Валюта бағамы
  • USD -

    514.1
  • EUR -

    594.5
  • RUB -

    6.47
Жасөспірімдер арасындағы әлімжеттік тыйылар емес
Фото: Shutterstock 25 қыркүйек 2024
Жасөспірімдер арасындағы әлімжеттік тыйылар емес

Мемлекеттік органдар «Өткен жылы балалар ара­сындағы суицид төмендеді» деп  мәлімдегенімен, мәселе шешімін тапты деп тұжырым жасауға болмайды. Кейбір мамандар жасөспірімдерді қорлағандарды қатаң жазаға тарту керек деген ұсыныс айтуда. Біреулері оны қолдаса, екіншілері бұған қарсы. Сонымен, мәселенің  мәнісі неде?

Деректерге жүгінсек

...Жамбыл облысында 8-сынып оқушысы мектепте  соққы алып  көз  жұмды. Ақтөбе облысында оқушылар  өзара төбелесіп, 14 жастағы бала мерт болды. Астанада кәмелет жасына толмаған қыз баланың мәйіті мектеп жанынан табылды...

 Бұл жаңа оқу жылы басталар басталмай тұрып оқушылар арасында орын алған қайғылы жағдайлар. Әлімжеттікке  қанша жерден тосқауыл қойылса да тоқтам болмай тұрғаны қынжылтады. Бұл орайдағы алдын алу шаралары көңіл көншітпейді, керісінше, ұрып-соғу, бопсалау мектептерде белең алып барады. Мәселен, өткен жылы оқушылардың 18 пайызы буллинг құрбаны болған, 7 пайызға жуығы әлімжеттікке ұшыраса, қылмыстық жауапкершілікке тартылған жасөспірімдер саны 11 пайыздан асқан. Жалпы алғанда 2 мыңнан астам қылмыстық іс тіркелген. Ал осы жылдың төрт айында ғана 1 мыңға жуық оқушы қылмыс жасаған. Қазіргі кезде мектептерде сенім телефондары жұмыс істейді. Өткен жылы 75 бала қоңырау шалып, көмек сұраған екен. Қарап отырсақ, мәселе барлық аймақтарда өзекті. Сондықтан облыстарда  психологиялық орталықтар ашылған. 

Мамандар пікірі

ҚР Балалар  құқықтары жөніндегі уәкілі Динара Зәкиеваның пікірін тыңдасақ:   «Ағымдағы жылдың 1-қыркүйегінен бастап, осы мәселемен күресу үшін кешенді шаралар жүргізіліп жатыр. Биылғы оқу жылында буллингке қарсы тиімді бағдарлама іске асырыла бастады. Сонымен қатар, республиканың 50 мектебінде «Дос болайық!» бағдарламасы пилоттық жоба бойынша сынақтан өтуде. Оқу жылының соңында оның қаншалықты тиімді  болғандығына көз жеткіземіз».

Осы орайда кейбір лауазымды тұлғалар  мәселенің  себебі мен оны шешудің бірнеше жолдарын ұсынды. Мәселен, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Н.Әуесбай  әлімжеттіктің түбірі отбасындағы осал тәрбиенің салдарынан деген пайым айтады. «Мұның бәрі отбасындағы теріс тәрбиенің «жемісі». Ата-ана тарапынан шектеу қойылмай, тыйым көрмей өскен бала «Е, осы қалпымнан танбайын, ешкім ештеңе деп жатқан жоқ қой», - деп еркінсіп, озбырлық әрекетін әрі қарай жалғастыра береді. Ал мұның салдары ауыр,  озбыр бала да, ата-ана да өкінішті жағдайда  қалып, опық жейді», - дейді мәжілісмен. Өз кезегінде психологтар да озбыр оқушылардың көбеюі ата аналардың баласының бойындағы осы келеңсіздікті дер кезінде аңғармауынан деп пайымдайды.  

«Ата-ана­ларға айтарым, баланың көңіл күйін ба­қылап, ой бөлісіп, ішкі дүние­­сімен та­­­­­­ны­сыңыздар. Әке-шеше нені аңғаруы керек? Буллингке тап болған баланың алдымен мінез-құлқы өз­­гереді. Екіншіден, са­бақ үлгерімі нашарлап, көп нәрсеге зау­қы соқпайды. Яғни, қатар­­­лас­тарынан кемсіту көріп, мазақ пен келемежге қал­ған бала өз-өзін баға­­­лауды қоя­ды. Асқа зауқы соқпай, көңіл кө­теруден қалады. Арты күйзеліске ұласуы мүмкін. Осындайда ата-ананың түйсігі белгі беріп, дереу іске кірісуі қажет». Бұл психологиялық сараптама саласының маманы Анна Құдиярованың пікірі.

 Қоғам белсендісі Тұрар Шәкеннің пікірінше,  бұл ретте ұстаздар мен оқу орындарына кінә арта бермей, балаларды заңмен жазаға тартудың жасын төмендету қажет. Және ол қылмыс жасаған баланың ата-анасын да қатаң жазаға тарту керек деп санайды. Айта кетерлігі, Қазақстан Республикасында ауыр қылмыс үшін соттау 14 жастан басталады.  Бірақ көп жағдайда кінәлі тарап жауапкершіліктен сытылып кетіп жатады. Сонымен қатар  мектеп мұғалімдері мен психологтарының жұмыстарында  да кемшіліктер бар деп біледі. Иә, сайып келгенде, ата-ана, психолог, мектеп әкімшілігі бірлесе жұмыс атқарғанда ғана мектеп қабырғасында буллингке тосқауыл қойылатыны белгілі.

Жаға ұстатар мәліметтер

Елімізде 11 жас­­­тан 15 жасқа дейінгі әрбір бе­­сінші жасөс­пірім буллинг құр­банына айналады екен. БҰҰ-ы  жүргізген зерттеуде респуб­­ликамыздағы балалардың дені сәби күнінен кемсітуге тап болатыны көрсетілген. Жалпы алғанда, Қазақстанның барлық балалары (шамамен 90 пайызы) мектептердегі әлімжеттікпен бетпе-бет ұшырасады.  Мұндай деректерді БҰҰ-ның ЮНИСЕФ балалар қорының өкілдері қазақстандық мектептерге жүргізген зерттеулерінің нәтижелері бойынша жариялап отыр. Жүргізілген сауалнамада балалар білім шаңырақтарындағы төбелес  пен жанжалдарға куә болып, бопсалауға жиі тап болатындықтарын  айтқан. Тіпті мұғалімдер тарапынан да дөрекі сөз естіп, соққыға ұшыраған жайлар  да орын алған.

Сонымен қатар, күні кеше елімізде бопсалаумен айналысқан 20 қылмыстық топ ұсталды. Олар 400-ден астам бопсалау қылмысын жасаған. Оның 39-ы мектептер мен колледждерде тіркелген.

Президент нені ескертті?

Оқушылар арасында белең алған буллинг, әлімжеттік, зорлық-зомбылық көрсету проблемасы Президенттің де назарынан тыс қалып отырған жоқ. Тамыз айында өткен Республикалық педагогтар съезінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев мектеп ең қауіпсіз орынға айналуы тиіс деп мәлімдеп, Президент Әкімшілігіне, құқық қорғау органдарына қылмыс жасағандарды заң жүзінде жазалау үшін осындай жағдайлардың бәрін айрықша бақылауға алуды тапсырды.

Мәселені оңтайлы шешудің басты стратегиялары

1.Заңды қолдану мен жүзеге асыру

Ата-аналар мен қамқоршылардың, мұғалімдердің, басқа да ересек адамдардың  тарапынан орын алатын зорлық-зомбылыққа қарсы бағытталған (жыныстық қатынасқа түсу, балаларды сату)  заңдарды  қолдап, оны  іске асыру.

2.Қауіпсіз орта

Балаларымыз өсіп келе жатқан қауіпсіз ортаны қалыптастыру - қоғамда зорлық-зомбылықтың таралуына жол бермей, оны ауыздықтауға мүмкіндік береді.

3.Ата-аналар мен қамқоршыларды қолдау

Әлеуметтік және қоғамдық ұйымдардың қызметі үйлерді аралау, қамқорлық пен күтімге мұқтаж балалар мен ата-аналарды анықтап, көмек пен қолдау көрсетуге, қоғамдық орындарда түрлі шаралар мен басқа да әлеуметтік бағдарламаларды ұйымдастыруға бағытталған. Осылардың тиісті деңгейде жүзеге асырылмауы да балалар арасындағы  буллингтің белең алуына түрткі.

4.Отбасының қаржылық тұрғыда мұқтаж болмауы

 Отбасының қаржылық жағдайын жақсарту арқылы да зорлық-зомбылықты болдырмауға болады. Бұл ретте жанұяның экономикалық жағдайын жақсартуға бағытталған түрлі бағдарламалардың бар екендігін айта кету керек.

5.Бастауыш сыныптан бастап хабардар ету

Балаларды мектеп жасына дейінгі, бастауыш және орта біліммен қамту, сондай-ақ, білім беру орындарында  қауіпсіздік пен қолайлы жағдай туғызуға маңыз беру.  Балаларға зорлық-зомбылық көрсету мен оларды сексуалды  түрде пайдалану туралы мәліметтерден оқушылар неғұрлым  ерте бастан хабардар болса, олардың арасында  ірілі-ұсақты құқық бұзушылықтар  соғұрлым төмендейді.  

 

 

RELATED NEWS
Көз тимесін, көлік бұйырды! Ермектің 10 миллионы жайлы хикая
18 сәуір 2025
Көз тимесін, көлік бұйырды! Ермектің 10 миллионы жайлы хикая

Адамның пешенесіне жазылған бақтың қай күні, қай сәтте, қай жерден төгіліп түсетінін кім білген? Біреу өмір бойы тырысады да, ештеңе шықпайды. Біреу шай ішіп отырып, шынайы жеңімпаз атанады.

Астаналық Ермек Баимбетов — дәл сондайлардың бірі. Жаңа көлік емес, жаңа үмітке ие болған азамат. Оның бағы — ғаламтордың ар жағынан келген. Ал бақыт — қою, күрең шай үстінде күтіп тұрған.

Бір күні Ермек "Сәтті жұлдыздың" жарнамасын көреді. Біреулер мұндайға селт етпейді. "Бәрібір жолым болмайды" дейді. Ал Ермек... тәуекел етті. Екі билет сатып алды. Бар болғаны — екі билет! Бірі — жай қағаз. Екіншісі — 10 миллион теңгелік алтын құжат болып шықты.

"Кешкі шай үстінде отыр едік. Қоңырау шалынды. «Сіз көлік ұтып алдыңыз», дейді. Ә дегенде алаяқтар шығар деп ойладым. Бірақ билет нөмірін айтты, телефон нөмірін айтты. Сайттан қарап едім — шынымен де мен екенмін..." – дейді өзі.

Кейде сене салу қиын. Әсіресе қазақ сенім мен күмәннің арасында жүреді. Ал Ермектің қуанышы — кейінірек келді. Бастапқыда – тосын, кейін – тұщымды. Ол көлікті емес, оның орнына берілетін 10 миллион теңгені таңдады. Қайда жұмсамақ? Бір бөлігі — әкесінің еміне, қалғаны — несиеге.

Кім не десе де, бұл — бір адамның ғана емес, бір әулеттің жеңісі.

Сәтті жұлдыз – сәтті күннің хабаршысы ма?

«Сәтті жұлдыз» ұлттық лотереясы — соңғы он жылда мыңдаған адамның үмітіне ұшқын берген ұйым. Еліміздің түкпір-түкпіріндегі 200-ден астам сауда нүктесінде армандар билетпен сатылып жатыр десек, асыра айтқандық болмас.

Жеңімпаз көп. Ең үлкен жүлде — 150 миллион теңге. Қызылордадан шыққан қатысушы ұтып алған. Бұл енді қарапайым байлық емес, бір өңірдің жаңалығы.

Ал алда не күтіп тұр? Тағы да пәтер, тағы да көлік!

Қазақ "көп қорқытады, терең батырады" дейді. Көптің ішінен дара шығу оңай емес. Бірақ келесі мүмкіндіктер де дайын тұр:

20 сәуір — пәтер ойнатылады («TeleBingo» ойыны);

30 сәуір — автокөлік ойнатылады («6/49» ойыны);

Джекпот қазірдің өзінде 572 миллион теңге болып тұр! Сандардың өзі сөйлеп тұр.

Міне, осының бірі — «ЛотоНабор Квартира». 5 билеттен тұратын бұл жинақ — пәтерге апарар бес қадам. Әр билет — өз алдына бір мүмкіндік.

Ұтыс жексенбі, 20 сәуірде, сағат 10:00-де, «31 арнада» тікелей эфирде өтеді. Көзбен көріп, көңілмен ұтудың жолы осы.

Жеңіс жеке емес, қоғамға ортақ

Жеңіске жеткен әр теңгенің 10 пайызы — қазақ спортына кетеді. Тағы 10 пайызы — «Қазақстан халқына» қоғамдық қорына аударылады. Демек, біреудің бағы — елге қайырлы. Ойын ойнасаң да, оймен ойнар кезең бұл.

Ермектің жолы болды. Келесіде кім біледі — бағыңыз сізге бұйырып қалуы да ғажап емес. Қайраттан туған қайсарлық пен үміттің арасы кейде бар болғаны екі билет қана.

 

мариалдың ақысы төленген.

 

Пәтер ұтып алған адам кім?
28 сәуір 2025
Пәтер ұтып алған адам кім?

Телефон шырылдады. «Сіз пәтер ұтып алдыңыз» деді. «Алаяқтық емес пе?» деп ойлады. Екі күн бойы сенбеді. Үшінші күні ғана Алматыдағы бас кеңсеге кіргенде барып көз жеткізді. Шын екен. Қағаз жүзінде емес, өмірде.

Бұл – Василийдің хикаясы. Ол – қарапайым еңбек адамы. Еліміздің өндіріс орындарында жиырма жылдан бері вахталық әдіспен жұмыс істеп келеді. Алматыда тұрады. Алыс жол, ауыр жұмыс, ұзақ ауысым – бәрі үйреншікті. Бірақ мына жаңалық оған мүлде үйреншікті емес.

– Лотереяға шамамен екі жылдан бері қатысып жүрмін, – дейді ол. – Аптасына кемі екі рет билет аламын.

Сәті түскен күн – дәл осы апта. Қолына тиген – баспана. Бірақ бұл қуаныш бастапқыда күмәнмен келген.

– Басында шын айтсам, сенбедім. «Скам шығар» деп ойладым. Қазір кім көрінген телефон шалып, алдап-арбайды ғой. Бірақ бірнеше мәрте хабарласты. Кейін өзім келіп көрдім. Міне, сол кезде ғана рас екенін түсіндім, – дейді Василий.

Жеңімпазбен сөйлесіп отырғанда оның сөздерінде бір заңдылық байқалды: үміт үзілмеген. Ол сеніп келген. Сенімінің сыры – сабыр мен тұрақтылық.

– Бұған дейін де үмітімді үзбей, билет алып жүрдім. Қазір сенімім тіпті күшейді. Одан әрі де қатыса берем, – дейді.

Бір қызығы, Василий жеңісі туралы ешкімге айтпаған. Қазір де айтқысы жоқ. «Тыныш өмір сүргің келсе, көпке жария етпе» дейді. Оның бұл сөзі бүгінгі қоғамның бір көрінісі іспетті.

– Ашық айтып, жария еткен дұрыс емес деп ойламаймын. Күнде біреу хабарласып, мазаны алады. Сол үшін ешкімге айтпадым, – дейді ол.

Лотереяға келсек, Василий көбіне TeleBingo мен 5/36 билеттерін сатып алады. Бастапқыда сандарды өзі таңдайтын. Тіпті нумерологияны зерттеп көрген. Бірақ соңғы уақытта бәрін автоматқа тапсырған. Ұтқан нөмір де автоматты түрде таңдалған.

– Бұрын ірі сауда дүкендерінен қағаз билет алатынмын. Соңғы алты айда онлайнға көштім. Ыңғайлы әрі жылдам, – дейді.

Сөз соңында ол барлық қатысушыларға қарапайым, бірақ сенімді кеңес берді:

– Үміт үзбеңіздер. Бәлкім, бір күні сіз де ұтып қаларсыз. Ештеңе де бекер емес.

Танымал қоғам қайраткері айтқандай, «Бақыт – дайын тұрған қақпа. Бірақ оны ашу үшін сенімнің кілті керек». Василий сол кілтті тапты. Енді жаңа өмірдің есігін ашты.

Келесі кезек – Кроссовер!

30 сәуір күні сағат 22:00-де өтетін кезекті тиражда басты жүлде – 282 819 500 теңгеден асады және Кроссовер автокөлігі ойнатылады.

«LOTO 6/49» лотереясының ЛотоЖиын форматында ұсынылған арнайы топтамасы арқылы әр қатысушы бір емес, бірден 6 мүмкіндікке ие болады. Әрбір ЛотоЖиын 6 билеттен тұрады, ал сандар жүйесі кездейсоқ таңдалады. Ұтысқа қатысу онлайн режимде қолжетімді.

Тікелей эфир YouTube желілесіндегі Satty Zhuldyz арнасы арқылы жүргізіледі.

Әлеуметтік жауапкершілік:

Ойыннан түскен табыстың 10%-ы отандық спортты қолдауға, ал тағы 10%-ы «Қазақстан халқына» қоғамдық қорына аударылады.

Мүмкіндік қашан келіп қалатынын ешкім білмейді. Василийге бұйырған бақыт, бәлкім, ертең сіздің есігіңізді қағар!

Жұлдыз киіп келген жігіт немесе 300 миллионның құпиясы
12 мамыр 2025
Жұлдыз киіп келген жігіт немесе 300 миллионның құпиясы

Ол келді. Бірақ бетін көрсетпей келді.
Себебі – жеңісі жай ғана сәттілік емес. Қауіп-қатерімен бірге келген құпия.

Қолындағы ұтыс – үш жүз миллион теңгеге жуық. Долларға шақсаңыз – жарты миллион.
Мұндай сома қазақтың түсіне кірсе, шошып оянады.
Ал мына азамат – оянып тұрып ұтып алған.

Ұлттық лотереяның «LOTO 6/49» лотереясында рекордтық ұтыс иесі атанған Қайрат есімді кәсіпкер – бүгінгі күннің «жұлдызды жеңімпазы». Бірақ ол атаққа емес, қауіпсіздікке жақынырақ. Жеңген сәтте де, жар салған жоқ. Үндемеді.
Үйіндегі әке-шешеге де айтпады. Себебі оларды уайымдатып қойғысы келмеді.

Қайраттың таңдауы түскен тиражды лотерея – «LOTO 6/49».
Ережесі қарапайым: қырық тоғыз нөмірдің ішінен алтысын табасыз. Бірақ сол алты сан дәл келсе – арманыңыз орындалып, өміріңіз өзгеруі мүмкін.

Бұл – жүйелі джекпот. Егер басты ұтысты ешкім ұта алмаса, келесі тиражға қосылады. Сөйтіп, сәт сайын сомма өсіп отырады. Қайраттың жолы сондай бір сәтте ашылды. Және бұл сәт – еліміз үшін рекорд.

Иә, бұл – Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы ең ірі лотереялық ұтыс.
Бұған дейін мұндай көлемдегі жүлде тіркелмеген. Демек, Қайрат тек жеңімпаз емес, жаңа кезеңнің статистикасын да бастап берді.

Қарызы көп пе? Көп.
Пандемияда алған қарызы – 150 миллион теңге.
«Соны жабамын», – дейді.
Алып-ұшпайды. Тосын байлықтан тасынып кетпейді.
Қайта, арқалағаны ауыр, айтқаны сабыр.

«Мұндай ұтыс түсті» деген SMS келгенде де сенбепті.
Көңілі үйренгені – бес жүз теңге, бес мың теңге.
Ал мынау – санаға сыймас сан.

Ең бастысы – ол қатысуды тоқтатпайды. «TeleBingo, 5/36, LOTO 6/49 лотереяларына қатысып жүрмін. Тағы да бақ сынаймын», – дейді.
Бұл – жеңген жанның емес, жеңілмеген мінездің сөзі.

Жұлдыз киіп алған жеңімпаз – бүгінгі қоғамның көрінісі.
Қорқақ қоғам. Мақтанудан емес, жария болудан қорқатын заман.
Бақытты жасырып ұстау – жаңа дәстүрге айналды.

Бәлкім, Қайраттың шынайы жеңісі – ақшадан бұрын осы сабыр мен есті қадам болар.

 

**** Мақаланың  ақысы төленген

Біз туралы
ulys.kz — ақпараттық, сараптамалық және танымдық бағыттағы материалдарды береді.
 
Мультимедиялық жоба заман талабына сай жасалған. Қазақстанның ақпараттық нарығын сапалы
контентпен қамтамасыз етуге үлес қосуға бағытталған. Мұндағы сараптамалық, танымдық
мақалалар сан саланы қамтиды. Геостратегия, геоэкономика, геосаясат, халықаралық
қатынастар мен елдің ішкі-сыртқы саясаты, экономика, жаһанда болып жатқан тектоникалық
өзгерістер мен тренд тақырыптар ұлттық мүдде тұрғысынан терең талданып қазақ
оқырмандарына жеткізіледі. Орталық Азия мен Түркі әлеміне ерекше көңіл бөлінеді.