Валюта бағамы
  • USD -

    523.9
  • EUR -

    547
  • RUB -

    5.29
«ЖАСЫЛ» ҚУАТ КӨЗІ ЖАРЫҚТАН ТАРЫҚТЫРМАЙДЫ
12 ақпан 2024
«ЖАСЫЛ» ҚУАТ КӨЗІ ЖАРЫҚТАН ТАРЫҚТЫРМАЙДЫ

Қазақстанда Атом электр стансасын (АЭС) салу тренд тақырыпқа айналды. Президент Жолдауында мәселені "жалпыхалықтық референдум арқылы шешкен дұрыс" деп мәлімдеген болатын. Десек те стратегиялық маңызды нысанның салынуы  қоғамда әлі де қызу талқыланып жатыр. «Жасыл» энергияның көзі саналатын стансаға қатысты бұқаралық ақпарат құралдарында  әртүрлі пікірлер айтылып жүр.  Осы ретте жуырда Мемлекет басшысы «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында елдегі энергетикалық мәселенің ушығып тұрғанына назар аударып, Қазақстан аумағында АЭС салу-салмау мәселесіне қатысты өз ұстанымын ашық айтты.  

«Қазақстан үшін таза атом энер­гиясы­ның мәні зор. Бұл – ел эконо­микасының болашағына тікелей әсер ететін айрықша маңызды мәселе. Біз табиғи уран өндіру көлемі жағынан әлемде бірінші орын аламыз. Ядролық отын компоненттерін де өзіміз өндіре­міз. Сол себепті мен еліміздің аума­ғында АЭС салу жайына айрықша мән бе­ремін. Түптеп келгенде, энергети­ка қауіпсіздігі мәселесін геосаяси мүд­де емес, нақты қажеттілік пен мүмкін­дік­тер тұрғысынан қарастырып, ғылыми зерттеулер негізінде шешкен жөн»,- деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент Қазақстанда АЭС салу жайы «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы мен Әділетті Қазақстан қағидаттары негізінде халық пікірімен санасып шешілетінін жеткізді.

«Болашақта әлі талай қоғамдық талқылау өткізіледі. Азаматтар референдумда дауыс берген кезде АЭС салуды жақтаған немесе қарсы болған сарапшылардың дәйекті пікірлерін барынша таразылап, ой елегінен өткізіп барып шешім қабылдауға тиіс. АЭС саламыз ба, салмаймыз ба – мұны халық шешеді», -деді Мемлекет басшысы.

Зерттеуге сүйенсек, қазір әлемнің 31 мемлекетінде 192 атом электр стансасы жұмыс істеп тұр. Олар дүниежүзіндегі барлық электр қуатының оннан бір бөлігін өндіреді. Мә­се­лен, АЭС-тің көптігі жөнінен АҚШ (62) көш бастап тұр. Екінші орынға Франция (19) жайғасқан. Алғашқы үштікті Жапония (17) түйіндейді.  Ал, көрші Ресейде 10  атом электр стансасы жұмыс істейді. Қазақстан әлемде атом энергетикасын дамыту мүмкіндігін қарастырып жатқан 27 мемлекеттің қатарында.  Республикамыз қазір алғашқы АЭС салуға ниет білдірген  Оңтүстік Корея, Жапония, Франция және Ресей мемлекеттерінің ұсыныстарын қарап, технологияларын зерделеп жатыр.

Сала мамандары, энергетиктер мен ғалымдар АЭС салу ел­дегі энергия тапшылығын жойып, жарықтан еш тарықтырмайды, экономиканың дамуы мен әлеу­мет­­тік әл-ауқатының артуына ықпал етеді деген пікірлерімен бөлісті.

Ерлан СӘРСЕНБАЕВ, Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ «Энергетика» кафедрасының меңгерушісі, PhD докторы:

2022 жылы Үкіметтің кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанға «таза» ядролық электр энергиясы қажет екенін айтқан болатын. Әйтпесе, оның айтуынша, атом электр стансасын салмай, бүкіл ел экономикасын жоғалту ықтималдығы жоғары. Мұндай айтыс-тартыстардың бекерден-бекер туындамағанын айту керек. Олар электр қуатының жиі үзілуімен күшейтілді. Мысал ретінде 2022 жылдың қаңтар айының соңында Алматыда және Қазақстанның бірқатар облыстарында электр қуатына қатысты мәселелер айтылды. Болашақта бұл мәселелер тек ушыға түсуі әбден мүмкін. Оның үстіне ел қазірдің өзінде электр қуатының тапшылығын сезінуде.

Атом электр станцияларының құрылысын қолдаудың себептеріне электр энергиясының тапшылығы мәселесін шешу (51,5%), электр энергиясы тарифтерін төмендету (10,6%), жаңа технологияларды әзірлеу және біліммен алмасу (8,7%), «таза» энергияны пайдалану және тұрғындарға келетін зиянды азайту жатады. қоршаған ортаны (7,8%), сондай-ақ Қазақстанның халықаралық имиджін нығайтуды (6,3%) құрады.

АЭС құрылысына қарсы дәлелдерге апаттар мен радиацияның ағу қаупі (47,9%), экологиялық зардаптар, оның ішінде Балқаш көлінің таяздануы және басқалары (31,3%), құрылыс кезіндегі сыбайлас жемқорлық қаупі (7,4%), мамандардың жетіспеушілігі жатады. және тиісті тәжірибе (6,7%), сондай-ақ құрылыстың жоғары құны және ел бюджетіне түсетін ауыртпалық (5%).

Зерттеу сонымен қатар елдегі электр қуатының тапшылығы қазақстандықтардың көпшілігі үшін өте маңызды мәселе екені, олардың көпшілігі қазірдің өзінде электр қуатының үзілуін бастан кешіріп жатқанын көрсетті. Атом электр стансаларының құрылысын осы мәселенің шешімі ретінде қарастыратындардың қолдауының жоғарылығын осымен түсіндіруге болады.

Қазір біздегі тапшылық 1,5 мың мегаватқа жетіп отыр. Егер бізде бүгін атом электр станциясы болса, бұл тапшылық өтер еді. 1,5 мың Орал қаласы немесе Батыс Қазақстан облысы сияқты бес-алты облыс орталығы болса керек. Қазіргі уақытта тұтыну 250-300 мегаватт - бұл ең жоғары жүктеме. Сондықтан Батыс Қазақстан облысы, Қазақстанның бес-алты облысы сияқты облыстар – бұл 1,5 мың.

Әрине, атом өндірісі электр энергиясына деген қажеттілікті бірден төмендетпейді, бірақ атом электр станциясы 10 жыл бұрын салынған болса, қазір бұл мәселе күн тәртібінен түспес еді деген сенімде.

Жалпы, әлемде бейбіт атомдарды пайдалану қарқын алуда. Бүгінгі таңда ядролық энергетика жаһандық энергетиканың ең маңызды қосалқы секторы болып табылады және жаһандық электр энергиясын өндіруге елеулі үлес қосуда. Дүние жүзіндегі электр энергиясының 10%-ға жуығы атом электр станцияларынан келеді.

Өнеркәсіп өндіру көлемі бойынша да көмір, газ және гидроэнергетикадан кейінгі төртінші орында.

Айтпақшы, атом электр станциялары өндіретін электр энергиясының құны басқа электр станциялары өндіретін энергиямен айтарлықтай бәсекелеседі. Көмірсутектерді өндіруде шикізат құнының үлесі шамамен 60-70% құрайды, яғни электр энергиясының бағасы көмірсутегі бағасының төмендеуіне немесе көтерілуіне тікелей байланысты. Ядролық өндірісте уран құнының үлесі 10%-дан аспайды, яғни уран бағасының ауытқуы электр энергиясының соңғы құнына іс жүзінде әсер етпейді.

Диас РАЙБЕКҰЛЫ, Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ «Энергетика» кафедрасының қауымдастырылған профессоры, PhD докторы:

Қазақстанның әлі де атом электр стансасын салмауының бір себебі – бұл елдің ядролық сынақтардың радиоактивті зардаптарымен байланысты теріс тәжірибесі. Кеңес заманында бұл сынақтар полигондарда, соның ішінде Семей ядролық полигонында, Сары-Шағанда және т.б.

Бұл халық арасында ядролық технологияға қатысты белгілі бір үрей мен сақтықты тудырды. Ядролық сынақтар адам санасында терең із қалдырды және ядролық энергияның қауіпсіздігіне алаңдаушылық туғызды. Кейіннен бұл үрейге Чернобыль АЭС-індегі апат ықпал етті. Сондықтан адамдар болуы мүмкін апаттардан, экологиялық және денсаулыққа әсер етуден қорқады.

Қоғамдық пікірді экспресс-мониторинг бюросының 2021 жылғы зерттеуіне сәйкес, қазақстандықтардың 40 пайызы ғана станцияның салынуын қолдаса, 55 пайызы құрылысқа қарсы. Сонымен қатар, АЭС құрылысына қарсы болғандардың 36 пайызы Қазақстан мұндай нысанды пайдалануға дайын емес деп есептейді. Бұл елдің атом өнеркәсібін дамытудағы рөлін және әлемдегі алғашқы өнеркәсіптік жылдам нейтронды BN-350 реакторын пайдаланудың 25 жылдық табысты тәжірибесін ескерсек, бұл өте оғаш көрінеді. Сірә, мұндай пікірлер атом өнеркәсібінің жоғары ғылыми және инфрақұрылымдық әлеуеті туралы жеткілікті ақпараттың жоқтығынан туындайды.

Бұл қорқыныштар негізсіз, өйткені қазір технология әлдеқайда алға жылжыды, ал атом электр станциялары бар елдер барлық жағдайларды есептеп, тиісті қорғауды қамтамасыз етеді.

Айта кету керек, сенімсіз пікірлерге қарамастан, Қазақстанда қажетті ядролық инфрақұрылым жасалған және бар. Ядролық инфрақұрылым түсінігі заңнамалық және нормативтік базаны, басқару жүйесін (мемлекеттік органдар, реттеуші, оператор), төтенше жағдайларға дайындық және әрекет етудің ұлттық жүйесін, персоналды оқыту және т.б. қамтиды.

Сарапшылар елде атом энергетикасына деген оң көзқарасты қалыптастыру да бірдей маңызды екенін атап көрсетеді. Ядролық инфрақұрылымды дамытуға қатысатын үш негізгі ұйым бар: Үкімет, атом электр станциясының иесі немесе операторы және реттеуші. Олардың әрқайсысы белгілі бір рөл атқарады, міндеттер бағдарламаны орындау барысында өзгереді.

Жалпы, атом электр станцияларын салудың келешегі мен тиімділігі туралы айтқанда энергетиктер де, атом ғалымдары да ең алдымен Қазақстанның энергетикалық тұрақтылығы мен энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ететін негізгі энергия мен жылу көзінің болуын атап өтеді. Жаңа инновациялық ядролық технологияларға қолжетімділік тек 3 және 3+ буынды жаңа атом электр станцияларының жоспарлы құрылысы арқылы да қамтамасыз етіледі.

Сонда Қазақстан көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясын жүзеге асырып, атом электр станциясы орналасқан аймақтың экологиясы және тұтастай алғанда ел жақсарады деп күтілетіні анық. Бұл жолда елдің ғылыми-техникалық және өндірістік әлеуетінің өсуі және сабақтас салаларды дамытудың мультипликативті әсері қамтамасыз етіледі.

Автор: Арайлым АБАЙҚЫЗЫ

RELATED NEWS
Big data
19 желтоқсан 2018
Big data

Big Data-ның таңқаларлық өсуі

Бәрі Дижитал дәуір басталғалы бері адамзат жинаған мәліметтер жарылысынан басталады. Бұл әрине, компьютерлер санының көбеюімен, Интернетпен және біз өмір сүріп отырған әлемнен мәліметтер жинайтын технологиялардың пайда болуына байланысты. Мәліметтер өздері жаңадан ойлап табылған жоқ.  Компьютер дәуірі мен мәліметтер базасынан бұрынғы қағаз жазбалар, архивтегі материалдар мәліметке жатады.  Компьютерлер, электрондық кестелер, мәліметтер базасы сол мәліметтерді үлкен ауқымда сақтау мен ретке келтірудің әдісін берді. Аяқ астынан сізге мәліметтер «тышқанды» шырт еткізу қалуы арқылы қолжетімді бола қалды.

Дегенмен алғашқы кестелер мен мәліметтер базасынан бері ұзақ жол жүрілді. Мысалы бүгін, екі күнде жасалып жинақталатын мәліметтер адамзаттың 2000 жылдарға дейін жасалған, жиналған мәліметтерімен бірдей екен. Иә, иә әрбір екі күнде. 2020 жылдарда дижитал мәліметтер  шамамен 5 ZB-дан (зетабайт) 50 ZB-қа ұлғаяды екен. 1 ZB = 1000000000000 GB.

Бүгін, біздің әрбір жасаған қадамымыз «дижитал із» қалдырады. тіпті дүкеннен бір зат алсаңыз, мұның бәрі мәлімет ретінде сақталып, қатталып қалады.

Яғни, біздің әрбір дижитал ісіміз «дижитал із» қалдырады, және олар автоматты түрде сізге білінбей жасалып көбейе береді.  Интернетке шыққан сайын, GPS-ы бар смартфонмен жүрген кезде, әлеуметтік желіде достарыңызбен байланыста немесе чатта болғанда және сіз кімсіз, қайдансыз, қай салада, қандай компанияда  жұмыс істейсіз, қай дүкеннен қандай зат аласыз, қай жеріңіздің ауырады, кіммен қарым-қатынастасыз, қандай сайттарға кіресіз, смартфоныңызда қандай қосымша бағдарламалар (apps) қолданасыз, отбасыңыз, мінез-құлқыңыз т.б. бәрін тізіліп, талданып сақтала береді. Интернеттің барлық беттеріндегі мәліметтер де «Big data». Олар Google-дің, Facebook-тің және тағы басқа алыптардың серверлерінде тұр, оған арнайы органдардың қолы жететіндігіне күмән жоқ. Сіз әртүрлі әлеуметтік желілер, қосымша бағдарламалардағы анкеталарды толтыру арқылы ол мәліметтерді жинауға өзіңіз көмектесіп жатырсыз. Google-ден бір сөзге іздеу салсаңыз, соның жарнамасы келесі бетте тұратынын байқаған шығарсыз. Содан-ақ сізді не қызықтыратынын біледі. «Big data»-дағы мәліметтер жиынтығы тек қана Лауһул Махфузға жетпейтін шығар.

Сонымен қатар, адамның емес ақылды құрлығы, машиналар да мәліметтердің көбеюіне үлес қосады. Олар бір-бірімен немесе үйдегі серверлер арқылы мәлімет алмасады. Үлкен зауыттардағы өндірістегі жабдықтардың көпшілігіне сенсорлар орнатылған, олар да бір-біріне мәліметтер жіберіп тұрады.

«Big Data» термині осы барлық мәліметтерді жинауға және соны адамзаттың өз мүддесіне әртүрлі салаларда қолдану қабілеттілігіне қатысты айтылады.

«Big Data» қалай жұмыс істейді?

«Big Data» мынадай принциптермен жұмыс істейді: бір мәселе, не бір жағдай туралы неғұрлым көп білсеңіз, соғұрлым сіз сенімді идеялар таба аласыз, әрі қарай не болатынын болжай аласыз.

Көп мөлшердегі мәліметтерді салыстыру, бұрын белгісіз болып келген жайттарды анықтауға, соңынан салмақты шешім қабылдауға мүмкіндік береді.  Көбінесе бұл жинақталған мәліметтердің негізінде жасалған моделдеу арқылы іске асырылады. Сол модель арқылы жағдайды имитациялап, берілген процесстердің шамаларын реттеу арқылы оңтайлы нәтижелерді көздейді. Бұндай процесстер автоматтандырылған.

Бұл орасан зор мәліметтерді жинау, анықтау, сұрыптау, саралау және өңдеу оңай шаруа емес, ол жасанды интеллекті мен машинамен оқыту арқылы іске асады. Жалпы «мәліметтерге» фотосуреттер, видео, аудиожазбалар, мәтіндер, мәліметтер базасы, сенсорлардың түскен көрсетілімдер және т.б. жатады.

Big data қалай қолданылады?

Толассыз өсіп жатқан осы мәліметтер ағынын қазір біз осыдан біраз жыл бұрын ғана мүмкін болмаған әдістер арқылы өз қажетімізге жарата аламыз.  Бұл әртүрлі саладағы бизнес әлеміне төңкеріс әкеледі, компаниялар өздерінің клиенттерінің қай сегментте, қандай тауарға сұраныс болатынын өте үлкен дәлдікпен болжай алады. Big Data сонымен қатар компанияларға өздерінің іс-қимылдарын әлдеқайда тиімді жасауға мүмкіндік береді.

Бизнестен тыс Big Data біздің өмірімізді әртүрлі жолдармен өзгертуге көмектеседі:

Медицинада өте үлкен дәрігерлік жазбаларды сараптау мен моделдеу арқылы ауруларды бастапқы кезеңінде анықтап және жаңа дәрілердің түрін жасауға мүмкіндік береді. Әртүрлі сенсорлардан келетін мәліметтерді жинап, саралау арқылы табиғи және техногендік аппатарды, жер сілкінуін алдын – ала болжап, дер кезінде шара қолдануға жағдай жасайды. Сонымен қатар соғыс жайындағы босқындарды бақылап, қорғауға, полиция күштерінің стратегиясын жасауға, күштерді дұрыс қолдануға, сол арқылы қылмыстардың алдын алуға көмектеседі.

Big Data туғызатын мәселелер

Big Data бізге бұрын түске де кірмеген идеялар мен мүмкіндер силай отырып, шешуін іздейтін мәселелерді де  жүктейді:

 

Мәліметтердің конфиденциалдылығы. Жасалынып жатқан Big Data-ның ішінде біздің жеке өміріміз жайлы ақпараттар өте көп және олардың негізгі бөлігінің конфиденциалдылығын сақтауға біздің құқығымыз бар. Біз ыңғайлылық үшін персоналдық мәліметтерді ашамыз. Дегенмен, персоналдық мәліметтерді ашу мен ыңғайлылықтың балансын табуымыз керек. Мәліметтерді қорғау. Мысалы біз банкілерге онлайн банкинг қолдану үшін өзіміз жайында ақпарттарды береміз, бірақ олар қаншалықты қауіпсіз жағдайларда сақталады?

Егер мәліметтер кездейсоқ ашылып қалса, сол арқылы біреулердің ықпалына түсіп, дискриминацияға түсіп қалу қауіпі де жоқ емес.

Болашаққа қарасақ

Өмірімізді адам танымастай өзгеркен Big Data бүгін осындай болса, ертең не болмақшы? Мәліметтер көбейе береді, сараптау жүйелері технологиясы әрі қарай дами береді.

Бизнестің Big Data-ны қолдану қабілеті өте жоғары болуы шарт. Оны өздерінің стратегиялық активі ретінде қарастырған бизнестер ғана қалып, алдыға дамиды.

Қазақстанда электрон цифрлық қолтаңба форматы өзгерді
30 сәуір 2024
Қазақстанда электрон цифрлық қолтаңба форматы өзгерді

30 сәуірде Қазақстан криптографиялық стандартқа көшеді, оған сәйкес электрон цифрлық қолтаңба форматы өзгереді, деп хабарлайды Ulys ҚР Ұлттық куәландырушы орталығына сілтеме жасап.

Өзгерістер бойынша, ЭЦҚ-ның бір кілтіне көшу, яғни жеке және заңды тұлғаларға ҚР СТ МЕМСТ Р 34.10 – 2015 (МЕМСТ 2015) алгоритмінде ЭЦҚ-ның бір кілті беріледі, ол аутентификация үшін де, қол қою үшін де пайдаланылады.

Заңды тұлғалардың пайдалануына арналған ЭЦҚ кілттерінің мынадай талап етілмеген түрлерін қолжетімді тізімнен алып тастау жоспарланған:

"Қаржылық құжаттарға қол қою құқығы бар қызметкер";

"Кадр бөлімінің қызметкері".

"Жаңа МЕМСТ 2015 алгоритмін қолдау жаңартылған NCALayer арқылы қамтамасыз етіледі. Жаңа нұсқа шыққаннан кейін, қолданба автоматты түрде пайдаланушыға NCALayer жаңартуды ұсынады", - делінген хабарламада.

Қазақстан Корея мен Түркияның технологиясы негізінде дрондар құрастырмақ
14 мамыр 2024
Қазақстан Корея мен Түркияның технологиясы негізінде дрондар құрастырмақ

Мұндай келісімге Қазақстанның Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі делегациясының Оңтүстік Кореяға сапары барысында қол жеткізілді, деп хабарлайды Ulys 24KZ телеарнасына сілтеме жасап.

Делегация мүшелері 3 күн ішінде Корея үкіметінің мүшелерімен, ірі компаниялардың басшыларымен келіссөздер жүргізіп, Джей және Шинхан университеттерінде болды. Онда олар дәріске қатысып, дрондарды жасау үшін инженерлерді оқыту үдерісімен танысты. Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің мәліметінше, әзірге Қазақстанда екі университетте ғана дрондар кафедрасы бар. Енді Джей университетінің көмегімен тағы бір факультет ашылмақ. Кореялық профессорлар Қазақстанда дрон саласына қажетті мамандар даярлайтын болады.  

«Джей академиясында жоғарғы сынып оқушыларынан бастап нақты өндірісте жұмыс істейтін адамдарға дейін арнайы соларға мамандырылған бағдарламалар бар. Соларды қолдана отырып, мамандарды дайындайтын боламыз. Алдағы уақытта Джей университеті Қазақстанға келіп, біздің университеттерімізді аралап, техникалық университеттерімізді, олардың ішінен өздеріне әріптес тандайтын болады. Нақты технологияларды бізге беруге компетенцияны бізге беруге дайын»- деді ҚР Өнеркәсіп және құрылыс вице-министрі Азамат Бейісбеков. 

Сондай-ақ түркиялық тараптың да дрон технологиясы бойынша Қазақстанға көмектесетіні белгілі болды. 

Біз туралы
ulys.kz — ақпараттық, сараптамалық және танымдық бағыттағы материалдарды береді.
 
Мультимедиялық жоба заман талабына сай жасалған. Қазақстанның ақпараттық нарығын сапалы
контентпен қамтамасыз етуге үлес қосуға бағытталған. Мұндағы сараптамалық, танымдық
мақалалар сан саланы қамтиды. Геостратегия, геоэкономика, геосаясат, халықаралық
қатынастар мен елдің ішкі-сыртқы саясаты, экономика, жаһанда болып жатқан тектоникалық
өзгерістер мен тренд тақырыптар ұлттық мүдде тұрғысынан терең талданып қазақ
оқырмандарына жеткізіледі. Орталық Азия мен Түркі әлеміне ерекше көңіл бөлінеді.