قازاقستاندا سيفرلاندىرۋ – ترەند. ءبىراق ول ترەند پە، الدە تەك تەندەر مە – وسىنى اجىراتۋ قيىنداپ بارادى. سيفرلىق ترانسفورماسيا دەگەن ۇعىم كۇن سايىن قايتالانادى. ءبىراق ونىڭ ناتيجەسى شە؟ ەلەكتروندى ۇكىمەتتى ەلەستەتكەندە – «قىزمەت ءبىر رەت بەرىلەدى، قۇجات ءبىر ساعاتتا دايىن بولادى» دەپ ۋادە ەتكەن جۇيەنى كورگىڭ كەلەدى. ال شىندىقتا نە كورەسىڭ؟
سايت اشىلادى – ىستەمەيدى. پورتال جۇكتەلەدى – كۇتە بەر. QR-كود كورسەتىلمەيدى، قوسىمشا قۇلاپ قالادى. ەڭ سوراقىسى – قاعازدان باس تارتامىز دەپ ءجۇرىپ، ەكى ەسە قاعاز جيناۋعا ءماجبۇر بولاتىن جاعدايلار بار. سيفرلاندىرۋ – ءۇمىت پەن ۋادەنىڭ اراسىندا قالىپ قويعان باستاما ما؟
ءبىرىنشى ماسەلە – جۇيە مەن ينفراقۇرىلىم اراسىنداعى الشاقتىق. قازاقستاندا 4G بار، ءبىراق كەي اۋىلدا ءالى دە 2G. ەلەكتروندى مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەنىمەن، شالعاي اۋىلداعى فەلدشەر ءالى دە اكتىنى قولمەن جازىپ وتىر. مينيسترلىكتەردە سيفرلى ستراتەگيالىق جوسپار بار، ءبىراق اۋدان اكىمدىكتەرىندە Excel كەستەسى – باستى قۇرال. بۇل – جۇيەنىڭ بىركەلكى ەمەستىگىنىڭ كورىنىسى.
ەكىنشى پروبلەما – مامان تاپشىلىعى. سيفرلاندىرۋ – جاي عانا IT-مامان الۋ ەمەس. ول – ويلاۋ جۇيەسىن سيفرعا بەيىمدەۋ. بىزدە پورتال جاساعان پروگرامميست بار، ءبىراق ونى حالىققا تۇسىندىرەتىن مەدياساۋاتتى مامان جوق. سيفرلىق ساياسات جاسايتىن كەڭەسشى بار، ءبىراق ونى وڭىرگە جەتكىزەتىن مودەراتور جوق. سوندىقتان جۇيە ورتالىقتا تۋادى، ال شەتكەرىدە ءولىپ جاتادى.
ءۇشىنشى ماسەلە – بىرىزدىلىكتىڭ جوقتىعى. بۇگىن ءبىر پلاتفورما ىسكە قوسىلادى، ەرتەڭ ول جابىلادى. ءبىر مينيسترلىك ءوز پلاتفورماسىن جاسايدى، ەكىنشىسى سوعان كىرە المايدى. مىسالى، eGov بار. ءبىراق eLicense، eOtinish، eQoldau – ءبارى بولەك. ال قولدانۋشى ءۇشىن ول – ءبىر قىزمەت. ءبىراق ءار پورتالدىڭ ءوز لوگينى، ءوز فورماتى، ءوز تالابى بار. بۇل – سيفرلاندىرۋ ەمەس، سيفرلى بىتىراڭقىلىق.
ءتورتىنشى پروبلەما – سيفرلىق پوپۋليزم. «ساندىق شەشىمدەر ەنگىزدىك» دەيدى. ءبىراق ناقتى قانداي ناتيجە بەردى؟ مىسالى، eOtinish ارقىلى ءوتىنىش جازۋعا بولادى. ءبىراق سول ءوتىنىشتىڭ جاۋابىن بەرۋ – بۇرىنعى جۇيەمەن جۇزەگە اسادى. پورتال – تەك قابىلداۋشى. ال شەشىمدى ادام قابىلدايدى. ياعني سيفرلى ءوتىنىش – قاعاز شەشىمگە تاۋەلدى.
بەسىنشى كەدەرگى – قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى. سيفرلانعان سايىن شابۋىل دا كوبەيەدى. قازاقستاندا 2023 جىلى 2 ميلليوننان استام كيبەرشابۋىل تىركەلدى. مەملەكەتتىك پورتالداردىڭ دەرەكقورىنا قول سالۋ ارەكەتى جيىلەپ وتىر. ال بىزدە كوپ جاعدايدا ازاماتتاردىڭ دەرەكتەرى دۇرىس قورعالماعان. تەلەفون ءنومىرى مەن جسن ارقىلى كەز كەلگەن ادامنىڭ مەكەنجايىن، تابىسىن، نەسيەسىن بىلۋگە بولاتىن كەزەڭنەن وتتىك. بۇل – سيفرلى قاۋىپسىزدىكتىڭ دابىلى.
التىنشى – فورماليزم. جۇيە ەنگىزۋ ءۇشىن ەمەس، ەسەپ ءۇشىن جاسالادى. جوبا دايىندالادى. كونكۋرس جاريالانادى. مەردىگەر انىقتالادى. پورتال اشىلادى. ءبىر ايدان سوڭ ەشكىم پايدالانبايدى. نەگە؟ سەبەبى ول ومىرگە كەرەك ەمەس ەدى. بۇل – سيفرلاندىرۋ ەمەس، «سيفر كورسەتۋ».
جەتىنشى – ازاماتتىق قاتىسۋ. كوپ جاعدايدا سيفرلىق جۇيە حالىققا ەمەس، اكىمشىلىككە ىڭعايلى ەتىپ جاسالادى. مىسالى، مەديسينالىق قوسىمشا دارىگەر ءۇشىن جاقسى. ال ناۋقاسقا ىڭعايسىز. سول سياقتى، مۇعالىمگە ارنالعان e-Journal بار. ءبىراق اتا-انانىڭ ونى پايدالانۋ دەڭگەيى تومەن. سەبەبى ۇيرەتپەگەن. تۇسىندىرمەگەن. تەك مىندەتتەگەن.
سەگىزىنشى – ءتىل ماسەلەسى. سيفرلى جۇيە ەنگىزىلگەنىمەن، قازاق ءتىلدى ينتەرفەيس ءالى دە كەمشىن. كوپ پورتالدا اۋدارما ساپاسى ناشار. كەيبىرىندە ءتىپتى قازاقشا نۇسقا مۇلدە جوق. بۇل – مەملەكەتتىك تىلگە جاسالعان ەكىنشى دەڭگەيلى كوزقاراس. سيفرلاندىرۋ تىلگە تاۋەلسىز بولماۋى ءتيىس. كەرىسىنشە، ول – ءتىلدى دامىتۋ قۇرالى بولۋى قاجەت.
توعىزىنشى – قولدانۋشىنىڭ دايىندىعى. جۇيە بار، ءبىراق حالىق دايىن ەمەس. مىسالى، ەGov-تى قولدانۋعا بولاتىنىن كوپ ادام بىلەدى. ءبىراق ونىڭ ىشكى جۇيەسىن تولىق يگەرگەندەر از. جاڭا قىزمەت قوسىلدى – ءبىراق ونى تۇسىندىرەتىن پلاتفورما جوق. ءتىپتى سيفرلىق كومەكشى قۇرالدار – YouTube-تاعى نۇسقاۋلىق ۆيدەولاردىڭ ءوزى جوقتىڭ قاسى.
ونىنشى – ناتيجەنىڭ ولشەنبەۋى. سيفرلاندىرۋدىڭ باستى ماقساتى – تيىمدىلىك. ءبىراق بىزدە تيىمدىلىك ەمەس، تەك جوبا سانى ەسەپتەلەدى. «300 پورتال ىسكە قوسىلدى» – دەگەن ەسەپ بار. ال ونىڭ 250ء-ى ءبىر جىلدان سوڭ جابىلعان. بۇل – سان مەن ساپا اراسىنداعى الشاقتىقتىڭ ايعاعى.
قورىتىندى. سيفرلاندىرۋ – ءسان ەمەس، قاجەتتىلىك. ءبىراق ول قاجەتتىلىكتى شىنايى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن:
ينفراقۇرىلىمدى كۇشەيتۋ كەرەك. اۋىلعا ينتەرنەتسىز سيفر جەتپەيدى.
مامان دايارلاۋ كەرەك. سيفرلىق ويلاۋ – كادرمەن كەلەدى.
بىرىزدىلىك ورناتۋ كەرەك. ءبىر قىزمەت – ءبىر پورتال.
ناقتى ناتيجە ولشەۋ كەرەك. كورسەتكىش – قارالىم ەمەس، قولدانۋشى پايداسى.
قاۋىپسىزدىك پەن ءتىلدى قاتار قويۋ كەرەك. قولدانۋشىنىڭ دەرەگى مەن ءتىلى – مەملەكەتكە سەنىمنىڭ كەپىلى.
بۇگىنگى سيفرلاندىرۋ – ەرتەڭگى ەلدىڭ باسقارۋ جۇيەسى. ونى شوۋعا ەمەس، شىنايىلىققا اينالدىرۋ قاجەت. سەبەبى سيفردىڭ ارتىندا ادام تۇر. ال ادام ءۇشىن ىستەلمەگەن جۇيە – ەسەپكە عانا جارايدى.
قاعازدان قۇتىلدىق دەپ ءجۇرىپ، تاعى ءبىر ەلەكتروندى بيۋروكراتيا جاساپ الماساق يگى.