قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى ساراپشىلار، ساياساتكەرلەر مەن جۇرتشىلىق اراسىندا قىزۋ پىكىرتالاستىڭ تۋىنداۋىنا سەپ بولعانى ءمالىم. تازا قۋات كوزىن يگەرۋ ماقساتىندا اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ قازاقستاننىڭ جىل سايىن ءوسىپ كەلە جاتقان ەلەكتر قۋاتىنا دەگەن قاجەتتىلىگىن وزەكتى ەتە تۇسەدى.
اەس جوباسىن ىسكە اسىرۋدى قولدايتىن تاراپ اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىستى بىرنەشە باسىمدىق پەن دايەكتى دالەلدەردى كورسەتەدى. اتوم ەنەرگياسى ەلدىڭ ەنەرگيا بالانسىن ءارتاراپتاندىرۋدىڭ ماڭىزدى شەشىمى بولا الادى. قازاقستان الەمدەگى ۋراننىڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى رەتىندە اتوم سالاسىن دامىتۋ باعىتىندا زور الەۋەتكە يە. ۋران سىندى ەنەرگەتيكالىق تابيعي رەسۋرستار ەلدىڭ كومىر مەن گاز سياقتى قازبا وتىندارىنا تاۋەلدىلىگىن جانە پارنيكتىك گازدار سىندى زياندى قالدىقتار مولشەرىن ازايتۋعا ىقپال ەتەدى، سايكەسىنشە ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
"3-ەنەرگوورتالىق" اق باس ديرەكتورى قايروش وڭعاربايەۆ قازاقستانداعى اەس قۇرىلىسى ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن ءارتاراپتاندىرۋعا ايتارلىقتاي ىقپال ەتۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى.
- اتوم ەلەكتر ستانسياسى — تۇراقتى جانە سەنىمدى ەنەرگيا كوزى، بۇل مۇناي مەن گاز سياقتى ءداستۇرلى كومىرسۋتەك رەسۋرستارىنا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ول سونداي-اق سۋ جانە كومىر قورلارىن ۇتىمدى پايدالانۋعا ىقپال ەتە وتىرىپ، وزگە تابيعي رەسۋرستارعا جۇكتەمەنى ازايتۋى مۇمكىن. بۇل رەتتە اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ باسقا ەنەرگيا كوزدەرىمەن ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەۋى، سول ارقىلى يكەمدى جانە تۇراقتى ەنەرگەتيكالىق جۇيەنى قۇرۋى ماڭىزدى، - دەيدى قايروش وڭعاربايەۆ.
قازاقستاندا ستراتەگيالىق نىسان قۇرىلىسىن قولدايتىن تاراپ اتوم ستانسيالارىنىڭ ەلەكتر قۋاتىن تۇراقتى وندىرەتىنىن ايتادى. تابيعي قۇبىلىستارعا تاۋەلدى كۇن جانە جەل قۋاتى سىندى جاڭارتىلاتىن كوزدەردەن اتوم ستانسيالارىنىڭ باستى باسىمدىعى — ەنەرگيانىڭ ۇزدىكسىز جەتكىزىلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ونەركاسىپتىك ءوندىرىستىڭ ءوسىمى مەن ەنەرگيا تۇتىنۋدىڭ ارتۋى تۇراقتى جانە سەنىمدى قۋات كوزدەرىنىڭ ماڭىزىن ايقىنداي تۇسەدى.
ال قارسى تاراپ اتوم ستانسياسىن سالۋ مەن پايدالانۋ قۇنى اسا جوعارى ەكەنىن العا تارتادى. اەس جوباسىنا قۇيىلاتىن باستاپقى قارجى ميللياردتاعان دوللاردى قۇراۋى مۇمكىن، بۇل ايتارلىقتاي بيۋدجەتتىك شىعىنداردى جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋدى تالاپ ەتەدى. اعىمداعى ەكونوميكالىق سىن-قاتەرلەردى ەسكەرە كەلە بۇل ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا قوسىمشا جۇكتەمە ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت. كەيبىر ساراپشىلار قازاقستانعا بۇل قاراجاتتى ەكولوگيالىق جانە قارجىلىق تاۋەكەلدەرى از كۇن مەن جەل سياقتى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋعا ينۆەستيسيالاۋ تيىمدىرەك بولاتىنىن اتاپ ءوتتى.
- اەس جىل بويى جۇمىس ىستەيدى، ال جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا وبەكتىلەرى (جەك) اۋا-رايى مەن تاۋلىك ۋاقىتىنا وتە تاۋەلدى. مىسالى، اەس – ءتىڭ بەلگىلەنگەن قۋاتىن پايدالانۋ كوەففيسيەنتى – 90% - دان استام، جەك-تە-25-35% - دان اسپايدى. وسىلايشا، اتوم ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدىڭ تۇراقتى قابىلەتى تيىمدىلىك پەن سەنىمدىلىكتى كورسەتەدى. بۇل رەتتە اەس ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى بارلىق ماسەلەلەردىڭ جالعىز شەشىمى رەتىندە قاراستىرىلمايدى. ءبىراق اتوم ەنەرگەتيكاسى ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا تۇراقتى جانە سەنىمدى ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى،-دەيدى اتوم ەنەرگەتيكاسى بويىنشا ساراپشى، "قازاقمىس كورپوراسياسى" ج ش س دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى تەلمان شۋرييەۆ.
كەيبىر ساراپشىلار اتوم ەلەكتر ستانسياسىن پايدالانۋعا قاتىستى ءبىرقاتار ماسەلەلەر مەن تاۋەكەلدەر تۋراسىندا پىكىر ءبىلدىردى. نەگىزگى ارگۋمەنتتەردىڭ ءبىرى — يادرولىق اپاتتار ءقاۋىپى، ول قازىرگى زامانعى اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ جوعارى قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىنا قاراماستان، ولاردىڭ ءقاۋىپى ساقتالىپ وتىر. بۇعان چەرنوبىل مەن فۋكۋسيماداعى اپاتتار سالدارى قورشاعان ورتا جانە ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا تيگىزگەن زالالى مىسال رەتىندە ايتىلادى. بۇرىنعى سەمەي يادرولىق پوليگونىمەن بايلانىستى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى زەردەلەسەك، قازاقستانعا مۇنداي تاۋەكەلدەردى ەسكەرۋ اسا ماڭىزدى.
يادرولىق ەنەرگەتيكانىڭ ىقتيمال ءقاۋىپى جونىندە فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى فەدور پەنكوۆ پىكىر ءبىلدىردى.
- قازاقستاننىڭ سانيتارلىق نورمالارى بويىنشا كەز كەلگەن ونەركاسىپتىك رادياسيالىق ءقاۋىپتى قوندىرعىنىڭ ءتيىمدى دوزاسى جىلىنا 1 ميلليزيۆەرتتەن اسپاۋى ءتيىس. بۇل سالاداعى قىزمەتكەرلەر ءۇشىن بۇل دوزا جىلىنا 20 ميلليزيۆەرتتى قۇرايدى. ال كومپيۋتەرلىك توموگرافيا سەانسى 20 ميلليزيۆەرت بەرەدى. تاۋعا شىعۋ ءبىر تاۋلىكتە 1 ميلليزيۆەرت بەرەدى، ال ۇشاقپەن ۇشۋ 3 ميلليزيۆەرتكە دەيىن جەتەدى. اەس-تىڭ شتاتتىق جۇمىس رەجيمى كەزىندە رادياسيانىڭ دوزالىق جۇكتەمەسى وتە از، - دەيدى فەدور پەنكوۆ.
ال كەي ساراپشىلار يادرولىق قالدىقتاردى كادەگە جاراتۋ ماسەلەلەرى دە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن ايتادى. اەس ۇزاق جانە ءقاۋىپسىز ساقتاۋدى قاجەت ەتەتىن راديواكتيۆتى قالدىقتاردى شىعارادى. قازاقستان ءۇشىن بۇل ەلەۋلى سىن-تەگەۋرىن بولۋى مۇمكىن، ويتكەنى مۇنداي قالدىقتاردى ساقتاۋ جانە قايتا وڭدەۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىم قۇرۋ قوماقتى ينۆەستيسيالاردى جانە قاۋىپسىزدىكتى قاتاڭ باقىلاۋدى تالاپ ەتەدى.
قازاقستاندا اەس قۇرىلىسىنا قاتىستى ءبىرقاتار ماڭىزدى شەشىم قابىلدانۋى ءتيىس.ەنەرگەتيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋمەن قوسا، ىقتيمال تاۋەكەلدەردى بولدىرماي، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنە دە يەك ارتۋ ءوز ماڭىزىن جويمايدى . اەس سالۋ بويىنشا تۇپكىلىكتى شەشىم 6 قازانعا جوسپارلانعان رەفەرەندۋمدا قابىلدانادى، ساياسي ءىس-شارادا كامەلەتكە تولعان ءاربىر قازاقستاندىق ءوز پىكىرىن بىلدىرە الادى.
– مەن ەشكىمدى ۇگىتتەگىم كەلمەيدى. عالىم رەتىندە ايتارىم: قازاقستاندا ءقازىردىڭ وزىندە ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ تاپشىلىعى بايقالادى-شامامەن 1،3 گيگاۆاتت. ال ودان ءارى، ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ بولجامى بويىنشا 2029 جىلعا قاراي تاپشىلىق ءۇش گيگاۆاتتان اسادى. سونىمەن قاتار، ەلەكتروموبيلدەر سانىنىڭ ءوسىمى جانە ونەركاسىپتى دامىتۋ ءۇشىن سىرتقى ينۆەستيسيالارعا قولايلى بازا قۇرۋ ماڭىزى بار. بىزدە گيدراۆليكالىق رەسۋرستار از، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ شەكتەۋلى. كومىر ستانسيالارى قورشاعان ورتاعا كۇكىرت، مىشياك، ءتىپتى ۋران قالدىقتارىن بولەدى. سونىمەن قاتار، الەمدىك قاۋىمداستىق سو2 قالدىقتارى ءۇشىن قوماقتى ايىپپۇلدار سالاتىنىن ەسكەرگەن ءجون، سوندىقتان كومىر ستانسيالارى وندىرگەن ەلەكتر قۋاتىنىڭ بىرلىگىنىڭ باعاسى ەڭ ارزان دەگەن جەل ستانسيالارىنداعى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنىنان اسىپ ءتۇسۋى مۇمكىن. قازىرگى ۋاقىتتا گاز جىلۋ ستانسيالارى وتە قىمبات ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەدى. سونىمەن، بۇگىنگى تاڭدا گازدىڭ باعاسى كۆت/ساع ءۇشىن 3،6 سەنتتى قۇرايدى. جىلۋ ستانسيالارىنىڭ تيىمدىلىگىن جانە ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋدەگى گاز قۇنىنىڭ 1 كۆت/ساع ۇلەسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءقازىردىڭ وزىندە 15،4 سەنت تۇرادى. كۇن جانە جەل قۋاتىن پايدالانۋ ەنەرگەتيكا كەشەنىنىڭ قىزمەتىندە قيىندىقتار تۋعىزادى ءارى سونشالىقتى قىمبات، باسقا سالالاردان دا سۋبسيديالاردى تالاپ ەتەدى، – دەيدى فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى فەدور پەنكوۆ.
