Тасқынның шығыны 200 млрд теңгеден асатыны туралы болжамдар ел ішінде берік бекіп алды. Бірақ бұл халықтың күнделікті тұрмысымен тікелей байланысты нысандарды қалпына келтіруге, үйіндегі тұрмыстық техникасы мен мал-мүлігін бүтіндеп беруге бағытталатын қаражат көлемі болса керек.

Өйткені тасқын салдарын жоюға бюджеттен бөлінген қаражат пен қалталы топтардың бөлгені ақшасының өзі 330 млрд теңгеге жетті.

Қаржылық мониторинг агенттігі төрағасының орынбасары Жеңіс Елемесов 24 сәуірде БАҚ өкілдеріне берген мәліметінде тасқынмен күреске қазірдің өзінде бюджеттен 140 млрд теңге бөлінгенін айтқан болатын. Сол күнгі ресми мәлімет бойынша, елдегі ең ірі кәсіпкерлер мен алпауыт компаниялар тасқын салдарын жоюға бөлген қаражаттың жалпы сомасы 190 млрд теңге болған.

Мұнша қаражаттың өзі тасқын салдарын біржола жойып, келешектегі қатердің алдын алуға жетпейтін сияқты. Олай дейтініміз, өткен аптада Үкіметтің бірнеше мүшесі Сауд Арабиясына барған болатын. Бұл елдер бірнеше ірі халықаралық жиын өтіп жатыр. Соның аясында Қазақстан өкілдері ислам әлеміндегі ірі қаржы институттарының, холдингтердің басшыларымен кездесіп үлгерген.

Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев «Acwa Power» компаниясының төрағасы Мұхаммед Абунаянмен кездесіп, елдегі тасқын салдарын жоюға қолдау көрсететіні туралы уәде алды.

Ал Премьер-Министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Нұрлан Байбазаров Ислам даму банкі тобының президенті кездесті.

Үкіметтің ресми сайты жазған мәліметке сүйенсек, вице-премьер мен Мұхаммед Әл-Джассер арасындағы кездесудің басты тақырыбы Қазақстанның су шаруашылығы инфрақұрылымын жаңғырту жобаларын қаржыландыру мәселесі болған. 

«Еліміздің су-ресурстық әлеуетін сақтау мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін су қоймаларын, гидротехникалық құрылыстарды, ирригациялық жүйелерді салу әрі реконструкциялау, су үнемдеу технологияларын цифрландыру және енгізу шаралары көзделіп отыр.

Келіссөздер қорытындысы бойынша ИДБ тобының ауқымды инвестицияларын ҚР су саласының жобаларына бағыттау, сондай-ақ жобалардың техникалық құрамдас бөлігін дайындауға гранттар бөлу туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Алғашқы транштар биыл аударылады», - делінген ресми ақпаратта.

Тасқын Үкіметтің алдағы жоспарын айтарлықтай өзгертіп кетті деуге болады. Апатпен күреске ақша табу үшін бұған дейін қабылданып кеткен ұлттық жобалар мен бағдарламалардың, халықаралық шаралардың шығыны қайта қаралып, бірнеше ведомствоның бекітілген бюджеті қысқарды.

Жалпы елде тасқын болмай тұрған кездің өзінде Су ресурстары және ирригация министрлігі елде 20 жаңа су қоймасын салу жоспарын жалпыға жария етіп үлгерген болатын. Нұрлан Байбазаров Ислам даму банкі басшысымен өткізген келіссөзде осы нысандарды қаржыландыру мәселесі сөз болған.

Аталған 20 су қоймасының ортақ сыйымдылығы 2,5 миллиард текше метрге дейін су жинауға қауқарлы. Осы 20 нысанның алғашқы болып Кеңсай-Қосқорған-2 қоймасы Түркістан облысында салынып бітті. Одан кейінгі кезекте Ақмола, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Түркістан және Жетісу облыстарындағы 9 нысан тұр.

Атап айтсақ, Түркістан облысының Бәйдібек ауданында Бәйдібек ата су қоймасының құрылысы басталды. Ал Төле би ауданында Қарақуыс су қоймасының құрылысы жобаланып жатыр.

Сондай-ақ, Ақмола облысындағы Есіл контрреттегішінің, Алматы облысындағы Покатилов су қоймасының, БҚО Жалпақтал кенті мен Сексенбай ауылындағы су қоймаларының, Жамбыл облысындағы Ырғайты, Қалғұты және Ақмола су қоймаларының, Қызылорда облысындағы Қараөзек каналындағы су қоймасының жобалау-сметалық құжаттамасы әзірленіп жатыр.

Бұл жаңа жыл сайын қайталанатын тасқындардың алдын алып, қуаңшылықпен күресуге, Қазақстанның көрші елдерден кіретін су ресурстарына тәуелділігін 25%  төмендетуге септігін тигізеді деген үміт бар. Осының арқасында елдегі суармалы алқап көлемін 250 мың гектарға ұлғайтып,  137 мың тұрғыны бар 70 елді мекенді тасқын қаупінен қорғауға мүмкін туындауы керек.

Сондай-ақ, келешекте жалпы сыйымдылығы 1,9 млрд текше метр болатын 15 су қоймасын күрделі жөндеу көзделген. Биыл Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қостанай, Түркістан облыстары мен Астана қаласындағы алты нысанда жұмыс бастау жоспарланған. Ұлттық экономика министрі Нұрлан Байбазаровтың Ислам даму банкімен жүргізген келіссөзі нәтиже берсе, осы жобаларға араб әлемінен ақша тартылуы мүмкін деген сөз.

Айта кету керек, Қазақстан  1995 жылдан бері Ислам даму банкінің мүшесі болып есептеледі. Содан бері бұл институт Қазақстандағы 67 жобаға 1,8 млрд доллар бөлген.

Көктем шыға еліміздің барлық қалалары мен елді мекендерінде тазалық акциялары өткізіліп, көшелер, аулалар, саябақтар мен өзен-көл жағалаулары қоқыстан бір тазартылып қалатын. Бұған дейін бұл акция бірреттік қана сипатта болса, биылдан бастап «Таза Қазақстан» жобасы арқылы әр сенбі күндері өткізіле бастады. Бірақ, халықтың сана-сезімінде қоршаған ортаға сүйіспеншілік, табиғатқа қамқорлық, жалпы экологиялық мәдениет қалыптаспай бәрі бекершілік болмақ. Мұндай пікірді Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің кафедра меңгерушісі Райхан Бейсенова да алға тартады.

«Жалпы өз басым алған білімім мен атқарар қызметім эколог болғандықтан ғана емес, сонынмен қатар еліміздің қарапайым азаматы ретінде де әр уақытта экологиялық тұрғыдан дұрыс шаралар, іс-әрекеттер жасауға тырысамын. Қоршаған ортаға жанашырлық әркімнің бойынан табыла білуі тиіс. Адам табиғаттың бір бөлшегі. Адам қашан да табиғат әсемдігіне, сұлулығына тамсанған, таңдаған, қуанып, оған қамқорлық жасаған. Қазіргі таңда табиғат аясына демалуға шығып, бір күндерін отбасына арнауды әдетке айналдырған. Осындай сәттерде әттеген-ай деген жағдайлар, яғни, көпшіліктің айналасына, қоршаған ортаға деген немқұрайдылығы жиі байқалды. Елімізде экологиялық таза қоршаған ортаны барынша сақтап қалуға бағыттылған шетелдердегідей көптеген шара мемлекет тарапынан жасалмағандықтан да болар, бүгінде ел тұрғындарының көпшілігі экологиялық ахуалға көңіл бөле бермейді. Дәл осы жайт мені қатты қынжылтады. Қазақстанда адамдар қандай да бір іс-әрекет мемлекет не заң тарапынан күштеп енгізілмесе, онда оны «менің міндетім емес» деп ойлайды. Шетелде өте көп болдым. Әсіресе Еуропа, АҚШ-та жергілікті халық экологиялық іс-әрекетті жеке өз басын сыйлағандықтан, яғни өмір сүріп жатқан қоршаған ортаны өзінің бір бөлігі деп есептегендіктен жасайды. Ондай сана бізде көпшілікке топырақ шашпай-ақ қояйын, бірақ біраз адамда жоқтың қасы», - деді эколог.

Оның айтуынша, еліміздің Астана, Алматы және Шымкент сынды республикалық маңызы бар үлкен қалаларында тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинау үшін арнайы контейнерлер орнатылған. Демек, жергілікті тұрғындар үйден шығатын тұрмыстық қалдықтарды сұрыптап, арнайы контейнерге тастауы тиіс. Бірақ, дәл осы игі бастама әлі күнге дейін жемісін беріп отырған жоқ. Ал ол нәтижесі болуы үшін барлығы да әр азаматтың асханасынан басталуы қажет.

«Жоғарыда атап өткен қалалардың тұрғындары үйден шығатын тұрмыстық қалдықты бөліп жинауды білмейді. «Бәрібір оны бір жерге апарады», «бір машинаға тиейді ғой», «бізде тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу жолға қойылмаған» деген сынды болмашы себептерге сілтей салады. Тағы бір мәселе, жазғұтырым қар кеткенде қалалар тұрмақ бүкіл дала пластик бөтелкелер мен пакеттерден көрінбей қалады. Ал шетелде бұндай көріністі байқамайсың. Тұрғындар сол бөтелкелер  мен пакеттердің бірнеше ондаған жылдар бойы шірімей, экологияға зор зиянын тигізетіндігін сезінбейді. Таза ауаға - өзен-көл жағалауына барған адамдарда артынан қалған мұндай тұрмыстық қалдықтарды жинап кетуі мәдениеті қалыптаспаған. Бізде тек өз үйін ғана таза күтіп-ұстау дағдысы бар. Ал қоршаған ортаны да «дәл солай күту керек» деген сана жоқ», - деді Райхан Бейсенова.

Оның айтуынша, еліміздің Астана, Алматы және Шымкент сынды республикалық маңызы бар үлкен қалаларында тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинау үшін арнайы контейнерлер орнатылған. Демек, жергілікті тұрғындар үйден шығатын тұрмыстық қалдықтарды сұрыптап, арнайы контейнерге тастауы тиіс. Бірақ, дәл осы игі бастама әлі күнге дейін жемісін беріп отырған жоқ. Ал ол нәтижесі болуы үшін барлығы да әр азаматтың асханасынан басталуы қажет.

«Жоғарыда атап өткен қалалардың тұрғындары үйден шығатын тұрмыстық қалдықты бөліп жинауды білмейді. «Бәрібір оны бір жерге апарады», «бір машинаға тиейді ғой», «бізде тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу жолға қойылмаған» деген сынды болмашы себептерге сілтей салады. Тағы бір мәселе, жазғұтырым қар кеткенде қалалар тұрмақ бүкіл дала пластик бөтелкелер мен пакеттерден көрінбей қалады. Ал шетелде бұндай көріністі байқамайсың. Тұрғындар сол бөтелкелер  мен пакеттердің бірнеше ондаған жылдар бойы шірімей, экологияға зор зиянын тигізетіндігін сезінбейді. Таза ауаға - өзен-көл жағалауына барған адамдарда артынан қалған мұндай тұрмыстық қалдықтарды жинап кетуі мәдениеті қалыптаспаған. Бізде тек өз үйін ғана таза күтіп-ұстау дағдысы бар. Ал қоршаған ортаны да «дәл солай күту керек» деген сана жоқ», - деді Райхан Бейсенова.

Ғалымның пікірінше, бұрынғы уақытта ата-бабаларымыз қоршаған ортаны қадір тұтып, табиғатты аялап, өмір сүруге жайлы, денсаулыққа жағымды таза орта жасау ұстанымын жоғары бағалаған. Қазіргі кезде адамдар тек жеке басы мен тұрғылықты жерін ғана ойлап, онан тыс жатқан қоршаған орта да барлық денсаулық кепілі екенін ұмыт қалдырады.

«Ең алдымен жердің саулығы, ортаның тазалығы өзіміздің жасаған іс-қимылдарымыздың нәтижесі екенін түсініп, сол бағытта санамызды өзгертуіміз қажет. Әрине, мемлекет тарапынан да өте көп жұмыс істелуі қажет. Сонымен қатар, әр адамның экологиялық тұрғыда дұрыс өмірлік ұстанымы сол мемлекеттің іс-әрекетінен әлде қайда мол нәтиже беретінін ұмытпау керек. Шындығына келгенде, егер жергілікті халық саналы түрде ат салыспаса, онда мемлекеттің жасап жатқан іс-шаралары жүзеге аспайды. Әр азамат бәрін өзінен бастауы тиіс. Суды үнемді жұмсау, қалдықтарды азайту және оларды жинау, тұрмыстық қалдықтарды сұрыптай білу, қала ішінде жеңіл көлікті аз қолдану, пластик затарға қарағанда тез ыдырайтын заттарды көбірек кәдеге жарату, ауа, жер, суға зиянды заттарды шығаруды тарынша төмендету – бұл іс-шараның барлығы әр адамның жеке басының шешімі. Ал оған салғырт, немқұрайлы қарау қоршаған ортамызды бүлдіріп, экологиямыздың жай-күйін нашарлата түсетіндігін еш уақытта қаперден шығармауға тиіспіз», - деді Райхан Рымбайқызы.

Райхан жалпы қазақ ұлтының экологиялық мә­дениет­тің қалыптасуы таби­ғат заңдылықтарына тікелей қа­тыс­ты. Мәдениет тү­сінігінің шығу тегіне сүйенер болсақ, адамның табиғатқа қатынасы үнемі мәдениетпен байланысты отырды.

«Адамзат әуелден та­би­ғатты өзінің қажеттіліктерін қана­ғаттандырудың негізгі тəсілі ретінде қабылдады. Табиғат пен адам арасындағы байланыс ешқашан үзілмейтінін жақсы түсінді, сондықтан табиғатпен байланыс күшейді. Себебі табиғатсыз адамның өмірі болмайды. Әсіресе көшпелі ұлттар табиғатты өмірінің негізгі бөлігімен байланыстырды. Сондықтан да олар табиғат ананы аялауды, оның «ашуына тимеуді» маңызды міндет деп санап келді. «Судың да сұрауы бар», «бір тал кессең, он тал ек», «бұ­лақ көрсең көзін аш», «көк­ті жұл­ма» деген сияқты түсініктер осыны айғақтайды. Қазақ ешқашан жасыл желекті, көкті таптамаған, құмырсқа илеуін бүлдірмеген, құс ұясын бұзбаған, жас балапандар мен хайуан төлдеріне тиіспеген, өсіп тұрған талды, ағашты жұлмаған. Бір сөзбен айтқанда қазақ әуелден табиғатты аялау түсінігі мол болды. Осыдан келіп жалпылама алғанда «экологиялық мәдениет» деген ұғым қалыптасты. Ерте заманда адамдар табиғатпен тікелей байланысқа түсіп, бар қажетін сол арқылы қанағаттандырып отырса, ал қазіргі индустриалды қоғамда бұл байланыс түрі жаңа деңгейге шықты, трансформациялық өз­геріс­тер орын алды. Алға­шын­да пайда болған экологиялық мәде­ниет көрінісін қазіргі заман­ның экологиялық мәдениетімен салыстыруға келмейді. Мұны эко­ло­гиялық мәдениеттегі «дағда­рыс» деп түсіндіруге болады. Адам­дар­дың қаншалықты озық технология, заманауи құрылғылар ойлап тапқанымен, бәрібір табиғаттан алшақ кете алмайды. Бұл аксиома», - дейді ғалым.

«Түпқараған ауданы аумағының теңізі жағалауынан 289 итбалық өлексесі табылды. Жергілікті атқарушы органның көмегімен жинастырғаннан кейін, полигонға тасымалданды. «Гидробиология және экология институты» мекемесімен бірлесе сол жерден табылған итбалықтар бойынша токсикологиялық және гистологиялық бағытта зерттеулер жасалады. Бұл ретте 112 итбалықтан сынамалар алынды», - делінген Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Kazinform агенттігіне берген жауабында.

Ведомство ақпаратына қарағанда, Маңғыстау облысы бойынша экология департаментінің мамандары итбалық өлекселері табылған Каспий теңізінің жағалауынан су сынамаларын алды. Оның қортындысы бойынша нормадан тыс ауытқулар анықталмады.