Қазақстанда атом энергетикасы энергетикалық секторды дамытудағы басым бағыттың бірі. Бұл елдің электр энергиясына деген сұраныстың өсуімен және көміртегі қалдықтарын азайту қажеттілігімен байланысты. Осы бағытта елдің энергетикалық тәуелсіздігін арттырып, халық саны мен өнеркәсіптік өндірісті тұрақты энергиямен қамтамасыз ететін атом электр станциясының құрылысы маңызды қадам болып саналады.
Қазақстанда атом электр станциясын салу мәселесі бірнеше жылдан бері талқыланып, өткен жылы сарапшылар елімізде электр қуатын өндіру тұтынудан артта қала бастағанын мәлімдеді, деп хабарлайды Azattyq Rýhy интернет-басылымы.
- Болашақта электр энергиясын тұтынуды ұлғайту көзделеді. Сондықтан оны көбірек өндіру қажет. Осы жерде мына сұрақ туындайды: біз оны не үшін өндіреміз?! Күн және жел станциялары тұрақты жұмыс істемейді. Көмір станцияларының жұмысы тоқтатылады. Қазақстанда газ іс жүзінде жоқ. Сондықтан бізге Атом станциялары қажет. Олар қуатты, сенімді, тұрақты және олар базалық генерацияны қамтамасыз етеді, – деді техника ғылымдарының кандидаты, доцент, Алматы энергетика және байланыс университетінің энергетика кафедрасының профессоры Андрей Кибарин Azattyq Rýhy тілшісіне.
Соңғы жылдары Қазақстан энергетика саласына инновациялық технологияларды, оның ішінде жаңартылатын энергия көздерін дамытуды және дәстүрлі электр станцияларының энергия тиімділігін арттыруды белсенді түрде енгізуде. Мамандардың айтуынша, атом электр станцияларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету және қоршаған ортаға тигізетін әсерін барынша азайту үшін озық технологияларды пайдалану негізгі бағыттардың бірі.
Қазақстанда уранның едәуір қоры бар. Ол атом энергетикасын әлемдік нарықта танымал етіп, елге өзінің атом инфрақұрылымын дамытуға мүмкіндік береді. Инновация, сонымен қатар, икемді және қауіпсіз энергия өндіруге мүмкіндік беретін шағын қуатты реакторлар сияқты заманауи, қауіпсіздігі жақсартылған реакторларды пайдалануды қамтиды.
Атом энергетикасы жаһандық сала ретінде дамуын жалғастыруда және әлемдік энергия қауіпсіздігін қамтамасыз ететін негізгі салалардың бірі болып қалады. Заманауи инновациялық технологиялар атом электр станцияларының тиімділігін, қауіпсіздігін және қоршаған ортаға зиянын тигізбеуіне көмектесіп, оларды жаңартылатын энергия көздеріне қарсы бәсекеге қабілетті етеді.
Бүгінгі таңда негізгі бағыттардың бірі төртінші буын реакторларын әзірлеу. Бұл қондырғылар апатқа төзімділігі жоғары және ядролық отынды әлдеқайда тиімді пайдалана алады. Оған мысал, натрий және қорғасын-висмут реакторларында Чернобыль АЭС (КСРО) немесе Фукусима (Жапония) сияқты ауыр апаттардың ықтималдығын төмендететін пассивті қауіпсіздік жүйесі бар.
Тағы бір маңызды жаңалық – шағын модульдік реакторларды (СМР) дамыту. Бұл реакторлар ықшам қондырғылар. Оларды тез орнатуға және жергілікті электр жүйелеріне біріктіруге болады. Әсіресе, дәстүрлі қуат көздері қолжетімсіз немесе жеткіліксіз болатын шалғай аймақтарға тиімді.
Сонымен қатар, ядролық қалдықтарды қайта өңдеу және пайдаға жарату технологиялары белсенді дамып келеді. Бүгінгі күні қалдықтардың көлемін және олардың қоршаған ортаға әсерін азайту арқылы энергия өндіру циклінде радиоактивті материалдарды қайта пайдалану әдістері зерттелуде. Жабық ядролық отын циклі, мысалы, пайдаланылған отынды реакторларда одан әрі пайдалану үшін қайта өңдеуді қамтиды.
Жасанды интеллектті цифрландыру және қолдану атом энергетикасында да маңызды рөл атқара бастады. Сандық реактор, болжамды аналитикалық жүйелер және автоматтандырылған басқару процесстері атом электр станцияларының сенімділігі мен қауіпсіздігін арттыруға, адам факторының қаупін азайтуға көмектеседі. Үлкен деректерді талдау және машиналық оқыту – энергияны тұтынуды тиімдірек болжауға, жұмыс процестерін оңтайландыруға және жабдықтың қызмет ету мерзімін ұзартуға мүмкіндік береді.
Инновациялық технологиялар атом энергетикасының қауіпсіздік, қалдықтар мен экономикалық тиімділік мәселелерін кезең-кезеңімен шеше отырып, жаһандық энергия кешенінің маңызды бөлігі болып қалуға мүмкіндік береді. Басқа энергия көздерімен үйлесетін ядролық технология тұрақты және таза энергетикалық болашаққа көшуде шешуші рөл атқарады.
ҚР Энергетика министрлігінің ақпаратына сәйкес, Қазақстанда жоспарланған атом электр станциясында МАГАТЭ-нің ең қатаң стандарттарына сәйкес келетін III және III+ буын реакторлары пайдаланылады.
Қазақстанда АЭС құрылысының 13 жобасы қаралып, оның ішінде төртеуі іріктелді. Оның ішінде CNNC Қытай ұлттық ядролық корпорациясының жобасы (HPR реакторы, қуаты 1200 МВт, 10 реактор); Кореяның Korea Hydro and Nuclear Power Co.,LDT компаниясы (реактор APR1400, қуаты 1400 МВт, 3 реактор); француздық EDF компаниясы (EPR1200 реакторы, қуаты 1200 МВт, 3 реактор), сондай-ақ ресейлік Росатом корпорациясы (ВВЕР-1200 реакторы, қуаты 1200 МВт, 21 реактор) бар.
Қазақстанда АЭС салу туралы түпкілікті шешім осы жылдың 6 қазанында өтетін референдумда қабылданады. Оң шешім қабылданса, станцияның құрылысы мен пайдалануға берілуі техникалық, құқықтық, экологиялық және ұйымдастырушылық аспектілерді қамтитын бірнеше негізгі кезеңдерден өтеді.
Шалқар Абылова, Маңғыстау облысы
