Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев барлық деңгейдегі мәслихаттардың екінші республикалық форумында сөйлеген сөзінде атом электр станцияларына қатысты референдум жөнінде сөз қозғады. «AMANAT» партиясының бастамасымен өткен жиында Президент Тоқаев, АЭС салу бастамасына тоқталып өтті. Алдағы жексенбі, 6 қазанда Қазақстан жұртшылығына үлкен жауапкершілік жүктеп отырғанын, осы референдумда халқымыз Қазақстанда атом электр стансасының салынуы немесе салынбауын өздері берген дауыс арқылы шешетініне назар аударды. Өз сөзінде мемлекет басшысы АЭС салу - еліміздің орнықты дамуын онжылдықтарға ілгерілетеді деді.
«Жалпыұлттық референдумда халқымыз Қазақстанда атом электр станциясын салу қажет пе, әлде қажет емес пе деген мәселені шешеді. Дауыс беру нәтижесі қандай болса да, бұл – айтулы оқиға. Алдағы референдум – Қазақстанда соңғы бес жылда болған ауқымды өзгерістердің тағы бір мысалы, «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының жарқын көрінісі. АЭС құрылысына қатысты өз ұстанымымды бұған дейін бірнеше рет айттым. Әлемдегі прогрестен шет қалмау үшін біз бәсекелестікте өз артықшылықтарымызды пайдалануымыз керек. Азаматтардың көп бөлігі қолдап дауыс берген жағдайда, бұл Тәуелсіз Қазақстанның бүкіл тарихындағы ең ірі жобаға айналады», - деді Мемлекет басшысы.
АЭС тақырыбы қазір елімізде қызу талқы үстінде. Бұған басты себеп - Қазақстанда негізгі қуат көздерінің жетіспеушілігі. Өз сөзінде Мемлекет басшысы АЭС салу мәселесі заман талабына сай екенін мәлімдеді.
«Заман талабы осы. Демек, оның пайдасын қазіргі жастарымыз бен болашақ ұрпақ көреді. Дамуға ұмтылыс – ұлтымыздың ең жақсы қасиеттерінің бірі. Сондықтан біз ешқандай қиындыққа қарамастан, алға қарай батыл қадам басуымыз керек. Тағы да қайталаймын. Алдағы референдум тәуелсіздік жылдарындағы ең маңызды уақиға болады және еліміздің одан әрі дамуына тікелей әсер етеді», - деді Қ.К. Тоқаев.
Бүгінгі таңда елімізде электр энергиясын генерациялайтын жабдықтардың дені тозған. Сондықтан елдегі электр станциялары бүкіл республиканы қажетті қуатпен қамтамасыз ете алмай отыр. Бұған қоса Қазақстандағы халық 20 миллионға жетті, осыдан келіп сұраныс та ұлғайып кетті. Мәселенің түп төркіні де осында тұрғанын ел билігі жиі алға тартуда. Осыған орай, елдің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, атом энергиясын ұтымды пайдалану туралы сарапшылар пікіріне құлақ түрдік. Satpaev University жалпы физика кафедрасының меңгерушісі Айдос Лесбаев өз пайымдауларымен бөлісті.
«Мәслихаттардың екінші республикалық форумында Президентіміз алдағы референдум туралы айтып өтті. Ел дамыған сайын халықта энергетикалық тапшылық пайда болатынын да үнемі айтып жүр. Енді бізге ел болып, жұрт болып референдумге барып өз таңдауымызды жасау керек. Меніңше, энергетикалық тәуелсіздікке қол жеткізудің ең оңай және дұрыс жолдарының бірі – АЭС соғу. Неге десеңіз, атом энергетикасының пайдасы тек электр энергиясын өндіруде ғана емес. Сонымен қатар, осы арқылы басқа салаларды дамытуға болатынын айтқым келеді. Ал қауіпсіздік мәселесіне келсек, мен өзім физик маман ретінде үнемі саралап жүремін, біріншіден қазіргі атом электр станциялары баяғы 50-60 жыл бұрынғы құрылғылар емес, бұл заманауи қауіпсіз жүйеге құрылады. Мәселен III және III+ буын атом электр станциялары белсенді және пассивті қауіпсіздік жүйелерімен жабдықталған. Пассивті қауіпсіздік жүйелері адамның араласуын қажет етпейді. Баяғы замандағыдай оны операторлар басқармайды. Барлығы цифрлық технологияға негізделіп, компьютермен басқарылып, оңай бақыланады. Кез келген ауытқудың алдын алу шарасы қарастырылған. Бұл мейлінше дамыған жүйе, мұндай станцияларда реактор ядросының еруі, ақаулықтар шығу сияқты апаттар болмайды. Бұл АЭС-тың жалпы қауіпсіздігін арттырады», - дейді физика саласының маманы.
Экологиялық мәселе өзекті болып тұрған кезеңде адамдарды радиация, радиоактивті заттардың ауаға тарауы тәрізді қауіптер алаңдатады. Дегенмен ғалымдар атом электр станциясының қоршаған ортаға ешқандай зияны жоқ екенін алға тартуда. Олардың сөзінше, мәселен Қарағанды станциясы бір тәулікте 170 вагон көмір жағады екен. Енді соның 60% энергия болса, қалған 40%-ы күл, көмір, қышқыл газ, шлак, қалдық ретінде далаға тасталады. Ауаға тарайтын газдары тағы бар. Осы мәселені Абай атындағы ҚазҰПУ география және экология кафедрасының аға оқытушысы, PhD докторы Айнұр Сейілхан өз сөзінде тарқатып айтып берді. Оның пайымдауынша, реакторлар ауаны ластайтын қалдықтарды шығармайды. Сондай ақ бұл жоба отандық ғылымды да ілгерілетуге септігін тигізеді.
«АЭС салу ол ғылымды ілгерілету. Физика, химия, ядролық физиканы дамытуға ықпалын тигізеді. Яғни Қазақстан ғылымында көптеген жаңалықтар болады. Ал экологиялық тұрғыда әлемдік тәжірибе көрсеткендей, атом электр станциялары өте тиімді, ол көмірқышқыл газы мен түрлі ілеспе газдарды ауаға шығармайды. БҰҰ Еуропалық Экономикалық комиссиясы осы атом энергетикасын парниктік газды ең аз бөлетін энергия түрі деп шешім шығарған. Бұл қорытындыны жасамас бұрын сала мамандары көптеген зерттеулер жүргізген. Экологиялық жағынан тиімді дегеніміз осы. Бұған қоса, АЭС-тың экономикалық-әлеуметтік маңызы зор. Себебі тауарларды экспортқа шығарудың ең бірінші критерийі дәстүрлі көмірқышқыл газын пайдаланып өндірген өнімдерге қарағанда жасыл энергетиканы қолданып шығарған өнімдер әлдеқайда үлкен сұранысқа ие. Сондықтан алдағы референдумда әрбір азамат елге пайда ма, зиян ба, өз бетінше саралап шешім қабылдай алады», - деді Айнұр Сейілхан.
Энергетикалық инфрақұрылымның қарыштап дамуы үшін бізге алдымен энергия тапшылығын жою қажет деген пікірлерді көптеген мамандардан естуге болады. Атом электр стансасын салу тақырыбы да осы тұрғыда туындаған. Себебі кез келген мемлекеттің дамуы, әлеуметтік ахуалының тұрақтылығы - энергетика саласына негізделген. Мамандар жыл өткен сайын электр энергиясына деген тапшылық ұлғая беретінін, одан шығудын бірден-бір балама жолы - атом энергетикасының әлеуетін қолдану екенін жиі айтып жүр. «Ядролық физика институты» РМК бас инженердің орынбасары Жақсылық Тезекбаевтың пікірін тыңдаған едік.
«Бүгінгі таңда әлем бойынша 415 АЭС бар екен, соның 200 ден астамы су-сулы екі контурлы атом электр станциясы, біздің білуімізше елімізде АЭС салуға төрт мемлекет ниеттеніп отыр, олардың бірі Қытай, екіншісі Корея, сосын Франция мен Ресей. Соның ішінде атап айтсақ Корея реакторларының мүмкіндігі мол. Ол су-сулы реакторларда қауіпсіздік шаралары 2 кезеңнен қарастырылған. Жалпы АЭС тар үш буынға бөлінеді. Көп азаматтар АЭС десе Фукусима, Чернобыль деп шығады, олар бірінші буындағы жобалар. Қазір бізге салынатыны ІІІ+ буындағы АЭС болып табылады. Олардың айырмашылығы, ол пассивті, адамның қатысуынсыз болатын оқиғалардың алдын алады», - деп өз сөзін қорытындылады.
Ендігі сұрақ, алдағы уақытта халықтың басым бөлігі АЭС салуды қолдаса жобаны мүлтіксіз атқаратын қандай мүмкіндіктеріміз бар? Егер халық сенім артып жатса барынша қауіпсіз, сапалы станция сала аламыз ба деген сауалдарды саланы он саусағындай білетін маман, «Қазақстандық Атом Электр Станциялары» ЖШС бас инженері Асуан Сиябековке қойған едік.
«Барынша қауіпсіз, ғылыми-техникалық әлеуеті жоғары, өте сапалы АЭС салу ол мемлекеттің өз мүддесі әрине. Атом энергияларын ұтымды пайдалану арқылы энергетикалық қауіпсіздікті қатмтамасыз етуге болады. Оны салған соң арғы қарайғы қызметін жүзеге асыру қажет, кадрларды, инфрақұрылымды дұрыс ұйымдастыру маңызды. Осының бәрі оң шешімін табады деп ойлаймын. Бұл жоба еліміздің еліміздің энергетикалық жүйесін жаңғырту, инфрақұрылымды жаңалау үшін қажет екенін түсінуіміз қажет», - деп ой түйіндеді сала маманы.
Санаулы күндерден соң АЭС ке қатысты жалпыхалықтық референдум өтеді. Соңғы шешім әрине халықта. Әзірге республика бойынша түсіндіру жұмыстары жүріп жатыр.