ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    494.7
  • EUR -

    533.5
  • RUB -

    5.09
توقايەۆ تۇركى ەلدەرىنىڭ باسشىلارى الدىندا كاسپييدىڭ ەكولوگياسى تۋرالى ايتتى
اقوردا 06 شىلدە 2024
توقايەۆ تۇركى ەلدەرىنىڭ باسشىلارى الدىندا كاسپييدىڭ ەكولوگياسى تۋرالى ايتتى

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ بەيرەسمي سامميتىنە قاتىسىپ، كاسپيي جانە ارال تەڭىزدەرىندەگى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن بىرلەسكەن كۇش-جىگەر قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردى. بۇل تۋرالى Ulys اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

– كاسپيي تەڭىزىنىڭ لوگيستيكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋ ماڭىزدى دەدىك. ءبىراق ونداعى ەكولوگيا ماسەلەلەرىن دە نازاردان تىس قالدىرماۋ قاجەت. مىسالى، وزەكتى تۇيتكىلدىڭ ءبىرى – تەڭىزدىڭ تارتىلۋى. ونىڭ قورشاعان ورتاسىن، فلوراسى مەن فاۋناسىن قورعاۋ دا – اسا ماڭىزدى مىندەت. كاسپييدى قۇتقارۋ ءۇشىن ناقتى شەشىمدەردى پىسىقتاۋ كەرەك. وسى رەتتە، تۇركى ەلدەرى عالىمدارىنىڭ ىقپالداستىعىن جانداندىراتىن كەز كەلدى. سونىمەن قاتار ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاپ، شولگە اينالۋى – الاڭداتارلىق ماسەلە. ەكولوگيالىق اپاتقا ۇشىراعان ايماقتى وڭالتۋ كەرەك.  بۇعان قوسا، ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋ قورىن ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت. ول ءۇشىن سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن كەڭىنەن قولدانۋ كەرەك، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

مەملەكەت باسشىسى ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە، بۇگىنگى باسقوسۋدىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەردى جان-جاقتى تالقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىن اتاپ ءوتىپ، وسىنداي كەزدەسۋلەر تۇركى الەمىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بەدەلىن ارتتىرۋعا جانە باۋىرلاستىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا زور ۇلەس قوساتىنىن ايتتى.

RELATED NEWS
قازاقستان سۋ ينفراقۇرىلىمىنا يسلام بانكىنەن قارجى تارتۋى مۇمكىن
30 ءساۋىر 2024
قازاقستان سۋ ينفراقۇرىلىمىنا يسلام بانكىنەن قارجى تارتۋى مۇمكىن

تاسقىننىڭ شىعىنى 200 ملرد تەڭگەدەن اساتىنى تۋرالى بولجامدار ەل ىشىندە بەرىك بەكىپ الدى. ءبىراق بۇل حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىمەن تىكەلەي بايلانىستى نىسانداردى قالپىنا كەلتىرۋگە، ۇيىندەگى تۇرمىستىق تەحنيكاسى مەن مال-مۇلىگىن بۇتىندەپ بەرۋگە باعىتتالاتىن قاراجات كولەمى بولسا كەرەك.

ويتكەنى تاسقىن سالدارىن جويۋعا بيۋدجەتتەن بولىنگەن قاراجات پەن قالتالى توپتاردىڭ بولگەنى اقشاسىنىڭ ءوزى 330 ملرد تەڭگەگە جەتتى.

قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جەڭىس ەلەمەسوۆ 24 ساۋىردە ب ا ق وكىلدەرىنە بەرگەن مالىمەتىندە تاسقىنمەن كۇرەسكە ءقازىردىڭ وزىندە بيۋدجەتتەن 140 ملرد تەڭگە بولىنگەنىن ايتقان بولاتىن. سول كۇنگى رەسمي مالىمەت بويىنشا، ەلدەگى ەڭ ءىرى كاسىپكەرلەر مەن الپاۋىت كومپانيالار تاسقىن سالدارىن جويۋعا بولگەن قاراجاتتىڭ جالپى سوماسى 190 ملرد تەڭگە بولعان.

مۇنشا قاراجاتتىڭ ءوزى تاسقىن سالدارىن ءبىرجولا جويىپ، كەلەشەكتەگى قاتەردىڭ الدىن الۋعا جەتپەيتىن سياقتى. ولاي دەيتىنىمىز، وتكەن اپتادا ۇكىمەتتىڭ بىرنەشە مۇشەسى ساۋد ارابياسىنا بارعان بولاتىن. بۇل ەلدەر بىرنەشە ءىرى حالىقارالىق جيىن ءوتىپ جاتىر. سونىڭ اياسىندا قازاقستان وكىلدەرى يسلام الەمىندەگى ءىرى قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ، حولدينگتەردىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسىپ ۇلگەرگەن.

ەنەرگەتيكا ءمينيسترى الماسادام ساتقالييەۆ «Acwa Power» كومپانياسىنىڭ ءتوراعاسى مۇحاممەد ابۋنايانمەن كەزدەسىپ، ەلدەگى تاسقىن سالدارىن جويۋعا قولداۋ كورسەتەتىنى تۋرالى ۋادە الدى.

ال پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى – ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى نۇرلان بايبازاروۆ يسلام دامۋ بانكى توبىنىڭ پرەزيدەنتى كەزدەستى.

ۇكىمەتتىڭ رەسمي سايتى جازعان مالىمەتكە سۇيەنسەك، ۆيسە-پرەمەر مەن مۇحاممەد ال-دجاسسەر اراسىنداعى كەزدەسۋدىڭ باستى تاقىرىبى قازاقستاننىڭ سۋ شارۋاشىلىعى ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ جوبالارىن قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى بولعان. 

«ەلىمىزدىڭ سۋ-رەسۋرستىق الەۋەتىن ساقتاۋ مەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن سۋ قويمالارىن، گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىستاردى، يرريگاسيالىق جۇيەلەردى سالۋ ءارى رەكونسترۋكسيالاۋ، سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن سيفرلاندىرۋ جانە ەنگىزۋ شارالارى كوزدەلىپ وتىر.

كەلىسسوزدەر قورىتىندىسى بويىنشا يدب توبىنىڭ اۋقىمدى ينۆەستيسيالارىن ق ر سۋ سالاسىنىڭ جوبالارىنا باعىتتاۋ، سونداي-اق جوبالاردىڭ تەحنيكالىق قۇرامداس بولىگىن دايىنداۋعا گرانتتار ءبولۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. العاشقى ترانشتار بيىل اۋدارىلادى»، - دەلىنگەن رەسمي اقپاراتتا.

تاسقىن ۇكىمەتتىڭ الداعى جوسپارىن ايتارلىقتاي وزگەرتىپ كەتتى دەۋگە بولادى. اپاتپەن كۇرەسكە اقشا تابۋ ءۇشىن بۇعان دەيىن قابىلدانىپ كەتكەن ۇلتتىق جوبالار مەن باعدارلامالاردىڭ، حالىقارالىق شارالاردىڭ شىعىنى قايتا قارالىپ، بىرنەشە ۆەدومستۆونىڭ بەكىتىلگەن بيۋدجەتى قىسقاردى.

جالپى ەلدە تاسقىن بولماي تۇرعان كەزدىڭ وزىندە سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاسيا مينيسترلىگى ەلدە 20 جاڭا سۋ قويماسىن سالۋ جوسپارىن جالپىعا جاريا ەتىپ ۇلگەرگەن بولاتىن. نۇرلان بايبازاروۆ يسلام دامۋ بانكى باسشىسىمەن وتكىزگەن كەلىسسوزدە وسى نىسانداردى قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى ءسوز بولعان.

اتالعان 20 سۋ قويماسىنىڭ ورتاق سىيىمدىلىعى 2،5 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن سۋ جيناۋعا قاۋقارلى. وسى 20 نىساننىڭ العاشقى بولىپ كەڭساي-قوسقورعان-2 قويماسى تۇركىستان وبلىسىندا سالىنىپ ءبىتتى. ودان كەيىنگى كەزەكتە اقمولا، باتىس قازاقستان، جامبىل، قىزىلوردا، تۇركىستان جانە جەتىسۋ وبلىستارىنداعى 9 نىسان تۇر.

اتاپ ايتساق، تۇركىستان وبلىسىنىڭ بايدىبەك اۋدانىندا بايدىبەك اتا سۋ قويماسىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ال تولە بي اۋدانىندا قاراقۋىس سۋ قويماسىنىڭ قۇرىلىسى جوبالانىپ جاتىر.

سونداي-اق، اقمولا وبلىسىنداعى ەسىل كونتررەتتەگىشىنىڭ، الماتى وبلىسىنداعى پوكاتيلوۆ سۋ قويماسىنىڭ، بقو جالپاقتال كەنتى مەن سەكسەنباي اۋىلىنداعى سۋ قويمالارىنىڭ، جامبىل وبلىسىنداعى ىرعايتى، قالعۇتى جانە اقمولا سۋ قويمالارىنىڭ، قىزىلوردا وبلىسىنداعى قاراوزەك كانالىنداعى سۋ قويماسىنىڭ جوبالاۋ-سمەتالىق قۇجاتتاماسى ازىرلەنىپ جاتىر.

بۇل جاڭا جىل سايىن قايتالاناتىن تاسقىنداردىڭ الدىن الىپ، قۋاڭشىلىقپەن كۇرەسۋگە، قازاقستاننىڭ كورشى ەلدەردەن كىرەتىن سۋ رەسۋرستارىنا تاۋەلدىلىگىن 25%  تومەندەتۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى دەگەن ءۇمىت بار. وسىنىڭ ارقاسىندا ەلدەگى سۋارمالى القاپ كولەمىن 250 مىڭ گەكتارعا ۇلعايتىپ،  137 مىڭ تۇرعىنى بار 70 ەلدى مەكەندى تاسقىن قاۋپىنەن قورعاۋعا مۇمكىن تۋىنداۋى كەرەك.

سونداي-اق، كەلەشەكتە جالپى سىيىمدىلىعى 1،9 ملرد تەكشە مەتر بولاتىن 15 سۋ قويماسىن كۇردەلى جوندەۋ كوزدەلگەن. بيىل اقتوبە، باتىس قازاقستان، جامبىل، قوستاناي، تۇركىستان وبلىستارى مەن استانا قالاسىنداعى التى نىساندا جۇمىس باستاۋ جوسپارلانعان. ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى نۇرلان بايبازاروۆتىڭ يسلام دامۋ بانكىمەن جۇرگىزگەن كەلىسسوزى ناتيجە بەرسە، وسى جوبالارعا اراب الەمىنەن اقشا تارتىلۋى مۇمكىن دەگەن ءسوز.

ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستان  1995 جىلدان بەرى يسلام دامۋ بانكىنىڭ مۇشەسى بولىپ ەسەپتەلەدى. سودان بەرى بۇل ينستيتۋت قازاقستانداعى 67 جوباعا 1،8 ملرد دوللار بولگەن.

قازاق اۋەلدەن قورشاعان ورتانى ءوزىنىڭ ءبىر بولشەگى ساناعان – ەكولوگ
18 ءساۋىر 2024
قازاق اۋەلدەن قورشاعان ورتانى ءوزىنىڭ ءبىر بولشەگى ساناعان – ەكولوگ

كوكتەم شىعا ەلىمىزدىڭ بارلىق قالالارى مەن ەلدى مەكەندەرىندە تازالىق اكسيالارى وتكىزىلىپ، كوشەلەر، اۋلالار، ساياباقتار مەن وزەن-كول جاعالاۋلارى قوقىستان ءبىر تازارتىلىپ قالاتىن. بۇعان دەيىن بۇل اكسيا بىررەتتىك قانا سيپاتتا بولسا، بيىلدان باستاپ «تازا قازاقستان» جوباسى ارقىلى ءار سەنبى كۇندەرى وتكىزىلە باستادى. ءبىراق، حالىقتىڭ سانا-سەزىمىندە قورشاعان ورتاعا سۇيىسپەنشىلىك، تابيعاتقا قامقورلىق، جالپى ەكولوگيالىق مادەنيەت قالىپتاسپاي ءبارى بەكەرشىلىك بولماق. مۇنداي پىكىردى ل.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى رايحان بەيسەنوۆا دا العا تارتادى.

«جالپى ءوز باسىم العان ءبىلىمىم مەن اتقارار قىزمەتىم ەكولوگ بولعاندىقتان عانا ەمەس، سونىنمەن قاتار ەلىمىزدىڭ قاراپايىم ازاماتى رەتىندە دە ءار ۋاقىتتا ەكولوگيالىق تۇرعىدان دۇرىس شارالار، ىس-ارەكەتتەر جاساۋعا تىرىسامىن. قورشاعان ورتاعا جاناشىرلىق اركىمنىڭ بويىنان تابىلا ءبىلۋى ءتيىس. ادام تابيعاتتىڭ ءبىر بولشەگى. ادام قاشان دا تابيعات اسەمدىگىنە، سۇلۋلىعىنا تامسانعان، تاڭداعان، قۋانىپ، وعان قامقورلىق جاساعان. قازىرگى تاڭدا تابيعات اياسىنا دەمالۋعا شىعىپ، ءبىر كۇندەرىن وتباسىنا ارناۋدى ادەتكە اينالدىرعان. وسىنداي ساتتەردە اتتەگەن-اي دەگەن جاعدايلار، ياعني، كوپشىلىكتىڭ اينالاسىنا، قورشاعان ورتاعا دەگەن نەمقۇرايدىلىعى ءجيى بايقالدى. ەلىمىزدە ەكولوگيالىق تازا قورشاعان ورتانى بارىنشا ساقتاپ قالۋعا باعىتتىلعان شەتەلدەردەگىدەي كوپتەگەن شارا مەملەكەت تاراپىنان جاسالماعاندىقتان دا بولار، بۇگىندە ەل تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگى ەكولوگيالىق احۋالعا كوڭىل بولە بەرمەيدى. ءدال وسى جايت مەنى قاتتى قىنجىلتادى. قازاقستاندا ادامدار قانداي دا ءبىر ىس-ارەكەت مەملەكەت نە زاڭ تاراپىنان كۇشتەپ ەنگىزىلمەسە، وندا ونى «مەنىڭ مىندەتىم ەمەس» دەپ ويلايدى. شەتەلدە وتە كوپ بولدىم. اسىرەسە ەۋروپا، اقش-تا جەرگىلىكتى حالىق ەكولوگيالىق ىس-ارەكەتتى جەكە ءوز باسىن سىيلاعاندىقتان، ياعني ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قورشاعان ورتانى ءوزىنىڭ ءبىر بولىگى دەپ ەسەپتەگەندىكتەن جاسايدى. ونداي سانا بىزدە كوپشىلىككە توپىراق شاشپاي-اق قويايىن، ءبىراق ءبىراز ادامدا جوقتىڭ قاسى»، - دەدى ەكولوگ.

ونىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدىڭ استانا، الماتى جانە شىمكەنت سىندى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار ۇلكەن قالالارىندا تۇرمىستىق قالدىقتاردى بولەك جيناۋ ءۇشىن ارنايى كونتەينەرلەر ورناتىلعان. دەمەك، جەرگىلىكتى تۇرعىندار ۇيدەن شىعاتىن تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاپ، ارنايى كونتەينەرگە تاستاۋى ءتيىس. ءبىراق، ءدال وسى يگى باستاما ءالى كۇنگە دەيىن جەمىسىن بەرىپ وتىرعان جوق. ال ول ناتيجەسى بولۋى ءۇشىن بارلىعى دا ءار ازاماتتىڭ اسحاناسىنان باستالۋى قاجەت.

«جوعارىدا اتاپ وتكەن قالالاردىڭ تۇرعىندارى ۇيدەن شىعاتىن تۇرمىستىق قالدىقتى ءبولىپ جيناۋدى بىلمەيدى. «ءبارىبىر ونى ءبىر جەرگە اپارادى»، «ءبىر ماشيناعا تيەيدى عوي»، «بىزدە تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جولعا قويىلماعان» دەگەن سىندى بولماشى سەبەپتەرگە سىلتەي سالادى. تاعى ءبىر ماسەلە، جازعۇتىرىم قار كەتكەندە قالالار تۇرماق بۇكىل دالا پلاستيك بوتەلكەلەر مەن پاكەتتەردەن كورىنبەي قالادى. ال شەتەلدە بۇنداي كورىنىستى بايقامايسىڭ. تۇرعىندار سول بوتەلكەلەر  مەن پاكەتتەردىڭ بىرنەشە ونداعان جىلدار بويى شىرىمەي، ەكولوگياعا زور زيانىن تيگىزەتىندىگىن سەزىنبەيدى. تازا اۋاعا - وزەن-كول جاعالاۋىنا بارعان ادامداردا ارتىنان قالعان مۇنداي تۇرمىستىق قالدىقتاردى جيناپ كەتۋى مادەنيەتى قالىپتاسپاعان. بىزدە تەك ءوز ءۇيىن عانا تازا كۇتىپ-ۇستاۋ داعدىسى بار. ال قورشاعان ورتانى دا «ءدال سولاي كۇتۋ كەرەك» دەگەن سانا جوق»، - دەدى رايحان بەيسەنوۆا.

ونىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدىڭ استانا، الماتى جانە شىمكەنت سىندى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار ۇلكەن قالالارىندا تۇرمىستىق قالدىقتاردى بولەك جيناۋ ءۇشىن ارنايى كونتەينەرلەر ورناتىلعان. دەمەك، جەرگىلىكتى تۇرعىندار ۇيدەن شىعاتىن تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاپ، ارنايى كونتەينەرگە تاستاۋى ءتيىس. ءبىراق، ءدال وسى يگى باستاما ءالى كۇنگە دەيىن جەمىسىن بەرىپ وتىرعان جوق. ال ول ناتيجەسى بولۋى ءۇشىن بارلىعى دا ءار ازاماتتىڭ اسحاناسىنان باستالۋى قاجەت.

«جوعارىدا اتاپ وتكەن قالالاردىڭ تۇرعىندارى ۇيدەن شىعاتىن تۇرمىستىق قالدىقتى ءبولىپ جيناۋدى بىلمەيدى. «ءبارىبىر ونى ءبىر جەرگە اپارادى»، «ءبىر ماشيناعا تيەيدى عوي»، «بىزدە تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جولعا قويىلماعان» دەگەن سىندى بولماشى سەبەپتەرگە سىلتەي سالادى. تاعى ءبىر ماسەلە، جازعۇتىرىم قار كەتكەندە قالالار تۇرماق بۇكىل دالا پلاستيك بوتەلكەلەر مەن پاكەتتەردەن كورىنبەي قالادى. ال شەتەلدە بۇنداي كورىنىستى بايقامايسىڭ. تۇرعىندار سول بوتەلكەلەر  مەن پاكەتتەردىڭ بىرنەشە ونداعان جىلدار بويى شىرىمەي، ەكولوگياعا زور زيانىن تيگىزەتىندىگىن سەزىنبەيدى. تازا اۋاعا - وزەن-كول جاعالاۋىنا بارعان ادامداردا ارتىنان قالعان مۇنداي تۇرمىستىق قالدىقتاردى جيناپ كەتۋى مادەنيەتى قالىپتاسپاعان. بىزدە تەك ءوز ءۇيىن عانا تازا كۇتىپ-ۇستاۋ داعدىسى بار. ال قورشاعان ورتانى دا «ءدال سولاي كۇتۋ كەرەك» دەگەن سانا جوق»، - دەدى رايحان بەيسەنوۆا.

عالىمنىڭ پىكىرىنشە، بۇرىنعى ۋاقىتتا اتا-بابالارىمىز قورشاعان ورتانى ءقادىر تۇتىپ، تابيعاتتى ايالاپ، ءومىر سۇرۋگە جايلى، دەنساۋلىققا جاعىمدى تازا ورتا جاساۋ ۇستانىمىن جوعارى باعالاعان. قازىرگى كەزدە ادامدار تەك جەكە باسى مەن تۇرعىلىقتى جەرىن عانا ويلاپ، ونان تىس جاتقان قورشاعان ورتا دا بارلىق دەنساۋلىق كەپىلى ەكەنىن ۇمىت قالدىرادى.

«ەڭ الدىمەن جەردىڭ ساۋلىعى، ورتانىڭ تازالىعى ءوزىمىزدىڭ جاساعان ءىس-قيمىلدارىمىزدىڭ ناتيجەسى ەكەنىن ءتۇسىنىپ، سول باعىتتا سانامىزدى وزگەرتۋىمىز قاجەت. ارينە، مەملەكەت تاراپىنان دا وتە كوپ جۇمىس ىستەلۋى قاجەت. سونىمەن قاتار، ءار ادامنىڭ ەكولوگيالىق تۇرعىدا دۇرىس ومىرلىك ۇستانىمى سول مەملەكەتتىڭ ىس-ارەكەتىنەن الدە قايدا مول ناتيجە بەرەتىنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. شىندىعىنا كەلگەندە، ەگەر جەرگىلىكتى حالىق سانالى تۇردە ات سالىسپاسا، وندا مەملەكەتتىڭ جاساپ جاتقان ءىس-شارالارى جۇزەگە اسپايدى. ءار ازامات ءبارىن وزىنەن باستاۋى ءتيىس. سۋدى ۇنەمدى جۇمساۋ، قالدىقتاردى ازايتۋ جانە ولاردى جيناۋ، تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاي ءبىلۋ، قالا ىشىندە جەڭىل كولىكتى از قولدانۋ، پلاستيك زاتارعا قاراعاندا تەز ىدىرايتىن زاتتاردى كوبىرەك كادەگە جاراتۋ، اۋا، جەر، سۋعا زياندى زاتتاردى شىعارۋدى تارىنشا تومەندەتۋ – بۇل ءىس-شارانىڭ بارلىعى ءار ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ شەشىمى. ال وعان سالعىرت، نەمقۇرايلى قاراۋ قورشاعان ورتامىزدى ءبۇلدىرىپ، ەكولوگيامىزدىڭ جاي-كۇيىن ناشارلاتا تۇسەتىندىگىن ەش ۋاقىتتا قاپەردەن شىعارماۋعا ءتيىسپىز»، - دەدى رايحان رىمباي قىزى.

رايحان جالپى قازاق ۇلتىنىڭ ەكولوگيالىق ءما­دەنيەت­ءتىڭ قالىپتاسۋى تابي­عات زاڭدىلىقتارىنا تىكەلەي قا­تىس­تى. مادەنيەت ءتۇ­سىنىگىنىڭ شىعۋ تەگىنە سۇيەنەر بولساق، ادامنىڭ تابيعاتقا قاتىناسى ۇنەمى مادەنيەتپەن بايلانىستى وتىردى.

«ادامزات اۋەلدەن تا­بي­عاتتى ءوزىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قانا­عاتتاندىرۋدىڭ نەگىزگى ءتاسىلى رەتىندە قابىلدادى. تابيعات پەن ادام اراسىنداعى بايلانىس ەشقاشان ۇزىلمەيتىنىن جاقسى ءتۇسىندى، سوندىقتان تابيعاتپەن بايلانىس كۇشەيءدى. سەبەبى تابيعاتسىز ادامنىڭ ءومىرى بولمايدى. اسىرەسە كوشپەلى ۇلتتار تابيعاتتى ءومىرىنىڭ نەگىزگى بولىگىمەن بايلانىستىردى. سوندىقتان دا ولار تابيعات انانى ايالاۋدى، ونىڭ «اشۋىنا تيمەۋدى» ماڭىزدى مىندەت دەپ ساناپ كەلدى. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار»، «ءبىر تال كەسسەڭ، ون تال ەك»، «بۇ­لاق كورسەڭ كوزىن اش»، «كوك­ءتى جۇل­ما» دەگەن سياقتى تۇسىنىكتەر وسىنى ايعاقتايدى. قازاق ەشقاشان جاسىل جەلەكتى، كوكتى تاپتاماعان، قۇمىرسقا يلەۋىن بۇلدىرمەگەن، قۇس ۇياسىن بۇزباعان، جاس بالاپاندار مەن حايۋان تولدەرىنە تيىسپەگەن، ءوسىپ تۇرعان تالدى، اعاشتى جۇلماعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قازاق اۋەلدەن تابيعاتتى ايالاۋ تۇسىنىگى مول بولدى. وسىدان كەلىپ جالپىلاما العاندا «ەكولوگيالىق مادەنيەت» دەگەن ۇعىم قالىپتاستى. ەرتە زاماندا ادامدار تابيعاتپەن تىكەلەي بايلانىسقا ءتۇسىپ، بار قاجەتىن سول ارقىلى قاناعاتتاندىرىپ وتىرسا، ال قازىرگى يندۋستريالدى قوعامدا بۇل بايلانىس ءتۇرى جاڭا دەڭگەيگە شىقتى، ترانسفورماسيالىق ءوز­گەرىس­تەر ورىن الدى. العا­شىن­دا پايدا بولعان ەكولوگيالىق مادە­نيەت كورىنىسىن قازىرگى زامان­نىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەتىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. مۇنى ەكو­لو­گيالىق مادەنيەتتەگى «داعدا­رىس» دەپ تۇسىندىرۋگە بولادى. ادام­دار­دىڭ قانشالىقتى وزىق تەحنولوگيا، زاماناۋي قۇرىلعىلار ويلاپ تاپقانىمەن، ءبارىبىر تابيعاتتان الشاق كەتە المايدى. بۇل اكسيوما»، - دەيدى عالىم.

سەمەي ورمانىن قالپىنا كەلتىرۋ قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر
26 شىلدە 2024
سەمەي ورمانىن قالپىنا كەلتىرۋ قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر

پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ اباي وبلىسىنا جۇمىس ساپارى اياسىندا «سەمەي ورمانى» تابيعي رەزەرۆاتى اۋماعىن اۋەدەن تەكسەرىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ورتەنگەن قاراعايلى ورماندى قالپىنا كەلتىرۋ جانە ءورتتىڭ الدىن الۋ، ورمان شارۋاشىلىعىنداعى ماسەلەلەردى شەشۋ جونىندەگى تاپسىرمالارىنىڭ ورىندالۋىن تەكسەردى. بۇل تۋرالى ۇكىمەتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلايدى.

بۇگىنگى تاڭدا بىلتىرعى ماۋسىم ايىندا ورىن العان، 66 مىڭ گەكتارعا جۋىق ورمان قورى زارداپ شەككەن ءىرى ورمان ءورتىنىڭ سالدارىن جويۋ ماقساتىندا اعاشتاردى كوبەيتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.

ۇكىمەت باسشىسى تابيعي رەزەرۆات اۋماعىنداعى ورمان ءتالىمباعى كەشەنى مەن اعاش تۇقىمى ستانساسىن ارالاپ كوردى، وندا زاماناۋي شۆەد جابدىقتارى ارقىلى جەدەلدەتىلگەن تەحنولوگيا بويىنشا جابىق تامىر جۇيەسى بار قاراعاي كوشەتتەرى وسىرىلەدى. ءبىر جىلدا ماماندار ەكى رەت: جالپى 3 ملن كوشەتكە دەيىن الادى. جابىق تامىر جۇيەسى بار كوشەتتەردىڭ ساپاسى ءداستۇرلى ادىسپەن وسىرىلەتىندەردەن جوعارى، بۇل ورمان داقىلدارىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە جەرسىنۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونداي-اق رەزەرۆات اۋماعىندا ەرتىس ءوڭىرىنىڭ تاسپا قاراعايىن ءوسىرۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ جوبالارى ىسكە اسىرىلۋدا. سونىمەن قاتار «تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق اكسياسى اياسىندا «سەمەي ورمانى» رەزەرۆاتىنىڭ اۋماعىنا 70 مىڭنان استام كوشەت وتىرعىزىلدى.

سونىمەن قاتار ساۋ كوشەتتەردى ءدىڭ زيانكەستەرىنىڭ تارالۋىنان جانە قۋراپ جاتقان ورماننىڭ جاڭا وشاقتارىنىڭ پايدا بولۋىنان ساقتاۋ جانە قورعاۋ ماقساتىندا ورتەنگەن سۇرەكدىڭدەر كەسىلەدى. كۇيگەن اعاشتاردى كادەگە جاراتۋ جانە قايتا وڭدەۋ ءۇشىن وڭىردە دايىن ءونىم – لابت، اجت، ببت، وتىن بريكەتتەرىن شىعاراتىن اعاش وڭدەۋ كەشەنىن سالۋعا 7،5 ملرد تەڭگە كولەمىندە ينۆەستيسيا تارتىلدى. بۇگىنگى تاڭدا سەمەي قالاسىنىڭ يندۋستريالدى ايماعىنداعى 55 گا جەر تەلىمىن تىركەۋ ءراسىمى جۇرگىزىلۋدە. بۇل رەتتە وتكەن جىلى تابيعي رەزەرۆات اۋماعىندا ءوز كۇشىمەن 38،3 مىڭ تەكشە مەتر جۇمىر اعاش دايىندالدى. جوبا اياسىندا 530 جۇمىس ورنىن اشۋ جوسپارلانىپ وتىر.

ۇكىمەت باسشىسى «سەمەي ورمانى» اۋماعىندا قۇقىقتىق ءتارتىپتىڭ ساقتالۋىن قاتاڭ باقىلاۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. بۇگىندە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى پروكۋراتۋرانىڭ ۇيلەستىرۋىمەن ورماندى زاڭسىز كەسۋ جانە ۇرلاۋ فاكتىلەرىن انىقتادى.

«وتكەن جىلى الاپات ءورت ورىن الدى – ءبىز 66 مىڭ گا ورمان قورىن جوعالتتىق. بۇل بۇكىل “سەمەي ورمانى” القابىنىڭ وننان ءبىر بولىگى، سوندىقتان ورمان ورتتەرىنىڭ الدىن الۋ وتە ماڭىزدى مىندەت. ءبىز پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بيىل ءبىرىنشى بولىپ سوققى قابىلدايتىن تجم جانە ورمان شارۋاشىلىعى قۇرىلىمدارىن تەحنيكامەن جابدىقتاۋ باعدارلاماسىن قولعا الدىق. اتالعان باعدارلامانى جالعاستىرىپ، سىزدەردى زاماناۋي تەحنيكامەن قامتاماسىز ەتەمىز. ايتقىم كەلگەن تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – زاڭسىز اعاش كەسۋمەن اينالىساتىن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار تۋرالى. ولارمەن كۇرەسۋ كەرەك. سىزدەر ولاردىڭ بار ەكەنىن مەنەن جاقسى بىلەسىزدەر. مەن ءتىپتى جەكەلەگەن قىزمەتكەرلەرگە زاڭسىز اعاش كەسۋگە كەدەرگى كەلتىرمەۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇرعانىن بىلەمىن. مىنە، مۇنىمەن كۇرەسۋ كەرەك. بۇل جەردە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى وتە مۇقيات نازار اۋدارۋى قاجەت. ورمان – ءبىزدىڭ ۇلتتىق بايلىعىمىز. زاڭسىز اعاش كەسۋمەن اينالىساتىندار – مەملەكەتتىڭ جاۋى. مۇندا بۇكىل مەملەكەت كۇش سالىپ، تۇبەگەيلى سوققى بەرۋى كەرەك. بۇل سىزدەردىڭ جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ مىندەتى»، — دەپ اتاپ ءوتتى ولجاس بەكتەنوۆ.

سونىمەن قاتار پرەمەر-مينيستر ماتەريالدى-تەحنيكالىق بازانى جاڭارتۋ، ورمان شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىن قولداۋ شارالارى ماسەلەلەرىن كوتەردى. ماسەلەن، 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان «سەمەي ورمانى» رەزەرۆاتى ءۇشىن ماتەريالدىق تەحنيكالىق جاراقتاندىرۋدى كەزەڭ-كەزەڭىمەن نىعايتۋ جونىندەگى كەشەندى جوسپار شەڭبەرىندە بىلتىر جالپى سوماسى 1،4 ملرد تەڭگەگە 37 بىرلىك ارنايى تەحنيكا، ونىڭ ىشىندە ءورت ءسوندىرۋ ماشينالارى، شاعىن ورمان ءورت كەشەندەرى، تراكتور، پاترۋلدىك اۆتوكولىك ساتىپ الىندى. جۇمىس جالعاسۋدا.

پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ورمان جانە تابيعاتتى قورعاۋ ۇيىمدارى قىزمەتكەرلەرىن قولداۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى مەملەكەتتىك ورمان كۇزەتىنىڭ 12 876 قىزمەتكەرىنىڭ جالاقىسى 100%-عا كوتەرىلدى. بيىل ۇكىمەت قاۋلىسىمەن 1 شىلدەدەن باستاپ ەلىمىزدەگى ورمان جانە تابيعاتتى قورعاۋ مەكەمەلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى لاۋازىمدىق جالاقىلارىنا ۇستەمەاقى الا باستادى. ورمان ءورت ءسوندىرۋ بەكەتتەرىنىڭ، ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەلەرىنىڭ، تابيعاتتى قورعاۋ جانە ورمان ورنالاستىرۋ ۇيىمدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاۋازىمدىق جالاقىسىنا 100%-عا دەيىن ۇستەمەاقى الادى. بارلىعى 3،3 مىڭعا جۋىق قىزمەتكەر قوسىمشا اقىمەن قامتىلدى. اتالعان ماقساتتار ءۇشىن 2024-2027 جىلدارعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 8،4 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان.

ۇكىمەت باسشىسى ءورت قاۋىپسىزدىگىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، «سەمەي ورمانى» رەزەرۆاتىنىڭ، وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى مەن اكىمدىككە ورتكە قارسى قىزمەتتەردىڭ كۇشتەرى مەن قۇرالدارىنىڭ تۇراقتى ازىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردى. 

«ورمان القاپتارىن ساقتاۋ ماسەلەسى جانە ورتكە قارسى شارالاردى قابىلداۋ ءبىزدىڭ ەرەكشە نازارىمىزدا بولادى. مۇنداي اپاتتاردىڭ قايتالانۋىنا جول بەرۋگە بولمايدى. اپاتتىڭ الدىن الۋ شارالارىن قاعاز جۇزىندە ەمەس، ناقتى ءىس جۇزىندە تولىقتاي جۇزەگە اسىرۋ ماڭىزدى. ول ءۇشىن ءبىز رەزەرۆاتتى جاراقتاندىرۋدى جالعاستىرامىز، ونىڭ ىشىندە ورمان ورتتەرىن ەرتە انىقتاۋ جۇيەسىن ورناتامىز»، — دەپ اتاپ ءوتتى ولجاس بەكتەنوۆ.

ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنە اباي وبلىسىنىڭ اكىمدىگىمەن جانە مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ، «سەمەي ورمانىن» ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاراقتاندىرۋ جانە ورمان القابىن مولايتۋ جونىندەگى جۇمىستاردى جالعاستىرۋ، سونداي-اق كۇيگەن اعاشتاردى كادەگە اسىرۋ جونىندەگى جوبانى ىسكە اسىرۋعا قولداۋ كورسەتۋ تاپسىرىلدى.

انىقتاما: بۇگىنگى تاڭدا اباي وبلىسىندا تابيعي ورتتەردىڭ الدىن الۋ جانە دەر كەزىندە ارەكەت ەتۋ ماقساتىندا 132 ادامنان تۇراتىن 32 ءموبيلدى توپ قۇرىلدى. «قازاۆياقۇتقارۋ» تىكۇشاعى كەزەكشىلىكتە جانە اۋماقتى پاترۋلدەۋ جۇرگىزىلەدى. 404 رەيدتىك ءىس-شارا وتكىزىلدى، 109 ءتارتىپ بۇزۋشى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.