ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    529.5
  • EUR -

    550
  • RUB -

    5.07
قازاقستان ينۆەستورلارعا قانداي قىزىقتى جوبالار ۇسىنىپ وتىر
فوتو: gov.kz 23 قىركۇيەك 2024
قازاقستان ينۆەستورلارعا قانداي قىزىقتى جوبالار ۇسىنىپ وتىر

قازاقستانعا تارتىلعان ينۆەستيسيانىڭ كوبى مينەرالدى شيكىزات پەن مەتالل وندىرۋگە باعىتتالاتىنى جاسىرىن ەمەس. وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ۇلەسى 9،2 پايىز عانا. قازاقستاننىڭ ينۆەستيسيا تارتۋ اگەنتتىگى بولىپ ەسەپتەلەتىن Kazakh Invest ۇلتتىق كومپانياسى جاريالاپ وتىراتىن ينۆەستيسيالىق ۇسىنىستاردىڭ تىزىمىنە كوز جۇگىرتكەنبىز. نازارىمىزعا حالىقتىڭ ءدال قازىرگى قاجەتتىلىگىمەن ۇندەسەتىن بىرنەشە جوبا ىلىكتى.

 ءتىس يمپلانتىن جاسايتىن زاۋىت

جىلىنا 30 مىڭ ءتىس يمپلانتىن شىعارۋدى كوزدەيتىن جوباعا 2،2 ملن دوللار ينۆەستيسيا كەرەك ەكەنى ايتىلعان.

جوبانىڭ باستاماشىسى –   Qazaq Implant LLP كومپانياسى. 2023 جىلى ناقتى وسى جوبا ءۇشىن قۇرىلعان. قازىرگى تاڭدا قىزمەتكەرلەرى يمپلانت پەن ستوماتولوگيالىق جابدىقتار الىپ ساتۋمەن عانا اينالىسىپ وتىر.

وندىرىسكە قاجەتتى قۇرال-جابدىقتى جاپونيالىق TSUGAMI كومپانياسى جەتكىزۋگە مۇددەلى. ال يمپلانت جاساۋعا قاجەتتى تيتان شىبىقتى گەرمانيانىڭ Zapp Precision Metals GmbH كومپانياسى، قىرناپ، جونۋ، تازارتۋ ماتەريالدارىن اقش-تىڭ Himed كومپانياسى جەتكىزۋگە دايىن.

ءوندىرىس جولعا قويىلىپ جاتسا، يمپلانتتىڭ 44 پايىزىن قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىنا وتكىزۋ جوسپارلانعان. قالعان 56 پايىزىن وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان جانە تۇركىمەنستان ەلدەرىنە ەكسپورتتاۋعا بولادى.

2022 جىلى الەم بويىنشا 4،7 ميلليارد دوللاردىڭ ءتىس يمپلانتى ساتىلعان. 2027 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىش 6،5 ميلليارد دوللارعا جەتەدى دەگەن بولجامدار بار. ال قازاقستاندا 2022 جىلى 370 ملن دوللاردىڭ ستوماتولوگيالىق قىزمەتى كورسەتىلگەن. ونىڭ 38 پايىزى بىرگە استانا جانە الماتى قالالارىنا تيەسىلى.

دياليزاتورلار زاۋىتى

جىلىنا 1 ملن دانا دياليزاتور شىعاراتىن زاۋىت سالۋ ءۇشىن  6،1 ملن دوللار ينۆەستيسيا سالۋ قاجەت.  ءونىم تۇگەل قازاقستان ىشىندە ساتىلادى. زاۋىت قۇرىلىسىنا دەپ اقتوبە وبلىسىندا اۋدانى 4 گەكتار جەر تەلىمى جالعا بەرىلگەن.

جوبانى 2018 جىلدان بەرى قازاقستانعا سىرتتان دياليزاتور جەتكىزۋمەن اينالىسىپ كەلە جاتقان  «Global Service Company XXI» ج ش س ىسكە اسىرۋعا نيەتتى.

قازاقستاندا گەمودياليز ەمىنە جۇگىنۋشىلەردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.  2019 جىلدىڭ باسىنا گەمودياليز ەمىنە الاتىن ناۋقاستاردىڭ سانى 7 370 ادامعا جەتكەن. جوبا ىسكە اسا باستاعان جاعدايدا «سق-فارماسيا» ج ش س 10 جىلدىق كەلىسىمشارت جاساۋعا دايىن.  

تۇرمىستىق تەحنيكا زاۋىتى

گاز پليتاسى، توڭازىتقىش، كونديسيونەر،  ەلەكتر پەش سياقتى كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاجەت تەحنيكا شىعاراتىن زاۋىتتى تاراز قالاسىندا سالۋ جوسپارلانعان. ول ءۇشىن 7،2 ملن دوللار ينۆەستيسيا كەرەك.  كاسىپورىن كەمىندە 300 ادامعا جۇمىس بەرەدى.

تارتىلعان ينۆەستيسيانىڭ 1،2 ملن دوللارى قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارىنا، 3،6 ملن دوللارى جابدىق ساتىپ الۋعا، 2،4 ملن دوللارى باستاپقى اينالىمعا جۇمسالادى. 

ەلىمىز تۇرمىستىق تەحنيكانىڭ ءبارىن شەتەلدەن يمپورتتاپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، باعاسى مەن ساپاسى ۇيلەسەتىن وتاندىق ءونىم پايدا بولسا، سۇرانىس بولاتىنى انىق.

 ال جامبىل وبلىسى ارقىلى وتەتىن جولداردىڭ رەسەي، جۇڭگو، وزبەكستان، قىرعىزستان نارىعىنا دەيىن اپارا الاتىنىن ەسكەرسەك، ەكسپورتتىق الەۋەتى دە زور دەۋگە بولادى.  

بايىنكول سۋ ەلەكتر ستانساسى

«الاتاۋ گيدرو كاسكاد» ج ش س ازىرلەگەن جوبا ساعاتىنا 128 كۆت ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن سەس سالۋعا ارنالعان. بۇل ستانسا وندىرگەن قۋاتتى ليتيي كونسەنتراتىن وندىرۋگە جۇمساۋ كوزدەلىپ وتىر. قاجەتتى ينۆەستيسيانىڭ كولەمى – 60،6 ملن دوللار.

ستانسا الماتى وبلىسىنىڭ رايىمبەك اۋدانىنداعى بايىنكول وزەنىنىڭ بويىندا سالىنادى.  اكىمدىك قۇرىلىسقا دەپ 171،5 گەكتار جەر تەلىمىن بولگەن.

جوبا ىسكە اسقان جاعدايدا وندىرگە ەلەكتر قۋاتىن «الاتاۋ ليتيۋم» ج ش س ساتىپ الۋعا كەلىسىم حات بەرىپ وتىر.

تۇرگەن شاڭعى كۋرورتى

كەشەننىڭ 70 بولمەدەن تۇراتىن ءقوناقۇيى بولادى. بۇدان بولەك «Alpine Coster Rides» اتتراكسيوندارى قىزمەت كورسەتەدى. قاجەتتى ينۆەستيسيا كولەمى – 98،1 ملن دوللار. الماتى قالاسىنان 70 شاقىرىم كەردەن 310 گەكتار تەلىم بولىنگەن. شاتقالعا سالىناتىن شاڭعى جولاقتارىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 37،5 شاقىرىم بولادى دەپ كورسەتىلگەن. بۇل جولداردا كۇنىنە 5 مىڭ ادام سەيىل قۇرا الادى. تۋريستەردى بيىككە جەتكىزەتىن 3 اسپالى جول بولادى.

ءجۇن وڭدەۋ زاۋىتى

20 ملن دوللار ينۆەستيسيانى قاجەت ەتەتىن بۇل جوبا جىلىنا 10 مىڭ توننا جۋىلماعان ءجۇندى وڭدەپ، ودان 2،2 توننا كاشەمير، 2،5 توننا ءجۇنجىپ الۋعا ارنالعان. 

تارتىلعان ينۆەستيسيانىڭ ءبىر بولىگى جۋىلماعان ءجۇندى تازارتىپ، ءتۇبىت الاتىن وندىرىستىك جەلى ورناتۋعا جۇمسالادى. قالعان اقشا قوي شارۋاشىلىعىن قۇرۋعا باعىتتالادى. وسىلايشا كاسىپورىنعا قاجەت شيكىزاتتى ءوز فەرماسىنداعى قويدان الۋ كوزدەلگەن.

جوبا باستاماشىسى – شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى «بەلسان ي ك» ج ش س.

2020 جىلى ەلىمىزدە 40،2 مىڭ توننا ءجۇن وندىرىلگەن دەيتىن دەرەك بار. ونىڭ 97،7%-ى قوي ءجۇنى. ءبىراق وسىنشا ءجۇننىڭ نەشە پايىزى وڭدەلىپ جاتقانى تۋرالى ناقتى مالىمەت جوق. مۇنداي زاۋىتتىڭ سالىنۋى ءجۇن نارىعىنا جان ءبىتىرىپ، وزگەلەردىڭ دە وڭدەۋگە ينۆەستيسيا سالۋىنا ىقپال ەتەدى دەگەن بولجام بار. ويتكەنى جوبانىڭ العاشقى كەزەڭىندە قاجەتتى شيكىزاتتى سوۆەت زامانىنداعىداي ازىرلەۋ پۋنكتەرى (زاگوتكونتور – رەد.) ارقىلى جيناۋ كوزدەلگەن. زاۋىت وندىرەتىن كاشەمير ەۋروپا مەن قىتايدا، تۇركيادا سۇرانىسقا يە.

3D پرينتەر ءوندىرىسى

ءقازىر ونەركاسىپ سالاسىندا 3D پرينتەر بەلسەندى قولدانىلادى. بۇل كاسىپورىننىڭ وندىرىستىك تيىمدىلىگىن بىرنەشە ەسە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تەحنولوگيا دەۋگە دە بولادى. وسىنداي 3D پرينتەردى قازاقستاننىڭ وزىندە شىعارۋ ۇسىنىلىپ وتىر. جوباعا قاجەتتى ينۆەستيسيانىڭ كولەمى – 524 مىڭ دوللار. جىلىنا 280 پرينتەر شىعارۋعا ارنالعان جوبا ۇلتتىق عارىش ورتالىعىنىڭ بازاسىندا ىسكە اسىرىلادى.

2022 جىلى يندۋستريالىق 3D پرينتەر نارىعى 17،38 ملرد دوللار بولعان. بۇل كورسەتكىش 2029 جىلعا دەيىن جىل سايىن 19% پايىزبەن وسەدى دەگەن بولجام بار.

جالپى مامانداردىڭ پىكىرىنشە،  ينۆەستيسيالاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋ پروسەسى ايتارلىقتاي ۇزاق جانە سالاعا، دونور ەلگە بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى، كومپانيالاردىڭ كورپوراتيۆتىك راسىمدەرى كوپ اسەر ەتەدى. ەگەر تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالار ستاتيستيكاسى تۋرالى ايتار بولساق، وندا قازاقستان ۇلتتىق بانكىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا 2020 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا تشي جالپى اعىنىنىڭ كولەمى $3،5 ملرد-تان استى، بۇل رەتتە باسىم بولىگىن ءداستۇرلى تۇردە تاۋ-كەن ءوندىرىسى ونەركاسىبى تارتتى — 65%. تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ جالپى كولەمىنىڭ 9%-ى وڭدەۋشى ونەركاسىپكە تيەسىلى، 5%-دان استامى كولىك جانە قويمالاۋ سالاسىنا تيەسىلى.

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىمەن ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سالالارىندا: اوك، تمك، ماشينا جاساۋ جانە قۇرامداس بولىكتەر ءوندىرىسى، مۇناي-گاز حيمياسى جانە حيميا ونەركاسىبى، جەك، كولىك جانە لوگيستيكا جانە باسقا دا سالالاردا ءتۇرلى ينۆەستيسيالىق جوبالار جۇرگىزىلۋدە.

ەلىمىزدە ينۆەستيسيالار تاتۋ بويىنشا ءتيىستى كوميسسيا جۇمىس جاسايدى. ينۆەستيسيالىق شتاب وڭدەۋشى سالادا كەمىندە 15 ءىرى جوبانى ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرىن قارادى، ولار جاڭا ءوسۋ نۇكتەلەرىنە اينالۋى جانە ەلدىڭ ونەركاسىپتىك نەگىزىن قالىپتاستىرۋى ءتيىس. بولاشاقتا مۋلتيپليكاتيۆتى اسەرگە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن شوب-تى تارتا وتىرىپ، ولاردىڭ اينالاسىندا ارالاس سالالار مەن وندىرىستەردىڭ تۇتاس ەكوجۇيەسىن قۇرۋ جوسپارلانىپ وتىر. قىسقا مەرزىمدە كەڭەستىڭ قاراۋىندا بولاتىن جوبالاردىڭ سوڭعى تىزبەسىن جاساۋ تاپسىرىلدى. تىزبە بەكىتىلگەننەن كەيىن ولاردىڭ ءارقايسىسى بويىنشا ءتيىستى ءىس-شارالار جوسپارلارىن قالىپتاستىرۋ وتىرۋ قاجەتتىلى ماڭىزدى.

RELATED NEWS
تۇركىستان — ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي
02 جەلتوقسان 2018
تۇركىستان — ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي

تۇركى الەمىندە «تۇركىستان» دەگەندە، ەڭ الدىمەن ءبىر قالانىڭ اتى ەمەس، تۇتاس ءبىر ايماق ەسكە تۇسەدى. ايماق اتاۋى رەتىندە تۇركىستان «تۇرىكتەردىڭ ەلى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل جەردەگى «ستان» جۇرناعى پارسى تىلىندە «ەلدى مەكەن»، «وتان» دەگەن ماعىناعا كەلەدى. ماعجاننىڭ «تۇركىستان» ولەڭى تەك ءبىر قالا تۋرالى ەمەس، بۇكىل ءوڭىرىمىز  حاقىنداعى جىر. يراندىقتار امۋداريانىڭ شىعىسىن اتام زاماندا «تۇران»، ال كەيىنگى زاماندا «تۇركىستان» دەپ اتاعان. باسقاشا ايتقاندا، تۇركىستان اتاۋى – «تۇركى جۇرتى»، «تۇركى الەمى» دەگەن ۇعىمدارمەن ماعىنالاس.

XVIII-XIX عاسىردا رەسەي يمپەرياسى مەن جۇڭگو ايماقتا وتارلىق ساياسات جۇرگىزگەنگە دەيىن قازاق حاندىعى، قوقان حاندىعى، بۇقارا امىرلىگى مەن حورەزم حاندىعى دەربەس مەملەكەتتەر رەتىندە ءومىر ءسۇردى. الايدا، بۇل ەلدەردەگى حالىق وزدەرىنىڭ ورتاق ءبىر تۇرىك اتانىڭ ۇرپاقتارى ەكەندىگىن بىلەتىن. تۇرىكتەردىڭ الەم ساياساتىنداعى اسكەري جانە ساياسي سالماعىنىڭ ازايۋىمەن بىرگە ايماقتىڭ شىعىسىن جۇڭگو، ال باتىسىن رەسەي يمپەرياسى جاۋلاپ الدى. رەسەي ءوز اۋماعىنداعى جەرلەردىڭ سولتۇستىگىندە «دالا گۋبەرنياسىن»، ال وڭتۇستىگىندە «تۇركىستان گۋبەرنياسىن» قۇرسا، جۇڭگو ءوز جەرىندە شىنجاڭ ايماعىن قۇردى. دەسە دە، قىتايدىڭ قاراماعىنداعى جەرلەر حالىق اراسىندا شىعىس تۇركىستان بولىپ اتالدى.

XX عاسىردىڭ باسىندا ءوز بيلىكتەرىن ورناتقان بولشيەۆيكتەر تۇرىكشىلدىك يدەولوگياسىن يمپەريانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا ءقاۋىپ دەپ ءبىلدى. سوندىقتان دالا گۋبەرنياسىندا قازاق رەسپۋبليكاسىن، ال تۇركىستان گۋبەرنياسىندا تۇركىمەن، وزبەك، قىرعىز جانە تاجىك رەسپۋبليكالارىن قۇردى. وسىلايشا، تۇرىكتەردىڭ وتانى «تۇركىستان» اتاۋى كارتادان جوعالدى.

XX عاسىردىڭ باسىندا ىدىراعان وسمانلى مەملەكەتىنىڭ مۇراگەرلەرى «تۇرىك» اتىن قايتا جانداندىرىپ، مۇستافا كەمال باستاعان توپ وزدەرىنىڭ ەلىن «تۇركيا» دەپ اتادى. بۇل جاڭا مەملەكەتتىڭ تۇرىك تاريحى، تۇرىك ءتىلى، تۇرىك مادەنيەتىنە يە بولۋى تۇركى الەمى ورتالىعىنىڭ شىعىستان باتىسقا اۋعاندىعىن ءبىلدىردى. ال تۇركياداعى حالىقتىڭ ساناسىندا «تۇركىستان» اتاۋى «اتا جۇرت» رەتىندە قابىلداناتىن بولدى. تۇركيانىڭ وسى ۇستانىمىنا جانە كەڭەس وداعىنداعى يدەولوگياعا بايلانىستى «تۇركىستان» اتاۋى «ساياسيلانىپ»، تىيىم سالىنعان اتاۋعا اينالدى.

كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن تۇركىستاندىقتار ايماقتىڭ اتى رەتىندە «تۇركىستان» اتاۋىن ەمەس، «ورتالىق ازيا» اتاۋىن قابىلدادى. بۇنىڭ ءبىرىنشى سەبەبى، تاجىكستاننىڭ ءوزىن «پارسى مادەنيەتى وكىلى» دەپ ساناۋى بولسا، ەكىنشى سەبەبى، رەسەي فەدەراسياسىنىڭ سونداي-اق جۇڭگو مەن يراننىڭ «تۇركوفوبياسىن» ياعني تۇرىك بىرلىگىنەن قورقىنىشىن قوزدىرماۋعا باعىتتالعان گەوساياسي قادام بولدى. وسىلايشا ايماقتىڭ اتاۋى رەتىندە «تۇركىستان» تاعى دا شەتتەپ قالدى. وسى جاعدايلاردىڭ بارلىعىن ەسكەرسەك، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستاندا جاڭا ءبىر وبلىس قۇرىپ، ونى «تۇركىستان» دەپ اتاۋى تەك قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ جاندانۋى جاعىنان عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋى تۇرعىسىنان وتە باتىل شەشىم ەكەندىگىنە ءشۇبا جوق.

 

تۇركىستان قالا رەتىندە...

تۇركىستان قالاسىنىڭ نەگىزگى اتى — ياسسى. ونىڭ قاشاننان باستاپ  تۇركىستان بولىپ اتالعانى تۋرالى ناقتى مالىمەت جوق. دەسە دە، بۇل وزگەرىستى احمەت ياسساۋيمەن جانە ونىڭ قالىپتاستىرعان «تۇركىلىك جانە دالالىق يسلام» ۇعىمىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى.

قىسقاشا ەسكە تۇسىرە كەتسەك، ياسساۋي ءومىر سۇرگەن XI عاسىردا تۇركى الەمىندە ماۋرەناحر دەپ اتالاتىن سىرداريا مەن ءامۋداريانىڭ اراسى جانە ەدىل وزەنى اڭعارىن جايلاعان تۇرىكتەر يسلام ءدىنىن قابىلداي باستاعان بولاتىن. الايدا، وسى ەكى ءوڭىردىڭ اراسىنداعى دەشتى قىپشاقتىق كوشپەندى تۇرىكتەر ءالى دە اتا جولىمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. ياسسى قالاسى وسى ۇلى دالانىڭ شەتىندە ورنالاسقان ەدى. اتالعان شاحاردا ەڭبەكتەرىن تۇرىك تىلىندە جازىپ، شاكىرت تاربيەلەگەن ياسساۋي دالا تۇرىكتەرىنىڭ مۇسىلماندانۋىندا وتە ماڭىزدى ءرول وينادى. قولدارىنا دومبىرا ۇستاعان، اۋىزدارىندا ۇستازدارىنىڭ «ديۋاني حيكمەت» جىرى بار ءياسساۋيدىڭ توقسان توعىز مىڭ شاكىرتى كوشپەندى تۇرىكتەردىڭ يسلام ءدىنىن قابىلداۋىنا سەبەپ بولدى.

تەك دەشتى قىپشاقتاعى تۇرىكتەر عانا ەمەس، انادولى ءتىپتى بالقان تۇبەگىنىڭ ەڭ باتىسىنداعى مۇسىلمان تۇرىكتەر دە وزدەرىن «احمەت ياسساۋيگە بورىشتىمىز» دەپ سانايدى. ازىرەت تۋرالى جازىلعان العاشقى عىلىمي زەرتتەۋ بولىپ سانالاتىن «تۇرىك ادەبيەتىندەگى العاشقى سوپىلار» ەڭبەگىندە فۋات كوپرىلى احمەت ءياسساۋيدى تۇرىك ۇلتتىق رۋحىنىڭ وزەگى دەپ سيپاتتايدى. ناتيجەسىندە، ءياسساۋيدى ەرەكشە قۇرمەتتەگەن تۇرىكتەر ونى «ءپىر-ى تۇركىستان» ياعني «تۇركىستاننىڭ ءپىرى»، «تۇرىكتەردىڭ ءپىرى»، «تۇرىكتەردىڭ اۋليەسى»، «تۇرىكتەردىڭ يەسى»، «ازىرەت»، «ازىرەتى سۇلتان» دەپ اتاپ كەتتى. ال ونىڭ مازارى ورنالاسقان ياسسى قالاسى تۇرىكتەردىڭ رۋحاني استاناسىنا اينالدى. ءتىپتى ءياسساۋيدىڭ قابىرىنە زيارات جاساۋ كىشى قاجىلىق بولىپ سانالاتىن بولدى. وسىلايشا، قالا بىرتىندەپ «تۇركىستان» اتالا باستادى.

پارسى تىلىندەگى «ستان» جۇرناعىنىڭ تاعى ءبىر ماعىناسىنىڭ «ورتالىق»، «ەلورداسى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىنى دە قىزىق سايكەستىك. مىسالعا، وسمانلى مەملەكەتىنىڭ استاناسى ىستانبۇل قالاسىنىڭ «اسيتانە» دەگەن تاعى ءبىر اتى بار. ءتىپتى «ىستانبۇل» دەگەن ءسوزدىڭ وزىندە دە «ستان» ءسوزى  تۇرعان سياقتى. (بۇل، بۋل، بول، پول، پوليس — گرەك تىلىندە «قالا» دەگەن ءسوز.) ءبىزدىڭ «استانا» ءسوزىمىزدىڭ تۇبىرىندە دە وسى «ستان» جۇرناعى بار. سوندىقتان، تۇركىستاندى «تۇركى استانا» دەپ تۇسىنگەن ءجون.

 

تۇركىستان قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى رەتىندە...

ياسسى قالاسىنىڭ «تۇركىستان» اتالۋىنىڭ «قازاق» اتاۋى، قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسى جانە تاريحىمەن دە تىكەلەي بايلانىسى بار. قازاقتاردىڭ يسلامدانۋ ۇدەرىسىن ەسكە تۇسىرەتىن بولساق، التىن وردا حانى وزبەك حاننىڭ كەزىندە ياسساۋي ءىلىمى ەلدىڭ رەسمي ءدىنى بولىپ جاريالانعاندىعى بەلگىلى. ديەۆين ديەۆيستىڭ «التىن وردانىڭ يسلامدانۋى» اتتى ەڭبەگىنە سۇيەنسەك، وسى كەزدە يسلام ءدىنىن قابىلداعان تۇرىكتەر وزدەرىن «وزبەك» دەپ اتاي باستادى. باسقاشا ايتقاندا، «وزبەك» اتاۋى «مۇسىلمان» دەگەندى بىلدىرەتىن بولدى.

ءابىلحايىر ءشايبانيدىڭ كەزىندە كوشپەلى وزبەك مەملەكەتىنىڭ شەكاراسى ماۋرەناحرداعى وتىرىقشى ەلدى مەكەندەرمەن ءتۇيىستى. وسى جەردە ءياسساۋيدىڭ تۇركى وركەنيەتى نەگىزىندە قالىپتاستىرعان دالالىق يسلام تۇسىنىگى وتىرىقشى پارسى مادەنيەتى نەگىزىندە قالىپتاسقان ناقشيباندي يسلام تۇسىنىگىمەن قاقتىعىسا باستادى. باسقاشا ايتقاندا بۇل — كوشپەندى تۇركى وركەنيەتىمەن وتىرىقشى پارسى وركەنيەتىنىڭ تەكەتىرەسى ەدى. بۇل قاقتىعىستا ءابىلحايىر حان وزىنەن بۇرىنعى عازناۋيلەر، سەلجۋكتار، حورەزمشاحتار اۋلەتتەرى سەكىلدى قالالىق پارسى مادەنيەتىن تاڭدادى. دالالىق تۇرىكتەر تۇرعىسىنان قاراعاندا بۇل وزگەرىس ولاردىڭ ياسساۋي جولىنان، دالىرەك ايتقاندا اتا جولىنان باس تارتۋ دەگەندى بىلدىرەتىن. وسى پىكىردى قولداعان زىكىريا جانداربەكتىڭ ەڭبەگىنە سۇيەنسەك، ءابىلحايىردىڭ شەشىمىنە قارسى شىعىپ كوتەرىلىس باستاعان «وزبەكتەر» كەرەي مەن جانىبەكتى حان سايلاپ قازاق بولىپ ءبولىنىپ شىعىپ كەتتى. دەمەك، «قازاق» دەگەن ءسوز «ءوزىنىڭ اتا جولىن ساقتاعان، سىرتتان كەلگەن جات مادەنيەتتەردى قابىلداماعان، ءوز بولمىسىن قورعاپ قالعان» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ال تۇركىستان قالاسىنىڭ قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولۋى جانە  حاندارىنىڭ وسى قالادا جەرلەنۋى جاڭا مەملەكەتتىڭ رۋحاني نەگىزىنىڭ ياسساۋي جولىنا قۇرىلعاندىعىنىڭ كورسەتكىشى بولسا كەرەك.

قورىتا ايتقاندا، «تۇركىستان» اتى بۇكىل تۇركى جۇرتى ءۇشىن قاسيەتتى اتاۋ بولىپ سانالادى. بۇل اتاۋدىڭ جاندانۋى تۇركى وركەنيەتىنىڭ قايتا شارىقتاۋىنىڭ، تۇرىكتەردىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىنىڭ قايتا ورنايتىندىعىنىڭ نىشانى دەسەك ارتىق بولماس. ويتكەنى تۇرىكتەردىڭ ءپىرى، يەسى مەن كيەسى ازىرەتى سۇلتان قوجا احمەت وسى قالادا ماڭگىلىككە بايىز تاپتى...

 

  

دىنمۇحاممەد امەتبەك، حالىقارالىق قاتىناستار بويىنشا PhD دوكتورى، تۇركياداعى «انكارا داعدارىس جانە ساياسي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ» ساراپشىسى  

مەملەكەتتىڭ ەكى قولى بانك سەكتورىنىڭ قالتاسىندا
13 جەلتوقسان 2018
مەملەكەتتىڭ ەكى قولى بانك سەكتورىنىڭ قالتاسىندا

"سەسنابانك" اق-نىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى تۋرالى وسى جىلدىڭ تامىز ايىندا Fitch امەريكاندىق رەيتينگتىك اگەنتتىگى ەسەپ ايىرىسۋلاردى جاريالاعاندا بەلگىلى بولدى. وسىعان سايكەس قارجى ينستيتۋتىنىڭ ءوتىمدى اكتيۆتەرى ەكىنشى توقساندا 30،3 پايىزعا تومەندەدى. ىلە-شالا رەسمي تۇردە ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك اگرارلىق سەكتوردى قوسىمشا قولداۋ تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمە جاسادى. ول بويىنشا، ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردى جانە بۇكىل اگرارلىق سەكتوردى قولداۋدىڭ قوسىمشا ءىس-شارالارىن دايىنداعانى بەلگىلى بولدى. باستى ماقسات — سالانىڭ سەرپىندى وسۋىنە قاجەتتى جاعداي جاساۋ، جاڭعىرتۋدىڭ قارقىنىن تومەندەتپەۋ، كۇرمەۋى كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋ. ءىس-شارالاردىڭ ىشىندە اوك كاسىپورىندارىنا تۇسەتىن بورىشتىق جۇكتەمەلەردى ازايتۋعا جانە ولاردىڭ بورىشتىق اۋىرتپالىقتارىن ازايتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن.

«سەسنابانك» «اگروبيزنەس 2020» باعدارلاماسى مەن كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ جوبالارىن ىسكە اسىرۋعا بەلسەندى اتسالىسىپ كەلگەن. ونىڭ ۇلەسى - 65%. سول سەبەپتەن، «سەسنابانك» «قازاگرو» حولدينگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، بەرىلگەن ۆاليۋتالىق نەسيەلەر مەن قارىزداردى قايتا قارجىلاندىرۋدى جانە ولاردىڭ مەرزىمدەرىن ۇزارتۋ ماسەلەسىن قولعا العانى تۋرالى ايتىلعان.

ءسويتىپ ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك «سەسنابانكتەن» 450 ملرد. تەڭگەگە اۋىل شارۋاشىلىعى نەسيەلەر پورتفەلىن ساتىپ الۋ تەتىكتەرىن پىسىقتاۋدا. بۇل بانكتەن قارىز الۋشى اگروونەركاسىپتىك سەكتور كاسىپورىندارىن قارجىلىق ساۋىقتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، سونداي-اق «سەسنابانكتىڭ» قارجىلىق تۇراقتالىعىن نىعايتادى.

ەگەر ادىلبەك جاقسىبەكوۆ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولىپ قىزمەت ەتپەگەندە، «سەسنابانك» تاۋەكەلدەرى كوپ جانە سالعان اقشا دۇرىس قايتپايتىن اگرارلىق سەكتوردى ەش قارجىلاندىرماس ەدى. بىزشە، اتالعان سەكتورعا بانك ساياسي بيلىكتىڭ ءوتىنىشى بويىنشا بارعان ءتارىزدى. دەمەك، بۇل وقيعا بانك سەكتورىندا شىناي رىنوك ءالى ورناماعانىن كورسەتەدى. ياعني مەملەكەت ەكى قولىن بانك سەكتورىنىڭ قالتاسىندا تەرەڭ سالىپ العان.

سايىپ كەلگەندە، قازاقستاندا مەملەكەتتىك كاپيتاليزم مەن مەملەكەتتىك كاسىپكەرلىك بەلەڭ الۋدا. مۇنداي جاعدايدا، قازاقستان-2050 ستراتەگياسىنىڭ ورىندالۋى وتە قيىن.

ال 2018 جىلدىڭ 8 ايىندا بانك سەكتورىنىڭ بارلىق پايداسىنىڭ 80% الدا كەلە جاتقان 5 بانك قامتاماسىز ەتتى. ولاردىڭ پايداسى 419 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. بۇل وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا جاقسى كورسەتكىش. بىلتىرعى كورسەتكىش بويىنشا - 160،3 ملرد تەڭگە شىعىنعا ۇشىراعان بولاتىن. جالپى سوڭعى 5 جىلدا بانكتەردىڭ تابىسى 2،5 ەسە ءوسىپ، 249،4 ملرد تەڭگەگە جەتتى.

«حالىق بانكى» وتكەن ايلاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا پايدا ۇلەسى بويىنشا كوشباسشى بولدى - بارلىق پايدانىڭ 43،9% بۇل بانككە تيەسىلى. ياعني اقشالاي بالامادا 183،7 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. ەكىنشى ورىندا - Kaspi Bank، سەكتور پايداسىنىڭ 16،1% - ىن نەمەسە 67،6 ملرد تەڭگە. ودان كەيىن  رف سبەربانكى 30،8 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى پايدانى يەلەندى، بۇل 7،4% قۇرايدى.

ەڭ تابىستى بانكتەردىڭ توپ-5 ۇلەسىنە سەكتوردىڭ بارلىق پايداسىنىڭ 77،1% نەمەسە 322،6 ملرد تەڭگە جاتادى. اكتيۆتەر مەن كاپيتالعا قاتىستى بانك سەكتورىنىڭ رەنتابەلدىلىگى تيىسىنشە 14،7% قۇرادى.

 

قايىربەك ارىستانبەكوۆ، ەكونوميكالىق ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

قازاقستان-تۇركيا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق وتىرىسى ءوتتى
22 قاڭتار 2019
قازاقستان-تۇركيا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق وتىرىسى ءوتتى

تۇركيانىڭ انكارا قالاسىندا قازاقستان-تۇركيا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىنا قاتىستى وتىرىس ءوتتى. بۇل تۋرالى اقپارات قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇركياداعى ەلشىلىگىنىڭ facebook پاراقشاسىندا  (https://www.facebook.com/kzembassy) جاريالاندى.

«اتامەكەن» ۇكپ سىرتقى ساۋدا ساياساتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى نۇرالى بوكەيحانوۆ باستاعان قازاقستاندىق ىسكەر توپ وكىلدەرىنىڭ تۇركياعا جۇمىس ساپارى شەڭبەرىندە ۇيىمداستىرىلعان شارا (OSTİM) ۇيىمداستىرىلعان ونەركاسىپتىك ايماعىندا وتكەن. 

جيىندا ءسوز باستاعان «وستيم» باسقارما ءتوراعاسى ورحان ايدىن ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستارعا توقتالا وتىرىپ، اتالعان ۇيىمداستىرىلعان ونەركاسىپتىك ايماعىنىڭ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى باياندادى. سونداي-اق قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا مۇددەلى ەكەنىن جەتكىزگەن ول جيىننىڭ تابىستى وتۋىنە تىلەكتەستىگىن ءبىلدىردى. ال قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى ابزال ساپاربەك ۇلى بولسا، قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى باۋىرلاستىق قارىم-قاتىناستارعا ەرەكشە نازار اۋداردى. وتكەن جىلى ەكى-جاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ دامۋى ماقساتىندا اتقارىلعان جۇمىستارعا توقتالىپ، قازاقستاننىڭ 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق ينۆەستيسيالىق ستراتەگياسىنا سايكەس، تۇركيانىڭ ينۆەستيسيا تارتۋ بويىنشا باسىم ەلدەر اراسىندا ورىن العاندىعىنا باسا نازار اۋداردى. ەلشى سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعى تۋرالى جان-جاقتى باياندادى. ول اتاپ ايتقاندا، ەلىمىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعى، ينۆەستيسيالىق كليماتى، ساپالى ءارى ارزان جۇمىس كۇشى، تابيعي بايلىقتار، لوگيستيكالىق تارتىمدىلىعى جانە قولايلى سالىق جۇيەسى تۋرالى اقپارات بەرە وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ ينۆەستيسيالىق باسىمدىلىق بەرگەن سەكتورلار تۋرالى ءسوز قوزعادى. ءسوز سوڭىندا قازاقستانداعى بىرەگەي ينۆەستيسيالىق جوبالار بويىنشا مالىمەت بەرە وتىرا، تۇرىك كاسىپكەرلەرىن ەلىمىزگە ينۆەستيسيا قۇيۋعا شاقىردى.

«اتامەكەن» ۇكپ سىرتقى ساۋدا ساياساتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى نۇرالى بوكەيحانوۆ ءوز كەزەگىندە «اتامەكەن» پالاتاسىنىڭ كاسىپكەرلەرگە ۇسىنعان قىزمەتتەرى تۋرالى بايانداي وتىرىپ، قازاقستانداعى تۇرىك فيرمالارىن تىلگە تيەك ەتتى. سونىمەن قاتار، «اتامەكەن» پالاتاسىنىڭ تۇركيا پالاتالار جانە بيرجالار وداعىمەن بىرلەسە وتىرىپ 2019 جىلعا جوسپارلاعان جوبالارى تۋرالى ايتتى. اتاپ ايتقاندا، قازاق-تۇرىك بىرلەسكەن پالاتاسىن قۇرۋ جوباسىنا باسا نازار اۋداردى. جيىن قازاقستاننان كەلگەن ىسكەر توپ وكىلدەرىنىڭ تۇرىك ارىپتەستەرىمەن وتكىزگەن B2B كەزدەسۋلەرىمەن جالعاسىن تاپتى. سونداي-اق، ەلشى ا.ساپاربەك ۇلى جانە قازاقستاندىق ىسكەر توپ وكىلدەرى، انكارا ونەركاسىپتىك پالاتاسى 1ء-شى ۇيىمداستىرىلعان ونەركاسىپتىك ايماق باسقارما ءتوراعاسى جانە باسقارما مۇشەلەرىمەن دوڭگەلەك ۇستەلدە باس قوستى. اتالعان جيىندا دا ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيسيالىق قارىم-قاتىناستار ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاندى. «اتامەكەن» پالاتاسى باستاعان ساپار تۇركيانىڭ ءىرى وندىرىستىك ايماقتارىنىڭ ءبىرى كونيا قالاسىنا جالعاسادى.

انىقتاما: 50 جىلدىق تاريحى بار «وستيم» ۇيىمداستىرىلعان ونەركاسىپتىك ايماعى قاراماعىندا 17 سەكتوردا قىزمەت كورسەتەتىن، 60 000 ادامدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەتىن 6 200-دەن استام فيرما قىزمەت كورسەتەدى.

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.