Валюта бағамы
  • USD -

    504.1
  • EUR -

    525
  • RUB -

    5.39
ЖЕР САТЫЛА МА?!
04 қаңтар 2019
ЖЕР САТЫЛА МА?!

«Жерді ұтымды пайдалану» деп аталатын секцияны белгілі қоғам қайраткері, Жер комиссиясының мүшесі Мұхтар Тайжан тізгіндеп отырды. Жиынға ауылшаруашылығының лауазымды өкілдері мен еліміздің барлық өңірінен келген отыздай қоғам белсендісі қатысты.   

- Жер мәселесі түбегейлі шешілмей, ауыл шаруашылығы тығырықтан шықпайды, жұрт та тыныш болмайды. Халықтың басым көпшілігінің талап-тілегі – «Жер сатылмасын, шетелдіктерге жалға берілмесін!». Жерді жеке меншікке беріп қажет емес, жалға беру – жеткілікті. 49 жыл - кез келген бизнес-жобаны жүзеге асыру үшін жеткілікті мерзім. Жер - мемлекеттің меншігінде болуы тиіс, ал фермерлер жерді жалға алып жұмыс істесін. Онда да Қазақстан азаматтар мен 100 пайыз қазақстандық компаниялар ғана. Сонда «Жер тек қана Қазақстан азаматтарына және тек қана жалға берілсін!», - деген халықтың талабы орындалады. Жер бос тұрмасын – бірыңғай аграрлық салық салынсын. Жер ұтымды игерілсін десек, спутник арқылы қадағалауды заңдастыру керек.

Бүгінгі таңда жерді игеру мәселесін - жергілікті әкімдіктер «қадағалап» отыр. Бұның нәтижесінде жер – латифундистердің қолында, көп жер игерілмей жатыр, ал жұмыс істеймін деген халық үшін бос жер жоқ, — деген қоғам қайраткері Мұхтар Болатханұлы негізгі 4 бағыт бойынша ұсыныс айтты.

  1. Жалға беру институтын енгізу

— Жерді жалға беру нарығы тек Қазақстан азаматтары мен 100% қазақстандық заңды тұлғаларға қолжетімді болуы тиіс. Және де бұл нарық электронды, яғни халыққа айқын әрі ашық болуы керек. Сонда ғана халықтың «жер ешкімге сатылмасын, тек қана қазақстандықтарға жалға берілсін» деген талабы орындалады.

- Жерді шетелдіктерге сатуға және жалға беруге мүлде болмайды;

- Ашық кадастр енгізу қажет. Жер нарығы электронды базада ашық, әрі айқын болуы керек;

- Жерді Қазақстан Республикасының азаматтарына жалға беру керек;

- Жерді 100% қазақстандық заңды тұлғаларға жалға беру керек. Яғни, шетелдік инвесторлар мен соакционерлері бар компанияларға жерді жалға беруге болмайды;

- Субарендаға тыйым салу керек. Жерді жалға алып, оны үшінші тарапқа пайдалануға беруге болмайды.

2.Бірыңғай жер салығын енгізу

Қазіргі таңда жерді жалға алған кезде оған салынатын салық мөлшері 1 гектарға 37 теңге екен. Ал жалға алған жерді игере бастағанда оған салынатын салық 37 теңгелік салыққа тағы 7 түрлі салық қосылады. Бұл жерді жалға алып, оны игеру тиімсіз деген сөз.

Мұхтар Болатханұлының айтуынша, осы күнге дейін шешімін таппай келе жатқан үлкен мәселенің бірі – бос жатқан жерлер. Латифундистер де жерді жалға алып, оны не өздері пайдаланбайды, өзге өзгеге мүмкіндік бермейді.

«Бұл мәселемен қалай күресуіміз керек? Салық жағынан алып қарасақ, жермен айналысу тиімсіз болып тұр. Керісінше, бос тұрғаны тиімді. Біз мұны өзгертуіміз керек. Жерді жалға алдың ба, жұмыс істе, салық төле. Жұмыс істесең де, істемесең де, салық тұрақты болуы тиіс. Сонда ғана бос жатқан жерлер азаяды», — деді ол.

Бірыңғай жер салығы не береді? Жерді жалға алған адам оны игерсе де, игермесе де бірыңғай салық төлеуі тиіс болады.

Ақпарат ретінде айта кетейік, Қазақстанда ауылшаруашылығы мақсатында пайлануға болатын жер көлемі шамамен 200 млн. гектарды қамтыса, қазір оның 100 млн. гектарға жуығы ғана қолданыста. Ал жеке меншіктегі 1 миллион 300 мың гектар жер бар екен. Бұл дегеніңіз 0,6 пайызды құрайды. Яғни, жалпы АШ мақсатындағы жердің 99,04 пайызы деген сөз.

3. Космо-мониторингті заңдастыру

Космо-мониторинг деген не? Бұл спутниктік мониторинг. Қазір жер мәселесіне келгенде бізде ашық кадастр жоқ. Яғни, ашық әм обьективті мәлімет жоқ. Бұл дегеніңіз бос тұрған жерді мемлекет меншігіне қайтаруды біршама кедергі келтіретін фактор.

«Сот та, әкімшіліктер де қағазға қарайды. Ал қағазды бәрібір адам, яғни бір шенеунік әзірлейді, дұрыс па?! Сондықтан бізге объективті, ашық мәлімет керек болып тұр. Мұндай мәліметті тек заманауи спутниктер бере алады. Олар NASA, AIRBUS, EСA. Ашық кадастрды екі жыл бойы талап етіп отырмыз. Өкінішке қарай, еш нәтиже жоқ. Ал мына спутниктік база ашық кадастрдан да күшті. Себебі, жер кімнің қолында ғана емес, оны қалай игеріп отыр, қанша субсидия бөлінді, қанша солярка алып отыр, мұның барлығы халыққа ашық болады. Меніңше, біз осы космомониторингті заңдастыруымыз керек. Сонда сот та, әкімшілік те бұл ақпаратты мойындауға міндетті болады», — деді ол.

 

4. Банктерде кепілде тұрған жер мәселесі

Мұхтар Тайжан форумға қатысып отырған мемлекеттік органдардан банкте кепілде тұрған бос жерлердің мәселесін шешуді өтінді.

«Өкінішке қарай, мұндай жерлер өте көп. Қаншама қоршап алынған жер бос тұр, халық та пайдалана алмайды. Президент айтпақшы, бұл жерлерге арамшөп өседі, қасындағы алқаптарға кесірін тигізеді. Сондықтан қазір осында Ұлттық банк, Жоғарғы сот, Бас прокуратураның өкілдері отыр, осы сұрақты мен соларға жолдаймын», — деді қоғам белсендісі.

Қазақстанда өте көп жер банктерде, кепілдікте тұр. Кепілдікте тұрған жерлердің несиесі жабылмағандықтан, ол жерлерді пайдалануға мүмкіндік жоқ. Сондықтан бұл жерлер – өлі жерлер санатына жатады. Әдетте, несиені алған заңды тұлға әлдеқашан банкрот болған немесе қазір бұл тұлға мүлдем жоқ. Кей жерлердің бос тұрғанына 15 жыл болған. Аталған мәселенің шешімі табылмаса, банкте кепілдікте тұрған жерлер тағы 50 жыл игерілмеуі - әбден ықтимал.

 

Нұрлан Сәдір, қоғам белсендісі:

- Негізі азаматтар кісінің емес, идеяның қасына топтасуы керек. Сондықтан, жоғарыда айтқан төрт ұсыныс та өзекті деп есептеймін.  Енді сол айтылған төрт ұсыныстың ең құрығанда біреуі жүзеге асатын болса үлкен нәтиже болар еді. Ал енді сіз болып, біз болып осы төрт ұсынысты да жүзеге асыратын болсақ, онда бұл шын мәтінде ауыз толтырып айтарлық жеңіс болар еді.

Бәріміздің де кіндігіміз жерге байланып тұр. Мұнай бүгін бар, ертең жоқ. Сондықтан пленум осы баяндамада көрсетілген жайт төңірегенде өрбіді және жер мәселесіне қатысты өз пікірім осы тезистермен үндесіп жатыр. Жалпы, осы форум барысында және оған дейін/кейін өткен ресми/бейресми отырыстарда өңір-аймақтардан келген белсенділердің басым көпшілігі баяндамада көтерілген мәселелерді қолдағандықтан, бұл тезистерді тек Мұхтар Болатханұлының ғана емес, жоғарыда айтылған белсенділердің ортақ позициясы деп те қарастыруға болады деп ойлаймын.

Бұған қоса полигон жерлері туралы пікір қоса кеткім келеді. Бізде Ресейдің, басқаның жалға алып отырған полигон жерлері бар. Соңғы уақтары осы жерлерді Қазақстанға қайтарып жатыр деген ақпараттар шықты. Дұрыс. Ал енді сол қайтарылған жерлер не мақсатта пайдаланылып жатыр? Ауылшаруашылығы мақсатында, әрине.

Ол үшін полигон болған жерді емдеу керек. Ол сөзсіз жерді жалға алып пайдаланған, мейлі ол Ресей болса Ресей, басқа болса басқаның есебінен жүргізілуі керек.

 

Марғұлан Сейсембаев, кәсіпкер:

- Бұл жерде мәселе өте дұрыс көтеріліп отыр деп есептеймін. Кез келген бизнес үшін 49 жыл жеткілікті уақыт. Ал екіншіден реестр бойынша қосымша ұсынысым бар еді. Барлық жер иелерінің электрондық тізімі керек.  Мұндай тізімді жасамасақ, мейлі космостан қарасақ та тәртіп болмайды.

Мына ұсынылған жобаға келсек, бұл реестрге әр адал фермер өз жерін кіргізеді. Ал біз қазір адал фермерлер туралы айтып отырған жоқпыз. Адал фермердің қолында жер болса, онда ешқандай мәселе де жоқ. Ал өзекті мәселе – ол латифундистер мен банктерде кепілдікте тұрған жерлер мәселесі.

Содан кейін, жер жеке меншікке берілмесін деген халықтың талабына толықтай келісемін.  Расында қазіргідей жемқорлық дендеп тұрған кезде жерді жеке меншікке беруге болмайды. Қазақстан азаматтарына да, шетелдіктерге де жерді жеке меншікке бермеуіміз керек.

Енді жердің жал нарығына келсек, жал нарығы керек бізге. Жер нарық айналымына кірмесе, ол жерде бизнес жүрмейді. Жер иелерін ауыстыру керек. Жер игерілуі керек.

Үшіншіден, біз жерге ұлттық сипатта қараймыз. Ол әрине, дұрыс. Сосын біз жерге үкіметтік мүддемен қараймыз. Ал енді бизнес жағынан ешкім қарамайды. Бизнесмендердің де мүддесі бар ғой, құқы бар. Біз оны да ескеруіміз керек.  Менің ойымша АШ жерлерін тек қана 100 пайыз Қазақстан азаматтарына жалға беретін болсақ, қалталы азаматтар жерге ақша салмайды. Қаржысы жоқтар жерді көтере алмайды.  АШ-дағы инвестициялық циклді айтар болсақ 9-10 жыл. Не ексеңіз де ол жерден пайда көру үшін кем дегенде 10 жыл жұмыс істеу керек.

Сондықтан біз мынадай шартқа көнуіміз керек. Жерді шетелдік инвесторға жалға беруге болады. Бірақ шарт бойынша шетелдік инвестор 49 пайыздан артық иелік етпеуі керек. Яғни, жердің 51 пайызы Қазақстан азаматында, ал шетелдік инвестор 49 пайыз иелік ететін болса, ондай компанияларға жалға беруге болады. Бұл менің жеке пікірім. Өйткені шетелдік инвестицияны тартпасақ, тағы болмайды.  Себебі, біз қазір АШ мақсатына тек қана Үкіметтің ақшасын тартып отырмыз.

 

Абзал Құспан, заңгер:

- Кейбір проблемалық мәселелерді көтере кеткім келеді. Ол барлық облыстарды бар заң бұзушылықтар. Жер заңнамаларының айналасындағы көптеген қитұрқылықтардың куәсімін, куәгерімін. БҚО-дан бір мысал келтірейін, Орал қаласы мен Зленов ауданының ортасында Асан деген ауыл бар. Сол ауылдың төңірегінде бірнеше гектар жер учаскесін облыстық мәслихаттың депутаты Владимир Асанов дейтін азамат ауылшаруашылығын дамытамын деп алды да, 10 сотықтан бөліп сатып жіберді. Қазір ол жерге үй салып тастаған. Біз «Абырой» ҚБ атынан прокуратураға арыз жазғанбыз. Қылмыстық құрам жоқ деп, жауып тастады. Мемлекеттен су тегінде АШ мақсатындағы жерді алады. 10 сотықтан бөліп, жұртқа сатып отыр.

Жоғарыдағы мәселелерді айтып қана қою жеткіліксіз. Бұл мәселелерді шешуіміз керек. Прокуратура органы жер жерде осындай тексерулерді ұйымдастырса. Ал қоғам белсенділері ақпаратпен қамтып бере аламыз. Қазірдің өзінде БҚО ғана емес, көршілес облыстардан аталған ауандағы деректер менде бар.

Жерді ұтымды пайдалану деп отырмыз, бұл мәселеде билік органдары шындап кірісетін болса, бұл шешілетін мәселе.

Қаншама халықтық толқулар болды. Халық тектен тек алаңға шыққан жоқ.  Егер жергілікті атқару органдары өз қызметтерін дұрыс атқарған болса, заңсыз, қитұрқы әрекеттер болмаған болар еді. Латифунистер болмаған болар еді. Өкінішке орай бұл қып-қызыл бөліске, бизнеске айналып отыр.

Қоғам белсенділерінен нақты комиссия құралса және облыстық, аудандық және қалалық әкімдіктер жанында Жер комиссиялары бар, сол комиссияның құрамына қоғам белсенділері кіруі керек.

Оның мысалы да бар. Бір жылдары Қазақстанда сотталған азаматтардың құқығы бұзылуы (түрмелерде ұрып-соғу) көбейіп кеткенде, ІІМ Қоғамдық бақылау комиссиясын құрды. Оның құрамына қоғам өкілдері кірді. Қазіргі таңда бұл жүйе өз жемісін берді.

Жаңағы ҚБК өкілі қандайда бір сигнал түсе қалса, кез келген түрмеге түннің бір уағында болсын кіріп, бақылау жүргізе алады.

Бізге де осындай комиссия құру керек. Ол комиссия жерді бөлу процессіне, жерді тартып алу процессіне қатысу керек.

 

Мақала abai.kz ақпараттық порталы материалы негізінде әзірленді

Нұрлан ӘБІЛДА

 

 

 

RELATED NEWS
МҰЗДЫҚТАРДЫҢ ЕРУІ — ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ СУ ПРОБЛЕМАСЫН  КҮРДЕЛЕНДІРЕДІ
09 сәуір 2019
МҰЗДЫҚТАРДЫҢ ЕРУІ — ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ СУ ПРОБЛЕМАСЫН КҮРДЕЛЕНДІРЕДІ

Соңғы кезде өзендерге ағатын құйылатын судың көлемі ұлғайды деп қуанатын адамдарды жиі көреміз. Алайда, мамандар бұған қайғарады. Себебі, мұздықтардың жылдам еруі салдарынан судың көлемі артуда. Орталық Азия аймағында Аралдың тартылуына қатысты, Әмудария мен Сырдарияның дұрыс, тиімді пайдаланбауы мен салада жаңа технологиялардың болмауынан тыс аймақта суға қатысты тағы бір проблема бар. Ол соңғы жылдары Тянь-Шянь мен Памир тауларындағы мұздықтардың жылдам ери бастауы. Оған климаттың жылынуы мен Аралдан ұшқан тұзды шаң-тозаң қатты әсер етуде.

Аралды Құтқару Халықаралық Қорының Қазақстандағы атқарушы директоры Болат Бекнияздың айтуынша, Сырдария мен Әмудария су келетін жағы біздің мұздықтар ғой. Оның көлемі азайып жатыр, кейбір жерде 50, кей жерде 40 % кеміген. Климаттың өзгеруіне байланысты негізгі судың көлемі азайып жатыр. Тәжікстан Республикасы Ғылым академиясы Су проблемалары, гидроэнергетика және экология институтының аға ғылыми қызметкері Бахром Мамадалиев, Ұсақ мұздықтар жоғалуда. Бұл судың азаюына әкеледі, бүкіл елдердегі өзен суларының экологиялық ахуалы нашарлайды. Соңы су ресурстарының жетіспеушілігі мен тапшылығына ұласады. Яғни  тұтас елді-мекендер сусыз қалып, халық арасында ауру-сырқау артады деген сөз.

Орталық Азия елдері таяу жылдары үлкен проблемаға айналатын осы мәселелерді қазірден шешуі тиіс. Алайда бірауыздық танытқаннан гөрі бас-басына би болуға асық. Тағы бір үлкен проблема — судың басындағы елдер тіпті өзендерді басы бүтін өз меншігі ретінде көруге көшкен.  БҰҰ-ның кеме жүрмейтін халықаралық су арналарын пайдалану құқығы туралы конвенциясының (Нью-Йорк, 1997 ж.) 5-бабының 2-тармағында «Судың бойындағы мемлекеттер халықаралық ағын суды әділетті және парасатты түрде пайдалануға, игеруге және қорғауға қатысады. Мұндай қатысуға, осы Конвенцияда қаралған суды пайдалану құқығы сондай-ақ оны қорғау мен игеру мәселесінде ынтымақтасуға қатысты міндеттер де жатады» деп тайға таңба басқандай жазылған. Түркия Республикасы Әлеуметтік инновация зерттеу орталығының үйлестірушісі, профессор  Жемал Зехир бұл мәселеге қатысты былай дейді:  «Трансшекаралық суларды халықаралық құқық су басындағы  елдердің басы бүтін өз меншігі ретінде қолдануына рұқсат бермейді. Бұл өте маңызды. Яғни Қазақстанға аққан Сырдария мен Әмударияны басқа мемлекеттер өз құқықтарын шектен асыра пайдаланып, басқара алмайды. Қазақстанның қажеттелігін ескеруі тиіс әрі келіссөз жасаулары керек. Аумағын басып өтетін үшін оларды қолдануларына хақтары бар, бірақ шектен асыра пайдалана алмайды». Тағы бір түркиялық ғалым Хасрет Чомак та, «1997 жылы шыққан БҰҰ-ның келісіміне сай, трансшекаралық және шекара маңы өзеннің басында отырған елдер су саясатына өзгеріс жасауда оны пайдаланатын өзге мемлекеттердің мүддесіне кесірі тию ықтималы жоғары болса, кем дегенде алты ай бұрын оларға хабар беріп, рұқсатын алуы тиіс. Судың бастауы бізден шығады, мен ойлағанымды істеймін, қалағанымша  қолданамын деген түсінік болмайды. Себебі халықаралық ұйымның құжаты осыны мұқият ескертеді» деді.

Расында да, табиғатта су мен жел адамдар сызған шекараларға мойынсұнбайды.  Бір елден екінші елге виза, паспорт алмастан емін-еркін өте береді. «Бұл су менікі» деуге ешбір мемлекеттің хақы жоқ. Әрине, қолдану құқына, қажеттіліктерін өтеу құқына ие. Алайда халықарлық құқық көршіңіздің де құқына зардап етпеңіз, қажет болғанда, оған да су бересіз дейді. Сондықтан біріге отырып келісу керек, мүмкіндік болса, ортақ су қоймаларын жасау керек. Энергия мәселесін де бірігіп шешу қажет.

Аралды Құтқару Халықаралық Қорының Қазақстандағы бөлімшесінің су ресуртары жөніндегі департаментінің басшысы Әмірхан Кеншімов, Екі конвенция бар. Біреуі 1992 жылы қол қойылған Хелсинки конвенциясы. Ол жақсы жұмыс істеп тұр. 45-тен астам ел мүше. Оның ішінде: біз де мүшеміз, Өзбекстан да мүше. Бірақ оны Қырғызстан мойындамай отыр, Тәжікстан мойындамай отыр. Содан кейін барып 1997 жылғы Нью-Йорк конвенциясы бар. Басында шарты болған 35 мемлекет мойындағаннан кейін күшіне енеді деп, былтыр күшіне енді. 35 мемлекет мойындады. Біз оған кірген жоқпыз, Өзбекстан оған кірген.

Мәселен, Қырғызстан «Қамбар Ата» су електр стансасын, Тәжікстан болса «Рогунды» салуға шетел инвесторларын іздеуде. Бірақ, мұндай жобаларға үшінші елдердің қаржы салуы қауіпті. Су мәселесін басқару үдересіне шетелдіктерді араластыру алаңдатпай қоймайды. Ертең ойынға айналдырып жүрмей ме? Сондықтан Орта Азия елдері су электр стансаларын бірігіп салуы керек. Қырғыз Республикасының Ауылшаруашылығы және мелиорация экс-министрі Чынгысбек Узакбаев, Бүгін инвесторлар керек деп жатамыз, бірақ шеттен келгендерден мен қорқамын. Ашық айтайын Қырғызстанда қазіргі кезде экономикалық аухал нашар. «Қамбар Ата-1» мен жоғары Нарын су электр стансаларын құруға Қытай екі алақанын ысқылап дайын отыр. Кел мен ақша берейін деп. Ал орыстар Ресей де  біздің ең жақын дос мемлекет. Олар да сұқтанып отыр. Ендігәрі Орта Азиядан шықпаймын деп Трамп та қатты айтып жатыр. Олар бұл аймақтан ешқашан шықпайды, өйткені олардың әрбірінің осы жерде өңірлік саясаты мен мүддесі бар.

Ал Түркиядағы «Hydropolitics association» халықаралық ұйымының президенті  Дурсун Йылдыздың көзқарасы: «Орта Азияда энергия мәселесін су проблемасымен қатар шешу қажет. Әйтпесе, тек судың жайын реттеу оңайға соқпайды. Себебі, Кеңес дәуірінде экономиканың су көп қолданылатын салалары дамытылды. Мысалы, Өзбекстанды суға аса мұқтаж тікелей егістікке тәуелді сала етті. Судың жоғары жағында орналасқан қырғыз бен тәжік энергиясы жоқ болған соң судан энергия алуға ұмтылса, керісінше суармалы алқабы көп төмендегі елдер суға мұқтаж болды».

Демек, судың басындағы елдердің де, соңындағы елдердің де мүддесі толық үйлесім табуы керек. Сонда ғана мәселе толық шешімін табады. Бұл үшін ортақ су банкін құру — тиімді жолдардың бірі. Қырғыз Республикасының Ауылшаруашылығы және мелиорация экс-министрі  Жумакадыр Акенеевтің пікірінше, Бірігіп су банкі түзілсе, ол банк Сауд Арабиясы сияқты қаржылы елдермен келіссөз жасап, сіздер су құбырын тартып  беріңіздер деу керек. Одан соң су құбыры арқылы өзімізден асқан суды оларға сатып, түскен ақшаны су мәселесін шешуге пайдалансақ болады. Аралды толтыруымыз керек, халқымыз жақсы су ішуі керек. Өйткені, денсаулығы жақсы адамның өмір сүруі ұзарады.

Су банкісін құру үшін әрбір елдің өзінің квотасы болады. Су энергетикалық ресуртарға кейбір жерлерде осы квоталарды алмастыру қажет. Құқықтық сұрақтарды реттеу жеке мәселесі тұрақты диалогты қажет етеді. Жылдың әр түрлі маусымында энергетикалық ресурстарды реттеу мен пайдалану тағы да осы мәселелер бойынша тұрақты жұмыс қажет етеді. Бұндай бастаманы 2003 жылы Қазақстанның тұңғыш  Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұсынған болатын. Ол суды жеткізіп беруші елдер мен тұтынушы елдер арасында диалог бола алатын су-энергетикалық консорциумын құруды бастама етіп көтерді. Бірақ Орталық Азия мемлекеттері  ол кезде дайын болмады деп есептеймін. Өйткені су мен энергетика бірге жүрсе, әр мемлекет одан пайда табады. Сол үшін оның бәрі бір консорциумның қолында болу керек. Гидроэнергетика, су мәселесі бәрі бір басқармада болу керек. Сонда әр мемлекет өз пайдасын көреді.

Қазір трансшекаралық су бассейндерінде қазір мынадай өткір мәселелер тұр: су ресурстарының азаюы, балық қорының азаюы, суармалы жер өнімділігінің күрт түсуі, биоресурстардың жоғалуы, мұздықтардың деградацияға ұшырауы, сел қауіпінің артуы мен шөлдердің ұлғаюы сонымен қатар өзен сағасындағы ормандардың деградацияға ұшырауы. Сондықтан трансшекаралық өзендер мәселесін бес мемлекет біріге отырып жуық арада жедел шешуі тиіс.

Әлемдегі су проблемаларын шешкен елдерге қарасақ, олардың ерекшеліктері Орта Азия мемлекеттерінде де бар. Ол ұқсас мәдениет. Еуропаға қарасақ та, Америка мен Канада арасындағы байланысты алсақ та, бір-бірлеріне ұқсас, тілі бір адамдар. Түбі де бір, мәдениеті де. Бір отбасының мүшесі сияқты. Орта Азия аймағындағылар Кеңес Одағы кезінде де бірге өмір сүрді. Сондықтан тарихи-мәдени байланыстар терең, діні бір, адамдары бір-біріне өте жақын. Мәселенің шешілмеуіне ешбір негіз жоқ. Бірақ аймақ көшбасшыларына саяси ерік-жігер керек. Олар бастарын бәйгеге тігуі тиіс.  Себебі, көршінің қажеттілігін өтесең ғана, сенің де мәселең шешімін табады.

«Судың тілін білген ұтады, судың тілін білмеген құртады». Аймақта     гидроэнергетикалық саясат шатқаяқтап тұр. Суды дұрыс бөлісіп, басқара алмағандықтан көп дүниеден ұтылып отырмыз. Мәселен, су-энергетикалық саясатындағы әріптестікке немқұрайлылықтың салдарынан Орта Азия елдері жылына 1,7 миллиард АҚШ долларынан айырылады. Яғни бұл аймақ елдері жалпы ішкі өнімінің 3 пайызы. Орталық Азия су энергетикасының біртұтас саясатсыз проблеманы шеше алмайды. Бұл тек аталған елдердегі өзара әріптестік арқасында ғана қол жететін дүние. Қазіргі кезде бұл мәселе пісіп жетілді. Су мәселесін шешетін де кезең жетті.

Өзбекстан басшысы, Қырғызстан басшысы ауысты. Орталық Азия басшыларының бір-бірімен байланысы артып, біраз проблемалар шешілді. Енді аймақ басшылары зардабы ауыр болатын су проблемасын жедел бірігіп, ақылдаса отырып қолға алуы тиіс. Әйтпесе, көп дүниеден кеш қаламыз.

 

 

Ержан ҚАЛЫМБАЙҰЛЫ, журналист

КЕЗЕКТЕН ТЫС ПРЕЗИДЕНТТІК САЙЛАУ БОЛМАЙДЫ
05 ақпан 2019
КЕЗЕКТЕН ТЫС ПРЕЗИДЕНТТІК САЙЛАУ БОЛМАЙДЫ

Н.Назарбаев: Конституцияға сәйкес Президент кезектен тыс сайлау өткізу жөнінде мәлімдеме жасауға құқылы, бірақ ондай жағдай бола қоймас. Сондықтан, тыныштық сақтап, күнделікті жұмыспен айналыса беру керек.

Бүгін Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Конституциялық Кеңеске өтініш білдіруіне қатысты мәлімдеме жасады. Мәлімдеменің мәтіні akorda.kz сайтында жарияланды.

Президенттің сөзінше, Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдаған 1995 жылдан бастап бүгінге дейін Конституциялық Кеңеске 220 өтініш жолданыпты. Соның  22-сін Президент жөнелтіпті.

«Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» заңға сәйкес, Конституциялық Кеңес Конституцияға ресми түсіндірме беруге құқылы. Заңнамада олқылықтардың орын алуы – болып тұратын жағдай. Мысалы, Конституцияда Президентті алмастыру жолдары айқындалмаған, сондай-ақ оның өз еркімен отставкаға кету жағдайы қарастырылмаған. Мұндай нормалар әлем елдері конституцияларының бәрінде бар. Бұл аспектілердің өзектілігі зор екенін ескеріп, мен Конституциялық Кеңестен осы ережені түсіндіруді сұрадым»,-дейді Н.Назарбаев. Сонымен қатар бүгінде қоғамды сайлау мәселесі мен транзит жайы қызықтыратынан тоқталған ол: «Бірақ, бұл тақырыпқа қатысты жұртты дүрліктірудің қажеті жоқ. Ата заңымызда, «Қазақстан Республикасының Президенті туралы» Конституциялық заңда сайлау өткізудің тәртібі мен уақыты, өкілеттіліктің аяқталу мерзімі анық жазылған. Конституцияға сәйкес Президент кезектен тыс сайлау өткізу жөнінде мәлімдеме жасауға құқылы, бірақ ондай жағдай бола қоймас. Сондықтан, тыныштық сақтап, күнделікті жұмыспен айналыса беру керек»,-деді.

Естеріңізде болса, Қазақстан Республикасы Президентінің ҚР Конституциялық Кеңесіне өтініш жолдағаны туралы Кеңестің сайтында ақпарат шыққан болатын. Онда «2019 жылғы 4 ақпанда Республиканың Конституциялық Кеңесі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Конституциясының 42-бабының 3-тармағына ресми түсіндірме беру туралы өтінішін конституциялық іс жүргізуге қабылдады. «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» Конституциялық заңына сәйкес, аталған өтінішті Конституциялық Кеңестің отырысында қарау үшін қажетті материалдарды дайындау жұмысы жүргізілуде», -деп жазылған еді хабарламада.

 

 

Сепаратизм үшін Петропавлда ерлі-зайыптылар 5 жылға сотталды
16 тамыз 2022
Сепаратизм үшін Петропавлда ерлі-зайыптылар 5 жылға сотталды

Петропавлда елдің бүтіндігін бұзуды насихаттап, ұлтаралық алауыздық тудырған ерлі-зайыптылар 5 жылға сотталды.

ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша департаментінің мәліметінше, Петропавл қалалық соты әлеуметтік желі арқылы ұлтаралық алауыздықты тудырған ерлі-зайыптыға қатысты қылмыстық істі қарап, үкім шығарды. Күйеуі мен әйелі енді алдағы 5 жылды қылмыстық-атқару жүйесінің орташа қауіпсіздіктегі мекемесінде өткізеді.

Былтыр желтоқсан айында Петропавл тұрғындары Ұлттық қауіпсіздік комитетінің СҚО бойынша департаментінің және СҚО Полиция департаментінің экстремизмге қарсы іс-қимыл басқармасы қызметкерлерінің көзіне түскен. Ерлі-зайыпты әлеуметтік желіде және YouTube арнасында Солтүстік Қазақстан облысын және Петропавлды Ресейдің құрамына беру қажеттігі жайында қайта-қайта жазып, айтып, осылайша елдің тұтастығын бұзуды насихаттады. Өңірдегі және жалпы елдегі түрлі ұлт өкілдері арасында, жалпы қоғамда ұлтараздық тудырды.

«Петропавл қалалық соты қылмыстық істі 20 мамыр күні қарады. Сепаратистік әрекеті бар қылмыстық іс бірнеше сот отырысында қаралды. Сотталушылардың кінәсі дәлелденді. Тиісті талдау жүргізілді. Істі Ұлттық қауіпсіздік комитеті тергеді. Осыған ұқсас қылмыстар 2018 жылы, 2019 жылы да қаралды. Онда да кінәлілер сотталды. Жалпы, ҚР Қылмыстық кодексінің 180-бабы 2-бөлігі бойынша 5 жылдан 10 жылға дейін жаза қарастырылған. Жазаны өтеудің басқа баламасы жоқ. Сондай-ақ, экстремистік қылмыс болғандықтан, шартты түрде мерзімінен бұрын босатылмайды», - дейді Петропавл қалалық сотының судьясы Алмас Жұмағазин.

 

inform.kz

Біз туралы
ulys.kz — ақпараттық, сараптамалық және танымдық бағыттағы материалдарды береді.
 
Мультимедиялық жоба заман талабына сай жасалған. Қазақстанның ақпараттық нарығын сапалы
контентпен қамтамасыз етуге үлес қосуға бағытталған. Мұндағы сараптамалық, танымдық
мақалалар сан саланы қамтиды. Геостратегия, геоэкономика, геосаясат, халықаралық
қатынастар мен елдің ішкі-сыртқы саясаты, экономика, жаһанда болып жатқан тектоникалық
өзгерістер мен тренд тақырыптар ұлттық мүдде тұрғысынан терең талданып қазақ
оқырмандарына жеткізіледі. Орталық Азия мен Түркі әлеміне ерекше көңіл бөлінеді.