ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    517.5
  • EUR -

    545
  • RUB -

    5.21
قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى وتباسىندا بولعان وزگەرىستەردى وڭ باعالايدى
فوتو: اشىق كوزدەن 13 قاراشا 2024
قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى وتباسىندا بولعان وزگەرىستەردى وڭ باعالايدى

قازاقستاندىقتاردىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى 33 جىل ىشىندە وتباسىندا بولعان وزگەرىستەردى وڭ باعالايدى. بۇل تۋرالى قسزي باس عىلىمي قىزمەتكەرى، الەۋمەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ايگۇل زابيروۆانىڭ تالداۋىندا ايتىلعان. Ulys ساۋالناما ءماتىنىن تولىق جاريالايدى.

***

كونفۋسييدىڭ «وزگەرگەمەلى زاماندا ءومىر سۇرۋدەن قۇداي ساقتاسىن» دەگەن اتاقتى سوزىنە قازاقتىڭ «قۇبىلعان زاماننىڭ كاhaرمانى بولا ءبىلۋ كەرەك» دەگەن تىلەگى بەلگىلى دارەجەدە سايكەس كەلەدى. دەگەنمەن، قازاقستاندىقتار تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەڭ كۇردەلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سىناقتار مەن تۇبەگەيلى مادەني جانە ساياسي وزگەرىستەرگە تاپ بولدى. بۇل وزگەرىستەر ءاربىر قازاقستاندىق ازاماتقا دا، ءاربىر قازاقستاندىق وتباسىعا دا اسەر ەتتى.

سوڭعى ونجىلدىقتا بۇكىل الەمدە الەۋمەتتىك دامۋدى سىني كوزقاراستا قابىلداۋ بەلەڭ الىپ كەلەدى، ادامدار بۇگىنگى كۇنگە دە، وتكەن كۇنگە دە تەرىس باعا بەرىپ وتىر. جالپى العاندا ادامدار ءومىردىڭ جاقسارعانى ءۇشىن ۇكىمەتتەرگە العىس بىلدىرۋگە بەيىم ەمەس، ءبىراق كەمشىلىكتەر ءۇشىن  جاۋاپكەرشىلىكتى ۇكىمەتكە ارتادى.  

ساۋالنامادا رەسپوندەنتتەردەن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرى مەن ونىڭ ساياساتىن ەمەس، ءوز وتباسىنداعى وزگەرىستەردى باعالاۋدى سۇرادىق. مەملەكەتتىڭ جاھاندىق مەگا-ينستيتۋتىنىڭ ميكروكوسمى رەتىندەگى وتباسى ونىڭ ناقتى كەيپىن بىلدىرەدى. وسى تۇرعىدان العاندا، حالىقتىڭ وتباسى دەڭگەيىندەگى وزگەرىستەردى باعالاۋى قوعامنىڭ ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا بولىپ جاتقان وزگەرىستەردى قالاي تۇيسىنەتىنىن جانە قابىلدايتىنىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. 33 جىل ىشىندە ءوز وتباسىنداعى وزگەرىستەردى باعالاۋ ماسەلەسى وتە كۇردەلى ماسەلە ەكەنى انىق، ال وسى ۋاقىت ارالىعىنداعى كوپتەگەن وتباسىلارداعى وقيعالار ەكىۇشتى سيپاتتا بولدى.

وڭىرلىك مونيتورينگتە ءبىز رەسپوندەنتتەرگە 1991 جىلدان بەرى وتباسىندا بولعان وزگەرىستەردى، تاۋەلسىزدىكتىڭ باسىنان بەرى وتباسىنداعى وزگەرىستەردى بەس باعىت بويىنشا باعالاۋدى سۇرادىق:

— جالپى ءومىر

— تۇراتىن قالاسىنداعى/اۋىلىنداعى ءومىر

— وتباسىلىق قاتىناستار

— تابىس

— دەنساۋلىق.

مالىمەتتەر كورسەتكەندەي، قازاقستاندىقتاردىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى 33 جىل ىشىندە وتباسىندا بولعان وزگەرىستەرگە وڭ باعا بەرەدى. ەڭ وپتيميستىك باعا، بىرىنشىدەن، جالپى ومىرگە؛ ەكىنشىدەن، وتباسىلىق تابىستىڭ، سونداي-اق تۇراتىن قالاسىنداعى/اۋىلىنداعى ومىردەگى وزگەرىستەر. ءبىر قىزىعى، كىرىستەردەگى وزگەرىستەر ەڭ جاقسى باعالانادى — رەسپوندەنتتەردىڭ 17،2% «الدەقايدا جاقساردى»، 54،7% — «جاقساردى» دەپ اتاپ ءوتتى.

قازاقستاندىقتاردىڭ بەستەن ءبىر بولىگى 1991 جىلدان بەرى وتباسىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولعان جوق دەپ ەسەپتەيدى.

جوعارىداعى سۋرەتتە كورىنىپ تۇرعانداي، پەسسيميزم دەنساۋلىققا بايلانىستى وزگەرىستەردى باعالاۋدا ايقىن كورىنەدى. وسىلايشا، ايەلدەر ەرلەرمەن سالىستىرعاندا دەنساۋلىقتى، وتباسىن، قارىم-قاتىناستى جانە جالپى ءومىردى باعالاۋدا كوبىنەسە پەسسيميستىك وي بىلدىرگەن. ءبىلىم دەڭگەيى نەعۇرلىم تومەن بولعان سايىن، بەس سالاداعى جانە اسىرەسە وتباسىنداعى وزگەرىستەرگە سوعۇرلىم پەسسيميستىك باعا بەرىلەدى. قالا تۇرعىندارى اۋىل تۇرعىندارىنا قاراعاندا بارلىق بەس باعىت بويىنشا وزگەرىستەرگە پەسسيميستىك كوزقاراسپەن قارايدى.

سونىمەن، قازاقستاندىقتاردىڭ تورتتەن ءۇشى 33 جىل ىشىندە وتباسىندا بولعان وزگەرىستەردى وڭ باعالايدى. پسيحولوگيالىق جاعدايى جاقسى ادامداردىڭ ءومىردىڭ ۇزاق كەزەڭدەرىندە بولىپ جاتقان وقيعالاردى وپتيميستىك تۇرعىدان قابىلداۋعا جانە ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالالارىنداعى جالپىلامالارعا بايلانىستى سەنىمدىلىك تانىتاتىن تۇراقتى ءومىر رەتىندە انىقتاۋعا بەيىمدىلىگى تۇسىنىكتى. ءار ادامنىڭ، الەۋمەتتىك توپتىڭ جاقسىلىق تۋرالى، بەرەكەلى ءومىر تۋرالى وزىندىك ويلارى بار. الەۋمەتتانۋدا ادامنىڭ ءال-اۋقاتى تابىس دەڭگەيىمەن ەڭ تىعىز بايلانىستا دەپ ەسەپتەيمىز، ءال-اۋقاتى جوعارى رەسپوندەنتتەر ونى تومەندەتەدى، ال تابىسى تومەن ادامدار اسىرا باعالاۋعا بەيىم.

ەلدەگى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى تۋرالى رەسمي ستاتيستيكا نە دەيدى، قاراپ كورەيىك. حالىقتىڭ اقشالاي تابىستارى تۋرالى مالىمەتتەرى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن انىقتايتىن نەگىزگى فاكتور بولىپ سانالادى. رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس، سوڭعى 23 جىلداعى قازاقستاندىقتاردىڭ نومينالدى جانە ناقتى اقشالاي كىرىستەرىنىڭ ديناميكاسى ءوسۋ تەندەنسياسىمەن سيپاتتالادى، بۇل گرافيكتەن كورىنىپ تۇر. ايتا كەتەتىنى، اقشالاي كىرىس قۇرىلىمىندا الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ ماڭىزىنىڭ ارتقان.

بۇگىنگى تاڭدا بۇكىل الەمدە دامۋدىڭ پروگرەسسيۆتى پەرسپەكتيۆالارىنا ادامداردىڭ سەنىمى رەتىندەگى قوعامدىق وپتيميزمگە ۇلكەن قاجەتتىلىك بار. قوعامنىڭ الەۋمەتتىك نەگىزدەرىن تۇراقتاندىرۋ جانە قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ ارتۋى، قوعامداعى الەۋمەتتىك كەلىسىم مەن ءتارتىپتىڭ ساقتالۋى كوپتەگەن فاكتورلارعا بايلانىستى، مۇندا ىسكەرلىك بەلسەندىلىك رەسۋرسى رەتىندەگى الەۋمەتتىك وپتيميزم ەرەكشە ءرول اتقارادى.

*الەۋمەتتانۋلىق ساۋالناما 2024 جىلدىڭ 11 مامىرى مەن 22 ماۋسىمى ارالىعىندا قسزي تاپسىرىسى بويىنشا جۇرگىزىلدى. ىرىكتەمە كولەمى 8000 رەسپوندەنتتى قۇرايدى. ساۋالناماعا 17 وبلىس پەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ، استانا، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىنىڭ 18 جاستان اسقان رەسپوندەنتتەرى قاتىستى.

قسزي باس عىلىمي قىزمەتكەرى، الەۋمەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ايگۇل زابيروۆا

RELATED NEWS
اجىراسۋ نەگە بەلەڭ الۋدا
19 ماۋسىم 2024
اجىراسۋ نەگە بەلەڭ الۋدا

قازاق جاستارى وتباسى قۇندىلىعىنا نەمقۇرايلىلىق تانىتۋدا 

قازىرگى قازاق قوعامىنداعى ءورشىپ تۇرعان وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى – اجىراسۋ. ولاي دەۋىمىزدىڭ سەبەبى قازاقستاندا ءاربىر ءۇشىنشى نەكە اجىراسۋمەن اياقتالادى  ەكەن. ق ر ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ  دەرەكتەرىنە جۇگىنسەك، 2022 جىلى ەلىمىزدە 130 مىڭعا جۋىق جاس شاڭىراق كوتەرسە، 22500-دەن استام وتباسىلىق جۇپتىڭ جولدارى ەكىگە ايرىلعان. ال 2023 جىلى احات ورگاندارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 120،8 مىڭ نەكەنى تىركەگەن. بۇل الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 5،9% از. نەكەنىڭ ساقتالۋىنا كەلەر بولساق، ولاردىڭ سانى 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا 9،6% ازايىپ، 40،2 مىڭدى قۇراعان ەكەن. تۇرعىلىقتى جەرىنە زەر سالار بولساق، قالالىق جەرلەردە اجىراسۋعا ءوتىنىش كوپ بەرىلگەن. ماسەلەن، قالالىق جەرلەردە 29،4 مىڭ اجىراسۋ (73،1%)، اۋىلدىق جەرلەردە 10،8 مىڭ اجىراسۋ (26،9%) تىركەلگەن. الايدا، بۇل كەلتىرىلگەن مالىمەتتەرگە دە سەنە بەرۋگە بولمايدى،  ويتكەنى ولاردىڭ اراسىندا جالعان تۇردە، وتىرىك اجىراساتىندار دا از ەمەس.  

شاڭىراقتىڭ شايقالۋىنا نە سەبەپ؟

كوپتەگەن جاستار توي وتكەن سوڭ ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اجىراسۋعا ارىز بەرەدى ەكەن. ساياساتكەرلەر مەن دەپۋتاتتار وتباسى ينستيتۋتى  قۇردىمعا كەتىپ بارادى دەپ دابىل قاعۋدا، بۇل پىكىردى الەۋمەتتانۋشىلار دا  قولداپ وتىر.

اجىراسۋ دەڭگەيىنىڭ كۇرت ءوسۋى - بۇل تەك وتباسىنىڭ ىشىندەگى نەگاتيۆتى فاكتور ەمەس، سونىمەن قاتار جۇرتشىلىقتىڭ سانا-سەزىمىنىڭ وزگەرۋى دەيدى پسيحولوگتار. اجىراسۋدىڭ سەبەپتەرى كوپ، جالپى العاندا  بۇل تۇرعىدا قازاقستاندىق قوعامدا قانداي ماسەلەلەردىڭ  بار ەكەندىگىن ايعاقتايدى. سونىمەن...

اتا-انالارى مەن تۋعان-تۋىسقانداردىڭ ارالاسۋى

كەيبىر اجىراسقان جاستاردىڭ اۋزىنان: «بارىنە ونىڭ شەشەسى (جىگىتتىڭ نەمەسە بويجەتكەننىڭ) كىنالى» دەگەندى ءجيى ەستيمىز. كەيبىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ جار تاڭداۋداعى ارەكەتىنە، ەكى جاستىڭ باقىتتى جانۇيا قۇرۋىنا كەدەرگى جاساپ باعادى. قۇداعيلاردىڭ اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىسپەۋشىلىكتىڭ ءوزى كەيدە ەكى جاستىڭ ەكى جاققا كەتۋىنە سەبەپ بولىپ جاتادى. وسىدان-اق ەكى جاستىڭ باقىتتى بولۋى تەك وزدەرىنە عانا ەمەس، اتا-انالارى مەن تۋىس-تۋعاندارىنا دا بايلانىستى ەكەنىن كورەمىز. قازاقتىڭ «قاتىن الما، قايىن ال» دەگەن سوزىنە دە بويداقتار قۇلاق اسقاندارى ابزال. 

وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق

زورلىق-زومبىلىق - ايرانداي ۇيىعان وتباسىنىڭ ويران بولۋىنىڭ باستى سەبەبى. الايدا، الەۋمەتتىك ساۋالناما كورسەتكەنىندەي، اجىراسۋ تەك كۇيەۋى تاراپىنان سوققى  جەپ، قورلىق كورۋىنە عانا بايلانىستى ەمەس كورىنەدى. بۇل ورايدا اڭگىمە وتباسى بيۋدجەتىن ەركەگى رەتتەپ، ايەلىنە پسيحولوگيالىق تۇردە قىسىم كورسەتىپ،  قارجىدان قاعىپ، كىرىپتار  ەتىپ ۇستاۋىندا دا بولىپ وتىر.

ايەلىڭ مەنشىگىڭ ەمەس

ۇيلەنگەنشە  توسىن  مىنەز كورسەتپەي، بيازى بولىپ جۇرگەن ەر ازامات وتباسىن قۇرعان سوڭ ەركىنسىپ، ءوز دەگەنىن جاساي باستايدى. مۇنداي جىگىتتەر ايەلىن  ءوز مەنشىگىم دەپ  ساناپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. تومەنشىكتەتەدى، داۋىس كوتەرىپ جەكيدى، جۇدىرىق جۇمسايدى. ارينە، كەشە عانا جارىنا سۇيىكتى بولىپ  جۇرگەن ايەلدىڭ بۇل قورلىققا شىداماسى انىق.

كوزقاراستىڭ قاراما-قايشىلىعى

وتباسىلىق ءومىردىڭ العاشقى ايلارىنان سوڭ ەرلى-زايىپتىلار ومىرگە دەگەن كوزقاراستارىنىڭ، قىزىعۋشىلىقتارىنىڭ  ءارقيلى ەكەنىن باعامداي باستايدى. ولار بالا تاربيەسى، ءۇي  ءىشى شارۋاسى ماسەلەلەرىندە  ورتاق  مامىلەگە كەلە الماۋلارى مۇمكىن. وسىنىڭ ناتيجەسىندە كيكىلجىڭدەر تۋىندايدى. مۇنى تەك جاس وتباسىلاردىڭ پروبلەمالارىنا جاتقىزۋعا بولمايدى، 15-20 جىل وتاسقان ەرلى-زايىپتىلاردا دا وسىنداي ماسەلەلەر تۋىنداپ جاتادى.  ويتكەنى جاس كەلگەن سايىن قۇندىلىقتار مەن باسىمدىقتار دا وزگەرەدى. سوندىقتان بىرنەشە جىل وتاسقان جۇپتاردىڭ اراسىندا  دا كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ  ورىن الىپ جاتاتىندىعى بەلگىلى جايت.

شىنايى ومىرمەن بەتپە-بەت كەلۋ

«ۇيلەنۋ وڭاي – ءۇي بولۋ قيىن». كوپتەگەن جاستار ۇيلەنىپ، وتاۋ قۇرعان سوڭ ءومىر ادەمى ەرتەگىگە اينالادى دەپ ويلايدى. ال شىن مانىندە نەكەگە وتىرۋدىڭ ەكى جاققا دا جاۋاپكەرشىلىك پەن  بەلگىلى ءبىر مىندەتتەر جۇكتەيتىندىگى اقيقات. بۇعان اقشا، قارجى جانە تۇرمىستىق ماسەلەلەر قوسىلعان سوڭ جۇيكەنىڭ سىر بەرەتىندىگى بەسەنەدەن بەلگىلى. ەرتەگىدەگىدەي ءومىر ناقتىلى قاتال باعىتقا بەت بۇرعان سوڭ جۇپتار از ۋاقىتتا اجىراسىپ تىنادى.

ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، اجىراسۋعا ەرلەرگە قاراعاندا ايەلدەر ءجيى ارىز بەرەدى ەكەن. مۇنىڭ سەبەبى – وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى سانالعان ايەلدەردىڭ شىدامىنىڭ شەگىنە جەتۋىنەن. كوپ جاعدايدا وتباسىن تۇرمىس، قارجى جاعىنان نازىك جاندىلار العا سۇيرەيتىنىن بىلەمىز.  ۇساق-تۇيەك بىلاي تۇرسىن، كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشىپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسادى. ونىڭ ۇستىنە جاڭا زاماننىڭ ايەلدەرى قارجى جاعىنان تاۋەلدى ەمەس، سوندىقتان وتباسىنداعى وزبىرلىق پەن الىمجەتتىككە مويىنۇسىنا قويمايدى. وكىنىشكە قاراي بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىق  قوعامنان اجىراسۋ ءۇردىسىن مۇلدەم سىزىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا، جاس وتباسىلار مەكتەبىن، داعدارىس ورتالىقتارىن قۇرىپ،  قوعامداعى بۇل كەلەڭسىز جايدىڭ الدىن الۋعا ابدەن بولادى. سونداي-اق، پسيحولوگ ماماندار تاراپىنان جاسوسپىرىمدەر اراسىندا وتباسى، نەكە تۇرعىسىندا اڭگىمەلەر، كەزدەسۋلەر  وتكىزىلىپ تۇرسا، وتباسىلىق ءومىر تۋرالى وڭ پىكىرلەر  قالىپتاسار ەدى. 

ەنە مەن كەلىن قارىم-قاتىناسى

اجىراسۋدىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – قارا شاڭىراقتا بىرگە تۇرىپ جاتقان ەنە مەن كەلىن ماسەلەسى. ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىندە بولسىن (اسىرەسە، وڭتۇستىك، باتىس ايماقتاردا) كەلىن مەن ەنەنىڭ بىرگە تۇرۋىنىڭ قيىندىقتارى كوپ.  نەگىزى ءار ايماقتاعى اجىراسۋدىڭ سەبەپتەرى ءارقيلى. وڭتۇستىك پەن باتىس وڭىرلەردە ەر ازاماتتار اكە-شەشەسىمەن، باۋىرلارىمەن بىرگە تۇرعىلارى كەلەدى، ال بويجەتكەندەر مۇنى كوپ جاعدايدا قالامايدى. دەمەك، كەلىندەردىڭ ءوز ۇستانىمدارى بار دەگەن ءسوز. ناتيجەسىندە جاستاردىڭ ومىرىنە تۋىسقاندارى ارالاسىپ، «پايدالى» كەڭەستەر بەرە باستايدى. وسىنىڭ سالدارىنان شاڭىراق شايقالادى. كەي كەزدەرى شەشەسىنىڭ ۇلىن كەلىنىنەن قىزعاناتىن ساتتەرى دە بايقالادى. نەمەسە كەرىسىنشە، شەشەسى ءسات سايىن قىزىنا تەلەفون شالىپ، جاعدايىن سۇراپ، جاستاردىڭ مازاسىن  الا بەرەدى. وسى ارەكەتىمەن-اق ول ءوزىن كۇيەۋ بالاسىنا  قالاي قارسى قويىپ العاندىعىن   بىلمەي قالادى.

      قازاق وتباسىندا اجىراسۋ دەگەن بولىپ پا ەدى؟

وسىعان دەيىن ءداستۇرلى قازاق وتباسىندا اجىراسۋ دەگەن  سيرەك بولۋشى ەدى. جاستار اۋىل اقساقالدارى مەن ۇلكەندەرىنىڭ ءسوزىن جەرگە تاستاماعان. ولار بۇزىعىن تىيىپ، اقىلىن ايتىپ، وتباسىنداعى ءجونسىز ۇرىس-كەرىستى بولدىرماي، پاتۋامەن ءبارىن رەتتەپ وتىرعان. وتباسى جانە نەكە ماسەلەسىن زەرتتەپ جۇرگەن  وتاندىق ەتنوگراف امانجول قالىش اجىراسۋ وتكەن عاسىردىڭ 40-50 جىلدارى كەڭ ەتەك جايا باستادى دەگەن پايىم ايتادى.  ەگەر 1950 جىلدارى ءاربىر ءجۇزىنشى وتباسى اجىراسسا، 1980 جىلدارى ءاربىر ءتورتىنشى، 1990 جىلدارى ءاربىر ءۇشىنشى وتباسىندا ەرلى-زايىپتىلاردىڭ جولدارى ەكى ايىرىلاتىن بولعان. 2000 جىلدارى تىركەلگەن 90 873 نەكەنىڭ 27 391ء-ى بۇزىلعان. ال  اراعا  11  جىل سالىپ قاراساق، 2011 جىلى  جىلى ۇيلەنگەن 160 517 جۇپتىڭ 44 928ء-ى اجىراسقان.  بۇل، اسىرەسە قاراعاندى، پاۆلودار مەن سولتۇستىكتە، شىعىس جانە ورتالىق ايماقتاردا قاتتى بەلەڭ العان. ول جاقتىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن اجىراسۋ قالىپتى جاعداي بولىپ كەتكەن ءتارىزدى. قالاي دەسەك تە، قازاق قوعامى ءۇشىن بۇل «ايىقپاس كەسەلگە» اينالعانداي.  بۇل سوزىمىزگە مىنا ءبىر مالىمەتتەر دالەل بولا الادى.

    2024 جىلعى 4-ناۋرىزدا جاڭارتىلعان Petrelli Previtera-نىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ەلىمىز  اجىراسۋ كورسەتكىشى بويىنشا رەيتينگتە 105 ەلدىڭ ىشىندە  مالديۆ ارالدارىنان كەيىنگى ەكىنشى ورىندى يەلەنگەن. اجىراسۋ كورسەتكىشى 2024 جىلدىڭ باسىندا 1000 ادامعا شاققاندا 4،6-نى قۇراعان. بۇل جاعىنان حالىق سانى كوپ رەسەي مەن قىتايدى ارتقا تاستادىق. ءۇشىنشى ورىندا رەسەي (1000 ادامعا 3،9)، ءتورتىنشى ورىندا بەلارۋس (1000 ادامعا 3،5) جانە بەسىنشى ورىندا جۇڭگو (1000 ادامعا 3،2) تۇر.

قازاق قوعامىندا بۇرىن اجىراسۋعا بارۋ – ۇلكەن كۇنا، قىلمىس، ەرسى قىلىق رەتىندە قابىلداناتىن.  گەندەرلىك قۇقىق زاڭناماسى قابىلدانىپ، ايەلدەر قۇقىعى قوعامدا ايقىن كورىنىس تابا باستاعاننان كەيىن اجىراسۋ فاكتىسى دە كوپتەپ تىركەلە باستادى. ونىڭ  باستى  سەبەبى - ايەلدەردىڭ وز-وزدەرىن قامتاماسىز ەتە الاتىنداي دارەجەگە جەتۋى، ناتيجەسى جوعارىداعىداي. 

اجىراسۋدان ارلانبايتىن جاستاردىڭ كوبەيۋى الاڭداتارلىق جاعداي. 

       

 

 

                                                                                   

 رەسپۋبليكا كۇنى – ءبىزدىڭ ۇيلەسىمدى جانە ادىلەتتى قوعام قۇرۋعا دەگەن ورتاق كۇش-جىگەرىمىزدىڭ جەمىسى 
25 قازان 2024
 رەسپۋبليكا كۇنى – ءبىزدىڭ ۇيلەسىمدى جانە ادىلەتتى قوعام قۇرۋعا دەگەن ورتاق كۇش-جىگەرىمىزدىڭ جەمىسى 

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ ەل ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلدانعان كۇندى قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باستاۋىنا بالاي كەلە، «مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانىڭ قابىلدانۋى ەلگە الەمدىك قاۋىمداستىقتا تاۋەلسىز ويىنشى رەتىندە ءوز ورنىن جاريالاۋعا مۇمكىندىك بەردى»، - دەپ اتاۋلى كۇننىڭ تاريحي ءمانىن اشتى. ​​​​​​​​​«ءبىز ەلىمىزدە جان-جاقتى رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. بۇل – ەڭ الدىمەن، حالقىمىزدىڭ تۇتاستىعى مەن بىرلىگىنىڭ ارقاسى. سەبەبى، ءبىز تاڭداعان جول – وركەندەۋ مەن دامۋ جولى»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ەل ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا 34 جىل بۇرىن، 1990 جىلى 25 قازاندا قابىلداندى. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى دەپۋتاتتارى تاريحي قۇجاتتى ءبىراۋىزدان ماقۇلدادى. قازاقستان العاش رەت مەملەكەتتىلىگىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن – اۋماقتىق تۇتاستىق، ازاماتتىق، مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ تولىقتىعى، حالىقارالىق قاتىناستارداعى دەربەستىك، مەملەكەتتىك رامىزدەر – ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇرانىن بەكىتتى.  

    

ءماجىلىس دەپۋتاتى، فراكسيا جەتەكشىسى، اگرارلىق ماسەلەلەر جونىندەگى كوميتەت ءتوراعاسى، "اۋىل" پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى سەرىك ەگىزبايەۆ "مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيا - جاڭا ءداۋىردىڭ باستاۋى بولدى"، - دەپ سانايدى.

"شىن مانىندە، بۇل كۇنگە جەتۋ جولىندا تالاي كورنەكتى تۇلعالارىمىز كۇش-جىگەرىن، ءبىلىمىن، قاجىر-قايراتىن سارپ ەتىپ، جانقيارلىق ەرلىك پەن ورلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. ولاردىڭ ءپاتريوتيزمى مەن وتانعا ادالدىعىن كەلەر ۇرپاققا ونەگە ەتىپ، تاۋەلسىزدىككە تاعزىمدى تاعلىمعا اينالدىرۋ بۇگىنگى بۋىننىڭ قاسيەتتى پارىزى"، - دەيدى سەرىك ەگىزبايەۆ.

راسىندا، قازاقستان ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا - ەلىمىزدىڭ ەركىن جانە تاۋەلسىز دامۋ جولىنىڭ باستاماسى، تىڭ تاريحىمىزدىڭ تىرەك نۇكتەسى. تاريحي ءساتتىڭ كۋاگەرى - قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءحىى شاقىرىلىمداعى دەپۋتاتى جيگۋلي دايرابايەۆ بۇگىندە «اۋىل» حدپپ ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، "اۋىل" فراكسياسىنىڭ مۇشەسى. ول كەزدە  36-جاستاعى جيگۋلي مولداقالىق ۇلى ەڭ جاس دەپۋتات بولاتىن.

«قازاق ەلى­ءنىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان ازات­تىعىنا 1990 جىلدىڭ 25 قازانىندا قولى جەتتى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ويتكەنى بۇل دەكلاراسيا تاۋەلسىزدىككە باراتىن جولدى اشىپ بەردى. مەن وسى تاريحي وقيعانىڭ كۋاگەرى بولىپ، اتالعان قۇجاتتىڭ قابىلدانۋىنا ۇلەسىمدى قوسقانىم ءۇشىن ءوزىم­ءدى باقىتتى سانايمىن»، - دەيدى جيگۋلي دايرابايەۆ.

رەسپۋبليكا كۇنى 1995 جىلدىڭ قازان ايىندا ۇلتتىق مەرەكە بولىپ جاريالاندى. 2001 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» زاڭىمەن رەسپۋبليكا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەگە اۋىستىرىلدى. ال 2009 جىلدان اتالعان كۇندى  مەرەكەلەۋ مۇلدەم توقتاتىلعان بولاتىن.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2022 جىلعى ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىندا رەسپۋبليكا كۇنىن مەرەكەلەۋدى جاڭعىرتۋدى جانە وعان ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن قايتارۋدى ۇسىندى. ءىزىن سۋىتپاي، 2022 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە مەملەكەت باسشىسى ءتيىستى زاڭعا قول قويدى جانە رەسپۋبليكا كۇنى قايتادان مەملەكەتتىك مەرەكەگە اينالدى.

رەسپۋبليكا كۇنى مەن تاۋەلسىزدىك – ەگىز ۇعىم. قازاقستانىمىزدىڭ بايلىعى جەر استىنداعى كەنىمەن عانا ەمەس، بىرلىك پەن ىنتىماقتا ءومىر سۇرەتىن ەلىمەن باعالانسا كەرەك. بۇلار باردا ەڭسەرىلمەيتىن قيىندىق، الىنبايتىن قامال جوق.  

تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى، ارنالى باستاۋى، اسقاق سيمۆولى  – رەسپۋبليكا كۇنى قۇتتى بولسىن!

 

ايدا جاباعييەۆا، «اۋىل» پارتياسىنىڭ رەسمي وكىلى

 

تالعارداعى وقيعادان كەيىن اكىم مەن ونىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنەن بوساتىلدى
15 قازان 2024
تالعارداعى وقيعادان كەيىن اكىم مەن ونىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنەن بوساتىلدى

تالعار قالاسىنىڭ اكىمى باحىت كۇرىشبەكوۆ، تالعار قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ماتان ساعىندىق ءوز مىندەتتەرىن ءتيىستى دەڭگەيدە اتقارماعانى ءۇشىن لاۋازىمدارىنان بوساتىلدى. بۇل تۋرالى تالعار اكىمدىگىنىڭ حابارلاماسىندا ايتىلعان، دەپ حابارلايدى Ulys.

«باسقا لاۋازىمداعى قىزمەتكەرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيى پىسىقتالۋدا»، - دەلىنگەن ۆەدومستۆو حابارلاماسىندا.

ەسكە سالساق، 4 قازان كۇنى تالعار قالاسىندا بولعان قايعىلى جاعداي قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. 16 جاستاعى شەرزاتتىڭ ولىمىنە قاتىستى ءىس ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ جەكە باقىلاۋىندا. كەيىن مارقۇمنىڭ وتباسى تۇراتىن ءۇي ورتەنىپ كەتتى.

 

 

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.