ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    525.5
  • EUR -

    541
  • RUB -

    5.25
قازاقستان شيكىزات ەكسپورتىنىڭ تۇزاعىنان قايتكەندە قۇتىلادى
فوتو: ken-zhyloi.kz 26 قىركۇيەك 2024
قازاقستان شيكىزات ەكسپورتىنىڭ تۇزاعىنان قايتكەندە قۇتىلادى

قازاقستاننىڭ جالپى ىشكى ونىمىندە قوسىلعان قۇنى جوعارى ونىمدەردىڭ ۇلەسى 10 پايىزعا دا جەتپەيدى. ياعني، جوعارى تەحنولوگيانىڭ كومەگىمەن جاسالاتىن بۇيىم مەن الىناتىن ءونىمنىڭ كوبىن يمپورتتاپ وتىر دەگەن ءسوز.  بۇل يندۋسترياسى دامىعان سينگاپۋر، گەرمانيا، جاپونيا، شۆەيساريا، جاپونيا، اقش، وڭتۇستىك كورەيا سياقتى ەلدەردىڭ كورسەتكىشىنەن مۇلدە تومەن دەۋگە بولادى. الەم بويىنشا قوسىلعان قۇنى جوعارى ءونىمدى ەڭ كوپ ۇسىناتىن ەلدەردىڭ ۇزدىك ۇشتىگى گەرمانيا، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا بولىپ ەسەپتەلەدى.

بىزدە بۇل سالانىڭ كەنجە قالۋىن ەكى تاريحي سەبەپپەن بايلانىستىرۋعا بولادى. ءبىرىنشىسى – ماسكەۋدىڭ ءوز وتارىنداعى قازاقستانعا قاتىستى ۇستانعان ساياساتى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە سوۆەت ساربازى اتقان ون وقتىڭ توعىزى قازاقستان قورعاسىنىنان قۇيىلعانى ءجيى ايتىلادى. بۇل قازاقستاننىڭ سوعىسقا قوسقان ۇلەسىن عانا ەمەس، سوۆەت وداعىنىڭ يندۋستريالىق ساياساتىن دا كورسەتەتىن دەرەك. ماسكەۋ قازاق جەرىنىڭ اۋماعىنداعى پايدالى قازبانى وزگە وداقتاس ەلدەردىڭ اۋماعىندا وڭدەپ، دايىن ءونىم جاساۋعا قۇلىقتى بولدى. سونىڭ سالدارىنان قازاقستانداعى قالا قۇراۋشى زاۋىتتىڭ ءبارى شيكىزات وندىرۋدەن اسا المادى. بۇل تاريحي فاكتور ءقازىردىڭ وزىندە ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءارتاراپتانۋىنا كەسىرىن تيگىزىپ وتىر.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلىندا سوۆەت وداعىنىڭ وندىرىستىك جۇيەسى بۇزىلىپ، قازاقستان زاۋىتتارى وندىرەتىن شيكىزاتتىڭ ءبارى جالعىز كۇندە سۇرانىسسىز قالدى. جەتكىزۋدىڭ جاڭا تىزبەگىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن سىرتتان ينۆەستور  تارتۋ قاجەت ەدى. ال ينۆەستور تارتۋ ءىسى تىم اسىعىس جۇرگىزىلدى دەۋگە بولادى. ويتكەنى زاۋىتتاعى جۇمىسشىلاردىڭ ايلىعىن قويىپ زەينەتكەرلەردىڭ زەينەتاقىسىن، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن تاۋىپ بەرۋ مۇڭعا اينالعان بولاتىن. وسىلايشا قازاقستان بيلىگى سىرتتان كەلگەن ينۆەستورلارعا شيكىزاتىمىزدى وڭدەپ قانا قويماي، قايتا وڭدەۋدى جولعا قويۋىڭ كەرەك دەيتىندەي تالاپ قويا العان جوق.

كەيىن شيكىزات ەكسپورتىنىڭ دەلدالدىعىنان دا قىرۋار تابىس تابۋعا بولاتىنىن كورگەن قارجىلىق توپتار مەن ىقپالدى ادامدار ەسكى سۇرلەۋمەن جۇرە بەرۋگە بوي ۇسىندى. مۇنايعا باي قازاقستاننىڭ سينتەتيكا، پلاستيك، اۋە وتىنى سياقتى كومىرسۋتەكتەن الىناتىن، قوسىلعان قۇنى جوعارى ءونىمنىڭ كوبىن سىرتتان ەكسپورتتاپ وتىرعانى سوندىقتان.

 قازاقستان مۇناي ەكسپورتىنىڭ قىزىعىنا ەندى كىرگەن كەزدە  اراب تۇبەگىندەگى شاعىن ەلدەر ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرا باستاعان بولاتىن. وسى تەندەنسيادان قالماۋ ءۇشىن ەلدە ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى قابىلدانىپ، بىرنەشە بەسجىلدىقتىڭ كولەمىندە جۇزدەگەن زاۋىت، سەح، فابريكا، كەشەن اشىلدى. ءبىراق بۇل وڭدەۋ وشاقتارىنىڭ ءبارىنىڭ عۇمىرى تىم قىسقا بولىپ شىقتى. ويتكەنى باعدارلامانىڭ ۇرانى ۇتىمدى بولعانىمەن، جۇمسالعان قاراجاتتىڭ قايتارىمىن تالاپ ەتۋ جاعى اقساپ جاتتى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاندا قولعا الىنعان ءوندىرىستىڭ بالاما نۇسقالارى ىرگەدەگى جۇڭگو مەن رەسەيدە بولعاندىقتان، جۇمىس جولعا قويىلعان كۇننىڭ وزىندە زاۋىتتاردىڭ ونىمىنە سۇرانىس بولۋى ەكىتالاي ەدى. ياعني، ءورشىل ماقساتپەن قولعا الىنعان جوبالار كورشىلەس نارىقتارداعى سۇرانىس پەن ۇسىنىستى ەسكەرمەي ازىرلەندى.

عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، بىلتىر عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستارعا بيۋدجەتتەن 172،6 ملرد تەڭگە جۇمسالعان. بۇل ەلدەگى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 0،14%-ى دەگەن ءسوز. مۇنداي اۋقىممەن قازاقستان يننوۆاسيالىق ونىمدەر ارقىلى قوسىلعان قۇنى جوعارى ءوندىرىستى ورىستەتە الاتىنىنا سەنۋ قيىن. بۇل كورسەتكىشتى مەملەكەت 2029 جىلعا دەيىن تىم بولماعاندا ءبىر پايىزعا جەتكىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. بۇعان دەيىنگى 30 جىلدام استام ۋاقىتتا دا وسىعان ۇقساس مەجەلەر تالاي رەت قويىلعانىن جانە ىسكە اسپاعانىن ەسكەرسەك، عىلىمي جەتىستىكتەر مەن ونەرتابىستار ارقىلى قوسىلعان قۇنى جوعارى ءونىم ەكسپورتىن ۇلعايتۋ ازىرگە ارمان كۇيىندە قالا بەرەتىن ءتۇرى بار. ءبىراق بۇل قازاقستاننىڭ ماڭدايىنا قوسىلعان قۇنى تومەن ونىمدەر مەن شيكىزات ەكسپورتىنا عانا ارقا سۇيەۋدى جازعان دەگەن ءسوز ەمەس. مەتاللۋرگيا مەن مۇناي حيمياسى، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا قايتا وڭدەۋدى تەرەڭدەتۋ ارقىلى قۇنى جوعارى ءونىم الۋعا مۇمكىندىك بار.

قازىرگى لوگيستيكالىق رەفورمالار، ورتا ءدالىز، ترانسكاسپيي باعىتى، ءبىر بەلدەۋ- ءبىر جول» سياقتى جوبالارعا قازاقستاننىڭ بەلسەندى اتسالىسىپ جاتۋى جەرگىلىكتى ءونىمنىڭ حالىقارالىق نارىقتاعى وتىمدىلىگىنە دە وڭ اسەر ەتۋى كەرەك.

قازاقستان ءاليۋمينيى تمد مەن ەۋروپانىڭ اۆتووندىرىسىندە قولدانىلادى. ياعني، بۇل مەتالدى قۇيما كۇيىندە ەمەس  ماشيناجاساۋدىڭ ماڭىزدى ءونىمى رەتىندە ساتۋعا بولادى. وسى ءوندىرىستى ودان دا تەرەڭدەتىپ، تاماق جانە دارى-دارمەك قاپتاماسىنا قاجەت فولگا شىعارۋعا بولادى.

قازاقستان ەنەرگەتيكا مەن قۇرىلىستا، تەلەكوممۋنيكاسيادا كەڭىنەن پايدالانىلاتىن مىس كابەلدەرىن وندىرسە، قىتايعا ەكسپورتتاي الاتىن ەدى. بۇل ءونىم تمد مەن ەۋروپا ەلدەرىنە دە قاجەت. مىس قۇيماسىنان جىلۋ جانە سۋ قۇبىرلارىن اجىراتۋعا قولدانىلاتىن ءتۇرلى مىس بولشەكتەردى، شاعىن ارماتۋرالاردى وندىرۋگە بولادى.

كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتا پلاستيك قۇبىرلاردىڭ ورنىن توت باسپايتىن، مىرىشپەن تىستالعان بولات قۇبىرلار ىعىستىرىپ كەلەدى. بولات قۇبىرلار مۇناي ونەركاسىبىندە دە، كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتا دا كەڭىنەن قولدانىلىپ وتىر. قازاقستان بۇل ءوندىرىستى جولعا قويسا، رەسەي مەن ورتالىق ازياعا جەتكىزە الادى.  جىل سايىن قازاق جەرىنەن قازىلعان 1،5 ملن توننا اليۋمينيي رۋداسى سىرتقا ساتىلىپ جاتىر. وسى ءونىمدى وزىمىزدە وڭدەپ ساتساق، تابىس بىرنەشە ەسە ارتاتىن ەدى. بولات پەن مىس تۋرالى دا وسىلاي ايتۋعا بولادى.

قازاقستان 2022 جىلى مەتالل ەكسپورتىنان 10 ملرد تەڭگە تابىس تاپقانى تۋرالى دەرەك بار. ەلدە وندىرىلەتىن مەتاللۋرگيالىق ءونىمنىڭ 15-20 پايىزى عانا قوسىلعان قۇنى جوعارى بولىپ ەسەپتەلەدى. ياعني، مەتالدان وڭدەلگەن قوسىلعان قۇنى جوعارى ەكسپورتىنان جىلىنا 1،2 ملرد دوللار تابۋعا بولادى دەگەن ءسوز.

بۇعان دەيىن قازاقستان ءوز مۇنايىنان وڭدەيتىن ونىمدەردىڭ ىشىندە قوسىلعان قۇنى ەڭ جوعارى ءونىم بەنزين بولىپ كەلگەن ەدى. اتىراۋ وبلىسىنداعى  Kazakhstan Petrochemical Industries Inc.  كاسىپورنى پوليپروپيلەن ءوندىرىسىن ءساتتى جولعا قويا ءبىلدى.

Imanbek، ديماش قۇدايبەرگەنوۆ سياقتى ونەرپازداردىڭ تۇلعاسى قازاق مۋزىكاسى مەن مادەنيەتىنە دەگەن سۇرانىستى ارتتىرىپ وتىر. ان-كۇي، كليپ پەن كينو تۋىندىلارى دا قوسىلعان قۇنى جوعارى ونىمگە اينالىپ كەلەدى. وسىنى ەسكەرگەن مەملەكەت كرەاتيۆتى يندۋستريانى قولداۋدىڭ تىڭ تاسىلدەرىنە دەن قويا باستادى. ويتكەنى ءتۋريزمنىڭ باستى جارناماشىسى مادەنيەت ەكەنىن ۋاقىت كورسەتىپ وتىر.

قازاقستان زاڭناماسى قوسىلعان قۇنى جوعارى ءونىم شىعاراتىن ينۆەستورلاردى 10 جىلعا كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىنان بوساتادى.  ال وندىرىسكە قاجەتتى قوندىرعى مەن شيكىزاتتى سىرتتان اكەلسە، كەدەندىك باج سالىنبايدى. ونىڭ ۇستىنە زاۋىت سالۋ مەن قوندىرعى ساتىپ الۋ،   شىعىندارىن 30 پايىزعا دەيىن، ينفراقۇرىلىم شىعىندارىن مەملەكەت سۋبسيديالايدى.

جالپى ەكونوميكالىق تەوريالاردى سارالاعاندا، رەسۋرسى بار مەملەكەت ءوز مۇمكىندىگىن پايدالانىپ شيكىزاتىن ءوندىرىپ، وڭدەپ تازا ءونىم شىعارا الماسا، ول مەملەكەت ەشقاشان باي مەملەكەت بولا المايدى.  قازاقستان رەسۋرستىق مەملەكەت. بىزدە مەندەلەيەۆ كەستەسىندەگى ءاربىر ەلەمەنت بار دەۋگە بولادى. قازاقستان ۋران ءوندىرىسى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا. سوندىقتان وسى بايلىق پەن مۇمكىندىكتى پايدالانباساق نەمەسە ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرماساق جاعدايىمىز قيىنداي بەرەرى شىندىق. ماسەلەن، كەن ءوندىرىسىنىڭ ەكونوميكامىزعا بەرگەنىنەن بەرەرى كوپ، ول ءۇشىن جوعارىدا اتالعان دايىن ءونىمدى ەكسپورتقا شىعارۋ قاعيداتىن كەن، مۇناي-گاز وندىرىسىندە دە باسشىلىققا الۋ قاجەت. ول ءۇشىن كەن، مۇناي-گاز ءوندىرىسىنىڭ ءونىمىن سول كۇيىندە ەكسپورتتاۋدان مۇلدەم باس تارتۋ قاجەت دەپ بىلەمىز. بۇل سالالاردىڭ ءونىمىن وڭدەۋ جانە قايتا وڭدەۋ ارقىلى نەعۇرلىم دايىن ءونىم دەڭگەيىنە جاقىنداتىپ بارىپ ەكسپورتقا شىعارسا تيىمدىلىك الدەقايدا ارتار ەدى. ماسەلەن، مۇنايدى تەك جانار-جاعارماي دەپ قاراستىرۋ مۇلدەم قاتە. ويتكەنى، مۇنايدان 100-گە تارتا ءارتۇرلى ءونىم الىنا­دى. وسى دايىن ءونىم­دەردى ەكسپورتقا شىعارساق تابىس كوبەيەدى.

 

 

RELATED NEWS
قايرات ساتىبالدى ۇلى كىم: چەكيست، ءسالافيت، بيزنەسمەن
13 ناۋرىز 2022
قايرات ساتىبالدى ۇلى كىم: چەكيست، ءسالافيت، بيزنەسمەن

قايرات ساتىبالدى ۇلى 1970 جىلى الماتى قالاسىندا تۋعان. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۋعان اعاسى ساتىبالدىنىڭ ۇلى. ساتىبالدى 1981 جىلى جول اپاتىنان كوز جۇعان.

قايراتتىڭ كىشى تۋعان ءىنىسى سامات ءابىش كوپ جىلداردان بەرى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولعان. قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن ول قىزمەتتەن كەتتى.

باۋىرجان مومىش ۇلى اتىنداعى اسكەري مەكتەپتىڭ تۇلەگى  قايرات 2000-شى جىلدارعا دەيىن ءوزىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ «بىلىكتى» مامانى ءارى كوپشىلىككە «بەيمالىم ادام» رەتىندە ۇستاپ كەلدى.

ول كۇشتىك قۇرىلىمداردا، ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىندە جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارىپ، تاجىريبە جيناقتاعان.

كەيىن ول كۇشتىك قۇرىلدامداردان كەتىپ «قازمۇنايگاز»، «قازاقستان تەمىر جولى» سىندى ءىرى كومپانيالاردا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردى.

«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. الايدا پارتيا ساپىندا ول باق-تارعا كوپ شىعا قويعان جوق. ءوزىن ءىرى ساياسي امبيسياسى بار ادام رەتىندە كورسەتكەن ەمەس. اراكىدىك ايتىس ونەرى تۋرالى پىكىرلەردە اتى اتالىپ ءجۇردى.

قايراتتى تانيتىندار ونى قازاقتىڭ «يمان جولىنا ءتۇسىپ، يسلام قۇندىلىعىن ۇلت رۋحىنا ءسىڭىرۋدى كوكسەيدى» دەپ جوعارى باعا بەرىپ كەلدى. قاجىلىق پارىزىن وتەۋ ءۇشىن مەككەگە الدە نەشە رەت بارعان. سونىمەن بىرگە كەيبىر تانىمال اقىندار مەن جۋرناليستەردىڭ ءبىر توبىن مەككەگە قاجىلىق ساپارمەن اپارعانىن كوپشىلىك بىلەدى.

كەي كەزدەرى ءدىني توپتار اراسىنداعى داۋ-شاردا قايرات ساتىبالدى ۇلىنىڭ دا اتى ايتىلىپ قالادى. ونىڭ ەسىمى ەكس-دەپۋتات بەكبولات تىلەۋحان مەن بۇرىنعى ايتىسكەر مۇحامەدجان تازاباەوۆپەن قاتار جۇرەدى. ونى قازاقستاندا كەڭ قانات جايعان سالافيتتەرمەن ءجيى بايلانىستىرادى.

«اق وردا» اتتى قوعامدىق قوزعالىس قۇرىپ، ايتىسكەرلەردى قولداۋ، ۇلتتىق سپورتتى دامىتۋ سياقتى شارۋالارمەن اينالىسقان.

قايرات ساتىبالدى ۇلىنىڭ  ەسىمى ليۋكسەمبۋرگتە تىركەلگەن وففشورلىق كومپانيالاردىڭ قۇجاتتارى جاريالانعان LBR رەەسترىندەگى دەرەكتەردە كەزدەسەدى.  ول تۋرالى وتكەن جىلدارى قازاقستاندىق ب ا ق جارىسا جازدى.  ونىڭ وففشورلىق قاراجاتى قازاقستانداعى بايلانىس سالاسىنىڭ ءمونوپوليسى «قازاقتەلەكومنىڭ» 24،46 پايىز اكسياسىنا يە Skyline Investment Company S.A. كومپانياسىمەن بايلانىستى.

سونداي-اق 51 جاستاعى قايرات ساتىبالدى ۇلى قازاقستانداعى ەڭ تانىمال ءارى ءىرى بانكتەردىڭ ءبىرى «Kaspi.kz» اق نەگىزگى اكسيونەرلەرىنىڭ جانە قازاقستانداعى ەڭ ىقپادى ادامداردىڭ ءبىرى بولعان.

قاڭتار قاسىرەتىنەن كەيىن قايراتتىڭ ەلدەن كەتىپ قالعانى ايتىلدى. كەيىن ءتۇرلى باق-تاردا ونىڭ قازاقستانعا قايتا كەلگەنى تۋرالى الىپ-قاشپا اڭگىمە دە تارادى.

13 ناۋرىزدا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت اگەنتتىگى «قازاقتەلەكوم» اق-نىڭ قاراجاتىن اسا ءىرى كولەمدە ۇرلاۋ فاكتىلەرى بويىنشا قىلمىستىق ءىستى تەرگەۋگە بايلانىستى جانە اتالعان قىلمىستاردى جاسادى دەگەن كۇدىكپەن قايرات ساتىبالدى ۇلىنىڭ ۇستالىپ، ۋاقىتشا ۇستاۋ يزولياتورىنا قامالعانىن جاريالادى.
ونىڭ مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىن باسقا دا قىلمىستارعا قاتىستىلىعى تەكسەرىلمەك.
كەيبىر رەسمي ەمەس ب ا ق قۇرالدارى ونىڭ الماتىدان جەكە ۇشاقپەن شەتەلگە كەتەيىن دەپ تۇرعان جەرىنەن ۇستالعانىن جاريالاپ ۇلگەردى.

رومانتيكالىق پاتريوتيزمنەن پراگماتيكالىق پاتريوتيزمگە قاشان اياق باسامىز
31 شىلدە 2024
رومانتيكالىق پاتريوتيزمنەن پراگماتيكالىق پاتريوتيزمگە قاشان اياق باسامىز

ازاتتىققا قول جەتكىزىپ، ءۇش عاسىردان كەيىن مەملەكەتتىلىگىمىز قالپىنا كەلگەن شاقتا رومانتيكالىق پاتريوتيزم ورىندى ەدى. سول رومانتيكالىق وتانسۇيگىشتىكتىڭ بۋىمەن تاعدىرشەشتى شەشىمدەر قابىلدانىپ، ءتول تەڭگەمىز اينالىمعا ەندى. شەكارامىز شەگەندەلىپ، استانامىز ارقا تورىنە اۋىستى. جەر شارىنا تارىداي شاشىراعان ءيسى قازاق اتاجۇرتقا اعىلدى. ەلگە ەڭ اۋەلى ءورشىل رۋح، قايرالعان نامىس اۋاداي قاجەت سول كەزەڭدە سپورتتىق ءتۇرلى جەتىستىكتەر ۇلتتىق يدەولوگياعا ەڭ ءبىر قۋاتتى قۇرال رەتىندە قولدانىلدى. مۇنىڭ ساياسي اتاۋى – پراگماتيكالىق پاتريوتيزم. پراگماتيكالىق پاتريوتتار پىكىر كوشباسشىسىنا اينالعان كەزدە ازاماتتىق قوعام دا بەرىك ىرگە تەبەدى. ءبىراق پراگماتيكالىق پاتريوتيزم ازاماتتىق بەلسەندىلىكپەن شەكتەلىپ قالمايدى.

تۇرمىسقا قاجەت تاۋار ساتىپ العاندا، قىزمەت تۇتىنعاندا، جۇمىسشى جالداعاندا تولەگەن اقشاڭ قازاقستاننىڭ قارجى اينالىمىندا قالۋىنا كۇش سالۋ – پراگماتيكالىق ءپاتريوتيزمنىڭ كەلەسى دەڭگەيى. مۇنى شارتتى تۇردە ەكونوميكالىق پاتريوتيزم دەۋگە بولادى.

ءبىراق بۇل ادەتتى ازاماتقا كۇشتەپ تاڭۋ، قۇرعاق ناسيحاتپەن تىقپالاۋ ادىلەتسىزدىك بولار ەدى. ويتكەنى تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن تاپقان اقشاسىنا ساتىپ العان يگىلىكتىڭ ساپالى بولۋىن قالاۋ – زاڭدىلىق.

قازاقستاندا ەكونوميكالىق پاتريوتيزم نەگە كەنجە قالدى دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابى دا وسى  جەردەن شىعادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ بىلتىر وتكەن قازاق-گەرمان ىسكەرلىك كەزدەسۋىندە ەل اۋماعىندا 46 ترلن دوللاردىڭ بارلانباعان تابيعي رەسۋرسى بار ەكەنىن ايتتى.  وسىنشا ەن بايلىقتىڭ كومەگىمەن قازاقستاندى تەحنولوگياسى دامىعان ەلدىڭ قاتارىنا قوسۋ مۇمكىندىگى 30 جىل بويى ەسكەرۋسىز قالىپ كەلدى.

مۇناي مەن گازدى، كومىر مەن تەمىردى، بولات پەن مىستى، مىرىش پەن كۇمىستى، بيداي مەن كۇرىشتى شيكىدەي ساتقانىمىزعا ماقتاندىق. ەكونوميكاسى ءارتاراپتانباعان ەلدىڭ تەحنولوگياسى جەتىلمەيدى. تەحنولوگياسى جەتىلمەگەن ەلدىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگى ناشارلايدى. ەڭبەك ونىمدىلىگى ناشارلاعان ەلدىڭ تۇرمىسى قيىندايدى. ءاليحان بوكەيحاننىڭ سوزىمەن ايتساق، قازاق دالاسىنىڭ تاسى وڭىرىمىزگە تۇيمە بولىپ قادالماۋىنان ەكونوميكالىق پاتريوتيزم كەنجەلەي بەردى.

ءبىراق بيلىك بىلىكسىز بولعان ەكەن دەپ باسسىز كەتۋگە تاعى بولمايدى. قالتاڭىز ءسال قالىڭداسا، بالا-شاعانى شەتەلگە الا جۇگىرمەي، ءتورت تارابى ءتورت ءتۇرلى كليماتتىڭ كەرەمەتىن الدىڭىزدان توساتىن قازاق دالاسىن ارالاپ كورىڭىز. سەرۆيسى مەن جولدىڭ ساپاسىن سىلتاۋراتا بەرمەي ىشكى ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىڭىز.

سمارتفونعا بانك قوسىمشاسىن ورناتقاندا ەسكى ادەتكە سالىپ، ورىس ءتىلىن تاڭداماي، قازاق ءتىلىن العا وزدىرىڭىز. ءتىل تۇتىنۋشىلاردىڭ سانىنا قاراي بانك تە ساياساتىن وزگەرتەدى. قازاق ءتىلى قارجى تىلىنە اينالعانىن ارمانداساڭىز، بانكپەن جاسالعان ءاربىر كەلىسىمشارتتىڭ قازاق تىلىندە، ساپالى جازىلعانىن تالاپ ەتىڭىز.

ەكونوميكالىق پاتريوتيزم دەگەن ميف سياقتى كورىنگەن پافوستىق ۇعىمنىڭ ار جاعىندا وسىنداي ۇساق-تۇيەك، ءبىراق ماڭىزدى ارەكەتتەر جاتىر.

 

مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى «باستىق سيندرومى»
09 قازان 2019
مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى «باستىق سيندرومى»

«ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلگىڭ كەلسە، ونىڭ قولىنا بيلىك بەر»، - دەيدى حالىق دانالىعى. ادامزاتتىڭ بايىرعى  زاماننان قازىرگى كۇنگە دەيىنگى دامۋ تاريحىندا «بيلىك» قۇبىلىسىمەن ەتەنە جاقىن ءومىر سۇرۋدە. ونىڭ تابيعاتى، شىعۋ تەگى، ونى يەلەنۋشى ادامنىڭ قانداي قاسيەتتەرگە يە بولۋى، ونى قالاي يەلەنۋ كەرەك جانە ونى قايتسە ارتتىرۋعا بولادى سىندى سۇراقتار ءتۇرلى زامان ويشىلدارىن تولعاندىردى. ءبىز وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە جانە وسى «بيلىك» قۇبىلىسىنا مەملەكەتتىك قىزمەت كونتەكسىندە ساراپتاما جاسايمىز.

ءقازىر عىلىمدا بيلىك قۇبىلىسىنىڭ تابيعاتىن تۇسىندىرۋدە بىرنەشە  كونسەپسيالار قالىپتاسقان:

  • تەلەولوگيالىق كونسەپسيا بويىنشا بيلىك سۋبەكتىنىڭ بەلگىلى ءبىر الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتە ءبىلۋ قابىلەتى رەتىندە تۇسىندىرىلەدى؛
  • جۇيەلىك كونسەپسيا بويىنشا بيلىك الەۋمەتتىك جۇيەدەن تۋىندايدى. ونىڭ باستى فۋنكسياسى ادامدار اراسىندا الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستا تۋىندايتىن قاقتىعىستاردى رەتتەۋ مەن قوعامداعى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ؛
  • قۇرىلىمدىق-فۋنكسيونالدىق كونسەپسيا بويىنشا بيلىك باسقارۋ مەن ورىنداۋ فۋنكسيالارىنا يە قوعامنىڭ الەۋمەتتىك ءوزىن-وزى رەتتەۋشى قۇرال رەتىندە تۇسىندىرىلەدى؛
  • رەلياسيونيستتىك كونسەپسيادا بيلىك ەكى ارىپتەس، ياعني سۋبەكتى مەن وبەكتى اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جانە سول قارىم-قاتىناستا سۋبەكتىنىڭ وبەكتىنى بەلگىلى ءبىر قۇرالدارمەن باقىلاۋدا ۇستايتىندىعىن دالەلدەيدى؛
  • بيحيەۆيوريستتىك كونسەپسيا بيلىكتى بىرەۋى باسقارىپ، ەكىنشىسى باعىنىشتىلىقتا بولاتىن ەرەكشە مىنەز-قۇلىقتىڭ ءتۇرى رەتىندە سيپاتتايدى. مۇندا ادامنىڭ بيلىككە دەگەن سۋبەكتيۆتى موتيۆاسياسىنا ءمان بەرىلەدى؛
  • پسيحولوگيالىق كونسەپسيا  ادامنىڭ ساناسى جانە بەيساناسىنان جانە سۋبەكتيۆتى موتيۆاسياسىنان بيلىكتىڭ باستاۋىن تابادى.

ءاربىر كونسەپسيا بيلىك قۇبىلىسىنا جان-جاقتى تالداۋ جاسايدى. وسىعان بايلانىستى بيلىكتىڭ قوعامداعى اتقاراتىن فۋنسياسىنا سايكەس ونى ەكى توپقا بولۋگە بولادى.

ءبىرىنشى توپ بيلىكتىڭ قوعام ومىرىندەگى الەۋمەتتىك رەتتەۋشى فۋنسياسىن اتقاراتىندىعىن دالەلدەيدى. بۇل بيلىكتىڭ وبەكتيۆتى فۋنكسياسى. ال بيلىكتىڭ سۋبەكتيۆتى فۋنكسياسى بيلىكتى يەلەنۋشى سۋبەكتىنىڭ ونى جۇزەگە اسىرۋداعى ماقساتى، ونىڭ جەكە موتيۆىنە تاۋەلدى. بيلىكتى يەلەنۋشى تۇلعا جەكە مۇددەسىن نەمەسە قوعام مەن مەملەكەت مۇددەسىن باسشىلىققا الۋى مۇمكىن. مىنە، ءدال وسى ماسەلەنىڭ كوڭىلگە قونىمسىز جاۋابى مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى «باستىق سيندرومىنىڭ» پايدا بولۋىنا الىپ كەلدى.

2012 جىلى 14 جەلتوقساندا ەلباسى ن.ءا. نازاربايەۆ قازاقستان حالقىنا كەزەكتى جولداۋىن «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىن جاريالادى. وندا مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتى قويىلىپ، مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ حالىقپەن ءوزارا قارىم-قاتىناستارىندا بىرجاقتى-وكتەم كوزقاراستاردان ارىلۋ مىندەتى قويىلدى. اتالعان مىندەتكە سايكەس «باستىق سيندرومىنىڭ» انىقتاماسى انىقتالدى. اۆتوردىڭ پىكىرى بويىنشا: «باستىق سيندرومى – مەملەكەتتىك اپپاراتتاعى باسشىلىق لاۋازىمدى اتقارۋشى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قول استىندا جۇمىس ىستەيتىن ارىپتەستەرىنە جانە (نەمەسە) مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ حالىقپەن ءوزارا قارىم-قاتىناستارىنداعى بىرجاقتى-وكتەم كوزقاراس».

مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى «باستىق سيندرومىمەن» كۇرەسۋ ماقساتىندا 2013 جىلى مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگىزىلگەن رەفورماعا سايكەس «مەملەكەتتىك ساياسي جانە اكىمشىلىك قىزمەتشىلەر لاۋازىمدارىنىڭ تىزىلىمىندە» «باستىق» ءسوزى الىنىپ، ونىڭ ورنىنا «باسشى» ءسوزى الماستىرىلدى. اۆتور وسى رەفورمانىڭ جاعىمدى اسەر بەرەتىندىگىنە سەنە وتىرىپ تومەندەگىدەي ۇسىنىس بەرەدى:

  • مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى باسشى لاۋازىمىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە وركەنيەتتى باسقارۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا جەكە جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ؛
  • مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى ۇجىمدا جانە حالىقپەن قارىم-قاتىناستىڭ  مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا جەكە كۋرستار ۇيىمداستىرۋ.

 

 

پەردەحان شامشييەۆ، ساراپشى

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.