پرەزيدەنت ماسكەۋدە وتكەن جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ (جەەك) مەرەيتويلىق سامميتىنە قاتىستى، دەپ حابارلايدى اقوردا.
مەملەكەت باسشىسى ءسامميتتى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعانى جانە قوناقجايلىق تانىتقانى ءۇشىن رەسەي تاراپىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. سونىمەن قاتار قاسىم-جومارت توقايەۆ ۆلاديمير ءپۋتيندى رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى لاۋازىمىنا رەسمي تۇردە كىرىسۋىمەن قۇتتىقتادى.
قازاقستان پرەزيدەنتى وسىدان ون جىل بۇرىن استانادا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى تاريحي شارتقا قول قويىلعانىنا نازار اۋداردى.
– سالىستىرمالى تۇردە قىسقا مەرزىم ىشىندە ءبىزدىڭ وداق حالىقارالىق كەڭىستىكتە وزىندىك ورنى بار ماڭىزدى ءارى پەرسپەكتيۆتى ينتەگراسيالىق بىرلەستىككە اينالدى. ورتاق كۇش-جىگەردىڭ ارقاسىندا مىڭنان استام ءتۇرلى نورماتيۆتىك قۇجات قابىلداندى. ونجىلدىقتىڭ ماكروەكونوميكالىق قورىتىندىسى بىرلەستىگىمىزدىڭ تاڭداعان دامۋ باعىتى دۇرىس ەكەنىن كورسەتتى. قازاقستاننىڭ وداققا مۇشە ەلدەرمەن ساۋدا اينالىمى 1،7 ەسە ارتىپ، 28،5 ميلليارد دوللارعا جەتتى. ال ەكسپورتى 2 ەسەدەن استام ءوستى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىنداعى ىنتىماقتاستىق قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى دامۋىنا ىقپال ەتەدى. تەك وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى 5،1 پايىزعا ارتتى. ءبىز مۇنى جاقسى ناتيجە دەپ سانايمىز، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى بىرلەسىپ ىسكە اسىرۋ، ونەركاسىپتىك كووپەراسيانى ىلگەرىلەتۋ جانە قىزمەتتەردىڭ ورتاق نارىعىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى جوعارى دەڭگەيدەگى ءوزارا ينتەگراسيالىق ىقپالداستىق نىعايا تۇسەدى. قاسىم-جومارت توقايەۆ جاھاندىق گەوساياسي تۇراقسىزدىق جاعدايىندا ودان ءارى ورنىقتى دامۋ ءۇشىن بىرلەستىك نەعۇرلىم يكەمدى جانە ءتيىمدى بولۋعا ءتيىس دەپ سانايدى. سونداي-اق پرەزيدەنت دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ ەسەبىن مىسالعا كەلتىرىپ، قازىرگى ونجىلدىقتىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى الەمدىك جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ءوسۋ قارقىنى سوڭعى 30 جىلداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى.
– ەگەر حالىقارالىق قاۋىمداستىق پارمەندى شارالار قابىلداماسا، اتالعان كەزەڭ «مۇمكىندىكتى ءمۇلت جىبەرگەن ونجىلدىق» رەتىندە تاريحقا ەنۋى ىقتيمال. بۇل جاھاندىق ەكونوميكانىڭ اجىراماس بولىگى سانالاتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ءۇشىن دە زور سىن-قاتەر بولارى ءسوزسىز. ءبىز بارلىق رەزەرۆتى پايدالانا وتىرىپ، وداقتى قۇرۋ كەزىندە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى شەشۋىمىز كەرەك. ەڭ الدىمەن، بۇل جەردە ەكونوميكالىق وداقتىڭ ىرگەلى قاعيداتىن، ياعني تاۋارلار قوزعالىسىنىڭ ەركىندىگىن ىسكە اسىرۋ تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. بىزگە شىن مانىندە ءبىرتۇتاس ءارى جۇيەلى جۇمىس ىستەيتىن كەدەرگىسىز ىشكى نارىق قۇرۋ قاجەت. جاسىرىن شەكتەۋلەردى، «ناقتى جاعدايعا بايلانىستى شەشىمدەردى» جانە قولمەن باسقارۋدىڭ كەز كەلگەن ءتۇرىن قولدانۋ تاجىريبەسىن تولىقتاي جويۋ ماڭىزدى. بۇل ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا جۇمىسىنىڭ ءسوزسىز باسىمدىعى بولۋعا ءتيىس، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى «سىرتقى ساۋدانى قايتا قۇرۋ» ءىسىن تاعى ءبىر نەگىزگى مىندەت رەتىندە اتاپ ءوتتى.
– بىرلەستىگىمىزدىڭ جاھاندىق نارىقتاعى ورنىن نىعايتۋعا مۇمكىندىك مول ەكەنى انىق. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسياعا وداقتىڭ سىرتقى كونتۋرداعى الەۋەتىن نىعايتۋ ماقساتىندا جۇيەلى شەشىمدەر ازىرلەۋدى تاپسىرۋدى ۇسىنامىن. ەۋرازيالىق ءونىمدى شەتەلدىك نارىققا نەعۇرلىم بەلسەندى شىعارۋ ءۇشىن ءتيىستى جاعداي جاساۋ قاجەت. تاۋاردى ءۇشىنشى ەلدەرگە كەدەرگىسىز تاسىمالداۋ ءىسىن قامتاماسىز ەتۋ وتە ماڭىزدى. الەمدىك ەكونوميكانىڭ ترانسفورماسياسى اياسىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءۇشىنشى ەلدەرمەن ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىمدەر جەلىسىن كەڭەيتۋدىڭ ءمانى زور. بۇل ەكسپورتتاۋشىلارىمىزدىڭ جاڭا نارىقتارعا شىعۋىن بارىنشا جەڭىلدەتۋگە، ولاردى وڭىرلىك جانە جاھاندىق وندىرىستىك تىزبەكتەرگە قوسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ مالىمدەۋىنشە، قازاقستان موڭعوليامەن ۋاقىتشا ساۋدا كەلىسىمىن جاساۋ جونىندەگى كەلىسسوزدەردى باستاۋ تۋرالى شەشىمدى قولدايدى. وعان قوسا ازيا، افريكا جانە تاياۋ شىعىستاعى جىلدام دامىپ كەلە جاتقان ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىقتىڭ پەرسپەكتيۆاسى زور.
– الەمدىك جالپى ىشكى ءونىمنىڭ قازىرگى 60 پايىزدىق ءوسىمى تەك ازياعا تيەسىلى بولادى دەگەن بولجامدى ەسكەرسەك، جاھاندىق وڭتۇستىكپەن اراداعى كووپەراسيا ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋعىزادى. قازاقستان سياقتى پارسى شىعاناعىنىڭ نارىعىنا شىعۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق وداققا مۇشە مەملەكەتتەردى حالىقارالىق كولىك ءدالىزىن قۇرۋ جونىندەگى اشحاباد كەلىسىمىنە قوسىلۋعا شاقىرامىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ پايىمداۋىنشا، سىرتقى نارىقتارمەن بايلانىستىراتىن ورنىقتى كولىك جۇيەسىنىڭ بولۋى ۇزاقمەرزىمدى ينتەگراسيانى جولعا قويۋدىڭ نەگىزگى شارتى بولىپ قالا بەرەدى.
– بۇگىندە ەۋرازيانىڭ كولىك قۇرىلىمى ەۋروپا مەن ازيا، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراسىنداعى ءتيىمدى ساۋدا بايلانىسىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. الايدا الداعى ونجىلدىقتاردا ەۋرازيا ايماعىنداعى ينفراقۇرىلىمنىڭ توزعانى انىق سەزىلە باستايدى ءارى ونى جاڭارتۋ قاجەتتىلىگى ارتا تۇسەدى. سوندىقتان كولىك جانە لوگيستيكا ينفراقۇرىلىمدارىن جاڭعىرتۋ جانە كەڭەيتۋ – ماڭىزدى ماسەلە. «رەلس توسەلگەن جەردە جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشىلادى» دەپ بەكەر ايتىلماعان. سول سەبەپتى قازاقستان 2030 جىلعا دەيىن 11 مىڭ شاقىرىم تەمىرجولعا جوندەۋ جۇرگىزىپ، جاڭادان 5 مىڭ شاقىرىمنان استام تەمىرجول سالۋدى جوسپارلاپ وتىر. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جاھاندىق باستاماسى اياسىندا قىتايدىڭ سيان قالاسىندا قازاقستاننىڭ تەرمينالى بوي كوتەردى. «جۇڭگو – ەۋروپا» باعىتىندا كونتەينەر ارقىلى تاسىمالداناتىن جۇكتىڭ 40 پايىزىنا دەيىن سول جەردە جيناقتالادى. سونىمەن قاتار رەسەي، جۇڭگو، وزبەكستان، قىرعىزستان شەكارالارىندا جانە كاسپيي تەڭىزىندە 5 ترانسشەكارالىق كولىك-لوگيستيكا حابىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانىپ وتىر، – دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلىمىزدىڭ بارلىق اۋماعىنداعى حالىقارالىق اۆتوموبيل وتكىزۋ پۋنكتتەرى جاپپاي جاڭعىرتىلا باستاعانىن ايتتى. وسىناۋ كەشەندى ينفراقۇرىلىمدىق شەشىمدەر ەۋرازيا كۇرە جولدارىن ودان ءارى بىر-بىرىمەن ۇشتاستىرۋعا جانە مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋگە ىقپال ەتەدى.
– قازاقستاننىڭ تەمىرجول سالاسىن دامىتۋ ءىسى ءبىرىڭعاي سيفرلىق ەكوجۇيەنى قۇرۋ ارقىلى تىڭ سەرپىن الادى. سونداي-اق كەلەسى جىلى تەمىرجول تاسىمالى سالاسىندا جاساندى ينتەللەكت ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋدى كوزدەپ وتىرمىز. وزىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ تاسىمال تيىمدىلىگىن ايتارلىقتاي ارتتىرىپ، ءوزىمىزدىڭ جانە سەرىكتەستەرىمىزدىڭ شىعىنىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل تاريف ساياساتى مەن كەدەن راسىمدەرىن ۇيلەستىرۋ، سونداي-اق ەۋرازيانىڭ ءبىرىڭعاي سيفرلىق ءدالىزىن قۇرۋ ارقىلى تۇتاس لوگيستيكا جەلىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كەرەك. ناقتى شارا رەتىندە تاۋارمەن بىرگە جىبەرىلەتىن قۇجاتتاردىڭ ءبارىن QR-كودتار ارقىلى قاشىقتان تەكسەرۋ جانە سيفرلىق قۇجاتتاردى ءوزارا تانۋ مەحانيزمىن ەنگىزۋدى ۇسىنامىز، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى ونەركاسىپ سالاسىنداعى كووپەراسيانى تەرەڭدەتۋدى كەلەسى باسىم مىندەت رەتىندە اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە «ەۋرازيالىق بەستىككە» كىرەتىن ەلدەر ەكسپورتىنىڭ 90 پايىزعا جۋىعى ارالىق تاۋارلاردان قۇرالعان.
– جاھاندىق تەحنولوگيالىق پروگرەسس جاعدايىندا وندىرىلەتىن ءونىمنىڭ «كۇردەلىلىگىنە» ءمان بەرۋ – وتە وزەكتى ماسەلە. سوندىقتان ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنداعى تەحنولوگيالىق ينتەگراسيانى كۇشەيتۋ قاجەت. وزدەرىڭىزگە ءمالىم، بيىلدان باستاپ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق بيۋدجەتىنىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن ونەركاسىپ سالاسىنداعى كووپەراسيالىق جوبالارعا قارجىلاي قولداۋ كورسەتىلەدى. جوعارى دەڭگەيدە وڭدەلگەن تاۋار ءوندىرىسىن جولعا قويىپ جاتقان وزىق تەحنولوگيالىق كاسىپورىندارعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. ارينە، قارجىلاندىرۋ كوزدەرىنە بىردەي قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ اشىق مەحانيزمىن قالىپتاستىرۋ – ماڭىزدى مىندەت. قازاقستان ءوز تاراپىنان ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ونەركاسىپ كووپەراسياسىن دامىتۋعا باعىتتالعان دايەكتى ساياساتىن جۇرگىزە بەرەدى. قازىرگى تاڭدا وداققا مۇشە ەلدەر 150-دەن استام يندۋستريالدىق جوبانى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ
مەملەكەت باسشىسى مۇناي-گاز حيمياسى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ پەرسپەكتيۆاسى زور ەكەنىنە توقتالدى. بۇل سالا ەكونوميكالىق وسىمگە تىڭ سەرپىن بەرە الادى.
– رەسەيلىك سەرىكتەستەردىڭ قاتىسۋىمەن پوليپروپيلەن، پوليەتيلەن جانە بۋتاديەن شىعاراتىن جوعارى تەحنولوگيالىق زاۋىتتار سالىپ جاتىرمىز. باستاپقى شيكىزاتتىڭ باعاسىنان 20 ەسە اسىپ تۇسەتىن، ءۇشىنشى دەڭگەيدە وڭدەلەتىن ءونىم شىعارۋ جولعا قويىلادى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋدى ىنتىماقتاستىقتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىتى دەپ سانايدى.
– ەۋرازيا قۇرلىعى الەمدەگى وندىرىستىك-رەسۋرستىق جانە ەكسپورتتىق الەۋەتى وتە مىقتى ايماقتاردىڭ ءبىرى ەكەنى بارشاعا ءمالىم. الەمدە حالىق سانى ءوسىپ، باسقا ماكرووڭىرلەردە رەسۋرستار شەكتەۋلى بولعان جاعدايدا 600 ميلليونعا جۋىق ادامدى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىگىمىز بار. بۇل رەتتە وداقتىڭ جاھاندىق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ىسىندەگى ءرولى تەك كۇشەيە تۇسەدى. ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتىمىز – اگروونەركاسىپ كەشەنىن جوعارى تەحنولوگيالىق سالاعا اينالدىرۋ. ول ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت، روبوتتى تەحنيكا، بيوتەحنولوگيا جانە اگرارلىق عىلىم سالالارىنا نەگىزدەلگەن سەرپىندى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جونىندە كەلىسىلگەن شارالار قابىلداۋ وتە ماڭىزدى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە تابىستى سيفرلىق ترانسفورماسيا تەك جەكەلەگەن ەلدەردىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق دامۋى مەن تەحنولوگيالىق دەربەستىگىن ايقىندايتىن فاكتورعا اينالىپ وتىر.
– بىزگە جاھاندىق دەڭگەيدەگى «سيفرلىق بايگەدە» لايىقتى ورىن الىپ، الدىڭعى قاتاردا بولۋ ماڭىزدى. سيفرلاندىرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ينتەگراسيالىق بىرلەستىكتى ورنىقتى دامىتۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولۋعا ءتيىس. سوندىقتان قازاقستان جاپپاي سيفرلاندىرۋ جاعدايىندا وداقتىڭ «ءتورت ەركىندىك» قاعيداتىن دامىتۋ جونىندەگى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيانىڭ باستاماسىن قولدايدى. وسى رەتتە ءبىز جاساندى ينتەللەكتىگە باسا ءمان بەرە وتىرىپ، ايماقتا بارىنشا جىلدام دامىپ كەلە جاتقان سيفرلىق ەكونوميكالاردىڭ ءبىرىن قۇرامىز، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى ءسوزىنىڭ سوڭىندا ەاەو قۇرىلعاننان بەرى 10 جىل ىشىندە وداققا مۇشە مەملەكەتتەر بارلىق باعىت بويىنشا تاڭقالارلىق ناتيجەگە قول جەتكىزگەنىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق ۇيىمنىڭ الەۋەتى زور ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ءالى دە كوپ جۇمىس ىستەۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان تەڭ قۇقىقتىق جانە ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىك قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن ەكونوميكالىق ينتەگراسيانى قولدايدى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، جيىنعا قاتىسۋشىلاردى كەلە جاتقان ۇلى جەڭىس كۇنىمەن قۇتتىقتادى.
قازاقستان پرەزيدەنتىمەن قاتار سامميتكە ارمەنيا پرەمەر-مينيسترى – جەەك ءتوراعاسى نيكول پاشينيان، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، سونداي-اق باقىلاۋشى مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى – وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيويەۆ، كۋبا پرەزيدەنتى ميگەل ماريو دياس-كانەل بەرمۋدەس، سونداي-اق تمد باس حاتشىسى سەرگەي لەبەديەۆ جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا القاسىنىڭ ءتوراعاسى باقىتجان ساعىنتايەۆ قاتىستى
جيىن قورىتىندىسى بويىنشا ءبىرقاتار قۇجات قابىلداندى.
