Ауылдың жыры мен зарын Үкіметке жеткізіп жүрген санаулы мәжіліс депуттарының бірі, Аграрлық мәселелер комитетінің мүшесі Жигули Дайрабаев су тасқыны кезіндегі дихандардың проблемасы, тозығы жеткен елді мекендер жайы, бос жатқан жерлер, Парламенттегі ауыл үніне қатысты Ulys тілшісінің бірқатар сұрағына жауап берді.

Жигули Молдақалықұлы, уақытыңызды бөліп бізге сұхат бергеніңізге редакция атынан зор алғыс білдіремін! Алғашқы сұрағым қазір және болашақта аса маңызды болатын су мәселесіне қатысты. Бәріміз білетіндей сіз осы жылдың басында Үкімет жанынан құрылған Су кеңесінің құрамына кірдіңіз? Осы кеңес жұмысы туралы толық айтып берсеңіз?

Президентіміз су айналасында қордаланған түйіндерді шешу мақсатында Үкіметке тапсырма беріп, жеке министрлік құрған болатын. Бұл тек атқарушы органның бір тармағы ғана. Мұны қанағат тұтып отыра беретін болсақ нәтиже болмайтыны анық. Мысалы, трансшекаралық өзендердің мәселесінде Сыртқы істер министрлігінің ықпалы қажет болса, су жүйелерін цифрландыру бағытында бөлек құрылымдағы ведомствоның көмегіне мұқтаж. Ал судың негізгі тұтынушысы болып есептелетін өндіріс пен ауыл шаруашылығы басқа меморгандардың құзыретінде. Бұдан бөлек жаңа технологияларды жетік білетін сарапшылар қауымдастығы мен ғалымдар бар емес пе? Мінекей, солардың барлығының пікірі мен ұсыныстарын біріктіретін, бір жерде талқылайтын арнайы алқалық орта керек болды. Осы тұрғыдан құрылған Су кеңесінің қазіргі қолға алған жұмыстары жүйелі өзгерістің бір бөлігі ғана деп білемін.

ЖАҢА СУ ҚОЙМАЛАРЫН САЛУ ТРАНСШЕКАРАЛЫҚ ӨЗЕН СУЫНА ТӘУЕКЕЛДІ АЗАЙТАДЫ

Қазақстан трансшекаралық өзен суына кіріптар. Бұл мәселелер болашақта қалай шешімін табуы мүмкін? Сосын ауыл шаруашылығы жерлерін суарудағы түйіндер туралы не айтасыз?

Соңғы уақытта қуаңшылық проблемасы тек ғана Қазақстанда емес, әлемнің барлық елінде байқалуда. Оның үстіне жер шарындағы халық санының күрт өсуі, азық-түлік дағдарысына әкеліп соқтыратыны тағы бар. Осыны ескерген  мемлекеттер қол қусырып отырмасы анық. Қазақстанға кіретін өзендердің бастауына иелік етіп отырған Қытай да, Орталық Азиядағы көршілеріміз де бұл тәуекелдің алдын алатыны белгілі. Демек олардың әрқайсысы су қорын жинақтайды. Президентіміздің 20-ға жуық су қоймасын жақын уақытта салу керек деген тапсырмасы есіңізде шығар? Бұл су бойынша басқа елдерге деген тәуелділікті азайтудың негізгі амалы. Сондықтан да Үкімет Мемлекет басшысының тапсырмасын тез арада қолға алып, осы бағыттағы жұмыстарды үдетуі тиіс. Және де сыртқы саясатта трансшекаралық өзендер бойынша позициямызды нақты айқындап алып, келісөздерді интенсивті түрде жүргізу қажет.

Ауылдағы шаруашылықты ұлғайту үшін жер керек. Негізгі игерілмей жатқан ауылдық жерлер көп пе?

Әрине, игерілмей жатқан жерлер өте көп! Сол жердің барлығын баяғыдан бері өндіріс айналымына жіберіп, қолға алғанда Қазақстан аграрлы держава елдерінің қатарына енетін еді. Әттең,  бұл бағытта Үкімет ауыз толтырарлық нәтижеге қол жеткізе алмай жүр. Оның үстіне урбанизация проблемасы кадр тапшылығына алып келуде. Егіс алқаптарын игеру және мал шаруашылығын қолға алу үшін жұмысшы керек емес пе? Ал халық жаппай қалаларға көшіп жатқанда мұның арты жақсылыққа апара қоймасы анық. Менің пікірімше,  бұл мәселені шешудің екі шешімі бар. Біріншісі – қолда бар өндірісті интенсивті жүйеге ауыстырып, жаңа технологиялардың арқасында өнімділікті ұлғайту. Екіншісі – өндіріспен айналысамын деген азаматтарға мейлінше жағдай жасау, оларды ынталандыру. Тек сонда ғана бос жатқан жер, халық игілігіне айналатын болады.

ПРЕЗИДЕНТ САЙЛАУЫНА ТҮСІП, ЖЕҢІЛІП ҚАЛҒАНЫМА ӨКІНБЕЙМІН

Сіз 2022 жылы Президент сайлауында негізгі кандидаттардың бірі болып бақ сынадыңыз. Шындығын айту керек, сол кезде сізді көбі «екінші Қосанов» деген пікір айтты?

Мен Президент сайлауына кандидат болып тіркеліп, алғашқы кездесуімді өзімнің туған ауылымнан бастадым. Сол кездесуде менің жақын туыс ағам көп адамның көзінше «Жигули, сен шыныңды айт, сен спектакль қойып, Қосанов сияқты болып жүрген жоқсың ба? Ертең ел-жұртқа күлкі, мазақ болмайық» деп төтесінен айтты. «Аға, мен сатқын немесе біреудің рөлін ойнап жүрген жоқпын. Шамаңыз келсе, мені қолдап дауыс беріңіз!» дедім мен.  Міне, кезінде осындай әңгімелер айтылған. Әрине, мен ешкімнің аузына қақпақ бола алмаймын ғой... «Ит үреді, керуен көшеді». Мен шынымен президент сайлауында жеңіске жеткім келді және бұл ісім үшін еш өкінбеймін. Сосын мен президенттікке кандидат болып, сайлауда жеңіске жетпей қалғаныма өкініп, сары уайымға да түскен жоқпын. Мен саясаткермін... Саясаткерде жеңіс те, жеңіліс те болады. Керсінше мен осы додадан кейін күш алдым. Өз партияластарымды жігерлендіріп, қайта Парламент сайлауына түстім. Өмірдің өзі күрес...

Сіз Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Аграрлық мәселелер комитетінің мүшесіз. Қазір Парламент қабырғасында жүріп аграрлардың жағдайын жақсарту бағытында қандай жұмыстар мен жобаларға бастамашыл болып жүрсіз?

Парламент Мәжілісінде «Ауыл» партиясы фракциясының 8 депутаты бар. Мен солардың бірімін. Әрқайсымыздың алға қойған мақсатымыз бар. Ол– партияның сайлауалды бағдарламасын іске асыру. «Ауылдықтарды» қолдап, дауыс берген саулаушыларды ұмытпайымыз керек. Біздің тірегіміз – сайлаушылар. Сондықтан сайлауалды бағадарламамыздың әр тармағын орындауға міндеттіміз. Маған жүктелген іс –аграрлы мәселелерге қатысты заңнамалық проблемаларды шешу. Негізгі жобамыз Аграрлы банк құру және азық-түлік қауіпсіздігі туралы заң жобасын дайындап, оның қабылдауына күш салу. Сондай-ақ фермерлердің назын тыңдап, оларды Үкіметке жеткізумен айналысамын. Фракциямыздың депутаттары төменгі палатадағы әр комитетте мүше болып отыр. Бірі салық мәселелерімен шұғылданса, енді бірі ауылды елді мекендердің проблемасын шешумен айналысып жүр.

Биылғы көктемгі егін егу науқаны шаруалар үшін қиыншылықтар әкелуде. Бұл бағытта не айтар едіңіз?

Әр көктемгі егіс науқаны – біздер үшін стресс. Жанар-жағармайдың көлемі жете ме? Оларды жеткізу жүйесі қалай болмақ? Бекітілген норматив агротехнологиялық талаптарды орындауға жеткілікті ме? Тұқымның сапасы не болады? Тыңғайтқыштар қымбаттады ма? Тағы басқа осындай сұрақтар әрине маза бермейді. Көктемгі егіс науқыны кезінде тағы бір мәселе - несие мен субсидияның дұрыс бөлінбеуі. Оның үстіне биылғы су тасқыны шаруалардың, ауыл тұрғындарының жағдайларын одан әрі қиындатып отыр. Егетін тұқымы мен малдары су астында қалып зор шығынға ұшырауда. Оның үстіне егін салатын уақытты ешқашанда кешеуілдетуге болмайды. Егер уақыттан сәл кеш қалсаңыз тиісті өнім ала алмай қаласыз. Сондықтан да дәл қазір фермерлерге жан-жақты қолдау қажет. Айта берсек, проблема көп. Жақында ғана Аграрлық мәселелер комитеті осы айтылған өзекті мәселелерді талқыға салып, Ауыл шаруашылығы министрлігіне тиісті талаптарды жолдадық.

ҚАЗАҚСТАНДЫ АГРАРЛЫ ДЕРЖАВАҒА АЙНАЛДЫРАТЫН ЗАҢ ШЫҒАРУ КЕРЕК

Парламенттегі «Ауыл» партиясының жұмысы мен партия атынан дайындалып жатқан заң жобалар туралы айтып берсеңіз?

Ең басты екі жобамыз бар деп айтқан едім жоғарыда. Бірі фермерлердің арзан қаражатқа деген қажеттілігін шешуге бағытталған Агробанк құру болса, екіншісі Қазақстанды аграрлы державаға айналдыруды көздейтін азық-түлік қауіпсіздігі туралы заң шығару. Екі жобамызды қатар алып келеміз. Заңдардың мәтіні мен концепциясы дайын. Дәл осы шақта соларды қауымдастықтармен талқылап жатырмыз. Әзірше беталысымыз жаман емес сияқты.

Соңғы болған Парламент сайлауында «Ауыл» партиясы ықпалды, айтары бар саяси күшке айналғанын көрдік. Сайлаушыларыңыздың мұң-мүддесін, талап-тілегін Үкіметке жеткізуде қандай жұмыстар атқарылуда?

Сайлаушыларымыздың көп бөлігі – өңірлерде тұрады. Олармен тығыз байланыс партиямыздың филиалдары арқылы жүргізіліп жатыр. Мұны қолға алу аса маңызды деп білеміз. «Ауыл» парламенттік партияға айналғалы бері электоратымыздың айтарлықтай сенімі күшейді. Өзімізді мақтағандай болмайын, бірақ ауылдың үні биік мінберден естіле бастады. Сонымен қатар Үкіметке көптеген мәселелер бойынша депутаттық сауалдар жолданып, тұщымды ұсыныстар енгізілді. Ең негізгі жұмысымыз – заң жобаларын қабылдау барысында ауыл мен агроөнеркәсіп кешенінің мүддесін қорғау. Осы бағытта бірқатар заңға толықтырулар мен өзгерістер енгізілді. Бізді іздеп келген азаматтарға да есігімізді айқара ашып, қабылдаудамыз. Алдағы шілде мен тамыз айларында өңірлерге іс-сапарға барғанда осы жайлы толық ақпарат береміз деп отырмыз.

«Ауыл» партиясының жұмысы сайлаудан кейін қалай өзгерді?

Өз-өзімізге баға бергеннен аулақпын. Мұндайда сайлаушылар сөйлегені дұрыс. Айтатыным - өзгеріс бар. Бірқатар жоба нақты іске аса бастады. Олармен жақын танысу үшін орталық аппаратымызға арнайы қонаққа шақырамыз. Келіңіздер.

 «КЕПІІЛДІККЕ МҮЛІК ӘКЕЛІП, НЕСИЕ АЛ ДА ЖҰМЫС ІСТЕ» ДЕГЕН ҚАҒИДА ЖАРАМАЙДЫ

Ауылдың жайын сізден жақсы білетін адам жоқ. Қазір тозған ауылдар көп? Қайтсек ауыл-аймақты дамыта аламыз? Сіздің жеке пікіріңіз?

Ауыл мен ауыл шаруашылығы егіз ұғым. Мен бұл қағиданы үнемі айтып келемін. Агроөнеркәсіп дамымай жүйелі жұмыс болмайды. Адамзатты алға жетелейтін тек еңбек қана. Қолға кетпен-күрек аламын дейтін азаматтарға тиісті жағдай жасалуы тиіс. «Кепілдікке мүлік әкеліп, несие ал да жұмыс істе» деп отыра беру жарамайды. Үкімет бұл принциптен кетуі тиіс. Сондай-ақ инвестициялық жобаларды мейлінше ауылға қарай бұру керек. Сонда ғана ауыл дамиды.

ҚР Білім беру ісінің үздігі, Ы. Алтынсарин атындағы төсбелгі иегері, ҚР композиторлар Одағының мүшесі, балалар композиторы, Мәдениет қайраткері,  Алтын МАХАМБЕТПЕН сұхбат

- Алтын Шахзадақызы, қазақ ән өнеріндегі бірден-бір балалар әндерінің насихаттаушысы, әрі жанашыры ретінде жауап беріңізші, келешек елдің тізгінін ұстайтын азамат болатын бүгінгі балалардың бойына ұлттық рухты қалыптастыра алатын патриоттық әндер қаншалықты деңгейде жазылуда?

- Патриоттық әндер көп жазылып жатыр. Бірақ, көбіне ол әндер тек мемлекеттік даталы күндерде ғана орындалатындықтан, кеңінен таралып жатқан жоқ. Жалпы, патриоттық ән дегеніміз - адам бойында Отанға, елге, туған жерге деген құрметін асқақтата түсетін, рухты күш беріп, жігерлендіретін туынды. Қазіргі таңда, балалар композиторлары Қазақстан, Отан, туған ел, туған жер тақырыбындағы әндерін жарыққа шығарып жатыр. Әсіресе, өңірлік ақын-сазгерлердің де шығармашылығынан патриоттық туындылар көптеп орын алады. Бірақ, насихаттың болмауы салдарынан, ол әндер өз өңірлерінен асып кете алмай отыр. Негізі, кез келген туындының кеңінен таралуы үшін, міндетті түрде, бұқаралық ақпарат құралдарының қолдауы қажет. Еліміздің телерадиоларында балаларға арналған музыкалық хабарлар жоқтың қасы. Ал, балалар әндері, әсіресе, патриоттық әндер жарыққа шығып таралуы үшін, әрекет жасап отырған, тек сол авторлардың өзі. Олар өз өңірлерінде өтетін түрлі балалар ән байқауларында, мектептері мен балабақшалардағы мерекелік іс-шараларда шәкірттеріне орындатып, өз мүмкіндіктері жеткенінше балалар репертуарын кеңейту жолында әрекет етіп келеді. Бірақ, өз өңірлерінде ғана таралып, республикаға жетпеген қаншама жап-жақсы туындылар бар. Әндерді тарату жолында әлеуметтік желінің де біршама көмегі бар. 

ҚР Оқу-Ағарту министрлігінің бастамасымен өткен биылғы «Әншуақ» қазақ тіліндегі балалар әндері фестивалінің Тик Токтағы челенджінде Гүлайым Жотаеваның «Тәуелсіз ел-ұраны», Ұшқын Жамалбектің «Отан», Нұрмаш Алғашбаевтың «Егемен ел -Қазақстан» атты патриоттық әндері орындалуы тұрғысынан ең жоғары орындарға ие болды.

Жалпы, авторлардың балаларға арналған патриоттық әндерінің аясын кеңейту үшін, осындай үкімет тарапынан қолдау берілетіндей байқаулар жиірек ұйымдастырылу қажет.  Ол балалардың патриоттық әндерді орындауға деген ықыласын, ынтасын оятады.

- Тәрбие құралының бірі саналатын балалар әнін насихаттау жолында қандай келелі еңбектер жасап келесіз?

- Еліміздің балалар әндерін жарыққа шығарып, насихаттау жолында «бала балаша ән салсын» деген ұраныммен жалаулатып келе жатқаныма ширек ғасырға жуық уақыт өтіпті.  Алғашқы телевизиялық жобам - Алматы (ЮСА) телеарнасында 2002 жылы жарыққа шыққан «Әнші болғым келеді» атты балаларға арналған музыкалық ән байқауым болды. Өскелең ұрпаққа рухани тәрбие беру, қазақ ән өнеріне деген сүйіспеншіліктерін ояту мақсатында ашылған тележобам - өнерге қол созған балалардың ән мектебі болып қалыптасты. Бағдарлама фестиваль ретінде «31», «СТВ» телеарналарында жалғасын тауып, эфирде үздіксіз жүрді. Нәтижесінде балалар әндеріне деген сұранысты қалыптастырдым десем де болады. Көптеген композиторлармен, ақындармен тығыз шығармашылық  қарым-қатынаста болып, үлкен сахналарда көптеген түрлі тақырыптық балалар әндерінің тұсауы кесіліп, жарыққа шықты. А. Дүйсенов, Қ. Жәнібеков, Б. Жұмалин, Д. Сыздықов, М. Жәутіков, Е. Әлікей, В. Питерцев сынды тағы да басқа композиторлардың жүздеген әндері сол кезде жарыққа шықты. 2004-2013 жылдар аралығында жылына бір рет дәстүрлі түрде өткізіп келген «Мен бақытты баламын» балалар ән фестивалімнің сахнасында да тек қана балалар әндерін насихаттадым. Бала мен белгілі әншінің қос дауыспен тек балалар әндерін шырқайтын ән фестивалім үздіксіз он жыл қатарынан көрермен назарына ұсынылды. Әрине, республика арналарынан көрсетуге ол кездері мүмкіндігім бола қоймады, тек «Алматы», «СТВ» арналарынан  көрсетіліп келді. 

Ақын-сазгерлерге балаларға ән жазуға шабыт бере жүріп, өзім де балалар әндерінің қатарына біраз авторлық туындыларымды қостым. 2012 жылы «Әнші болғым келеді» телевизиялық байқауымның 10 жылдық мерейлі кешін «Алматы» эстрадалық-симфониялық оркестрімен өткізіп, концертте  танымал әншілер мен жас өнерпаздар менің балалар әндерімді орындады, әрі сол кеште балаларға арналған ән жинағымның тұсауын кестім.

2019-2021 жылдары «Қазақ радиосында»  тікелей әуе толқынында жүргізген авторлық «Балапан саз» ақын-сазгерлер арасындағы балалар әндері радиобайқауым да оң нәтижесін беріп, 300-ден аса балалар әндерінің радио желісі арқылы тұсауы кесілді. Қазіргі таңда, радиохабардың насихатының жемісі ретінде көптеген әндер балалар репертуарынан кеңінен орын алып отыр. 2021 жылы көп жылғы еңбегімнің қорытындысы десем де болады, «Болашақ музыкант-педагогқа заманауи балалар әндерінің ерекшеліктерін меңгерту» тақырыбы бойынша магистрлік диссертациямды қорғадым. «Балапан саз» радиобайқауы - тәжірибелік бөлімінің негізін құрады.

Балалар әндері насихатының аздығы бүгінгі күннің де өзекті мәселесі. Бір ғана менің ұйымдастырып жүрген жобаларымның ауқымы, таралу аясы тар. Балалар әндері-басты тәрбие құралы. Ән мәтіндері - туған жерге, Отанға, ата-анаға, табиғатқа, мектеп, ұстазға, қоршаған ортаға-табиғатқа деген құрмет, сүйіспеншілікке баулиды. Ән сөзін жаттаған бала жүрегіне жақсылық нәрі сіңіп, дәні егіледі. Сол себепті, балалар тек жас ерекшеліктеріне сай сүйкімді әндерді орындаулары тиіс. Авторлық жобаларымның жемісі ретінде 2002-2021 жылдар аралығында жарыққа шыққан қаншама авторлардың  балалар әндері насихатталмай отыр. «Балапан саз» радиобайқауымда ұмытылып кеткен көптеген  балалар әндерін тауып, қайтадан өңдетіп, қайта жаңғыртық. Жаңа әндер де жазылды, жаңа авторларды да таптым. Ел ішінде балаларға арнап ән жазып, өз күндерін өздері көріп  жүрген 40-қа жуық  музыкант-педагогтардың басын құрап, шығармашылық одағын құрып отырмын.  

«Балапан саз» республикалық радиобайқауының заманауи авторлық әндерді таратуда маңызды рөлі болды. Аталмыш бағдарламаның әр санында 7-8 жаңа балалар әндері жарыққа жол тартып отырды. Өкініштісі, радио басшылығының бағдарламаны жалғастыруға аса құлықтары болмады. Хабардың редакторы, продюсері, жүргізушісі, администраторы ретінде алып отырған мардымсыз азғантай жалақыма «қаржы жетіспейді» деген желеумен, бағдарлама эфирдегі жұмысын тоқтатты. Сөйтіп, еліміздегі балалар әндерінің жаршысы болып отырған жалғыз хабардың тұқымына тұз құйылды. Бірақ, радиобайқау ізсіз қалмай, байқау қоржынына келіп түскен балалар әндерінің арасынан іріктеліп, жинақталған  «Балапан саз» заманауи балалар әндерінің антологиясын  жарыққа шығарып,  2023 жылдың 29-тамызы күні Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының қолдауымен тұсаукесері өтті. Әрине, 22 автордың 200-ден аса балалар әндері жинақталған кітап авторлардың өз қаражаттарымен 400 данамен ғана жарыққа шықты.  Бұл да болса, жасалған еңбектің, төккен тердің  нәтижесі деп айта аламын.

Астанаға Алматыдан 2020 жылы қаңтар айында қоныс аудардым. Бүгінгі күнге дейін, 2021 жылы «Менің өлкем», 2022 жылы 1-маусымда «Балапан саз» радиобайқауының нәтижесінде танылған үздік әндерінің «Гала концертін», 2023 жылы «Алтын Маханбетованың «Бақытты балалық шақ әуендері» атты екі шығармашылық кешімді  өткіздім. «Астана» эстрадалық-симфониялық оркестрінің сүйемелдеуімен өткізген ән кешімде тек балаларға арналған әндерім орындалды.

2021-2022 жылдары Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясында «Музыка» пәні бойынша аға ғылыми қызметкері қызметінде болдым. Академияның қолдауымен «Менің өлкем» атты балалар әндерімнің оркестр орындауына лайықталған әнжинағым  2021 жылы жарыққа шықты.

2022 жылы 1 маусымда «Бақытты балалық шақ ретро әндері» ән фестивалін, биыл «Балалардың халықаралық мерекесіне» орай Астаналық балалар композиторлары ҚР композиторлар одағының мүшелері Әліби Әбдінұровтың, Гүлайым Жотаеваның, Думан Байтлеуовтің, Шолпан Қорғанбектің және өз әндерімнен «Балапан саз» атты  авторлық балалар әндері кешін өткіздім.

Республикалық деңгейдегі бұқаралық ақпарат құралдарының қолдауынсыз әндердің таралу аясы тар болады. «Жалғыздың үні шықпас» дегендей жалғыз өзімнің балалар әндерін тарату жолында жасап жүрген шығармашылық еңбектерімнің  пәрмені аз.

 Биылғы жылдың ең басты жаңалығы - ҚР Оқу-ағарту министрлігінің бастамасымен «Әншуақ» республикалық қазақ тіліндегі балалар әндері фестивалі жарияланып, ақпан мен мамыр аралығында Тик-Ток әлеуметтік желісінде балалар әндерінің челленджі ұйымдастырылды. Осы аралықта 10000-аса жас өнерпаздардың бейнежазбалары  тіркелді. Арнайы көркемдік кеңестің шешімімен Тик-Токта жиі орындалған 20 туынды танымал әндері қатарынан орын алып, 1-маусым күні еліміздің барлық қалаларында, өңірлерінде аталмыш 20 әнді еліміздің барлық балалары шырқады. Балалар әндерін насихаттау мақсатында қолға алынған жобаның екінші маусымы алдағы 1қыркүйектен бастап өз жалғасын табады. 

- Өзіңіз өткізетін балалар концерттерінде «бала баланың әнін айтуы керек» деген талаптарыңызды қойып жатасыз? Осы туралы айта кетсеңіз?

- Бізде қазір ерінбегеннің бәрі балалар концертін, балалар байқауларын ұйымдастырып жүр. Олардың басты мақсаттары - ақша табу. Көпшілігі солай. Еліміздегі балалар әндерінің бас насихатшысы ретінде - барлық жерде мен бір талапты қоямын. Бала  өз деңгейіндегі, жас ерекшелігіне сай әнді орындауы керек. Балалар байқауларында орындаушыларға «дауыс көрсету керек»  деген қате талап бар.  Менің талабым бойынша-бала өзіне лайықты әнді мәнерімен, сөзін ұғынып, нотаны таза алып, әдемі, жеңіл орындап беруі тиіс. Ересектердің махаббат әнін, тойдың хит әндерін орындап, ересек әншіге пародия жасап тұрған немесе шетелдік әлем жұлдыздарының әндерін күре тамыры білеуленіп, тамағына салып, барынша сол әдем жұлдызына еліктеп жұлқынып тұрған бала мен үшін өте сүйкімсіз әсер береді.  Ондай балалардың өнер әлемінен орын алғандар саны аз. Өйткені, өзіндік менін жоғалтып, өзгелердің образын қайталаған бала одан ары қалай даму жолын білмей, тоқырауға ұшырайды. Есейе келе, ол баланың әнге деген ықыласы мүлдем жойылады немесе үнемі ауыр әндерді орындау салдарынан дауыс желбезегіне күш түсіп, мүлдем дауыссыз қалады. Бала өнер жолындағы мектептен өтіп, бірте-бірте биікке көтерілсе, оның жемісі әлдеқайда мол болады.

Мен, алдыма кеңес сұрап келген, өнерге қанат созған балалардың ата-аналарына балаларын музыкалық мектептерге беріп, сауаттарын кәсіби тұрғыда ашу керектігін түсіндіремін. Сол кеңесіммен, мектеп тәрбиесінен өткен талай бала қазір өнер әлемінде өз орындарын тауып отыр. Бала ержеткенде, өнер адамы болсын деген мақсатта емес, қосымша рухани тәрбие алу бағытында, әрі жан-жақты азамат болып қалыптасуы үшін кәсіби тұрғыда сауатты болғаны дұрыс. Олардың арасынан нағыз өнер жолын таңдайтын бала  өсе келе үлкен өнер әлемінің есігін сенімді ашатын болады.

-  Қазіргі таңда балалар байқаулары көп ұйымдастырылады және тойларда ән айтып ақша табатын өнерлі балаларды да көріп жүрміз. Маман ретінде осыған не дейсіз?

- Жоғарыда айтып өткеніміздей қазіргі таңда өткізіліп жатқан балалар байқаулары өте көп. Ерінбегеннің бәрі ұйымдастырғыш болып кетті. Көпшілігі коммерциялық жоба болғандықтан тәрбие жағы мүлдем қарастырылмайды. Қатысушыларға үш орынды теңдей бөліп беретін ақылы балалар байқауларына тыйым салатын кез келді. 4-5 жасар  балаларға ән  орындап қатырмаса да, қолдарына кубок ұстатып, мойнына медальон тағып, алғысхат беріп, әлден  мақтангершілікке тәрбиелеп жатырмыз. Бұл мүлдем дұрыс емес.  Біз бала күнімізде ән салғанымызға қуанатын едік. Қазір бала аттаған қадамына алғыс хат сұрайды. Біздің көп ұстаздардың, ата-аналардың ең үлкен қателігі - балаларға ересектер  әндерін орындауға жол беріп, сана-сезімдерін ерте есейтіп жіберулерінде.

 Менің балаларға тек қана балалар әнін айтқызуымның басты себебі – баланы балалыққа оралту. Бала балаша ойлап, балаша қуана білуі керек. Ал,  шет елдің немесе  ересектердің танымал әндерін шырқап дағдыланған жас өнерпаздардың балалар әндерін  орындауға ықыластары жоқ. Оның басты себебі, оларда тұрған жоқ. Ол ұстаздың дұрыс бағыт-бағдар бере алмауында. Олар ата-ананың сұрауы бойынша деп, балаларға той әндерін үйретеді. Бұл екі жақты қателік. Танымал хит әндермен ауызданған бала, той-томалаққа шығып, ақша таба бастайды. Оның бар ойы - ендігі жерде әнге емес, болашақта әнші болып, жұлдыз болып, ақша тапсамға тіреледі. Қазіргі таңда, әнші болғысы келетін бала көп. Неге? Өйткені, әншілікке олар өнер ретінде емес, табыс көзі ретінде қарайды. Қазір, телеарна, радио, әлеуметтік желі, ойын-сауық орталықтары, тіпті, қоғамдық көлікте, жеке көлікте осы той әндері күндіз-түні насихатталып келеді. Бала бұл әндерді ұстазсыз да жатқа біледі. Тыңдай-тыңдай еріксіз адам жадында сақталып қалып жатқан бұл әндерден қашып кету мүмкін емес. Бірақ, бәрі ұстаз қолында. Балаға өз жасына лайықты әнді ғана орындату керек. Өйткені, болашақта жап-жақсы әнші болады-ау деген талантты бала, есейе келе барынан айрылып қалады. Сол себепте, ұстаздар қауымы «Бұлақ  көзін дұрыс ашып, дұрыс арнаға бұра білулері» керек.

- Балалар әндерін насихаттау мақсатында үстіміздегі жылы өткізілген «Әншуақ» республикалық балалар әндері фестивалі әлі де жалғасын таппақ. Оған неше жастағы өнерлі балалар қатыса алады?

- 2024 жылдың қыркүйек айынан бастап, ҚР Оқу-Ағарту министрлігінің  «Әншуақ» қазақ тіліндегі республикалық балалар әндері фестивалі екінші маусымын бастайды. Фестивальдің әлеуметтік желідегі іріктеу кезеңі - 2025 жылдың мамыр айына дейін жүреді. Талап бойынша тек қана балалар әндері, патриоттық әндер  орындалуы тиіс. 5 жастан бастап мектеп жасындағы балалар қатыса алады. Қатысу үшін ән орындаған бейнежазбасын Тик-Токқа #Әншуақ хэштегі бойынша тіркейді. Ақын-сазгерлер үшін де әндерін насихаттауға үлкен мүмкіндік болатын жоба.

- Қазіргі хит болып жатқан қазақ әндеріне көңіліңіз тола ма? Жалпы ән авторлары жаңа туынды жазарда нені ескерулері керек деп санайсыз?

- Бұрыңғы қазақ композиторларының әндерінде ұлттық реңк, таза қазақи әуен айқын байқалып тұратын. Бүгінгі әндердің әуендерінде өзгелерге еліктеушілік басым. Қазіргі хит деген әндердің көбісінің әуені ұрланған. Сөздері қазақша, оның өзін  өздері шимайлай салған, әуені болгардың, латыштың, түріктің, үндінің, әлде арабтың ба – әйтеуір өзге ұлттың әндерінен құралған әнсымақтар қазақ әнінің қаймағын ірітіп жатыр. Біздің танымал композитормыз деп жүргендердің көбі, ән құрастырудың майталман шеберлері болып алған. Олар хит болады-ау деген әндердің иісін жазбай танып, аранжировкасын әрлеп, сөздерін сәндеп, әр жерден алғандарын біріктіріп ән деп шығарып  жүр. Олары рас, ол әндер «хит» болып, қазақ тойының көркін қыздыруда. Қазір, той-думандарда апа-аталарымыздың өздері жаңағы әндерге естері кетіп билеп жатады. Бала тұрмақ, мазмұнды, мәні бар, лирикалық әндер тыңдайтын жастағы үлкендеріміздің де  санасын «кірме әндер» жайлап алды. Бір сорақысы, бұл әндер енді сахна төрінен ойып орын алып жатқаны! Телеарна, радио құралдары рейтинг көтерудің құралдары ретінде осындай дүбәра әндердің жарыққа шығуына жол беріп отыр. Әрине, сезімге толы, әуені жүректі баурайтын нағыз қазақ әндерін жазып жүрген авторларымыз да жетеді. Бірақ, біздің тыңдарманның санасын жеңіл әндер жаулап алуына байланысты, нағыз қазақ әндері тасада қалып отыр.

- Ұзақ жылдар бойы музыкалық мектепті басқарған сазгер-педагогсыз. Бүгінде ел алдында өнер көрсетіп жүрген қандай шәкірттеріңізбен мақтанып марқайып жүресіз?

- 2007-2017 жылдары Алматы қаласындағы Р.Глиэр атындағы балалар музыка мектебін, 2017-2019 жылдары №6 Оқушылар үйінде басшы қызметінде болдым. Басшы бола жүріп, жас өнерпаздарды өнерге баулу жолындағы ұстаздық қызметін қоса атқардым. Шәкірттерім түгел дерлік – музыка мектебінің түлектері. Бір ғана аспаппен шектелмей, бірнеше аспапты меңгеріп шыққандары бар. Алды Құрманғазы атындағы Ұлттық консерваторияны, Темірбек Жүргенов атындағы Өнер академиясын, соңы Чайковский атындағы музыка колледжін, Ж. Елебеков атындағы эстрада-цирк колледжін тәмамдап жатыр. 

Менің авторлық «Әнші болғым келеді» телевизиялық байқауым жас өнерпаздардың ән мектебі болды деп үлкен сеніммен айта аламын. Мектеп дейтінім-балаларға қайта-қайта қатысып, көрермен алдында өнерлерін шыңдауға мүмкіндік беретін едім. Байқауымның алғашқы қатысушылары - танымал әнші Қайрат Нұртас, Домино тобындағы Шолпан Төлегенова, Жігер Ауыпбаев, Әбдіжаппар Әлқожа, ал, төл шәкірттерім – байқауымның алғашқы жүргізушісі, әрі әнші-өнерпазы «Келінжан» сериалындағы Сара Амангелді, танымал ақын Салтанат Қайырбек, белгілі режиссер Айдана Аламан, «Мәрмәр» өнер студиясының директоры, әнші-жетігенші Назгүл Әбибек,  қазір көптеген фильмдерде басты рольдерді сомдап жүрген киноактер Жасұлан Көпберген, «Кешю»  тобының әншісі Балауса Ерғалина, әнші-актриса Әйгерім Мергенбай (C.C.TAY).  актер Әли Тұрсынхан және т.б.

Менің  телевизиялық ән жобаларым қазақ эстрада әлеміне қадам басқан көптеген жас әншілердің де өнерге шыңдалу фабрикасы болды. Олардың қатарында Нұрболат Абдуллин, Арман Жиеналиев, Айбат Жанғалиев, актер Алмат Асановтар бар. Басқа да өнер жолына енді қадам басқан, болашақтарынан үміт күтетін шәкірттерім бар.

- Уақыт тауып, сұхбат бергеніңізге көптен-көп рахмет!

Авторы: Мара Келес

«Оқулық – ұстаздың да, оқушының да ақылшысы»

А.Байтұрсынұлы Білім Академиясының Академиялық кеңесінің мүшесі, «TIL» /Түркі ілімі/ орталығының директоры, Халықаралық (ISTES) «International Society for Technology, Education and Science» ғылыми журналының редакциялық кеңес мүшесі, филология ғылымдарының кандидаты, ғалым-ұстаз Гүлбаһрам ҚҰЛНАЗАРОВАМЕН сұхбат

-  Гүлбаһрам Сұлтанқызы, бүгінде сіз Түркияның Конья қаласында тұрып жатқан ғалымсыз. Өзіңіз басшылық ететін «TIL» /Түркі ілімі/ орталығы жылда Түркия мен Қазақстанның білім саласындағы ынтымақтастықты арттыру мақсатында екі елдің ЖОО оқытушылары мен мектеп, колледж мұғалімдері арасындағы біліктілікті арттыру курстарын, семинарлар мен дәрістерін ұйымдастырып келеді. Осы туралы толықтай айта кетсеңіз?

- Бүгінде Қазақстан білім мен ғылым саласында көптеген әлем елдерімен қатынастар орнатқан. Оның ішінде АҚШ, Еуропа, Орта Азия елдері мен ЕАЭО-ның озық оқу ордалары бар.

Абылай хан атамыз: «Білекке сенер заманда ешкімге дес бермедік. Білікке сенер заманда қапы қалып жүрмелік!» дегендей, бүгінгі білім мен ғылым заманында әлемнің озық тәжірибелерін үйреніп-меңгермесек, өмір деген ұлы көште өз сыбағамыздан айырылып қаларымыз сөзсіз. Қазіргі жаһандану кезеңінде оқшаулану қиын, әрі бұл қажет те емес. Еуропаның және өзіміздің тамырлас, бауырлас Түркия елінің ғылыми-техника саласы, білім беру жүйесі көптеген артықшылықтарға ие екендігі талас тудырмайтын ақиқат. Мұндай озық тәжірибеден үйренудің қажеттігі мен тиімділігі ешқандай қарсылық туғызбайды, керісінше бауырластығымызды бекемдеп, ықпалдастығымызды нығайта түседі. Осы мақсатта ашылған «TIL» /Түркі ілімі/ орталығымыз Түркия мен Қазақстанның білім саласындағы ынтымақтастықты, яғни ғылым мен білім сапасын арттырып, екі елдің ЖОО оқытушылары мен мектеп, колледж мұғалімдері арасындағы біліктілікті арттыру курстарын, семинарлар мен дәрістерін (қазақ - түрік  тілінде)  жыл сайын Түркияның әр қаласында ұйымдастырып келеді. Атап айтсақ, Түркияның Конья қаласында 2022 жылдың 14-26 ақпанында «Оқытудың заманауи формалары мен әдістері: ізденістер мен шешімдер» атты халықаралық семинар, 9-10 сәуірінде «Қазақстан мен Түркияның жалпы білім беру жүйесінің озық үлгілері мен тәжірибелері» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциялар ұйымдастырылып, электронды жинағы шығарылды. Қатысушыларға Түркия мемлекетінің беделді, тәжірибелі профессорлар тарапынан халықаралық сертификаттар табыс етілді.

Орталығымыз Түркиядан қазіргі қоғамның, жастардың білім алудағы мақсат-мұратының өзгергеніне орай, жаңа технологиямен қазақстандық оқытушылар мен мұғалімдердің өтініштеріне, талаптарына сай ағылшын тілінде электронды кітаптарды шығарып жатыр.

- «TIL» /Түркі ілімі/ орталығының алда қандай жоспарлары бар?

- Жоғарыда атап өткенімдей, Қазақстан мен Түркия елінің ЖОО оқытушылары мен мектеп, колледж мұғалімдері арасындағы біліктілікті арттыру курстары, семинарлар мен дәрістері, симпозиум мен конференциялары қазақ және түрік тілінде ғана өтеді, өз аудармашыларымыз бар. Біздің елде қазақ, түрік тілін қатар меңгерген ғалымдар, оқытушылар, ұстаздар Құдайға шүкір, жетерлік. Көптілділік – адамды іскерлік қарым-қатынас дағдыларына, серіктестік ынтымақтастыққа, еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілікті арттыруға ықпал етеді. Сондай-ақ көптілді меңгеру адамның өмір жолына, қарым-қатынасының кеңеюіне, мәдениеттің ұлттық ерекшеліктеріне, әртүрлі халықтың ұлттық дәстүрімен танысуына да үлкен мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан орталығымызға түрік ғалымдары тарабынан «қазақ әдеби тілін үйренуге» деген ұсыныстар түсіп жатыр. Болашақта соны қолға алсақ деген ойдамыз. Әрине, тіл үйрену оңай емес, десе де бір тілді білген адамға екінші, үшінші тілді үйрену оңайға түседі. Адам шет тілін үйрену барысында, жаңа бір әлемнің, өркениеттің ішіне кіріп, таныса бастайды, яғни адамның ақпараттық, мәдени және экономикалық ойы кеңейіп, таным-түйсігі арта түседі, ең бастысы мынандай мүмкіндіктерге:

1.Басқа мемлекеттің (халықтың) өкілімен ешқандай аудармашысыз тікелей қарым-қатынас жасап, сөйлесіп, ой бөлісу мүмкіндігіне ие болады;

 2.Сол тілдерде берілген ақпаратты, ғылыми мағлұматтарды толық игеруге, түпнұсқада оқуға мүмкіндігі көп болады;

3.Халықаралық деңгейдегі конференциялар мен симпозиумдерге қатысып, басқалармен тілдесу  мүмкіндігіне ие болады.

- Жалпы екі елдің білім беру жүйесіндегі қандай ерекшеліктер мен артықшылықтарды  атап өтер едіңіз? 

- Қазақстанның білім беру жүйесі Лиссабон конвенциясына, Батыс Еуропаның Сорбон декларациясына, 2010 жылы Еуропаның 30-ға жуық елдерімен бірге Болон декларациясына кірді. Болон декларациясына түркі халықтар арасынан Қазақстаннан басқа Түркия мен Әзербайжан елі де бар. Бұл процестің жастарды, оқытушыларды басқа елдерге жіберу, білім тәжірибе алмастыру аспектісі өте дұрыс ойластырылған деп есептеймін.

Түркия 2012 жылы Болон декларациясына кіріп,  сол жылдың 1-наурызынан бастап білім берудің 4+4+4 (12 жылдық) моделімен жұмыс жасаса, біздің еліміз әлі күнге дейін білім жүйесінің 4+5+2 (11 жылдық) моделімен жұмыс істеп келеді. Кейбір арнаулы мектептер болмаса, негізінен жаппай 12 жылдық (4+6+2) білім беру жүйесіне толық көше алмай келе жатырмыз.   Түркияның 4+4+4 моделі: 

·       Бастауыш  – ( Ilkokul)  4 жыл -1, 2, 3, 4 сыныптар

·       Орта мектеп – ( Ortaokul) 4 жыл – 5, 6, 7, 8 сыныптар

Имам-хатиб орта мектебі де бар, яғни онда 5, 6, 7, 8 сынып оқушылыры Құран Кәрім, Пайғамбардың өмірін, ақида, фиһқ сабақтарын оқиды.

·       Лицей (Lıse) мен  колледж  4 жыл  – 9, 10, 11, 12 сыныптар. Лицей мен колледждер балаларды жоғары білім алуға, кәсіпке, олардың өмірге деген қызығушылықтары мен дағдыларын іскерлік қабілеттеріне сәйкес дайындауға бағытталған.  Лицей мен колледж  негізінен бірнеше бағытта, атап айтсақ: шет тілдері, қоғамдық ғылымдар (тарих, география т.б.), техникалық лицей, өнер колледжі сияқты түрлі мамандыққа  дайындайды. А.Эйнштейн: «Білім беру жаттату емес, ақылды ойлауға үйрету» деп айтқандай,  лицей мен колледжді бітірген оқушылардың бірі алған білімдерін ары қарай жетілдіру үшін ЖОО түссе, кейбіреулері сол мамандығымен жұмысқа тұрып, жастайынан еңбек етеді. 

Мұндағы бір ерекшелік бастауыш, орта, имам-хатиб мектептері, лицей мен колледждер әртүрлі ғимаратта оқытылады. Мысалы, бізде 11 жылды бір мектепте (бір ғимаратта) оқыса, Түркияда 4+4+4 моделі бөлек – бөлек мектепте (әртүрлі ғимаратта) оқиды. Осылай оқытқан мұғалімге де, оқушыға да тиімді. Және де біздің мектептерде кездесетін «әлімжеттік әрекеттер» болмас еді.

Түркияның жалпы мектептерінде 4-сыныпқа дейін шет тілі оқытылмайды, тек 4 сыныпта – 2 сағат, 5-6 сыныптарда – 3 сағат, 7-8 сыныптарда – 4 сағат өтеді. Бала ең алдымен ана тілінде тәрбиеленіп, оқып, білім алып, оны толық меңгергеннен кейін ғана екінші, үшінші тілді үйретуге болады деген қағиданы қатты ұстайды. Балаға жастайынан тіл үйретудің артықшылықтары да көп, десек те,  ана тілін толық меңгермеген бала, басқа тілді еркін меңгеріп кете алмайды. Себебі, тіл тек қарым-қатынас жасаумен ғана шектелмейді, онда сол халықтың әдет-ғұрыпы, дәстүрі мен мәдениеті, мінезі мен менталитеті де кіреді. Онсыз тілді толыққанды меңгеру мүмкін емес. Кейбір әріптестеріміздің бала ақпараттық ресурстармен жұмыс жасап, интернет желісіне қосылу үшін міндетті түрде үш тілді білу керек деген қате пікірін бүгінде тілі әлі шықпаған балалар дәлелдеп жүр. 1 жасқа толмаған балалар интернет, компютерді шет тілін білмей-ақ қосып, қарап жүр. Сондықтан, тілі әлі толық шықпаған балаға бірнеше тілді үйретіп, одан болашақта көптілді тұлға қалыптастыру деген ұғым мүлдем дұрыс емес.

-  Сіздің есіміңіз қазақ тіл білімінің әлемдік деңгейде, жалпы түркітану саласында алатын орнын анықтайтын ұғымдар мен терминдер және қазақ тілінің дамуына елеулі үлес қосқан ғалымдар жайлы Қазақстан Республикасының Білім және мәдениет және денсаулық сақтау министрлігінің 1998 жылы шығарған «Қазақ тілі» энциклопедиясына енгенінен хабардармыз. Осы саладағы елеулі еңбектеріңіз жайлы білсек?

- Бүгінде түбі бір түркі халықтары өздерінің төл тарихын, тілі мен әдебиетін тарихи тұрғыдан қайта, жаңаша тұрғыда зерттеу керек. Бұл – заман талабы. Өйткені, біз тарихымызды, тіліміз бен әдебиетімізді осы уақытқа дейін орыс, ағылшын, неміс ғалымдарының еңбектеріне сүйене отырып зерттедік, зерделедік. Енді мұндай қателікке бой алдырмауымыз керек. Себебі, бүкіл түркі дүниесіндегі болып жатқан үлкенді-кішілі тарихи өзгерістерді, ондағы  халықтың тілі мен тарихын, әдебиетін сол халықтың өзінен артық білетін ешкім жоқ.   

Мен араб бөлімін 1987 жылы бітірдім. 1991-1993 жылдары Әл-Фараби атындағы (бұрынғы С.М.Киров атындағы) Қазақ ұлттық мемлекеттік университетінің стажер-ізденушісі, 1993-1997 жылдары аталмыш университеттің аспирантурасын аяқтап, 1997 жылы доктор, профессор, теолог, түрколог Б.Сағындықовтың жетекшілігімен 10.02.06 - түркі тілдері мамандығы бойынша «ХІ-ХІІ Ғасыр Әдеби Ескерткіштеріндегі Араб Элементтері (қазақ тіліндегі ортақ элементтермен салыстырып талдау)» - деген тақырыптағы кандидаттық диссертациямды ҚР БжҒМ Тіл білімі институтында ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Ә.Қайдаровтың төрағалығымен қорғап, филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алдым.

Мені қазақ тіл білімінің әлемдік деңгейде, жалпы түркітану саласында алатын орнын анықтайтын ұғымдар мен терминдер және қазақ тілінің дамуына елеулі үлес қосқан ғалымдар жайлы Қазақстан Республикасының Білім және Мәдениет және Денсаулық сақтау министрлігінің 1998 жылы шығарған «Қазақ тілі» энциклопедиясына ҚР БжҒМ Тіл білімі институтының сол кездегі директоры ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Ә.Қайдаровтың ұсынысымен енгізіпті. Мен оны кейін білдім. Десек де, қазақ тілінің дамуына елеулі үлес қосқан ғалымдардың қатарында диссертацияны 1 жыл бұрын ғана қорғаған менің болуым, әрине мен үшін үлкен мәртебе болды.

Қазақ тілінің тарихына қатысты: ХІ-ХІІ ғасыр ескерткіштер тіліндегі араб сөздерінің морфологиялық және лексико-семантикалық ерекшеліктері; ХІ-ХІІ ғ. әдеби ескерткіштері мен қазіргі қазақ тіліне ортақ араб сөздерінің дыбыстық ерекшеліктері; «Құтадғу білік» пен «һибатул хаққайық» ескерткіштеріндегі араб сөздерінің түркі сөздерімен тіркесу қабілеті; ХІ-ХІІ ғасыр әдеби ескерткіштеріндегі араб элементтері (қазақ тіліндегі ортақ элементтермен салыстырып талдау); «Дүние», «ақыл», «халық» сөздері  тілімізде қашаннан бар?; Орта ғасыр ескерткіштерінің зерттелуі; Мысыр диалектісіне енген қыпшақ (қазақ) сөздері; Қолжазбалардың зерттелуі: ізденістер мен жаңа мүмкіндіктер, проблемалар;  Түркі тілдерін зерттеудің қазіргі кездегі өзектілігі; Ортағасырлық қыпшақ – осман – араб (Мысыр диалектісі) мәдени-тілдік байланыстар; Kazak Dili ve Kültürünün Dünya Düzeyindeki Rolü сияқты әр елде шыққан 100 аса мақалаларым бар. Сондай-ақ орысша-қазақша–арабша лингвистикалық сөздігі мен «Қазақ тілін оқытудың жаңа әдістемесі» атты методикалық құралым шықты.

Ғасырлар бойы бір-бірімен тікелей байланыста болмаған түркі халықтары бүгінде жақындай түсті. Осы тұста түркі тілдерін (тарихы мен қазіргі тілін) зерттеген ғалымдардың еңбектерін бір сүзгіден өткізіп, бір ізге салатын (Халықаралық Түркі академиясы қолға алса) уақыт келген тәрізді. Өйткені, туыстас түркі тілдерінің тілдік элементтерін (әсіресе, шағатай тілінде жазылған мұраларын) әр халық бөліп жармай, ортақ мәселе ретінде қарап, зерттеген әлдеқайда мардымды әрі сапалы болар еді. Түркі тілдерін бір-бірімен, басқа тілдермен (қазіргі қазақ тілін көне қыпшақ, осман, түрік, араб тілдерімен) салыстыра отырып, оған жан-жақты тарихи-лингвистикалық зерттеулер жүргізу бүгінде  Тәуелсіз қазақ елінің басқа түркі халықтарымен байланысын нығайтуда айрықша рөл атқарады.

- Халықаралық (ISTES) «International Society for Technology, Education and Science» журналының редакциялық кеңес мүшелігіне өткен жалғыз қазақ ғалымы екеніңізді білеміз. Редакцияның кеңес мүшелігіне қай жылы өтіп едіңіз? 

- Халықаралық (ISTES) «International Society for Technology, Education and Science» журналы редакцияның кеңес мүшелігіне кез келген адамды алмайтынын білеміз. Алайда, Алла сәтін салса, адам ойламаған нәрсенің болатыны рас. Халықаралық (ISTES) «International Society for Technology, Education and Science» журналының бас редакторымен алғаш 2019 жылдың күзінде Түркияның Анталья қаласында өткен халықаралық симпозиумда кездестім. Өте қарапайым, білімді американдық ғалым менің Қазақстаннан келгенімді, өзі ұйымдастырып отырған конференцияға осы уақытқа дейін қазақстандықтардан ешкім қатыспағанын, қазақ халқының өкілін алғаш көріп отырғанын да жасырмады. 2020 жылы COVID-19 пандемия  басталып, конференция онлайн түрде өтті, сол қиын-қыстау кезінде конференцияның мақалалар жинағын шығаруға көмектестім. Осы еңбегімді ескеріп, 2021 жылы журналдың редакциялық кеңес мүшелігіне қабылдады (сертификатын жіберіп). Қазақстаннан ғана емес, жалпы ТМД елдері атынан қабылдап, үлкен сенім артты. Өте жауапты іс.

 Scopus және Web of Science мәліметтер базасына енгізілген халықаралық рецензияланған (ISTES) «International Society for Technology, Education and Science» ғылыми журнал сондай-ақ ғылыми конференциялар ұйымдастырады, технология, білім және ғылым саласының озық зерттеу нәтижелері мен озық тәжірибелерін (мақалаларын) шығарып, таратуға ықпал етеді.

-  Шет тілді аудиторияда үлкен тәжірибесі бар ғалым ретінде болашақта өзіңіздің қалыптасқан авторлық әдісіңізді жетілдіре отырып, оқулық шығаруды жоспарлап отырсыз. Бұл сіздің қазіргі шет тілін үйретуге арналған оқулықтарға көңіліңіздің толмағанына ба, әлде...

- Тілге байланысты сұрақ туындағанда, мен: «балаңызды болашақта көп тіл білетін «полиглот» етіп өсіргіңіз келсе, онда балаңызды міндетті түрде қазақ мектебіне беріп, қазақ тілінде оқытыңыз» деймін. Оның өзіндік себебі де бар: қазақ тілін, ондағы төл 9 (ә, қ, ғ, ң, ө, һ, ұ, ү, і) дыбысты еркін әрі дұрыс айта білетін бала басқа шет тілдерін де оңай әрі тез меңгереді. 9 (ә, қ, ғ, ң, ө, һ, ұ, ү, і) төл дыбысымыз әлемнің барлық тілінде кездеседі. Қазақ тілін өте жақсы білетін жастарымыз шет тілін жылдам әрі таза меңгереді. Мұны өз тәжірибемізден де, тіл үйретіп жүрген басқа елдің ұстаздары да мойындап, айтып жүргендерінен де білеміз. Мысалы, тіліміздегі «қ», «ә», «һ» дыбыстары араб тілінің ең қиын, көпшілігі айта алмайтын дыбысы болса, біз үшін ол ешқандай қиындық туғызбайды. Сондай-ақ тіліміздегі «ғ», «ө», «ң» дыбыстары француз тілінде, ал «ұ» мен «ү» дыбыстары түрік тілінде өте жиі қолданылады. Қазақ жастарының көптілді меңгеруіне дыбыстардың дұрыс айтылуы, ауыз қуысының туғаннан сол дыбыстарға бейімделуі, артикуляциясы, яғни сөйлеу мүшелерінің дыбыс шығарудағы атқаратын  қызметі, үндестігі т.б. үлкен әсер етеді. Керісінше, қазақ тілін үйренетін шетелдіктерге біздің төл дыбыстарымыз көптеген қиындықтар тудырады, өйткені ол тілдерде мұндай дыбыстар жоқ. Мысалы, жоғарыда сөз еткен, арабтар біздің «қ», «һ» дыбыстарымызды жақсы айтқанымен, «ұ», «ү», «ң» т.б. дыбыстарына келгенде кәдімгідей қатты қиналады. Өйткені, олардың ауыз қуысы ол дыбыстарды шығара алмайды, яғни тілдегі дыбыстарды бұзып сөйлеу (акцент) содан пайда болады.

Қазақ, араб тілдерінен дәріс беріп келе жатқаныма 35 жылдан асты. Бүгінде қазақстандық шәкірттерімнің алды доктор, профессор, ректор, депутат.  Ал, қазақ тілін оқып, үйренген шетелдік шәкірттерімнің арасынан ерекше есте қалғаны жапондық «жапонша – қазақша сөздіктің» авторы Окава Хироши мен Масуджима және Абайдың өлеңдері мен қара сөздерін жатқа білетін мысырлық Омар.  Окава Хироши бүгінде Токио университетінің профессоры, түрколог, ал Масуджима Жапония телевидениясында Димаштың тікелей аудармашысы болды.

Болашақта өзімнің қолданған, қалыптасқан авторлық әдісімді негізге алып, оқулық шығаруды жоспарлап отырмын. Бұл оқулықтарға көңілімнің толмағанынан емес, керісінше оқулық неғұрлым көп болса, өзіне ұнайтын оқулықты таңдауға мүмкіндігі де сондай көп болады.  Оқулық – ұстаздың да, оқушының да ақылшысы, сондықтан оның берілетін білімінің мазмұны мен сапасына да жаңа талаптар қойылып отыр.

Еліміздің білім беру жүйесінде, әсіресе жаңа форматтағы оқулықтарға  жасалынып жатқан реформалар еркіндікке еті үйренген, болашаққа жасар қадамы нық, өзіне сенімді, дарынды ұрпақ қалыптастыруға бағытталғанымен құнды. 

- Уақыт тауып сұхбат бергеніңізге рахмет!

Авторы: Мара КЕЛЕС