قازاقستانداعى ىشكى تاۋار اينالىمى 27،6 ترلن تەڭگەگە جەتتى، ال ساۋداعا ينۆەستيسيالار 282،4 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. 2016 جىلدان بەرى العاش رەت الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ونىمدەرگە باعا يندەكسىنىڭ تومەندەۋى ەلەۋلى جەتىستىك بولدى. ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگىنىڭ 2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىنداعى جۇمىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا نەگىزگى باعىتتار — Primeminister.kz سايتى رەداكسياسىنىڭ جاڭالىقتار شولۋىندا.
ىشكى ساۋدانى دامىتۋ
2024 جىلعى 6 ايدا ىشكى تاۋار اينالىمى 27،6 ترلن تەڭگەنى قۇرادى، ساۋدانىڭ ناقتى كولەم يندەكسى (نكي) 3،9% دەڭگەيىندە قالىپتاستى. بيىلعى ماۋسىم ايىندا مامىر ايىمەن سالىستىرعاندا ساۋدا-ساتتىقتىڭ سەرپىندى ءوسۋى 16،8% دەڭگەيىندە بايقالدى. بۇل رەتتە كوتەرمە ساۋدا 10،5%-عا، بولشەك ساۋدا — 30،6% ءوستى. سالاعا سالىنعان ينۆەستيسيا كولەمى 6 ايدا 282،4 ملرد تەڭگەگە جەتتى، ونىڭ 153،6 ملرد تەڭگەسى كوتەرمە جانە بولشەك ساۋداعا تيەسىلى.
قازىرگى زامانعى فورماتتاعى ساۋدا ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگى (سيم) ىشكى ساۋدا سۋبەكتىلەرىنە مەملەكەتتىك كومەك كورسەتەدى. جاڭا باستاما شەڭبەرىندە سوڭعى قارىز الۋشى ءۇشىن 9%-دان اسپايتىن پايىزدىق مولشەرلەمەنى سۋبسيديالاۋ ەنگىزىلدى. سونداي-اق جەتىسپەيتىن كەپىلدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ىشكى ساۋدا سۋبەكتىلەرى كرەديتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ تۇرىندەگى قۇرالدى پايدالانا الادى.
مەملەكەتتىك قولداۋ سونىمەن قاتار وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە باعىتتالعان. وتاندىق ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ كولەمى دۇكەن سورەلەرىندە 50%-دان كەم بولماۋى جانە ازىق-تۇلىك ەمەس تاۋارلاردىڭ ۇلەسى 20%-دان كەم بولماۋى ءتيىس.
سونداي-اق، 2025 جىلعى 31 جەلتوقسانعا دەيىن ساۋدا نارىقتارىن جاڭعىرتۋ بويىنشا جوسپارلى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. 20 مىڭنان استام جالعا الۋشى كاسىپكەر مەن 5 مىڭنان استام بازارداعى قىزمەتكەر قولداۋ الدى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن جانە بيزنەسپەن بىرلەسىپ جاڭعىرتۋ جونىندەگى جول كارتاسىنا كىرگەن 75 بازار انىقتالدى، ولاردىڭ 16-سى بيىل جاڭعىرتىلاتىن بولادى.
ساۋدا وبەكتىلەرىنىڭ جىكتەلۋىن جانە ساتىپ الۋشىلاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، سونداي-اق جارىقتاندىرۋدى جاقسارتۋعا، ىرگەلەس اۋماقتى اباتتاندىرۋعا، كىرەبەرىستەرگە ىڭعايلى كىرمە جولدار مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ىڭعايلىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان جالپى تالاپتاردى بەلگىلەيتىن ۇلتتىق ستاندارت ەنگىزىلدى.
8 جىلدا العاش رەت الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك باعاسى تومەندەۋدە
2016 جىلدان باستاپ قازاقستاندا العاش رەت الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنا (ءامات) باعا يندەكسى تومەندەدى. قابىلداعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە دەفلياسيانىڭ ورتاشا يندەكسى 99،8%-دى قۇرادى.
باعانىڭ ماۋسىمدىق اۋىتقۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن نارىققا 160 مىڭ توننادان استام كوكونىس ءونىمى جەتكىزىلدى. سونداي-اق جۇمىرتقا وندىرۋشىلەر وداعىمەن جىل سوڭىنا دەيىن جۇمىرتقا باعاسىن بەلگىلەۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى، بۇل نارىقتاعى باعا دەمپينگىنىڭ الدىن الادى. وتاندىق قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارىن شيكىزاتپەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇنباعىس تۇقىمىن اكەتۋگە ەكسپورتتىق كەدەندىك باج ەنگىزىلدى.
ءامات-تىڭ «ەلەكتروندى ايناسىنا» اينالاتىن تاۋارلاردى قاداعالاۋدىڭ ۇلتتىق جۇيەسى پيلوتتىق رەجيمدە جۇمىس ىستەيدى. ونى 58 تاۋار پوزيسياسىنان تۇراتىن بارلىق ازىق-تۇلىك سەبەتىن كەڭەيتۋگە قولدانۋ جوسپارلانىپ وتىر.
باعانىڭ نەگىزسىز ءوسۋىن بولدىرماۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك باقىلاۋ كۇشەيتىلدى. وسى جىلدىڭ باسىنان باستاپ 16،3 ملن تەڭگە سوماسىنا ساۋدا زاڭناماسىن بۇزۋ بويىنشا 2 357 اكىمشىلىك ءىس قوزعالدى. ساۋدا ۇستەمەسىن ساقتاۋ بويىنشا جۇمىس قارقىندى تۇردە جۇرگىزىلۋدە: 2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا ساۋدا ۇستەمەسىن اسىرا پايدالانۋ تۋرالى 1946 قاۋلى شىعارىلدى.
ەلەكتروندى ساۋدانى جانە بيرجانى دامىتۋ
ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتاعى جەدەل دەرەكتەر بويىنشا ەلەكتروندى ساۋدا كولەمى شامامەن 1،5 ترلن تەڭگەنى قۇرادى، بۇل بىلتىرعى جىلدىق كولەمنىڭ شامامەن 62% قۇرايدى.
بيىل مامىر ايىندا سيم «اتامەكەن» ۇكپ-مەن بىرلەسىپ رەسپۋبليكا بويىنشا كاسىپكەرلەر ءۇشىن ەلەكتروندى ساۋدانى وقىتۋ كۋرستارىن ىسكە قوستى. جۇمىسقا ءىرى ماركەتپلەيستەر Kaspi.kz، JMart.kz، Wildberries، Ozon تارتىلدى. بۇگىنگى تاڭدا 800-دەن استام كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى وسى كۋرستاردان ءوتتى.
بيزنەس ۇسىنىستارىنىڭ نەگىزىندە ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋدىڭ 2027 جىلعا دەيىنگى جوسپارى ازىرلەنىپ، قابىلداندى. ونى ورىنداۋ بارىسىندا «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى» اق-مەن بىرلەسىپ، قارىزداردى سۋبسيديالاۋ مەن كەپىلدەندىرۋدى قوسقاندا، ەلەكتروندى ساۋدا سۋبەكتىلەرىن قولداۋ جونىندە شارالار قابىلداندى.
ەلەكتروندى ساۋدانىڭ لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمى بەلسەندى دامىپ كەلەدى. «قازپوشتا» اق مەن قىتايلىق ءىرى لوگيستيكا كومپانياسى اراسىندا بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرىلدى. جوبانىڭ نەگىزگى ماقساتى — قازاقستان، جۇڭگو، ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋ. قازاقستان ەلەكتروندى ساۋدا ءۇشىن ترانزيتتىك حاب ءرولىن اتقارادى. «قازپوشتا» ۇلتتىق وپەراتور بولادى جانە ەلەكتروندى ساۋدا تاۋارلارىن ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنە جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتەدى. سونداي-اق ءىرى تاراتۋ ورتالىعىن سالۋ جوسپارلانۋدا.
ساۋدا جانە دامۋ ۇيىمى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق سياقتى حالىقارالىق ۇيىمداردى قوسا العاندا، حالىقارالىق دەڭگەيدە ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ نورماتيۆتىك بازاسىن دامىتۋ بويىنشا جۇمىس جالعاسۋدا.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا تاۋار بيرجالارى تۋرالى زاڭنامانى رەفورمالاۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلدى. مامىر ايىندا ماجىلىسكە بيرجالىق ساۋدا تۋرالى زاڭ جوباسى ەنگىزىلدى. ونىڭ ماقساتى تاۋارلارعا باعانى اشىق قاداعالاۋ ءۇشىن ىشكى ينديكاتور قۇرۋ، تاۋار بيرجالارىنىڭ قىزمەتىنە مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتۋ جانە قاتىسۋشىلاردىڭ اقشا اعىنىن سيفرلاندىرۋ.
قازاقستاننىڭ ەلەكتروندى ساۋداسى شەكاراسىن كەڭەيتۋدە
قازاقستاندا وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى حالىقارالىق ساۋدا الاڭدارىنا شىعارۋ بويىنشا Alibaba.com-دا جوسپارلى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. جىل سايىن وسى پلاتفورمادا اككاۋنتتار ۇسىنىلاتىن قازاقستاندىق كومپانيالار ىرىكتەۋدەن وتەدى. 70 كومپانيانى پلاتفورماعا شىعارۋ جۇمىسى جالعاسۋدا. قازىرگى ۋاقىتتا 47 كومپانيا ىرىكتەلىپ الىندى، كەلىسىمشارتتارعا قول قويۋ، شوتتاردى ساتىپ الۋ جانە شاعىن سايتتار قۇرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. وسى مەملەكەتتىك قولداۋ قۇرالى ىسكە قوسىلعالى 290 كومپانيا شامامەن $346 ملن تابىس تاپتى.
بۇدان باسقا، قازاقستانداعى قويمالاردا ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن قىتايعا جانە كەرى باعىتتا وتەتىن ەلەكتروندى ساۋدا تاۋارلارىن ورنالاستىرۋ ماسەلەلەرى پىسىقتالدى. Ozon ماركەتپلەيسىمەن ىنتىماقتاستىق اياسىندا قازاقستاندىق تاۋارلاردى الماتى جانە استانا قالالارىنداعى قويمالاردا ورنالاستىرۋعا قول جەتكىزىلدى. FBO (Fulfillment By OZON) سحەماسى ارقىلى قويما مەن جەتكىزۋدى Ozon پلاتفورماسى قامتاماسىز ەتەدى.
ىشكى نارىقتى قورعاۋ
سيم جانىنداعى ساۋداداعى تەحنيكالىق كەدەرگىلەر جانە ءونىمدى ءقاۋىپسىز اكەلۋ جانە اينالىم ماسەلەلەرى بويىنشا احۋالدىق شتاب جۇمىس ىستەيدى. باقىلاۋشى ورگانداردىڭ، كەدەن جانە شەكارا قىزمەتتەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ىشكى نارىقتا ءونىمنىڭ ساپاسى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ءوزارا ءىس-قيمىل تەتىگى ازىرلەندى.
شەكارادا 10 ءسۇت وندىرۋشىگە قاتىستى «كۇشەيتىلگەن زەرتحانالىق باقىلاۋ» رەجيمى قولدانىلادى، سونداي-اق ەكى ءوندىرۋشىنىڭ ونىمدەرىن اكەلۋگە شەكتەۋلەر ەنگىزىلدى. 8 شەكارا ماڭىنداعى وتكىزۋ پۋنكتىندە ماماندار ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرىنىڭ ساپاسىن تەكسەرەدى. يمپورتتاۋشىلاردىڭ 945 تەكسەرىلگەن كولىك قۇرالدارىنىڭ ىشىنەن 157 سىناما الىندى، ولاردىڭ 40-ندا نەگىزىنەن تاڭبالاۋداعى سايكەسسىزدىكتەر انىقتالدى. 723 سەرتيفيكاتتىڭ، ءونىمنىڭ سايكەستىگى تۋرالى دەكلاراسيانىڭ كۇشى جويىلدى، ونىڭ 144ء-ى تاماق ونىمدەرىنىكى.
ىشكى نارىقتى ساپاسىز جانە ءقاۋىپتى ونىمدەردەن قورعاۋ ءۇشىن تەحنيكالىق رەگلامەنتتەرگە سايكەس كەلمەيتىن ەلەكتر تەحنيكاسىن، تومەن ۆولتتى جابدىقتى، مۇناي ونىمدەرىن، قۇرىلىس ماتەريالدارىن، تىڭايتقىشتار مەن تۇرمىستىق تەحنيكانى ساتقانى ءۇشىن 70 ساۋدا سۋبەكتىسى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. تەحنيكالىق رەتتەۋ سالاسىنداعى بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن 47 ملن تەڭگەگە ايىپپۇل سالىندى، قۇنى 2 ملرد تەڭگەدەن اساتىن ءونىمنىڭ 159 پارتياسىن اينالىمعا شىعارۋعا تىيىم سالىندى.
مەملەكەتتىك كىرىستەر ورگاندارىمەن بىرلەسىپ 1 مىڭ دوڭعالاقتى جۇك كولىكتەرى تەكسەرىلدى. قىتايدا شىعارىلعان تەحنيكالىق رەگلامەنت تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيتىن 72 كولىكتىڭ كىرۋى توقتاتىلدى.
دوڭعالاقتى كولىك قۇرالدارىنىڭ قاۋىپسىزدىك سەرتيفيكاتىن زاڭسىز بەرگەن 11 سىناق زەرتحاناسىنىڭ اككرەديتتەۋ اتتەستاتتارىنىڭ قولدانىلۋى توقتاتىلدى.
ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا پروفيلاكتيكالىق باقىلاۋدىڭ جاڭا ءتۇرى – «باقىلاۋ ساتىپ الۋى» ەنگىزىلدى. بۇل مەحانيزم سۋبەكتىنى الدىن الا حاباردار ەتپەي جانە پروكۋراتۋرادا تىركەۋسىز ءونىم (ونىڭ ىشىندە كابەل، سەمەنت جانە باسقا دا تاۋارلاردى) تاڭداۋعا جانە ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەندى زەرتحانالىق سىناقتاردىڭ ناتيجەسى بويىنشا سايكەسسىزدىك انىقتالعان جاعدايدا ونىمدەرگە تىيىم سالۋ جانە اينالىمنان الۋ سياقتى جەدەل ارەكەت ەتۋ شارالارى قولدانىلادى. بۇرىن ونىمدەردى الىپ قويۋ جانە ولارعا بيلىك ەتۋ قۇقىعىنان ايىرۋعا سوت شەشىمىمەن عانا جول بەرىلەتىن.
تۇتىنۋشى قۇقىعىن قورعاۋ
زارداپ شەككەن قازاقستاندىقتاردىڭ وتىنىشتەرى نەگىزىندە 6 ەسە كوپ تەكسەرۋدى سيم تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جۇرگىزدى. ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا 24 441 ءوتىنىش قارالدى. بۇل بىلتىرعى كورسەتكىشتەن 60%-عا ارتىق. كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەر نەگىزىندە مەملەكەتتىك باقىلاۋ جۇزەگە اسىرىلادى.
2024 جىلدىڭ 6 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە 570 تەكسەرۋ جۇرگىزىلدى. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ءوسۋ قارقىنى 620% قۇرادى. 648 سۋبەكت اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى، بۇل 2023 جىلعى كورسەتكىشتەن 4 ەسە جوعارى. قابىلدانعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعى 777 ملن تەڭگەدەن استام سوماعا قورعالدى. وتكەن جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ءوسۋ قارقىنى 189%-دى قۇرادى.
ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگى ازاماتتاردىڭ مۇددەسىن سەنىمدى قورعاۋ ءۇشىن يننوۆاسيالاردى بەلسەندى تۇردە ەنگىزىپ، قوعامدىق بىرلەستىكتەرمەن ىنتىماقتاسادى. «ساپالى ءونىم» جوباسى قازىرگى ەكونوميكالىق جۇيەدە ءونىم ساپاسىنا جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان. تۇجىرىمداما ازاماتتاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا، سونىڭ ىشىندە ولاردىڭ كەدەرگىسىز قورعالۋ قۇقىقتارىنىڭ كەپىلدەندىرىلگەن ساقتالۋىنا باعىتتالعان.
زەرتتەۋگە ءسۇت، كىلەگەي، ايران، ماي، كۇنباعىس مايى، سۇزبە، ىرىمشىك، قۇس ەتى، بالىق ەتى جانە شۇجىق سياقتى 681 ءونىم ءتۇرى كىردى. يمپورتتىق ءونىمدى ىرىكتەۋدى ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە 26 قوعامدىق بىرلەستىك جۇرگىزدى. بۇزۋشىلىقتار 405 ءتۇر بويىنشا انىقتالدى (59،5%). ونىمدەردىڭ 337 ءتۇرى نەمەسە بۇزۋشىلىقتاردىڭ جالپى سانىنىڭ 83،2% بويىنشا تاڭبالاۋ بولىگىندە بۇزۋشىلىقتار (مەملەكەتتىك تىلدە تاۋار تۋرالى اقپاراتتىڭ بولماۋى جانە ت.ب.) انىقتالدى.
ءونىمنىڭ 68 ءتۇرىنىڭ قۇرامى بويىنشا سايكەسسىزدىك، جارامدىلىق مەرزىمى وتكەن تاۋاردى وتكىزۋ، قاجەتتى قۇجاتتاردىڭ بولماۋى انىقتالدى. 203-باپ — قۇجاتسىز ساتۋ، 425-باپ — سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق نورمالار سالاسىنداعى بۇزۋشىلىقتار بويىنشا 139 اكىمشىلىك اكت جاسالدى. قالعاندارى جۇمىس ساتىسىندا. سونداي-اق ونىمدەردىڭ 12 ءتۇرى بويىنشا اقتوبە، تۇركىستان، بقو، جەتىسۋ جانە ۇلىتاۋ وبلىستارىندا سايكەستىك دەكلاراسيالارى جويىلىپ، توقتاتىلدى.
تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا
2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا باعىتىندا مەملەكەتتىك باقىلاۋ بويىنشا 3930 ءىس-شارا وتكىزىلدى. 2930 جاعدايدا بۇزۋشىلىقتار انىقتالدى. 2597 ۇيعارىم بەرىلدى، سونداي-اق 242 ملن تەڭگەگە ايىپپۇل سالىندى.
قحر نارىقتى رەتتەۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باسقارماسىمەن (SAMR) جانە باس كەدەن باسقارماسىمەن (GACC) تاۋارلاردىڭ سايكەستىگىن باعالاۋ جانە باقىلاۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمدارعا قول قويىلدى. بۇل شارالار قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردى دامىتۋعا، سونداي-اق تاۋارلاردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
ەاەو-نىڭ تاماق ونىمدەرى جونىندەگى تەحنيكالىق رەگلامەنتتەرىنە ورنالاسقان جەرىنىڭ دەرەكتەمەلەرى وزگەرگەن كەزدە تاڭبالاۋدى وزگەرتپەي ءونىم شىعارۋ مۇمكىندىگىنە قاتىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. اۋىل شارۋاشىلىعى تراكتورلارى مەن تىركەمەلەرى ءۇشىن ەكولوگيالىق سىنىپتارعا قويىلاتىن تالاپتار ۇزارتىلدى. ويىنشىقتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى تەحرەگلامەنتتە قولدانۋ اياسى ناقتىلانعان جانە تەرميندەر انىقتالعان.
سونداي-اق اعىمداعى كەزەڭدە 4 ءينيسياتيۆتى ۇلتتىق ستاندارت بەكىتىلىپ، قولدانىستاعى 11 ستاندارتقا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ولار ساۋدا وبەكتىلەرىنە، قۇرىلىس ونىمدەرىنە، قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋگە جانە مەترولوگيالىق ولشەۋلەردىڭ دالدىگىن ارتتىرۋعا قويىلاتىن تالاپتاردى رەتتەيدى.
ءوتىنىش بەرۋشىلەرمەن جانە قابىلدانعان شەشىمدەرمەن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ تولىق سيفرلىق ءىزى ەنگىزىلدى، بۇل ادامي فاكتوردى بارىنشا ازايتادى. «ۇلتتىق اككرەديتتەۋ ورتالىعى» رمك نەگىزگى قىزمەتتەرى، ونىڭ ىشىندە باستاپقى جانە قايتا اككرەديتتەۋ، وزەكتەندىرۋ، اككرەديتتەۋ سالالارىن كەڭەيتۋ جانە قىسقارتۋ سيفرلاندىرىلدى. اقپاننان شىلدەگە دەيىن تەحنيكالىق رەتتەۋدىڭ اقپاراتتىق جۇيەسى 741 قىزمەتتى وڭدەدى.
مەترولوگيا سالاسىندا تاڭبالاردى، ەتيكەتكالاردى جانە باسقا دا سايكەستەندىرۋ بەلگىلەرىن بەرۋ بويىنشا قىزمەتتەر سيفرلاندىرىلدى. 5 ايدا سيفرلىق قىزمەتتەرگە نەگىزدەلگەن 867 مىڭ 415 وزدىگىنەن جابىساتىن جاپسىرمالار مەن 97 مىڭ 770 پلاستيكالىق پلومبالار شىعارىلدى.
تەحنيكالىق كوميتەتتەردى اشۋ جانە وزگەرتۋ بويىنشا قىزمەتتەر تولىق سيفرلاندىرىلعان. «وتىن-ەنەرگەتيكا كەشەنىنىڭ زياتكەرلىك ەنەرگەتيكالىق جۇيەلەرى جانە كيبەر-فيزيكالىق جۇيەلەر» تەحنيكالىق كوميتەتىن قۇرۋ جونىندەگى ماتەريالدار ماقۇلداندى جانە سيفرلاندىرۋدان ءوتتى. بۇرىن قۇرىلعان بارلىق تەحنيكالىق كوميتەتتەردى «قازستاندارت» رمك ماماندارى سيفرلاندىرعان.
سىرتقى ساۋدا: قازاقستاندىق ەكسپورت ءۇشىن باسىم نارىقتار
نەگىزگى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى – قازاقستاننىڭ شەت ەلدەرمەن ساۋدانى كەڭەيتۋى. العاشقى بەس ايدا سىرتقى ساۋدا $55 ملرد-تان استى. نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستەرىنىڭ ۇشتىگىنە ءداستۇرلى تۇردە جۇڭگو، رەسەي، ەۋروپالىق وداق كىرەدى. قازاقستاننىڭ ەكسپورتى 2024 جىلعى قاڭتار-مامىردا 1،8%-عا ءوسىپ، $32،5 ملرد قۇرادى. شيكىزاتتىق ەمەس تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ەكسپورتى $13 ملرد-تان استى. ونىڭ ىشىندە $10،5 ملرد – دايىن ءونىمدى شەتەلگە جەتكىزۋ. ەكسپورتتىڭ وسۋىنە حالىقارالىق نارىقتاردىڭ ءتۇستى مەتالدار مەن كۇنباعىس مايىنا دەگەن جوعارى سۇرانىسى اسەر ەتتى. سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىق قىزمەت كورسەتۋ سەكتورى دا وڭ ەكسپورتتىق سەرپىندى كورسەتۋدە.
مينيسترلىك جاڭا وتكىزۋ نارىقتارىنىڭ پايدا بولۋى ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋ جانە وتاندىق وندىرۋشىلەرمەن ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋ، قىتايمەن ىنتىماقتاستىققا ەرەكشە نازار اۋدارا وتىرىپ، كولىك دالىزدەرىنىڭ دامۋىن ەسكەرە كەلە، ەكسپورتتىق نارىقتاردى كەڭەيتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدى جالعاستىرۋدا.
وسى جىلدىڭ بەس ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلىمىزدىڭ جالپى تاۋار اينالىمىنداعى قىتايدىڭ ۇلەسى 20%-عا جەتتى، جالپى اينالىم كولەمى $11،4 ملرد قۇرادى. بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 6،6%-عا جوعارى. قازاقستاننان قىتايعا ەكسپورت 2024 جىلعى قاڭتار-مامىردا 19،1%-عا ءوسىپ، $5،7 ملرد قۇرادى. ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا قازاقستانعا دايىن ءونىم ەكسپورتىن 2،5 ەسەگە ۇلعايتۋ جانە جەتكىزىلىمدەردى $12 ملرد دەيىن جەتكىزۋ مىندەتى تۇر.
ايماقتاندىرۋ قاعيداتى بويىنشا قحر پروۆينسيالارىنىڭ ارقايسىسىمەن ىنتىماقتاستىق ءقازىردىڭ وزىندە وڭ ناتيجە بەرۋدە. وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونومياسىمەن (شۇاا) ساۋدا 50%-عا، ونىڭ ىشىندە ەكسپورت — 35،3%-عا ءوستى. سىچۋان پروۆينسياسىنا قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ ەكسپورتى شامامەن 30%-عا ءوستى. سزيانسۋعا وتاندىق ءونىمدى جەتكىزۋ 10 ەسەدەن استى.
قازاقستاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ جاڭا نارىقتارعا شىعۋى وندىرىستىك بەلسەندىلىكتى ىنتالاندىرۋعا جانە جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە باعىتتالعان كەشەندى قولداۋ شارالارىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى. ماسەلەن، ءبىرىنشى جارتى جىلدىقتا يران يسلام رەسپۋبليكاسىمەن وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسانىن قول قويىلعان تاۋارلاردىڭ ەركىن ساۋدا ايماعى تۋرالى كەلىسىم جانە سينگاپۋرمەن قىزمەتتەر ساۋداسى بويىنشا كەلىسىم راتيفيكاسيالاندى. يندونەزيامەن جانە موڭعوليامەن كەلىسسوزدەر اياقتالۋ ساتىسىندا، سونىمەن قاتار باا-مەن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ەركىن ساۋداسى تۋرالى كەلىسىمدەر جاساسۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە. قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ وسى نارىقتارعا ەكسپورتىن ۇلعايتۋدىڭ جالپى الەۋەتى $1،9 ملرد-تان اسادى.
مۇنداي كەلىسىمدەر قازاقستاندىق جەتكىزۋشىلەردىڭ حالىقارالىق نارىقتارعا مۇمكىندىگىن اشادى، قازاقستاندىق كاپيتالى بار كاسىپورىنداردى قۇرۋعا ىقپال ەتەدى، ساۋدا ءۇشىن بولجامدى جاعدايلاردى جانە ينۆەستيسيالاردى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «KazakhExport» ەكسپورتتىق ساقتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ بازاسىندا ەكسپورتتى ىلگەرىلەتۋ ينستيتۋتى قۇرىلدى، 2024 جىلعى 23 قاڭتاردا «ەكسپورتتىق كرەديتتىك اگەنتتىك تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ول ساقتاندىرۋ جانە قارجىلىق قولداۋ شارالارىنىڭ كەڭ سپەكترىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان. تەك ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا ەكسپورتتىق-كرەديتتىك اگەنتتىك 30 ەكسپورتتاۋشىعا قولداۋ كورسەتتى.
ەكسپورتتىق اكسەلەراسيا باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ
بيىل «ەكسپورتتىق اكسەلەراسيا-2024» باعدارلاماسى بويىنشا جۇمىس جالعاسۋدا، ونىڭ شەڭبەرىندە ماشينا جاساۋ، حيميا، جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىبى، سونداي-اق IT-سەكتوردى قوسا العاندا قىزمەتتەر سياقتى سالالاردا 120 كاسىپورىن ىرىكتەلدى. 8 ماقساتتى نارىق انىقتالدى: رف، وزبەكستان، قىرعىزستان، ءباا، ساۋد ارابياسى كورولدىگى، قاتار، گەرمانيا، جۇڭگو.
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ جىل سايىن +100 بەلسەندى ەكسپورتتاۋشىنى ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە 2025 جىلعا قاراي ولاردىڭ سانى 2020 جىلدان 2024 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە 1 مىڭعا جەتەدى. 2020-2024 جىلدار ارالىعىندا ەكسپورتتىق اكسەلەراسيا باعدارلاماسىنا 557 شيكىزاتتىق ەمەس ءونىم ءوندىرۋشى كاسىپورىندار مەن قىزمەت كورسەتۋشىلەر قاتىستى. 2023-2024 جىلدارى قاتىسۋشىلار $312 ملن-عا 44 ەكسپورتتىق كەلىسىمشارت/كەلىسىم جاساستى.
ەكپورتتاۋشىلاردى سەرۆيستىك قولداۋ
حالىقارالىق كورمەلەر مەن ساۋدا ميسسيالارىنىڭ الاڭدارىندا Made in Kazakhstan برەندىمەن قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ تانىمالدىلىعىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. جىل باسىنان ءباا، قحر جانە اۋعانستان سياقتى ەلدەردە 5 ساۋدا-ەكونوميكالىق ميسسيا ۇيىمداستىرىلدى. شامامەن $150 ملن كولەمىندەگى ەكسپورتتىق كەلىسىمشارتتارعا قول قويىلدى. ءىس-شارالارعا 135 قازاقستاندىق ەكسپورتتاۋشى كومپانيا جانە 700-گە جۋىق الەۋەتتى شەتەلدىك كومپانيا قاتىستى.
ساۋدا-ەكونوميكالىق ميسسيالار شەڭبەرىندە باا-دە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق پاۆيلونىنىڭ اۋماعىندا «Qazaq Trade House» ساۋدا ءۇيى ىسكە قوسىلدى، وندا ەت، ماي، كونديتەرلىك، ۇن تارتۋ ونىمدەرىن، شىرىنداردى قوسقاندا، قازاقستاندىق ونىمدەردىڭ كورمە ستەندى ۇيىمداستىرىلدى، الما جانە باسقا دا ونىمدەر بار. سونداي-اق
Qaz Steppe Innovation Hub كوۆوركينگى جۇمىس ىستەي باستادى، وندا قازاقستاننىڭ وزىق ستارتاپ-جوبالارى ۇسىنىلدى.
2024 جىلعى ناۋرىزدا قازاقستان مەن جۇڭگو «ورتالىق ازيا-سزيانسۋ» مۋلتيفۋنكسيونالدى ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم جاساستى. قۇجاتقا Qaztrade ەكسپورتتى قولداۋ جونىندەگى ۇلتتىق وپەراتور جانە
Jiangsu SOHO Holdings Group Co. Ltd. حالىقارالىق كومپانيالار توبى قول قويدى. تاراپتار قىتايدىڭ سزيانسۋ پروۆينسياسىندا ساۋدا ورتالىعىن سالۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى ۋاعدالاستى، ونىڭ الاڭىندا قازاقستاندىق ونىمدەر، ال بولاشاقتا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تاۋارلارى ساتۋعا ۇسىنىلاتىن بولادى. سونىمەن قاتار، شۇاا، ءۇرىمشى قالاسىندا «QazTrade» ساۋدا وكىلدىگى دە تىركەلدى.
2024 جىلعى 26 ناۋرىزدا استانادا ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ ەكىنشى فورۋمى — قىتاي-قازاقستان ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعى جونىندەگى كونفەرەنسيا ءوتتى. ءىس-شاراعا سىچۋان جانە حۋبەي پروۆينسيالارىنىڭ ىسكەر توپتارىنىڭ وكىلدەرى، ونىڭ ىشىندە 200-گە جۋىق كاسىپكەر قاتىستى. ەكسپورتتاۋشىلار فورۋمى اياسىندا B2B كەلىسسوزدەرى ءوتتى، ناتيجەسىندە قازاقستان مەن جۇڭگو بيزنەس وكىلدەرى جالپى سوماسى $164،5 ملن قۇرايتىن تاۋارلاردى جەتكىزۋگە شارتتار جاساستى.
شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى جەدەل شتاب
2023 جىلعى قازان ايىندا سيم «اتامەكەن» ۇكپ-مەن بىرلەسىپ، بيزنەستىڭ سۇرانىستارىنا جەدەل جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى دامىتۋ جونىندەگى جەدەل شتابتى ىسكە قوستى. سودان بەرى 9 وتىرىس وتكىزىلدى، وندا قحر متۋ يمپورتتاۋشىلارىنىڭ تىزىلىمىنە ەنگىزۋ، تاسىمالداۋ جوسپارلارىن كەلىسۋ، تق ارقىلى ترانزيتتىك تاريفتەرگە جەڭىلدىكتەر بەرۋ، ۆاگونداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جانە باسقالارى سياقتى بيزنەس ماسەلەلەرى تالقىلاندى.
2024 جىلعى 12 شىلدەدە B2G ديالوگ فورماتىندا جەدەل شتابتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى ءوتتى، وعان بيزنەس-قاۋىمداستىقتاردىڭ وكىلدەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار، ۇلتتىق دامۋ ينستيتۋتتارى مەن ەكسپورتتاۋشىلار قاتىستى.
جەدەل شتاب جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرى:
✓ جوسپارلى جونەلتۋ كولەمىن كەلىسۋگە جانە ەركىن قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى كولىكتىك-لوگيستيكالىق ماسەلەلەر شەشىلدى. قتج-مەن تاسىمالداۋ جوسپارلارىن الدىن الا قالىپتاستىرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى؛
✓ «QazTrade» اق جىل بويى بىركەلكى جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇكتەر مەن تاسىمالداردىڭ ماۋسىمى بويىنشا تالداۋ ازىرلەدى؛
✓ قحر كوممەرسيا ءمينيسترى ۆان ۆەنتاومەن بىرلەسىپ قازاقستان-قىتاي شەكاراسىندا تاۋارلاردىڭ جەدەل ءوتۋى بويىنشا جۇمىس توبىن قۇرۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. وسى توپ شەڭبەرىندە قازاقستان مەن قىتايدىڭ كولىك، كەدەن جانە شەكارا ۆەدومستۆولارى قاتىساتىن بولادى. جۇمىس توبىنىڭ ءبىرىنشى وتىرىسى تامىز ايىنىڭ سوڭىندا ۇرىمشىدە وتەدى دەپ جوسپارلانعان.
حالىقارالىق ەكونوميكالىق ينتەگراسيا
جىل باسىنان بەرى سيم 9 وبلىستىڭ اقتوبە، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، باتىس قازاقستان قوستاناي، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان جانە اباي بيزنەسىمەن قازاقستاننىڭ ەاەو جانە دسۇ-عا قاتىسۋ ماسەلەلەرى بويىنشا قوعامدىق قابىلداۋ وتىرىسىن وتكىزدى.
• وتكەن جىلدان باستاپ ەاەو بويىنشا ارىپتەس ەلدەردە جۇمىس ىستەگەن 7 كەدەرگى جويىلدى، ولار جيىنتىعىندا جىلىنا $1 ملرد الەۋەتتى ەكسپورتقا دەيىن باعالانادى. مىسالى، قازاقستان بەلارۋس-رەسەي شەكاراسىندا وتكىزۋ پۋنكتتەرىن اشۋ بويىنشا ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزدى.
• وتاندىق وندىرۋشىلەردى قولداۋ ماقساتىندا مۇشە مەملەكەتتەرگە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردا ۇلتتىق رەجيمنەن الىپ تاستاۋدى ەكى جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە بەلگىلەۋ قۇقىعى بەرىلەدى. جىل باسىنان بەرى جەڭىل جانە جيھاز ونەركاسىبى تاۋارلارىن، ترانسفورماتورلار مەن 5 ەلەكتروندى ونىمدەردى الىپ قويۋ بەلگىلەندى.
• 7 ماۋسىمنان باستاپ ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ونەركاسىپ سالالارىندا بىرلەسكەن كووپەراسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋى كەزىندە قارجىلىق كومەك كورسەتۋ بولىگىندە ەاەو تۋرالى شارتقا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى حاتتاما كۇشىنە ەندى. قارجىلاندىرۋ وسى جوبالارعا بەرىلەتىن كرەديتتەر مەن قارىزدار بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەنى سۋبسيديالاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. ەاەو-نىڭ 2024 جىلعا ارنالعان بيۋدجەتىنە وسى تەتىكتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن شامامەن 9 ملرد تەڭگە سالىندى. بۇل قازاقستاندىق ونەركاسىپتىك كاسىپورىندارعا ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ كاسىپورىندارىنىڭ قاتىسۋىمەن وزدەرىنىڭ كووپەراسيالىق جوبالارىن ەاەو بيۋدجەتى ەسەبىنەن قارجىلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
• 22 ساۋىردە وتكەن ەەك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا قازاقستاندىق تاراپتىڭ باستاماسىمەن تاماق ونىمدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ونى تاڭبالاۋعا قاتىستى ەاەو تەحرەگلامەنتتەرىنە وزگەرىستەر ءبىراۋىزدان قابىلداندى. وزگەرىستەر قازاقستاندىق بيزنەستىڭ كوپتەگەن ءوتىنىشى بويىنشا ەنگىزىلدى. بۇرىن ءوندىرۋشىنىڭ مەكەنجايىن قايتا اتاعان كەزدە، ءبىراق ناقتى ورنالاسقان جەرىن وزگەرتپەستەن، ەاەو بۇرىنعى مەكەنجايى بار ءونىمدى شىعارۋعا جول بەرمەدى. ەندى، 36 اي ىشىندە، ەگەر مەكەنجايى وزگەرسە، ءبىراق ناقتى ورنالاسقان جەرى وزگەرمەسە، ۇيىمنىڭ نەمەسە ءوندىرۋشى كاسىپكەردىڭ ورنالاسقان جەرى تۋرالى اقپاراتتى ورامدا وزگەرتۋگە بولمايدى.
• 2 مامىردا ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەردە عىلىمي دارەجەلەر تۋرالى قۇجاتتاردى ءوزارا تانۋ تۋرالى كەلىسىم كۇشىنە ەندى، بۇل ولاردىڭ يەلەرىنىڭ ارتىق بيۋروكراتيالىق فورمالدىلىقسىز كاسىبي قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋعا قول جەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. فيلوسوفيا دوكتورى (PhD)، بەيىنى بويىنشا دوكتور، عىلىم كانديداتى جانە دوكتورى عىلىمي دارەجەلەرى تۋرالى قۇجاتتار ءوزارا تانىلادى.
