме жасай отырып, мәлімдеменің толық мәтінін жариялайды.

 

***

 

Құрметті отандастар!

 

Қазір бүкіл әлем бұрын-соңды болмаған күрделі жағдаймен бетпе-бет келіп отыр.

Коронавирус індеті дүние жүзін жайлап барады.

Бүгінде 177 мемлекетте 800 мыңға жуық адам осы дертке шалдықты.

Оны жұқтырғандар саны күннен-күнге артуда.

Біз төтенше жағдай жариялап, Қазақстанда вирустың жаппай таралуына жол бермедік.

Соның арқасында ахуалды бақылауда ұстап отырмыз.

Халқы Қазақстанмен шамалас кейбір елдерде коронавирусқа шалдыққандар ондаған есе көп.

Мен елорда мен Алматыда ғана емес, еліміздің барлық өңірінде карантинді күшейтуді тапсырдым.

Барша қазақстандықтарға сабыр сақтап, түсіністік танытқаны үшін алғысымды айтамын.

Біз дүрбелең тудыруға жол бермейміз.

Дәл осы кезде халық мемлекетке қолдау көрсетуі керек.

Бұл – аса маңызды.

Коронавирус – батпандап кіріп, мысқалдап шығатын қауіпті дерт.

Дегенмен, біз індетке шалдыққан адамдарға барлық қажетті көмекті көрсетеміз.

Бүгінде бүкіл еліміз дәрігерлер мен медицина қызметкерлерінің қайсарлығына тәнті болуда.

Олар – адам өміріне араша түсіп жатқан бүгінгі күннің батырлары.

Сондықтан, пандемияға қарсы күрестің алдыңғы легінде жүргендерге қосымша қолдау көрсету жөнінде шешім қабылдадым.

Дәрігерлерге және медицина қызметкерлеріне 3 ай бойы қосымша үстеме ақы төленеді.

Медицина қызметкерлерінің өмірін сақтандыру мәселесі де шешімін тапты.

Әрине, ақ халатты абзал жандар бұдан да зор қолдауға лайық.

Төтенше жағдай режимінің қашанда экономикалық және әлеуметтік салдары болады.

Біз үшін азаматтардың денсаулығымен қатар олардың өз табысынан айырылмауы да маңызды.

Мен бұған дейін Дағдарысқа қарсы алғашқы шаралар топтамасын жарияладым.

Жағдайдың ушыға түскенін ескеріп, азаматтарға және бизнеске одан әрі қолдау көрсету жөнінде мынадай қосымша шешімдер қабылдадым.

Инфляцияның артуына байланысты зейнетақы, мемлекеттік жәрдемақы және атаулы әлеуметтік көмек мөлшерін 10 пайызға индексациялауды тапсырдым.

Осыған орай, аталған санаттағы азаматтардың табысын арттыру үшін мемлекет тарапынан 200 миллиард теңгеден астам қаражат бөлінеді.

Табысынан айырылған азаматтарға ең төменгі жалақы мөлшерінде қолдау көрсеттік.

Енді, 42500 теңге көлеміндегі осы көмекті алатын азаматтардың санатын кеңейтуді тапсырамын.

Соған орай, бұл қолдауға өзін-өзі жұмыспен қамтығандар мен ресми тіркелмей жұмыс істейтіндер де ие болады. 

Бұл көмек белгіленген тәртіп бойынша шын мәнінде мұқтаж адамдарға ғана беріледі.

Жалпы, 3 миллионға жуық азаматымызға қолдау көрсетіледі.

Сонымен қатар, тұрмысқа қажетті заттар мен азық-түлікті тегін алатын азаматтардың қатары көбейеді.

Атап айтқанда, мұндай көмекті мүгедектер және жұмыссыз ретінде тіркелген азаматтар да иеленеді.  

Тегін азық-түлік сегіз жүз мыңнан астам адамға беріледі.

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі бойынша сақтандырылмаған азаматтардың медициналық көмек алу құқығын 1 сәуірден 1 шілдеге дейін ұзартуды тапсырамын.

Соған байланысты медициналық көмек азаматтарға бұрынғыдай қол жетімді болып қала береді.

Біз шағын және орта бизнеске қолдау көрсету үшін бұрын-соңды болмаған шараларды қолға алып отырмыз.

Кәсіпкерлерге көмек көрсетуіміз керек.

Өйткені, олар – экономикамыздың тірегі.

Әкімдіктер жергілікті кәсіпорындардың өнімін кем дегенде 6 ай бойы кепілді сатып алу тәртібін жолға қоюы керек.

Шағын және орта бизнес өкілдерін биылғы 1 қазанға дейін еңбекақы төлеу қорынан ұсталатын салықтан босатуды тапсырамын.

Мұндай қолдау сауда, көлік қызметі, қонақүй, туризм және басқа да салаларды қамтиды. 

Ауыл шаруашылығымен айналысатын кәсіпкерлерге де қолдау көрсетіледі.

Атап айтқанда, бюджеттен 70 миллиард теңге бөлінеді.

Көктемгі егіс науқаны үшін «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы арқылы қосымша 100 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.

Ең алдымен, шағын және орта шаруа қожалықтарына қолдау көрсеткен жөн.

Сонымен қатар, Үкіметке жанармайдың нарықтық бағасын он бес пайызға арзандатып, 165 теңгеге дейін төмендету міндеті жүктелді.

Осыны қамтамасыз ету үшін 390 мың тонна жанармай жеңілдікпен сатылатын болады.

Жалпы, осы айтылған шаралар қазіргідей күрделі кезеңде азаматтар мен отандық бизнесті қолдау үшін керек.

Мұның барлығы коронавирус індетінің залалын тезірек жоюға әсер етеді деп сенемін!

Дорогие соотечественники!

 

Положение в мире остается сложным. Инфицировано почти 800 тысяч человек в 177 странах. Динамика заболеваний растет ежедневно, по всей видимости, приближаясь к своему пику.

Вирус проверяет на прочность все государства.

Казахстан одним из первых принял необходимые меры. Благодаря введению режима чрезвычайного положения нам удалось предотвратить неконтролируемое распространение вируса.

Без этого количество инфицированных могло быть в разы больше.

По моему поручению усилены карантинные меры не только в столице и в Алматы, но и во всех регионах страны.

Благодарю всех казахстанцев за понимание, спокойствие и выдержку.

Мы не допустим паники, и в этом граждане должны поддержать государство. Сейчас это важно как никогда.

Сегодня вся страна восхищается мужеством и стойкостью казахстанских врачей и медработников. Они настоящие герои, которые спасают жизни.

Мной принято решение о дополнительных мерах поддержки тех, кто находится на передовой борьбы с пандемией.

Думаю, сегодня это самое малое, что мы можем сделать для наших медиков.

Отдельной благодарности  заслуживают и сотрудники полиции, а также военнослужащие.

К сожалению, работа и жизнь в режиме ЧП всегда приводит к значительным экономическим и социальным издержкам.

Многие казахстанцы сегодня сталкиваются с большими трудностями. Мы это прекрасно понимаем.

Правительство и акимы уже приступили к реализации первого пакета антикризисных мер.

Понимая остроту ситуации, мной принято решение о дальнейших шагах по поддержке граждан и бизнеса.

Первое. Поручаю проиндексировать пенсии и государственные пособия, включая адресную социальную помощь, на 10% в годовом выражении.

Это означает увеличение доходов соответствующих категорий наших граждан на общую сумму более 200 миллиардов тенге.

ВтороеПоручаю расширить охват дополнительными социальными выплатами в размере одной минимальной заработной платы, о чем я говорил 23 марта.

Считаю, что эти деньги – 42500 тенге – должны получать не только те, кто ранее имел официальную работу и зарплату. Нужно помочь нашим гражданам, которые являлись и являются самозанятыми или работали неофициально.

Для этого им достаточно формализовать свой статус, после чего на весь период ЧП они начнут получать ежемесячную соцвыплату от государства.

Высказываются обоснованные опасения, что некоторые граждане, имея достаточные неофициальные доходы, все равно будут оформляться для получения этой выплаты.

С подобной ситуацией мы, если помните, уже сталкивались.

Но из-за отдельных несознательных людей мы не можем ставить под удар сотни тысяч действительно нуждающихся сограждан.

В целом меры, высказанные мной 23 марта и сегодня, охватят порядка 3 миллионов наших граждан.

ТретьеПоручаю продлить с 1 апреля до 1 июля право незастрахованных граждан получать медицинскую помощь в системе обязательного социального медицинского страхования.

На этот период обслуживание граждан в медучреждениях должно осуществляться в полном объеме, независимо от статуса участника ОСМС.

ЧетвертоеНеобходимо расширить перечень категорий граждан, которым должны предоставляться бесплатные продуктово-бытовые наборы.

Такой пакет помощи должен быть дополнительно предоставлен инвалидам 1-й, 2-й, 3-й группдетям-инвалидам и официально зарегистрированным безработным.

Это мера охватит более 800 тысяч человек.

Причем нужно утвердить минимальный размер таких наборов в натуральном выражении.

Важно задействовать местный малый и средний бизнес для производства и доставки.

Правительству необходимо привлечь отечественные IT-компании для разработки платформы, которая позволит обеспечить эффективный механизм мониторинга целевого расходования средств социальной поддержки.

В дальнейшем нужно постепенно перейти от натуральных наборов к перечислению средств для самостоятельного выбора и покупки.

Пятое. Крайне важно своевременно провести весенне-полевые работы.

70 миллиардов тенге будет выделено из бюджета и доведено до фермеров через АО «Аграрная кредитная корпорация». Ставка для конечных заемщиков не будет превышать 5%.

Поручаю направить дополнительно 100 миллиардов на эти цели в рамках программы «Экономика простых вещей». Конечная ставка в рамках этой программы была унифицирована по всем отраслям и составляет 6%.

В первую очередь необходимо поддержать мелкие и средние крестьянские хозяйства.

Кроме того, ставлю Правительству задачу по удешевлению цены дизтоплива для сельхозпроизводителей до 165 тенге за литр или на 15% от рыночной цены.

Для этого будет выделено около 390 тысяч тонн дизтоплива по льготной цене.

Подчеркну, что удешевленное топливо должно дойти до конечных получателей – фермеров.

Работа т.н. «операторов», через которых идет снабжение, должна быть абсолютно прозрачна.

Правительство и Генеральная прокуратура должны обеспечить соответствующий надзор и контроль в регионах.

Есть ряд проблем, которые усложняются в условиях карантина – оформление залогового имущества в ЦОНах, нотариальное заверение, приобретение запасных частей и т.п.

Поэтому вопросы весенне-полевых работ должны быть на особом контроле у Правительства и акиматов.

С точки зрения продовольственной безопасности сейчас критически важен каждый день.

ШестоеИз-за введенных карантинных мер вокруг столицы, городов Алматы и Шымкент наблюдается избыток трудоспособного населения, прежде всего, молодежи.

Правительству и акимам в рамках «Дорожной карты занятости» следует незамедлительно начать конкретные проекты именно в упомянутых регионах.

У людей должен быть источник заработка, чтобы они не сидели у закрытых шлагбаумов без средств к существованию.

Гражданам, которые готовы выехать на работу в рамках «Дорожной карты занятости», будут предоставлены «подъемные» в размере 2 МЗП или 85000 тенге сразу же после прибытия к месту работы.

Не взамен, а в дополнение к регулярной заработной плате.

Будут развернуты мобильные рекрутские пункты, в рамках которых акиматы проведут разъяснительную работу, экспресс-тестирование на коронавирус, сбор и транспортировку работников до места новой работы.

И конечно, всех занятых по «Дорожной карте бизнеса» работодатели обязаны обеспечить достойными условиями труда и средствами защиты.

Седьмое. Ранее я уже обнародовал меры, направленные на поддержку МСБ. Это и налоговые преференции, и отсрочки по платежам по займам, и многое другое.

Что касается предложений представителей малого и среднего бизнеса.

Большое количество из них поддержано и уже реализуется госорганами. Это касается расширения видов деятельности, признаваемых приоритетными для целей господдержки, снижения и унификации ставки кредита, увеличения объема государственных гарантий.

Агентство по финансовому регулированию работает с банками и другими финорганизациями по вопросу отсрочки и реструктуризации платежей по кредитам МСБ.

Хочу отдельно остановиться на данном вопросе.

Многие предприниматели просят приказать банкам не начислять проценты на кредиты за период ЧП.

Следует понимать, что для банков это упущенная выгода, убыток. Банки тоже неотъемлемая часть нашей экономики.

Поэтому я вновь обращаюсь к банкам второго уровня проявить конструктивизм, гражданскую ответственность и солидарность.

В трудные для банков моменты государство оказало им значительную помощь. Сейчас от вас нужна поддержка населению и отечественному бизнесу.

Вместе с тем, при необходимости государством могут быть предприняты дополнительные директивные меры.

В целом в случае дальнейшего ухудшения ситуации Правительство и финансовые регуляторы примут меры по решению данного вопроса.

Далее. Наши предприниматели нуждаются в дополнительной поддержке в части снижения налогового бремени. Это в особенности важно с точки зрения сохранения занятости и выплаты зарплат.

Поэтому для субъектов МСБ в наиболее пострадавших секторах экономики на 6 месяцев (с 1 апреля до 1 октября т.г.) отменяется начисление и уплата налогов и других платежей с фонда оплаты труда.

Эти сектора включают в себя: общественное питание, отдельные сектора торговли, транспортные услуги, консультационные услуги, IT-сектор, гостиничный бизнес, туризм и т.д.

Госкомиссия по ЧП утвердит окончательный перечень и будет актуализировать его по мере необходимости.

В обращении предпринимателей я также отметил просьбу о неначислении любых налогов на период кризисной ситуации.

По этому вопросу хотел бы отметить следующее.

Оперативное решение было принято, по моему поручению Правительство приостановило уплату всех налогов для МСБ на три месяца.

То есть на данный момент конструкция такова, что налоги в этот период платить не надо, но придется заплатить позднее.

Вместе с тем, мы внимательно изучаем ситуацию в экономике. В зависимости от того, какой она будет, мы примем окончательное решение.

Далее. Правительством ведется работа с партнерами по Евразийскому экономическому союзу в части обнуления ввозных пошлин для наиболее важного для нас импорта.

Решение по средствам индивидуальной защиты, сырью для их производства, вакцинам, наборам для диагностики уже принято.

Продолжается работа по снижению импортных пошлин по ряду продовольственных товаров, по которым мы не являемся самодостаточными.

Правительству следует обеспечить учет запросов отечественного бизнеса и ускорить данную работу.

Крайне важно также задействовать потенциал местного малого и среднего бизнеса.

Акиматы и Правительство (через «Государственную продовольственную корпорацию») должны наладить механизм гарантированного закупа продукции у отечественных сельхоз и перерабатывающих предприятий как минимум на 6 месяцев вперед, т.е. внедрить так называемый «форвардный закуп» или «покупку под урожай».

Предстоит определить четкий механизм интеграции предприятий по всей цепочке – от поля до прилавка и обеспечить их льготным кредитованием.

Бизнес, в свою очередь, должен взять на себя встречные обязательства по обеспечению объема производства, сохранению цен, поддержанию занятости и т.д.

Восьмое. Для реализации данного пакета мер поручаю Правительству и Национальному Банку задействовать все необходимые источники средств, включая Государственный фонд социального страхования, ресурсы и инструменты Национального Банка.

Средства Национального фонда, созданного нашим Первым Президентом – Елбасы, следует расходовать рационально.

В целях оперативного и точечного доведения средств до реальной экономики не стоит исключать возможность и прямого финансирования через государственные институты развития: «Байтерек», «Аграрная кредитная корпорация» и другие.

Данный механизм, наряду с другими преференциями, должен быть нацелен на помощь средним быстрорастущим компаниям с экспортной нацеленностью. Эти компании могут выступить нашими «локомотивами» и в посткризисный период.

Далее. С учетом объема финансовых ресурсов, масштабов антикризисных мер особую важность приобретают вопросы обеспечения целевого и эффективного расходования выделяемых средств, соблюдения принципов открытости и прозрачности при оказании поддержки гражданам и бизнесу.

Эта задача возлагается на Счетный комитет. Нужно подключить также к данной работе региональные ревизионные комиссии, общественные советы.

При этом следует учитывать особые условия чрезвычайного положения.

 

Дорогие казахстанцы!

 

Я понимаю, жизнь поставила каждого из нас в непростые условия.

Но эпидемия коронавируса – временное явление, и мы обязательно его победим.

Единство и сплоченность нашего общества придают нам сил и уверенности в том, что вместе мы преодолеем все трудности!

Отдельные слова поддержки адресуются больным коронавирусом. Не отчаивайтесь! При всей опасности эта болезнь не является абсолютно фатальной, от нее излечиваются. Мы, государство и общество, сделаем все возможное, чтобы помочь вам.

 

Құрметті отандастар!

 

Коронавирус індетіне байланысты баршамыз күрделі кезеңді өткеріп отырмыз.

Бірақ, бұл – уақытша қиындық.

Біз оны міндетті түрде жеңеміз!

Бүкіл әлем күресуде. Біз де бар күш-жігерімізді саламыз.

Біз, мемлекет және қоғам болып барша азаматтарымызға қолдау көрсетеміз, ешкімді көмексіз қалдырмаймыз.

Мұқтаж адамдарға қол ұшын береміз. 

Бұған ешқандай күмән болмауы керек.

Ең бастысы, шыдамдылық, төзімділік және жауапкершілік танытайық.

Біз – рухы асқақ, бірлігі бекем, еңсесі биік халықпыз.

Сондықтан, бұл сынақтан да сүрінбей өтіп, қиындықты бірге еңсереміз деп сенемін.

Басты тойларымыз әлі алда.

Төрт құбыламыз түгел болсын, ағайын!

Біз біргеміз!

 

RELATED NEWS
Сепаратизм үшін Петропавлда ерлі-зайыптылар 5 жылға сотталды
16 тамыз 2022
Сепаратизм үшін Петропавлда ерлі-зайыптылар 5 жылға сотталды

Петропавлда елдің бүтіндігін бұзуды насихаттап, ұлтаралық алауыздық тудырған ерлі-зайыптылар 5 жылға сотталды.

ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша департаментінің мәліметінше, Петропавл қалалық соты әлеуметтік желі арқылы ұлтаралық алауыздықты тудырған ерлі-зайыптыға қатысты қылмыстық істі қарап, үкім шығарды. Күйеуі мен әйелі енді алдағы 5 жылды қылмыстық-атқару жүйесінің орташа қауіпсіздіктегі мекемесінде өткізеді.

Былтыр желтоқсан айында Петропавл тұрғындары Ұлттық қауіпсіздік комитетінің СҚО бойынша департаментінің және СҚО Полиция департаментінің экстремизмге қарсы іс-қимыл басқармасы қызметкерлерінің көзіне түскен. Ерлі-зайыпты әлеуметтік желіде және YouTube арнасында Солтүстік Қазақстан облысын және Петропавлды Ресейдің құрамына беру қажеттігі жайында қайта-қайта жазып, айтып, осылайша елдің тұтастығын бұзуды насихаттады. Өңірдегі және жалпы елдегі түрлі ұлт өкілдері арасында, жалпы қоғамда ұлтараздық тудырды.

«Петропавл қалалық соты қылмыстық істі 20 мамыр күні қарады. Сепаратистік әрекеті бар қылмыстық іс бірнеше сот отырысында қаралды. Сотталушылардың кінәсі дәлелденді. Тиісті талдау жүргізілді. Істі Ұлттық қауіпсіздік комитеті тергеді. Осыған ұқсас қылмыстар 2018 жылы, 2019 жылы да қаралды. Онда да кінәлілер сотталды. Жалпы, ҚР Қылмыстық кодексінің 180-бабы 2-бөлігі бойынша 5 жылдан 10 жылға дейін жаза қарастырылған. Жазаны өтеудің басқа баламасы жоқ. Сондай-ақ, экстремистік қылмыс болғандықтан, шартты түрде мерзімінен бұрын босатылмайды», - дейді Петропавл қалалық сотының судьясы Алмас Жұмағазин.

 

inform.kz

МҰЗДЫҚТАРДЫҢ ЕРУІ — ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ СУ ПРОБЛЕМАСЫН  КҮРДЕЛЕНДІРЕДІ
09 сәуір 2019
МҰЗДЫҚТАРДЫҢ ЕРУІ — ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ СУ ПРОБЛЕМАСЫН КҮРДЕЛЕНДІРЕДІ

Соңғы кезде өзендерге ағатын құйылатын судың көлемі ұлғайды деп қуанатын адамдарды жиі көреміз. Алайда, мамандар бұған қайғарады. Себебі, мұздықтардың жылдам еруі салдарынан судың көлемі артуда. Орталық Азия аймағында Аралдың тартылуына қатысты, Әмудария мен Сырдарияның дұрыс, тиімді пайдаланбауы мен салада жаңа технологиялардың болмауынан тыс аймақта суға қатысты тағы бір проблема бар. Ол соңғы жылдары Тянь-Шянь мен Памир тауларындағы мұздықтардың жылдам ери бастауы. Оған климаттың жылынуы мен Аралдан ұшқан тұзды шаң-тозаң қатты әсер етуде.

Аралды Құтқару Халықаралық Қорының Қазақстандағы атқарушы директоры Болат Бекнияздың айтуынша, Сырдария мен Әмудария су келетін жағы біздің мұздықтар ғой. Оның көлемі азайып жатыр, кейбір жерде 50, кей жерде 40 % кеміген. Климаттың өзгеруіне байланысты негізгі судың көлемі азайып жатыр. Тәжікстан Республикасы Ғылым академиясы Су проблемалары, гидроэнергетика және экология институтының аға ғылыми қызметкері Бахром Мамадалиев, Ұсақ мұздықтар жоғалуда. Бұл судың азаюына әкеледі, бүкіл елдердегі өзен суларының экологиялық ахуалы нашарлайды. Соңы су ресурстарының жетіспеушілігі мен тапшылығына ұласады. Яғни  тұтас елді-мекендер сусыз қалып, халық арасында ауру-сырқау артады деген сөз.

Орталық Азия елдері таяу жылдары үлкен проблемаға айналатын осы мәселелерді қазірден шешуі тиіс. Алайда бірауыздық танытқаннан гөрі бас-басына би болуға асық. Тағы бір үлкен проблема — судың басындағы елдер тіпті өзендерді басы бүтін өз меншігі ретінде көруге көшкен.  БҰҰ-ның кеме жүрмейтін халықаралық су арналарын пайдалану құқығы туралы конвенциясының (Нью-Йорк, 1997 ж.) 5-бабының 2-тармағында «Судың бойындағы мемлекеттер халықаралық ағын суды әділетті және парасатты түрде пайдалануға, игеруге және қорғауға қатысады. Мұндай қатысуға, осы Конвенцияда қаралған суды пайдалану құқығы сондай-ақ оны қорғау мен игеру мәселесінде ынтымақтасуға қатысты міндеттер де жатады» деп тайға таңба басқандай жазылған. Түркия Республикасы Әлеуметтік инновация зерттеу орталығының үйлестірушісі, профессор  Жемал Зехир бұл мәселеге қатысты былай дейді:  «Трансшекаралық суларды халықаралық құқық су басындағы  елдердің басы бүтін өз меншігі ретінде қолдануына рұқсат бермейді. Бұл өте маңызды. Яғни Қазақстанға аққан Сырдария мен Әмударияны басқа мемлекеттер өз құқықтарын шектен асыра пайдаланып, басқара алмайды. Қазақстанның қажеттелігін ескеруі тиіс әрі келіссөз жасаулары керек. Аумағын басып өтетін үшін оларды қолдануларына хақтары бар, бірақ шектен асыра пайдалана алмайды». Тағы бір түркиялық ғалым Хасрет Чомак та, «1997 жылы шыққан БҰҰ-ның келісіміне сай, трансшекаралық және шекара маңы өзеннің басында отырған елдер су саясатына өзгеріс жасауда оны пайдаланатын өзге мемлекеттердің мүддесіне кесірі тию ықтималы жоғары болса, кем дегенде алты ай бұрын оларға хабар беріп, рұқсатын алуы тиіс. Судың бастауы бізден шығады, мен ойлағанымды істеймін, қалағанымша  қолданамын деген түсінік болмайды. Себебі халықаралық ұйымның құжаты осыны мұқият ескертеді» деді.

Расында да, табиғатта су мен жел адамдар сызған шекараларға мойынсұнбайды.  Бір елден екінші елге виза, паспорт алмастан емін-еркін өте береді. «Бұл су менікі» деуге ешбір мемлекеттің хақы жоқ. Әрине, қолдану құқына, қажеттіліктерін өтеу құқына ие. Алайда халықарлық құқық көршіңіздің де құқына зардап етпеңіз, қажет болғанда, оған да су бересіз дейді. Сондықтан біріге отырып келісу керек, мүмкіндік болса, ортақ су қоймаларын жасау керек. Энергия мәселесін де бірігіп шешу қажет.

Аралды Құтқару Халықаралық Қорының Қазақстандағы бөлімшесінің су ресуртары жөніндегі департаментінің басшысы Әмірхан Кеншімов, Екі конвенция бар. Біреуі 1992 жылы қол қойылған Хелсинки конвенциясы. Ол жақсы жұмыс істеп тұр. 45-тен астам ел мүше. Оның ішінде: біз де мүшеміз, Өзбекстан да мүше. Бірақ оны Қырғызстан мойындамай отыр, Тәжікстан мойындамай отыр. Содан кейін барып 1997 жылғы Нью-Йорк конвенциясы бар. Басында шарты болған 35 мемлекет мойындағаннан кейін күшіне енеді деп, былтыр күшіне енді. 35 мемлекет мойындады. Біз оған кірген жоқпыз, Өзбекстан оған кірген.

Мәселен, Қырғызстан «Қамбар Ата» су електр стансасын, Тәжікстан болса «Рогунды» салуға шетел инвесторларын іздеуде. Бірақ, мұндай жобаларға үшінші елдердің қаржы салуы қауіпті. Су мәселесін басқару үдересіне шетелдіктерді араластыру алаңдатпай қоймайды. Ертең ойынға айналдырып жүрмей ме? Сондықтан Орта Азия елдері су электр стансаларын бірігіп салуы керек. Қырғыз Республикасының Ауылшаруашылығы және мелиорация экс-министрі Чынгысбек Узакбаев, Бүгін инвесторлар керек деп жатамыз, бірақ шеттен келгендерден мен қорқамын. Ашық айтайын Қырғызстанда қазіргі кезде экономикалық аухал нашар. «Қамбар Ата-1» мен жоғары Нарын су электр стансаларын құруға Қытай екі алақанын ысқылап дайын отыр. Кел мен ақша берейін деп. Ал орыстар Ресей де  біздің ең жақын дос мемлекет. Олар да сұқтанып отыр. Ендігәрі Орта Азиядан шықпаймын деп Трамп та қатты айтып жатыр. Олар бұл аймақтан ешқашан шықпайды, өйткені олардың әрбірінің осы жерде өңірлік саясаты мен мүддесі бар.

Ал Түркиядағы «Hydropolitics association» халықаралық ұйымының президенті  Дурсун Йылдыздың көзқарасы: «Орта Азияда энергия мәселесін су проблемасымен қатар шешу қажет. Әйтпесе, тек судың жайын реттеу оңайға соқпайды. Себебі, Кеңес дәуірінде экономиканың су көп қолданылатын салалары дамытылды. Мысалы, Өзбекстанды суға аса мұқтаж тікелей егістікке тәуелді сала етті. Судың жоғары жағында орналасқан қырғыз бен тәжік энергиясы жоқ болған соң судан энергия алуға ұмтылса, керісінше суармалы алқабы көп төмендегі елдер суға мұқтаж болды».

Демек, судың басындағы елдердің де, соңындағы елдердің де мүддесі толық үйлесім табуы керек. Сонда ғана мәселе толық шешімін табады. Бұл үшін ортақ су банкін құру — тиімді жолдардың бірі. Қырғыз Республикасының Ауылшаруашылығы және мелиорация экс-министрі  Жумакадыр Акенеевтің пікірінше, Бірігіп су банкі түзілсе, ол банк Сауд Арабиясы сияқты қаржылы елдермен келіссөз жасап, сіздер су құбырын тартып  беріңіздер деу керек. Одан соң су құбыры арқылы өзімізден асқан суды оларға сатып, түскен ақшаны су мәселесін шешуге пайдалансақ болады. Аралды толтыруымыз керек, халқымыз жақсы су ішуі керек. Өйткені, денсаулығы жақсы адамның өмір сүруі ұзарады.

Су банкісін құру үшін әрбір елдің өзінің квотасы болады. Су энергетикалық ресуртарға кейбір жерлерде осы квоталарды алмастыру қажет. Құқықтық сұрақтарды реттеу жеке мәселесі тұрақты диалогты қажет етеді. Жылдың әр түрлі маусымында энергетикалық ресурстарды реттеу мен пайдалану тағы да осы мәселелер бойынша тұрақты жұмыс қажет етеді. Бұндай бастаманы 2003 жылы Қазақстанның тұңғыш  Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұсынған болатын. Ол суды жеткізіп беруші елдер мен тұтынушы елдер арасында диалог бола алатын су-энергетикалық консорциумын құруды бастама етіп көтерді. Бірақ Орталық Азия мемлекеттері  ол кезде дайын болмады деп есептеймін. Өйткені су мен энергетика бірге жүрсе, әр мемлекет одан пайда табады. Сол үшін оның бәрі бір консорциумның қолында болу керек. Гидроэнергетика, су мәселесі бәрі бір басқармада болу керек. Сонда әр мемлекет өз пайдасын көреді.

Қазір трансшекаралық су бассейндерінде қазір мынадай өткір мәселелер тұр: су ресурстарының азаюы, балық қорының азаюы, суармалы жер өнімділігінің күрт түсуі, биоресурстардың жоғалуы, мұздықтардың деградацияға ұшырауы, сел қауіпінің артуы мен шөлдердің ұлғаюы сонымен қатар өзен сағасындағы ормандардың деградацияға ұшырауы. Сондықтан трансшекаралық өзендер мәселесін бес мемлекет біріге отырып жуық арада жедел шешуі тиіс.

Әлемдегі су проблемаларын шешкен елдерге қарасақ, олардың ерекшеліктері Орта Азия мемлекеттерінде де бар. Ол ұқсас мәдениет. Еуропаға қарасақ та, Америка мен Канада арасындағы байланысты алсақ та, бір-бірлеріне ұқсас, тілі бір адамдар. Түбі де бір, мәдениеті де. Бір отбасының мүшесі сияқты. Орта Азия аймағындағылар Кеңес Одағы кезінде де бірге өмір сүрді. Сондықтан тарихи-мәдени байланыстар терең, діні бір, адамдары бір-біріне өте жақын. Мәселенің шешілмеуіне ешбір негіз жоқ. Бірақ аймақ көшбасшыларына саяси ерік-жігер керек. Олар бастарын бәйгеге тігуі тиіс.  Себебі, көршінің қажеттілігін өтесең ғана, сенің де мәселең шешімін табады.

«Судың тілін білген ұтады, судың тілін білмеген құртады». Аймақта     гидроэнергетикалық саясат шатқаяқтап тұр. Суды дұрыс бөлісіп, басқара алмағандықтан көп дүниеден ұтылып отырмыз. Мәселен, су-энергетикалық саясатындағы әріптестікке немқұрайлылықтың салдарынан Орта Азия елдері жылына 1,7 миллиард АҚШ долларынан айырылады. Яғни бұл аймақ елдері жалпы ішкі өнімінің 3 пайызы. Орталық Азия су энергетикасының біртұтас саясатсыз проблеманы шеше алмайды. Бұл тек аталған елдердегі өзара әріптестік арқасында ғана қол жететін дүние. Қазіргі кезде бұл мәселе пісіп жетілді. Су мәселесін шешетін де кезең жетті.

Өзбекстан басшысы, Қырғызстан басшысы ауысты. Орталық Азия басшыларының бір-бірімен байланысы артып, біраз проблемалар шешілді. Енді аймақ басшылары зардабы ауыр болатын су проблемасын жедел бірігіп, ақылдаса отырып қолға алуы тиіс. Әйтпесе, көп дүниеден кеш қаламыз.

 

 

Ержан ҚАЛЫМБАЙҰЛЫ, журналист

КЕЗЕКТЕН ТЫС ПРЕЗИДЕНТТІК САЙЛАУ БОЛМАЙДЫ
05 ақпан 2019
КЕЗЕКТЕН ТЫС ПРЕЗИДЕНТТІК САЙЛАУ БОЛМАЙДЫ

Н.Назарбаев: Конституцияға сәйкес Президент кезектен тыс сайлау өткізу жөнінде мәлімдеме жасауға құқылы, бірақ ондай жағдай бола қоймас. Сондықтан, тыныштық сақтап, күнделікті жұмыспен айналыса беру керек.

Бүгін Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Конституциялық Кеңеске өтініш білдіруіне қатысты мәлімдеме жасады. Мәлімдеменің мәтіні akorda.kz сайтында жарияланды.

Президенттің сөзінше, Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдаған 1995 жылдан бастап бүгінге дейін Конституциялық Кеңеске 220 өтініш жолданыпты. Соның  22-сін Президент жөнелтіпті.

«Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» заңға сәйкес, Конституциялық Кеңес Конституцияға ресми түсіндірме беруге құқылы. Заңнамада олқылықтардың орын алуы – болып тұратын жағдай. Мысалы, Конституцияда Президентті алмастыру жолдары айқындалмаған, сондай-ақ оның өз еркімен отставкаға кету жағдайы қарастырылмаған. Мұндай нормалар әлем елдері конституцияларының бәрінде бар. Бұл аспектілердің өзектілігі зор екенін ескеріп, мен Конституциялық Кеңестен осы ережені түсіндіруді сұрадым»,-дейді Н.Назарбаев. Сонымен қатар бүгінде қоғамды сайлау мәселесі мен транзит жайы қызықтыратынан тоқталған ол: «Бірақ, бұл тақырыпқа қатысты жұртты дүрліктірудің қажеті жоқ. Ата заңымызда, «Қазақстан Республикасының Президенті туралы» Конституциялық заңда сайлау өткізудің тәртібі мен уақыты, өкілеттіліктің аяқталу мерзімі анық жазылған. Конституцияға сәйкес Президент кезектен тыс сайлау өткізу жөнінде мәлімдеме жасауға құқылы, бірақ ондай жағдай бола қоймас. Сондықтан, тыныштық сақтап, күнделікті жұмыспен айналыса беру керек»,-деді.

Естеріңізде болса, Қазақстан Республикасы Президентінің ҚР Конституциялық Кеңесіне өтініш жолдағаны туралы Кеңестің сайтында ақпарат шыққан болатын. Онда «2019 жылғы 4 ақпанда Республиканың Конституциялық Кеңесі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Конституциясының 42-бабының 3-тармағына ресми түсіндірме беру туралы өтінішін конституциялық іс жүргізуге қабылдады. «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» Конституциялық заңына сәйкес, аталған өтінішті Конституциялық Кеңестің отырысында қарау үшін қажетті материалдарды дайындау жұмысы жүргізілуде», -деп жазылған еді хабарламада.

 

 

Біз туралы
ulys.kz — ақпараттық, сараптамалық және танымдық бағыттағы материалдарды береді.
 
Мультимедиялық жоба заман талабына сай жасалған. Қазақстанның ақпараттық нарығын сапалы
контентпен қамтамасыз етуге үлес қосуға бағытталған. Мұндағы сараптамалық, танымдық
мақалалар сан саланы қамтиды. Геостратегия, геоэкономика, геосаясат, халықаралық
қатынастар мен елдің ішкі-сыртқы саясаты, экономика, жаһанда болып жатқан тектоникалық
өзгерістер мен тренд тақырыптар ұлттық мүдде тұрғысынан терең талданып қазақ
оқырмандарына жеткізіледі. Орталық Азия мен Түркі әлеміне ерекше көңіл бөлінеді.