بۇگىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ مەملەكەت باسشىسى بولعالى بەرى العاش رەت حالىققا جولداۋىن جاسادى. «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ –قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» دەپ اتالاتىن جولداۋدىڭ قازاق تىلىندەگى تولىق نۇسقاسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
سىندارلى قوعامدىق ديالوگ –قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن ءوركەندەۋىنىڭ نەگىزى
قۇرمەتتى وتانداستار!
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار، ۇكىمەت مۇشەلەرى!
بارشاڭىزدى جاڭا پارلامەنتتىك ماۋسىمنىڭ باستالۋىمەن قۇتتىقتايمىن!
ءبىز ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحىنداعى ماڭىزدى بەلەسكە جاقىنداپ كەلەمىز.
وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن حالقىمىز ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان ارمانىن ورىندادى.
وسى ۋاقىت ىشىندە قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ەلىمىز الەمدەگى بەدەلدى ءارى ورنىقتى مەملەكەتكە اينالدى.
باياندى بىرلىگىمىزدىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتىپ، حالقىمىزدىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا جول اشتىق.
بۇل جاسامپازدىق پەن ىلگەرىلەۋ، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم كەزەڭى بولدى.
ەلىمىزدىڭ دامۋ جولىن بۇكىل الەم مويىنداپ، قازاقستاندىق، ياعني نازاربايەۆ مودەلى دەپ اتادى.
ءقازىر بىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ جەتىستىكتەرىن ەسەلەپ، ەلىمىزدى دامۋدىڭ جاڭا ساپالى كەزەڭىنەشىعارۋ مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر.
ءبىز بۇعان ەلباسى ساياساتىنىڭ ساباقتاستىعىن ساقتاپ، جۇيەلى رەفورمالار جۇرگىزۋ ارقىلى قول جەتكىزە الامىز.
وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، وسىنىڭ ءبارى مەنىڭ سايلاۋ الدىنداعى باعدارلاماما نەگىز بولدى.
ءقازىر مەملەكەتتىك ورگاندار ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزۋدە.
مەن حالىققا بەرگەن ۋادەلەرىمدى مىندەتتى تۇردە ورىندايمىن.
ءبىز ءوز جۇمىسىمىزدا ەلباسى ۇسىنعان بەس ينستيتۋسيونالدى رەفورما مەن ۇلت جوسپارىنتولىققاندى جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىگىن باستى نازاردا ۇستاۋىمىز كەرەك.
ەلباسىمىزدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان جاڭعىرتۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭجۇمىسىن قايتا جانداندىرۋ قاجەت.
ەندى ورتاق مىندەتتەرىمىزدى جانە سايلاۋالدى باعدارلامامدى ىسكە اسىرۋعا قاتىستى وي-پىكىرلەرىمە توقتالايىن.
I. زامان تالابىنا ساي ءتيىمدى مەملەكەت.
مەن ۋادە ەتكەن ساياسي جاڭعىرۋ ۇدەرىسى ازاماتتارىمىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەلەرىنە سايكەس، بىرتىندەپ ۇزدىكسىز جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى.
نەگىزسىز، جۇيەسىز ساياسي ىرىقتاندىرۋ ەلدىڭ ىشكى ساياسي احۋالىنىڭ تۇراقسىزدىعىنا، ءتىپتى مەملەكەتتىلىكتەن ايىرىلۋعا اكەلىپ سوعاتىنىن الەم ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنەن كورىپ وتىرمىز.
سوندىقتان ءبىز ساياسي رەفورمالاردى «اسىعىستىققا سالىنباي»، كەرىسىنشە، كەزەڭ-كەزەڭىمەن، تاباندى تۇردە جانە جان-جاقتى ويلاستىرىپ جۇزەگە اسىراتىن بولامىز.
ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ءومىرىن جاڭعىرتپاي، تابىستى ەكونوميكالىق رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل – ءبىزدىڭ ۇستاناتىن باستى قاعيداتىمىز.
«كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت».
ءبىز بۇل ماقساتقا ءالى دە جەتە قويعان جوقپىز. سوندىقتان وسى باعىتتاعى جۇمىسقا بار كۇش-جىگەرىمىزدى سالۋىمىز قاجەت.
ساياسي جۇيەنىڭ بۇل فورمۋلاسى مەملەكەت تۇراقتىلىعىنىڭ نەگىزى سانالادى.
ازاماتتاردىڭ بارلىق سىندارلى وتىنىش-تىلەكتەرىن جەدەل ءارى ءتيىمدى قاراستىراتىن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ – بارىمىزگە ورتاق مىندەت.
بيلىك پەن قوعام اراسىندا تۇراقتى ديالوگ ورناتۋ ارقىلى عانا قازىرگى گەوساياسي احۋالعا بەيىمدەلگەن ۇيلەسىمدى مەملەكەت قالىپتاستىرۋعا بولادى.
سوندىقتان ازاماتتىق قوعامعا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ الەۋەتىن نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك. سونداي-اق، اسا ماڭىزدى جالپى مەملەكەتتىك مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن تالقىلاۋ جۇمىستارىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت.
وسى ماقساتپەن ءبىز بەلگىلى قوعام وكىلدەرىن قامتيتىن ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنقۇردىق. بۇل كەڭەس روتاسيالىق تارتىپپەن جۇمىس ىستەيدى.
الداعى ۋاقىتتا بىزگە مىناداي شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك.
ءبىرىنشى. پارتيا قۇرىلىسى ۇدەرىسىن جالعاستىرۋ.
كوشباسشىمىز جانە پارتيا ءتوراعاسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ارقاسىندا «Nur Otan» پارتياسى ەلىمىزدىڭ جەتەكشى ساياسي ۇيىمىنا جۇكتەلەتىن كۇردەلى ءارى جاۋاپتى مىندەتتەردى دايەكتى تۇردە ىسكە اسىرىپ كەلەدى.
ءبىز قوعام يگىلىگى ءۇشىن سىندارلى ساياسات جۇرگىزىپ كەلە جاتقان باسقا دا ساياسي پارتيالارمەن جانە قوزعالىستارمەن ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت.
قوعامدى تولعاندىرىپ وتىرعان نەگىزگى ماسەلەلەر كوشەدە ەمەس، پارلامەنتتە جانە ازاماتتىق ديالوگ اياسىندا تالقىلانىپ، شەشىمىن تابۋى ءتيىس.
دەپۋتاتتار ۇكىمەتكە وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى ساۋالدارىن جولداپ، ناقتى شارالار قابىلداۋدى تالاپ ەتە وتىرىپ، وزدەرىنە بەرىلگەن زاڭدى قۇقىقتارىن پايدالانۋى قاجەت.
زاڭ شىعارۋشى جانە اتقارۋشى بيلىك اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جاساندى تارتىسقا ەمەس، ىسكەرلىك سيپاتقا، ءوزارا قۇرمەتكە نەگىزدەلۋى ءتيىس.
مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ەلىمىزدە كوپپارتيالىقتى، ساياسي باسەكەلەستىكتى جانە وي-پىكىردىڭ سان الۋاندىعىن دامىتۋعا ىقپال ەتۋدى ءوز مىندەتىم دەپ سانايمىن.
بۇل ساياسي جۇيە تۇراقتىلىعىنىڭ ۇزاق بولۋى ءۇشىن ماڭىزدى.
الداعى پارلامەنت ءماجىلىسى مەن ءماسليحاتتار سايلاۋى ەلىمىزدەگى كوپپارتيالىق جۇيەنىڭ دامۋىنا وڭ ىقپال ەتۋى ءتيىس.
ەكىنشى. حالىقپەن ءتيىمدى كەرى بايلانىس ورناتۋ.
قوعامدىق ديالوگ، اشىقتىق، ادامداردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا جەدەل نازار اۋدارۋ مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى سانالادى.
پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە ازاماتتاردان كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەردى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ساپالى قاراۋىن قاداعالاپ، جەدەل شارالار قابىلدايتىن ءبولىم قۇرىلدى.
كوپ جاعدايدا ازاماتتارىمىز ورتالىق جانە جەرگىلىكتى ورگاندار باسشىلارىنىڭ قۇلىقسىزدىعى مەن «بەيقامدىعىنا» بايلانىستى پرەزيدەنتكە جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولادى.
بەلگىلى ءبىر سالاداعى شەشىمدەردىڭ ادىلەتسىزدىگىنە قاتىستى جولداناتىن كوپتەگەن شاعىمدار ناقتى مەملەكەتتىك ورگاندا نەمەسە ايماقتا كۇردەلى تۇيتكىلدەر بار ەكەنىن كورسەتەدى. ەندى بۇل ماسەلەگە ءدال وسى تۇرعىدان قاراپ، ءتيىستى شەشىمدەر قابىلداعان ءجون.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ارنايى دايىندىعى بار جاس كادرلاردى تارتۋ قاجەت. سونىمەن بىرگە 2020 جىلدان باستاپ ءبىز مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ سانىن بىرتىندەپ قىسقارتۋعا كىرىسىپ، ۇنەمدەلگەن قاراجاتتى نەعۇرلىم پايدالى قىزمەتكەرلەردى ىنتالاندىرۋعا جۇمسايمىز.
2024 جىلعا قاراي مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جانە ۇلتتىق كومپانيالار قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانىن 25 پايىزعا قىسقارتۋ قاجەت.
ءۇشىنشى. ميتينگتەر تۋرالى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ.
كونستيتۋسياعا سايكەس ازاماتتارىمىزدىڭ ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا قۇقىعى بار.
ەگەر بەيبىت اكسيالار زاڭنىڭ شەڭبەرىنەن شىقپايتىن جانە ازاماتتارىمىزدىڭ تىنىشتىعىن بۇزبايتىن بولسا، بۇعان تۇسىنىستىكپەن قاراپ، جيىنداردى وتكىزۋ ءۇشىن ارنايى ورىن ءبولۋ قاجەت. مۇنداي ورىندار قالانىڭ شەتىندە بولماۋى ءتيىس.
الايدا، زاڭعا قايشى جانە بۇزاقىلىق ارەكەتتەرگە شاقىراتىن ۇندەۋلەرگە زاڭ شەڭبەرىندە توسقاۋىل قويىلادى.
ءتورتىنشى. قوعامدىق كەلىسىمدى نىعايتۋ.
الەۋمەتتىك جانە ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى كەلىسىم – بۇكىل قوعامنىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى.
وسىعان وراي، ساياسي ۇردىستەردى سارالاپ، بىرلىگىمىزدى نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداۋ كەرەك.
قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت رەتىندەگى ءرولىن بەكەمدەپ، ەتنوسارالىق تاتۋلىق پەن ءدىنارالىق تۇسىنىستىكتى قالىپتاستىرا بەرۋىمىز قاجەت.
ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىز: «ەل بىرلىگى – ونىڭ ءارالۋاندىعىندا!».
ەلىمىزدەگى ەتنيكالىق توپتاردىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن دامىتۋعا جاعداي جاساي بەرەمىز.
قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن.
ءبىراق مۇنداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبارىمىز داڭعازا جاساماي، جۇمىلا جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەك.
سونداي-اق، ءتىل ۇلكەن ساياساتتىڭ قۇرالى ەكەنىن دە ۇمىتپاعان ءجون.
بەلسەندى ازاماتتىق قوعام قۇرۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
سوندىقتان، جاقىن ارادا ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگىتۇجىرىمداماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋىمىز كەرەك.
كەلەر جىلى اتالىپ وتەتىن ماڭىزدى مەرەيتويلار مەن ەلەۋلى وقيعالارعا دايىندىق جۇمىستارى باستالدى.
ەندىگى جىلى ءبارىمىز
ءال-فارابيدىڭ 1 150 جىلدىق، اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويلارىن اتاپ وتەمىز.
مەرەيتوي بارىسىندا ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەي، عۇلاما تۇلعالارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىن حالىق اراسىندا دارىپتەۋىمىز كەرەك.
سونداي-اق، ەڭ ماڭىزدى مەرەكەگە – تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىنا بايلانىستى ءتيىستى
ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋىمىز قاجەت.
ەل ومىرىندەگى وسىنداي ەلەۋلى وقيعالار جاس ۇرپاقتى ناعىز وتانشىلدىققا تاربيەلەۋگە جول اشادى دەپ سەنەمىن.
II. ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ.
سوت جانە قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىندەگى كۇردەلى رەفورمالار – ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ جانە ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن كۇشەيتۋدىڭ نەگىزگى فاكتورى.
سوت شەشىمدەرىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءبىرقاتار ماڭىزدى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.
سۋديالاردىڭ زاڭدى جانە ىشكى سەنىمدى باسشىلىققا الىپ، شەشىم شىعارۋ قۇقىعى مىزعىماس سيپاتقا يە.
دەگەنمەن، سوت شەشىمدەرىن مۇقيات تالداۋ جۇمىسىن جولعا قويىپ، ءبىرىڭعاي سوت تاجىريبەسىن ورنىقتىرۋ قاجەت.
ازاماتتارىمىز جاريا-قۇقىقتىق داۋلاردا بيلىك ورگاندارىنىڭ شەشىمدەرى مەن ارەكەتتەرىنە قاتىستى شاعىم ءتۇسىرۋ كەزىندە كوپ جاعدايدا تەڭسىزدىك احۋالىندا قالىپ جاتادى.
ولاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ رەسۋرستارىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى.
سوندىقتان وسىنداي تەڭسىزدىكتەردى بولدىرماۋ ماقساتىندا داۋلاردى شەشۋدىڭ ەرەكشە تەتىگى رەتىندە اكىمشىلىك ادىلەت قۇرىلىمىن ەنگىزۋ قاجەت.
بۇدان بىلاي داۋلاردى شەشۋ بارىسىندا سوت قوسىمشا ايعاقتار جيناۋ باستاماسىن كوتەرۋگە قۇقىلى.
اتالعان دالەلدەمەلەردى جيناقتاۋ مىندەتى جەكە ازاماتقا نەمەسە بيزنەسكە ەمەس، مەملەكەتتىك ورگانعا جۇكتەلەتىن بولادى.
زاڭناماداعى بارلىق قاراما-قايشىلىقتار مەن ءدۇدامال تۇستار ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءتۇسىندىرىلۋى ءتيىس.
كەلەسى ءبىر ماڭىزدى ماسەلەگە توقتالايىن.
ءبىز شامادان تىس قۋدالاۋ شارالارى مەن سوت تورەلىگىنىڭ قاتاڭ جازالاۋ تاجىريبەسىنەن باس تارتتىق. الايدا، ەلىمىزدە اۋىر قىلمىستاردىڭ سانى ازايماي تۇر.
ءبىز زاڭنامامىزدى ىزگىلەندىرۋ ىسىنە كوبىرەك ءمان بەرىپ، ازاماتتاردىڭ نەگىزگى قۇقىقتارىننازاردان تىس قالدىردىق.
جىنىستىق زورلىق-زومبىلىق، پەدوفيليا، ەسىرتكى تاراتۋ، ادام ساۋداسى، ايەلدەرگە قاتىستى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جانە باسقا دا اۋىر قىلمىستارعا، اسىرەسە، بالالارعا قاتىستى قىلمىستارعا قولدانىلاتىن جازانى شۇعىل تۇردە قاتايتۋ قاجەت. بۇل ماسەلەنى شەشۋدى پارلامەنتكە جانە ۇكىمەتكە تاپسىرامىن.
سوڭعى ۋاقىتتا بولعان قايعىلى وقيعالار ۇيىمداسقان قىلمىستىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى – براكونەرلىك پروبلەماسىنىڭ بەتپەردەسىن اشتى.
بۇگىندە براكونەرلەر ساقاداي-ساي جابدىقتالىپ، قارۋلانعان جانە وزدەرىنىڭ جازالانا قويمايتىنىنا سەنىمدى. بيىلدىڭ وزىندە جانۋارلار الەمىن قورعاپ جۇرگەن ەكى ينسپەكتور براكونەرلەردىڭ قولىنان قازا تاپتى.
جاقىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى مارقاكول كولىندە براكونەرلەردىڭ قىلمىستىق توبى ۇستالدى.
بۇل تەك ءبىر عانا مىسال، الايدا براكونەرلىكتىڭ تامىرى تەرەڭگە جايىلعان، سونىڭ ىشىندە بۇل قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ سالعىرتتىعىنان بولىپ وتىر. براكونەرلەر ۇلتتىق بايلىعىمىز – تابيعاتىمىزعا اياۋسىزدىقپەن ورنى تولماس زيان كەلتىرۋدە.
ۇكىمەتكە ەكى اي ىشىندە ءتيىستى زاڭنامانى قاتايتۋ ءۇشىن شۇعىل شارالار قابىلداۋدى تاپسىرامىن.
سىبايلاس جەمقورلىقپەن جان-جاقتى كۇرەسۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق.
ورتالىق جانە جەرگىلىكتى ورگانداردىڭ نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرىنە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساراپتاما جۇرگىزۋ ءىسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت.
بۇعان ساراپشىلار مەن قوعام وكىلدەرى دە اتسالىسۋى ءتيىس.
سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى قىلمىس جاسالعان مەكەمەنىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك تۇرعىدان ناقتى بەلگىلەۋ كەرەك.
سونداي-اق، زاڭسىز جانە ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرگە بارعانى ءۇشىن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن قاتاڭ جازالاۋ كەرەك. ونداي قىزمەتكەرلەرگە تەرگەۋ سالاسىندا ورىن جوق.
كىناسىزدىك پرەزۋمپسياسى قاعيداتى تولىق كولەمدە ساقتالۋى ءتيىس.
قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن تولىق رەفورمالاۋ – اسا ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
پوليسيانىڭ مەملەكەتتىك كۇشتىك قۇرىلىمىنداعى بەينەسى بىرتە-بىرتە وزگەرىپ، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ازاماتتارعا قىزمەت كورسەتەتىن ورگانعا اينالادى.
ەڭ الدىمەن، 2020 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن اكىمشىلىك پوليسيا كوميتەتىنىڭ جۇمىسىن قايتا ۇيىمداستىرۋ قاجەت. مۇنى ناۋقانشىلدىققا اينالدىرماي، ساپالى جۇرگىزگەن ءجون.
پوليسەيلەر جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگى پوليسيا قىزمەتىنىڭ بەدەلدى بولۋىنا بايلانىستى.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن رەفورمالاۋعا الداعى ءۇش جىل ىشىندە 173 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى.
بۇل قاراجات ەڭبەكاقىنى كوبەيتۋگە، باسپانانى جالعا الۋعا، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ قاعيداتى بويىنشا پوليسيانىڭ زاماناۋي فرونت-وفيستەرىن اشۋعا جۇمسالادى.
ازاماتتاردى تابيعي قۇبىلىستار مەن تەحنوگەندىك سيپاتتاعى اپاتتاردان قورعاۋماسەلەسىنە باسا ءمان بەرىلەدى.
وكىنىشكە قاراي، مۇنداي اپاتتار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە عانا ەمەس، بۇكىل الەمدە جيىلەپ كەتتى.
بۇل سالادا كاسىبي ماماندار جۇمىس ىستەۋى كەرەك.
ۇكىمەتكە ازاماتتىق قورعانىس سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسىن ىشكى ىستەر ورگاندارىن رەفورمالاۋ ءۇشىن بەرىلەتىن قاراجات ەسەبىنەن كوبەيتۋدى جانە وسى ماقساتقا سايكەس شامامەن 40 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىرامىن.
ءبىزدىڭ الدىمىزدا جاڭا تۇجىرىمداما نەگىزىندە تەگەۋرىندى اسكەر قالىپتاستىرۋ مىندەتى تۇر.
ارىستا بولعان وقيعالار قارۋلى كۇشتەردە تۇيتكىلدى ماسەلەلەر قوردالانىپ قالعانىن كورسەتتى.
اسكەرگە جۇمسالاتىن شىعىستاردى رەتتەپ، وسى سالاداعى قارجى جۇيەسىن جانە جالپى ءتارتىپتى نىعايتاتىن كەز كەلدى.
سونىمەن بىرگە اسكەري قىزمەتتىڭ بەدەلىن ارتتىرىپ، قارۋلى كۇشتەردىڭ ماتەريالدىق بازاسىن نىعايتۋ قاجەت.
وتانىنا ادال، كاسىبي تۇرعىدان دايىندالعان وفيسەرلەرى مەن اسكەري قىزمەتشىلەرى بار ارميامىز جاڭا گەوساياسي جاعدايلاردا ەل قاۋىپسىزدىگىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن قاتەرلەرگە تويتارىس بەرۋگە دايىن بولۋى كەرەك.
III. قارقىندى دامىعان جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكا.
قازاقستان ەكونوميكاسى جاھاندىق سيپاتتاعى قيىندىقتارعا قاراماستان العا ىلگەرىلەپ كەلەدى.
جىل باسىنان بەرى ونىڭ ءوسىمى ورتاشا الەمدىك كورسەتكىشتەن جوعارى بولدى.
ەگەر قاجەتتى قۇرىلىمدىق وزگەرىستەردى جۇزەگە اسىرساق، 2025 جىلعا قاراي ىشكى جالپى ءونىمنىڭ جىل سايىنعى تۇراقتى ءوسىمىن 5 پايىزعا جانە ودان دا جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزۋگە بولادى.
ەكونوميكانىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرۋ ءۇشىن ۇكىمەت پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى وتاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ بارلىق جۇمىستارىن مۇقيات سارالاۋى قاجەت.
ەلباسى ۇسىنعان 2050 جىلعا دەيىنگى ۇزاق مەرزىمدى دامۋ ستراتەگياسىنا جانە ۇلت جوسپارىنا سايكەس ءبىرقاتار قۇرىلىمدىق مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك.
ءبىرىنشى. شيكىزاتقا بايلانعان مەنتاليتەتتەن باس تارتىپ، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ.
«ءبىلىم ەكونوميكاسى»، ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ، يننوۆاسيانى دامىتۋ، جاساندى ينتەللەكتى جاھاندىق دامۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنا اينالدى.
يندۋستريالاندىرۋدىڭ ءۇشىنشى بەسجىلدىعىن جۇرگىزۋ بارىسىندا جىبەرىلگەن بارلىق قاتەلىكتەردى، ولقىلىقتاردى ەسكەرۋىمىز كەرەك.
بۇل ماسەلەلەر بويىنشا مەنىڭ بارلىق تاپسىرمالارىمدى، ەسكەرتپەلەرىمدى ۇكىمەت تولىق ورىنداۋعا مىندەتتى.
ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ ناقتى ءوسىمىن كەم دەگەندە 1،7 ەسەگە ارتتىرۋىمىز كەرەك.
ەلىمىزدى وڭىردەگى كوشباسشى رەتىندە تانىتىپ، ورتالىق ازياداعى بەدەلىمىزدى ارتتىرۋ – ستراتەگيالىق مىندەت.
بۇل – ەلباسى ايقىنداعان ساياسي باعىت-باعدارىمىز.
ەكىنشى. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ قايتارىمىن ارتتىرۋ.
ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك كومپانيالار ءىرى كونگلومەراتتارعا اينالدى. ءبىراق ولاردىڭ حالىقارالىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگى كۇمان تۋدىرادى.
مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا ورىنسىز ارالاسۋىن ازايتۋ ماقساتىمەن كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار قۇرۋعا موراتوريي ەنگىزۋ جونىندە شەشىم قابىلدادىم.
ءبىز ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى قۇرىلعان 14 جىل ىشىندە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا قوردىڭ ناقتى قانداي ۇلەس قوسقانىن ءبىلۋىمىز كەرەك.
ۇكىمەت ەسەپ كوميتەتىمەن بىرلەسىپ، ءۇش ايدىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك حولدينگتەر مەن ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ تيىمدىلىگىن انىقتاۋ ءۇشىن تالداۋ جۇرگىزۋى ءتيىس.
كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار كوپ جاعدايدا ءوزارا باسەكەگە تۇسەدى.
تۇرعىن ءۇي ساياساتى سالاسىندا ءبىر مەزەتتە 7 مەملەكەتتىك وپەراتور جۇمىس ىستەيدى. بۇل تەك ورتالىق دەڭگەيدەگى احۋال!
مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ سانىن قىسقارتۋعا بولادى جانە سولاي ەتۋ كەرەك.
ءبىراق، ستراتەگيالىق سەكتورلاردا جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ قىزمەتىنە مۇقيات بولعان ءجون.
ونداي كومپانيالار مەملەكەت باقىلاۋىندا بولۋى ءتيىس.
ايتپەسە، مەملەكەتتىك مونوپوليستەردىڭ ورنىنا جەكە مونوپوليستەر پايدا بولىپ، سونىڭ سالدارىنان زارداپ شەگۋىمىز مۇمكىن.
ۇكىمەت باعا بەلگىلەۋ جانە تاريفتەر ماسەلەسىمەن جۇيەلى ءارى ناقتى اينالىسۋى كەرەك.
بۇل تابيعي مونوپوليستەردىڭ تاۋارلارىنا دا، كورسەتەتىن قىزمەتتەرىنە دە قاتىستى.
ەلىمىزدە ازىق-تۇلىك پەن كيىم-كەشەكتەن باستاپ، ءتۇرلى قىزمەتتەرگە دەيىن باعانىڭ جوعارى ەكەنى جاسىرىن ەمەس.
مىسالى، سۇرانىسى جوعارى باعدارلار بويىنشا نەگىزگى اۋە تاسىمالداۋشى بەلگىلەيتىن بيلەتتەردىڭ قۇنى نەگە سونشا قىمبات؟! ونىڭ باعاسى ەۋروپاعا قاراعاندا 30 پايىزعا ارتىق. ءبىزدىڭ اۋەجايدا كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر قۇنىنىڭ سالىستىرمالى تۇردە جوعارى بولۋىن قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟
قازاقستان اۋەجايلارىندا جانارماي شەتەلدىك تاسىمالداۋشىلار ءۇشىن قىمبات باعاعا، ال وتاندىق تاسىمالداۋشىلارعا ارزانعا ساتىلاتىنى نەلىكتەن؟
سونىڭ سالدارىنان قازاقستاننىڭ اۆياسيا سالاسى حالىقارالىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنەن ايىرىلىپ، ترانزيتتىك الەۋەتىمىز تومەندەپ كەتتى.
ءتيىستى مينيسترلىك پەن ۆەدومستۆولاردىڭ سالعىرتتىعىنا بايلانىستى تەمىر جول بيلەتتەرىنىڭ تاپشىلىعى قولدان جاسالىپ وتىر.
بۇل سالالاردا تەز ارادا ءتارتىپ ورناتۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – مەملەكەتتىڭ تۇراقتاندىرۋشى ءرولىن ساقتاي وتىرىپ، نارىقتىق ينستيتۋتتار مەن قۇرىلىمداردىڭ تولىققاندى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
وسى رەتتە، «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسىن» ەستەن شىعارماعان ءجون. بۇل – ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ باسىم باعىتى.
ءۇشىنشى. ءتيىمدى شاعىن جانە ورتا بيزنەس – قالا مەن اۋىلدى دامىتۋدىڭ بەرىك نەگىزى.
شاعىن، اسىرەسە، ميكروبيزنەس ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
اتاپ ايتقاندا، ەڭ الدىمەن، اۋىل تۇرعىندارىنا تۇراقتى جۇمىس بەرەدى، جۇمىسسىزدىقتى ازايتادى. سونىمەن قاتار، سالىق بازاسىن قۇراپ، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتى نىعايتادى.
سونداي-اق، جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ساناعا سىڭگەن پاتەرناليستىك پيعىل مەن ماسىلدىقتان ارىلۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سوندىقتان مەملەكەت الداعى ۋاقىتتا دا بيزنەسكە قولداۋ كورسەتە بەرەدى.
بۇل ماقساتقا ۇلتتىق قوردان 100 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق قارجى ءبولىندى.
ءبىراق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قارجىلاي قولداۋدىڭ يگىلىگىن جەرگىلىكتى بيلىكپەن بايلانىسى بار شارۋاشىلىقتار عانا كورىپ وتىر.
شىن مانىسىندە، جاڭا جوبالار بويىنشا كومپانيالار قۇرىلىپ، جۇمىس ورىندارى اشىلۋى كەرەك ەدى.
بۇل «قاراپايىم زاتتاردىڭ ەكونوميكاسىنا» تىكەلەي بايلانىستى.
ءبىراق، جەرگىلىكتى اكىمدەر ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن تالاپقا ساي ورىنداماعان.
سونىڭ سالدارىنان سالىق جانە زەينەتاقى تولەمدەرىن ارتتىرىپ، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتى نىعايتۋعا جاعداي جاسالىپ وتىرعان جوق.
وسىعان وراي، ەسەپ كوميتەتىنە جانە قارجى مينيسترلىگىنە قاراجاتتىڭ جۇمسالۋىن قاتاڭ باقىلاۋعا الۋدى تاپسىرامىن.
ەلىمىزدە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ۇلگى بولارلىق مىسالدارى جەتكىلىكتى. ءبىز شاعىن كاسىپكەرلىكتى بۇكىل قوعام بولىپ قولداۋىمىز كەرەك.
ۇكىمەتكە ميكرو جانە شاعىن بيزنەس سالاسىنداعى كومپانيالاردى تابىسقا سالىناتىن سالىقتان ءۇش جىلعا بوساتۋ ءۇشىن زاڭنامالىق بازا ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
زاڭناماعا ەنگىزىلەتىن ءتيىستى تۇزەتۋلەر 2020 جىلدان باستاپ كۇشىنە ەنۋى كەرەك.
2020 جىلعى قاڭتاردان باستاپ، ميكرو جانە شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە تەكسەرىس جۇرگىزۋگە ءۇش جىلعا تىيىم سالۋ تۋرالى شەشىمىم كۇشىنە ەنەدى.
ءبىز بيزنەستىڭ ادال ءارى زاڭعا سايكەس جۇرگىزىلەتىنىنە سەنەمىز. بيزنەس وكىلدەرى تۇتىنۋشىلار مەن ازاماتتار الدىندا جاۋاپتى بولۋى ءتيىس.
موراتوريي كەزەڭىندە ءوزىن-وزى رەتتەۋ، قوعامدىق باقىلاۋ تەتىكتەرىن جانداندىرۋ كەرەك.
بيزنەس وكىلدەرى سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق سالاداعى نورمالار مەن ەرەجەلەردى بۇزاتىن بولسا، ونداي كومپانيالار جابىلىپ، يەلەرى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى.
وسىلايشا، شاعىن بيزنەسكە تۇسەتىن اۋىرتپالىقتى ازايتامىز.
سونىمەن قاتار بيزنەس وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ جانە تەكسەرۋشى ورگانداردىڭ ىس-ارەكەتىنە بايلانىستى كوپتەگەن قيىندىققا تاپ بولۋدا.
شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قاتىستى رەيدەرلىك ارەكەتتەر جيىلەپ كەتتى.
بۇل ماسەلە جونىندەگى ۇستانىمىم بەلگىلى: بيزنەستىڭ، اسىرەسە شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن ارەكەتتەر مەملەكەتكە قارسى قىلمىس دەپ تانىلۋى ءتيىس.
وسىعان وراي زاڭنامالىق سيپاتى بار قوسىمشا شارالار قابىلداۋ قاجەت. پارلامەنت پەن ۇكىمەت وسى ماسەلەنى شەشۋ جولدارىن ۇسىنۋى كەرەك.
سونىمەن قاتار كولەڭكەلى ەكونوميكاعا قارسى ءىس-قيمىلدى كۇشەيتىپ، كاپيتالدى سىرتقا شىعارۋعا، سالىق تولەۋدەن جالتارۋعا قارسى كۇرەستى جانداندىرۋ قاجەت.
شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋ جۇيەسىن جاڭا جوبالارعا باسىمدىق بەرە وتىرىپ، قايتا قۇرۋ قاجەت.
ۇكىمەتكە «بيزنەستىڭ جاڭا جول كارتاسى» اياسىندا وسى ماقساتقا سايكەس الداعى ءۇش جىل ىشىندە قوسىمشا 250 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىرامىن.
الەۋمەتتىك باعىتتارعا – وتباسى بيزنەسىن قۇرۋعا، ەڭ الدىمەن، كوپ بالالى جانە جاعدايى تومەن وتباسىلارعا باسا ءمان بەرە وتىرىپ، بيزنەسكە قولداۋ كورسەتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ەنگىزۋ كەرەك.
ءتۋريزمدى، اسىرەسە ەكوتۋريزم مەن ەتنوتۋريزمدى دامىتۋعا ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى سالاسى رەتىندە باسا ءمان بەرۋ قاجەت.
التىن وردانىڭ 750 جىلدىعىن ءتول تاريحىمىزعا، مادەنيەتىمىز بەن تابيعاتىمىزعا تۋريستەر نازارىن اۋدارۋ تۇرعىسىنان اتاپ وتكەن ءجون.
ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى ينفراقۇرىلىم جۇرگىزۋدى، سونىڭ ىشىندە جول سالىپ، بىلىكتى ماماندار دايىنداۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت.
ءتورتىنشى. ۇلتتىق بيزنەسكە حالىقارالىق نارىقتاردا قولداۋ كورسەتۋ.
ءوز ءونىمىن ەكسپورتقا شىعاراتىن كومپانيالارعا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋدىڭ تيىمدىلىگىن بارىنشا ارتتىرۋ كەرەك.
مەن، ەڭ الدىمەن، ورتا بيزنەس تۋرالى ايتىپ وتىرمىن.
بىزدە كاسىپكەرلەردىڭ وسى توبىنا ارنالعان ناقتى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى جوق. بۇل، اسىرەسە، ءونىمدى ساتۋ ىسىنە قاتىستى.
ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا ونىمدىلىگى جوعارى ورتا بيزنەسكە قولداۋ كورسەتۋدىڭ كەشەندى شارالارىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. سونىڭ ىشىندە سالىقتىق، قارجىلىق، اكىمشىلىك ىنتالاندىرۋ ماسەلەلەرى كوزدەلۋى ءتيىس.
شەتەلدەن تىكەلەي ينۆەستيسيا تارتۋ جۇمىستارىن بارىنشا جانداندىرۋ قاجەت. ونسىز الداعى ۋاقىتتا ەكونوميكالىق ءوسىم رەزەرۆى شەكتەۋلى بولادى. بۇل – اتقارۋشى بيلىك باسىمدىق بەرۋى ءتيىس مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
قازاقستاننىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارى اياسىندا ءاربىر سالا مەن ءوڭىر ءۇشىن ناقتى ماقساتتى كورسەتكىشتەر بەلگىلەنگەن.
مەملەكەتتىك ورگاندار، اسىرەسە، ءوڭىر اكىمدەرى سول كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋگە تىكەلەي جاۋاپتى بولادى.
قازاقستان سيفرلىق ەكونوميكانى دامىتۋدى كوزدەپ وتىر.
وسىعان وراي كوپ جۇمىس اتقارۋىمىز كەرەك.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – اقپاراتتىق كوممۋنيكاسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋ دەڭگەيى بويىنشا وڭىردەگى كوشباسشىلىقتى نىعايتۋ.
ۇكىمەت زاڭنامانى 5G، «اقىلدى قالالار»، «ۇلكەن دەرەكتەر»، بلوكچەين، سيفرلىق اكتيۆتەر، جاڭا سيفرلىق قارجى قۇرالدارى سياقتى تىڭ تەحنولوگيالىق قۇبىلىستارعا بەيىمدەۋ قاجەت.
قازاقستان تەحنولوگيالىق سەرىكتەستىك ورناتۋ، مالىمەت ورتالىقتارىن قۇرۋ جانە ورنالاستىرۋ، مالىمەتتەر ءترانزيتىن دامىتۋ، سيفرلىق قىزمەتتەردىڭ جاھاندىق نارىعىنا قاتىسۋ ءۇشىن اشىق يۋريسديكسيا رەتىندە وزىندىك برەندكە اينالۋى ءتيىس.
ۇكىمەت «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ قىزمەتىنە قولداۋ كورسەتە بەرۋى كەرەك. بۇل قۇرىلىم، شىن مانىندە، كونستيتۋسيالىق مارتەبەگە يە بولدى. حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرلەسىپ، زاماناۋي سيفرلىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋ الاڭى اينالۋىنا تولىق مۇمكىندىگى بار.
بەسىنشى. دامىعان اگروونەركاسىپ كەشەنى.
اۋىل شارۋاشىلىعى – ءبىزدىڭ نەگىزگى رەسۋرسىمىز، ءبىراق ونىڭ الەۋەتى تولىق پايدالانىلماي وتىر.
ەل ىشىندە عانا ەمەس، شەتەلدە دە سۇرانىسقا يە ورگانيكالىق جانە ەكولوگيالىق تازا ءونىم ءوندىرۋ ءۇشىن زور مۇمكىندىكتەر بار.
ءبىز سۋارمالى جەر كولەمىن كەزەڭ-كەزەڭمەن 2030 جىلعا قاراي 3 ميلليون گەكتارعا دەيىن ۇلعايتۋىمىز كەرەك.
بۇل اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ كولەمىن 4،5 ەسە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ساۋدا جانە ينتەگراسيا، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىكتەرى فەرمەرلەرگە ءوز ءونىمىن سىرتقا شىعارىپ ساتۋ ءۇشىن بارىنشا قولداۋ كورسەتۋى ءتيىس.
وسىعان وراي ۇكىمەتكە ءتيىستى تاپسىرما بەرىلدى. بۇل – ماڭىزدى مىندەت.
اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن ەكسپورتتاۋ ىسىندە شيكىزاتقا نەگىزدەلۋدەن باس تارتۋ كەرەك.
ءونىم وڭدەيتىن كاسىپورىندار الەۋەتىنىڭ 40 پايىزى عانا پايدالانىلىپ وتىرعانىنا قاراماستان، ونىڭ كولەمى 70 پايىزعا جەتتى.
اۋىل شارۋاشىلىعىنا شەتەلدەن ينۆەستورلار تارتۋ – ماڭىزدى مىندەت. كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتىر. ۇكىمەت ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزۋى كەرەك.
جۇرتشىلىقتى تولعاندىرىپ جۇرگەن جەر ماسەلەسىنە ارنايى توقتالعىم كەلەدى.
مەملەكەت باسشىسى رەتىندە تاعى دا مالىمدەيمىن: جەرىمىز شەتەلدىكتەرگە ساتىلمايدى. وعان جول بەرىلمەيدى.
بۇل ماسەلە بويىنشا قاۋەسەت تاراتۋدى دوعارۋ كەرەك. ءبىراق جەردى ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
جەر رەسۋرستارىن ءتيىمسىز پايدالانۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى بولىپ وتىر.
جەرگە سالىناتىن تىكەلەي سالىقتار دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى جاعدايدى كۇردەلەندىرە ءتۇستى.
مەملەكەتتەن جەردى تەگىن جالعا الۋ قۇقىعىنا يە بولعانداردىڭ كوپشىلىگى جەردى يگەرمەي، بوسقا ۇستاپ وتىر.
ەلىمىزدە «ءشوپ قورىعان ءيتتىڭ» كەبىن كيگەن «لاتيفۋنديستەر» كوبەيىپ كەتتى.
پايدالانىلماي جاتقان اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن قايتارىپ الاتىن كەز كەلدى. جەر – ءبىزدىڭ ورتاق بايلىعىمىز جانە ونى كىم يگەرسە، سوعان تيەسىلى بولۋى ءتيىس.
ۇكىمەت پەن پارلامەنت وسى تۇيتكىلدى رەتتەۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن ۇسىنۋى كەرەك.
بۇل – وتە ماڭىزدى ماسەلە. مۇنى شەشپەي، وتاندىق اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ ساپالى دامۋى مۇمكىن ەمەس.
بۇگىندە ەت ءوندىرىسىن ۇلعايتۋ ماسەلەسى انالىق مال باسىنىڭ پروبلەماسىنا تىرەلىپ تۇرعان جوق، كەرىسىنشە فەرمەرلەرگە جەم-شوپ دايىندايتىن جەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستىبولىپ وتىر.
جەم-شوپپەن قامتاماسىز ەتۋ كورسەتكىشى 60 پايىزدان تومەن.
اۋىل تۇرمىسىنىڭ ساپالى بولۋىن قامتاماسىز ەتپەي، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ مۇمكىن ەمەس.
ءبىز ەلباسىنىڭ «اۋىل – ەل بەسىگى» ارنايى جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرامىز.
ءبىز شاعىن ەلدى مەكەندەردى دامىتۋعا قاتىستى وتە كۇردەلى ماسەلەنى شەشۋىمىز قاجەت.
وڭىرلىك ستاندارتتار ازىرلەندى. ەندى ولاردى ءۇش مىڭنان استام نەگىزگى جانە قاناتتاس اۋىلدىق ەلدى مەكەندەرگە ەنگىزۋ قاجەت.
ۇكىمەتكە «اۋىل – ەل بەسىگى» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بيىل بولىنگەن 30 ميلليارد تەڭگەگە قوسىمشا الداعى ءۇش جىل ىشىندە 90 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىرامىن.
بۇل قاراجات كولىك، اۋىز سۋ جانە گازبەن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى ينفراقۇرىلىمدىق ماسەلەلەردى شەشۋمەن قاتار، مەكتەپ، اۋرۋحانا، سپورت الاڭدارىن سالۋعا جانە جوندەۋگە جۇمسالادى.
قارجىنىڭ جۇمسالۋى بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا بولۋى ءتيىس.
التىنشى. ادىلەتتى سالىق سالۋ جۇيەسى جانە ءتيىمدى قارجىلىق رەتتەۋ.
جالپى ىشكى ءونىم مەن حالىق تابىسىنىڭ ارتۋىنا قاراماستان، قوعامداعى مۇلىكتىك جىكتەلۋ ۇدەرىسى ساقتالىپ وتىر، ءتىپتى كۇشەيىپ بارادى.
بۇل – الاڭداتارلىق فاكتور. سوندىقتان وعان ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك.
ۇلتتىق تابىستىڭ ءادىل بولىنۋىنە باسا ءمان بەرە وتىرىپ، سالىق جۇيەسىن جاڭعىرتۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
ۇكىمەت الەۋمەتتىك تولەمدەر كولەمىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىنا دا نازار اۋدارۋى ءتيىس.
ءبىر جاعىنان، بۇل الىمدار الەۋمەتتىك جانە زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. ءبىراق، جۇمىس بەرۋشىلەر جۇمىس ورىندارىن اشۋعا جانە ەڭبەكاقىنى ارتىرۋعا مۇددەلى بولماي قالا ما دەگەن ءقاۋىپ بار.
كولەڭكەلى بيزنەس بەلەڭ الادى.
سوندىقتان ۇكىمەتكە 5 پايىزدىق قوسىمشا زەينەتاقى تولەمىن ەنگىزۋ ماسەلەسىن 2023 جىلعا دەيىن شەگەرۋدى تاپسىرامىن. كەيىن بۇل ماسەلەگە قايتا ورالامىز.
وسى ۋاقىت ىشىندە ۇكىمەت، بيزنەس وكىلدەرى مەن ساراپشىلار ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولدارىن قاراستىرىپ، بولاشاق زەينەتكەرلەردىڭ دە، جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ دە مۇددەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ورتاق شەشىمگە كەلۋى ءتيىس.
ۇكىمەت سالىق كودەكسىندە قاراستىرىلماعان بارلىق تولەمدەرگە تىيىم سالۋى قاجەت. بۇل، شىن مانىسىندە، قوسىمشا سالىقتار.
قازىرگى سالىق جۇيەسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ – ءوز الدىنا بولەك ماسەلە.
مۇنداي جاعداي كومپانيالاردى ءوز ينۆەستيسياسىن ادامي كاپيتالعا، ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، تەحنيكالىق تۇرعىدان قايتا جابدىقتاۋعا، ەكسپورتقا سالۋعا ىنتالاندىرۋى ءتيىس.
قولما-قول اقشاسىز تولەۋ جۇيەسىن جاپپاي ەنگىزۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن تەجەۋشى فاكتوردىڭ ءبىرى سانالاتىن بانكتەردىڭ جوعارى ۇستەمە الىمىن جويۋ قاجەت. سونداي-اق، ءتيىستى رەتتەۋ ەرەجەلەرىنە سايكەس بانكتىك ەمەس تولەم جۇيەسىن بەلسەندى دامىتۋ كەرەك. بۇل سەگمەنت قاراپايىم ءارى تارتىمدى بولعانىمەن، اقشا جىمقىرۋدىڭ جانە ەلىمىزدەن كاپيتال شىعارۋدىڭ كوزىنە اينالماۋى ءتيىس.
ۇلتتىق بانك وسى سالاعا ناقتى باقىلاۋ ورناتۋى قاجەت.
كەلەسى ماسەلە. شيكىزاتتىق ەمەس ءونىمنىڭ ەكسپورتىنا قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن قوسىمشا قۇن سالىعىن قايتارۋدىڭ قاراپايىم ءارى جىلدام ءتارتىبىن قولدانۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ كەرەك.
ەكونوميكامىزدىڭ وتە تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – كرەديت بەرۋ كولەمىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى. سوڭعى بەس جىل ىشىندە زاڭدى تۇلعالارعا، سونداي-اق شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە بەرىلگەن كرەديتتىڭ جالپى كولەمى 13 پايىزدان اسا قىسقارعان.
ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر قارىز الۋشىلار ىشىندە سەنىمدىلەرىنىڭ از ەكەنىن سىلتاۋراتىپ، كرەديت قاراجاتىنىڭ قۇنىن شامادان تىس ارتتىرىپ جىبەرەدى.
ارينە، قارىز الۋشىلاردىڭ ساپاسىنا قاتىستى ماسەلە بار. ءبىراق، جاۋاپكەرشىلىكتى باسقاعا ارتىپ، تەك قانا جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرۋگە بولمايدى.
مەن بۇل ماسەلەگە قاتىستى ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك ۇيلەسىمدى ءارى ءتيىمدى جۇمىس جۇرگىزەدى دەپ ويلايمىن.
تاعى ءبىر ماسەلە – حالىقتىڭ، اسىرەسە الەۋمەتتىك تۇرعىدان ءالسىز توپتاردىڭ تىم كوپ نەسيە الۋى. مۇنىڭ ءوزى شۇعىل شارالار قابىلداۋعا الىپ كەلدى. سىزدەر بۇل جونىندە بىلەسىزدەر.
بۇل ماسەلە الەۋمەتتىك جانە ساياسي تۇيتكىلدەرگە ۇلاستى.
سوندىقتان، ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانككە ەكى اي ىشىندە مۇنداي جاعدايدىڭ قايتالانباۋىنا كەپىلدىك بەرەتىن تەتىكتەردى ەنگىزۋ ءۇشىن دايىندىق جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن.
اقشا-كرەديت ساياساتى تيىمدىلىگىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىن تەجەيتىن سەبەپتىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ بيزنەسكە كرەديت بەرۋ ءىسىنىڭ قولايلى ءارى ۇزاق مەرزىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.
جىل سوڭىنا دەيىن ۇلتتىق بانك ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ اكتيۆتەرىنىڭ ساپاسىناتاۋەلسىز باعالاۋ جۇرگىزۋ جۇمىسىن اياقتاۋى قاجەت.
جەتىنشى. ۇلتتىق قوردى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسى.
ۇلتتىق قور قاراجاتىنىڭ اعىمداعى ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمسالۋىن قىسقارتۋ قاجەت.
بۇل – كەلەشەك ۇرپاقتىڭ قارجىسى.
ۇلتتىق قوردىڭ ترانسفەرتتەرى باسەكەگە قابىلەتتى ەكونوميكانى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان باعدارلامالاردى جانە جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن عانا ءبولىنۋى كەرەك.
كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت كولەمى 2022 جىلدان باستاپ بىرتە-بىرتە 2 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ازايۋى ءتيىس.
قور قارجىسىن پايدالانۋدىڭ اناعۇرلىم ءتيىمدى ينۆەستيسيالىق ساياساتىن جۇرگىزگەن ءجون.
ۇكىمەتكە ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسىپ، جىل سوڭىنا دەيىن ۇلتتىق قوردىڭ قارجىسىنا يەلىك ەتۋدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن ناقتى ۇسىنىستار ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
سەگىزىنشى. ەڭبەكاقى تولەۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ.
كەن ءوندىرۋ سالاسىنداعى ءىرى كاسىپورىنداردىڭ تابىسى ارتقانمەن ازاماتتارىمىزدىڭ جالاقىسى ايتارلىقتاي وسپەگەنىن كورىپ وتىرمىز.
حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى تۋرالى ايتىلىپ وتىرعاندىقتان، ۇكىمەت بۇل ماسەلەدە تاباندىلىق تانىتۋى كەرەك.
ۇكىمەتكە ەڭبەكاقى تولەۋ قورىن ارتتىرۋ ءۇشىن جۇمىس بەرۋشىلەردى ىنتالاندىرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدى تاپسىرامىن.
ءىV. الەۋمەتتىك جاڭعىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭى.
ەلىمىزدىڭ بيۋدجەتى ەكى نەگىزگى ماقساتقا باعىتتالۋى ءتيىس – ەكونوميكانى دامىتۋ جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ.
الەۋمەتتىك سالادا مىناداي باعىتتارعا باسا ءمان بەرۋ كەرەك.
ءبىرىنشى. ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ بالانسىن ەسەپكە الۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەمەسى ءالى كۇنگە دەيىن ازىرلەنگەن جوق.
شىن مانىندە، ماماندار دايارلاۋدىڭ وتاندىق جۇيەسى ناقتى ەڭبەك نارىعىنان تىس قالعان.
جىل سايىن 21 مىڭعا جۋىق مەكتەپ تۇلەگى كاسىبي جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسە الماي قالادى.
جاستاردىڭ بۇل توبى جۇمىسسىزدار مەن مارگينالداردىڭ نەگىزىن قۇرايدى. ولار امالىنىڭ جوقتىعىنان قىلمىستىق جانە ەكسترەميستىك اعىمداردىڭ ىقپالىنا تۇسۋدە.
ءبىز وقۋشىلاردىڭ قابىلەتىن ايقىنداپ، كاسىبي باعىت-باعدار بەرۋ ساياساتىنا كوشۋىمىز قاجەت.
بۇل ساياسات ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇلتتىق ستاندارتىنىڭ نەگىزى بولۋى ءتيىس.
ەكونوميكامىزدا تەحنيكا سالاسىنىڭ ماماندارىنا سۇرانىس وتە جوعارى، ءبىراق مۇمكىندىكتەر از. كاسىپورىندار ءتيىستى مامانداردى شەتەلدەن شاقىرۋعا ءماجبۇر. وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايدى جەدەل تۇزەتۋىمىز كەرەك.
قالا مەن اۋىل مەكتەپتەرى اراسىنداعى ورتا ءبىلىم ساپاسى الشاقتاپ بارادى.
نەگىزگى ماسەلە – اۋىلدىق جەرلەردەگى بىلىكتى پەداگوگ كادرلاردىڭ تاپشىلىعى.
سوندىقتان، «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسىنىڭ اياسىن كەڭەيتىپ، جۇمىستى جاڭا دەڭگەيدە جالعاستىرۋىمىز قاجەت. ۇكىمەتكە كەلەسى جىلدان باستاپ وسى باعدارلامانى قارجىلاندىرۋدى
20 ميلليارد تەڭگەگە جەتكىزۋدى تاپسىرامىن.
دارىندى اۋىل جاستارىن ىرىكتەپ، وتاندىق جانە شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنا دايىنداۋ كەرەك.
از قامتىلعان جانە كوپ بالالى وتباسىلاردى قولداۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە دارىندى بالانىڭ قابىلەتىن دامىتۋدىڭ جول كارتاسىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
ۇكىمەت پەن اكىمدەر وسىنداي بالالاردىڭ ۇيىرمەلەر مەن ورتالىقتارعا، جازعى لاگەرلەرگە بارۋى ءۇشىن مۇمكىندىك جاساۋى كەرەك.
ەندى جوعارى ءبىلىمنىڭ ساپاسىنا جەكە توقتالعىم كەلەدى.
ءوز تۇلەكتەرىن جۇمىسپەن قامتۋ جاعىنان ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ جارتىسى عانا 60 پايىزدىق دەڭگەيگە قول جەتكىزىپ وتىر.
سوندىقتان ولاردىڭ سانىن قىسقارتۋ ماسەلەسىن قاراۋ كەرەك.
تەرەڭ ءبىلىم بەرۋدىڭ ورنىنا ديپلوم ساتۋمەن اينالىسقان ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىز بار ەكەنى دەجاسىرىن ەمەس.
ءبىرىنشى كەزەكتە سولارعا تىيىم سالۋ ارقىلى ءبىز وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا كۇش سالامىز.
ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى تاعى ءبىر ماسەلە – قارجىلاندىرۋدىڭ بىركەلكى بولماۋى جانە وڭىرلىك باسقارۋدىڭ قازىرگى جۇيەسىنىڭ تيىمسىزدىگى.
ءبىلىم بولىمدەرىن باسقارۋ جانە بيۋدجەت قارجىسىن اكىمشىلەندىرۋ فۋنكسيالارىن اۋداندىق دەڭگەيدەن وبلىستىق دەڭگەيگە بەرۋ كەرەك.
ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق دەڭگەيىندە دەربەس قارجىلاندىرۋ ءتارتىبىن ەنگىزۋ قاجەت.
تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە. بۇل – وقۋلىق ساپاسىنىڭ تومەندىگى.
وقۋشىلاردى ساپالى وقۋلىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ – ءتيىستى مينيسترلىكتىڭ تىكەلەي مىندەتى.
مۇعالىمدەر مەن وقىتۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتپاساق، بۇل شارالار جۇزەگە اسا قويمايدى.
سوندىقتان، مەن تامىز كونفەرەنسياسىندا الداعى ءتورت جىل ىشىندە مۇعالىمدەردىڭ ەڭبەك اقىسىن ەكى ەسە ارتتىرۋدى تاپسىردىم. بۇل – كەلەسى جىلدان باستاپ ۇستازداردىڭ جالاقىسى 25 پايىزعا وسەدى دەگەن ءسوز.
عىلىم سالاسىنداعى احۋال ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتەدى. ءبىز عىلىمسىز ەلىمىزدىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتە المايمىز.
وتاندىق عىلىم جۇيەسى قانشالىقتى ساپالى ءارى ءتيىمدى؟ بۇل – باسقا ماسەلە.
ۇكىمەت اتالعان ماسەلەنى عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە ولاردى تاجىريبەدە قولدانۋ تۇرعىسىنان قاراستىرعانى ءجون.
ەكىنشى. وتباسى جانە بالا ينستيتۋتىن قولداۋ، ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋ.
بالا قۇقىعىن قورعاۋ جانە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەسىنە باسىمدىق بەرۋىمىز قاجەت.
جاسوسپىرىمدەر اراسىندا كوبەيىپ كەتكەن سۋيسيد ماسەلەسىمەن ماقساتتى تۇردە اينالىسۋ كەرەك.
ءبىز زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەككەن بالالار مەن ولاردىڭ وتباسىن قورعاۋ جونىندە تولىققاندى باعدارلاما ازىرلەۋىمىز قاجەت.
قامقورلىعىندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارى بار وتباسىلارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنۋى ءتيىس. تەك رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا 80 مىڭنان استام بالا مۇگەدەكتىگىنە بايلانىستى ەسەپتە تۇر.
ۇكىمەت بسپ دياگنوزى بار بالالارعا مەديسينالىق جانە الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋدى جاقسارتۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋى كەرەك.
بالالارعا قولجەتىمدى بولۋى ءۇشىن شاعىن جانە ورتاشا وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ جەلىسىن كەڭەيتۋ قاجەت.
ءبىز ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدار ءۇشىن بىردەي مۇمكىندىك جاساۋعا مىندەتتىمىز.
مەن بۇل تۋرالى ءوزىمنىڭ سايلاۋ الدىنداعى باعدارلامامدا ايتتىم. ۇكىمەتكە ەندى وسى ماقساتقا ءۇش جىل ىشىندە كەم دەگەندە 58 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىرامىن.
حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ ماسەلەسى ايرىقشا نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتەدى.
بارلىق جاستاعى ەل ازاماتتارى اراسىندا بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ ماڭىزدى.
سپورت ينفراقۇرىلىمىنىڭ بالالار ءۇشىن بارىنشا قولجەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.
بۇقارالىق دەنە شىنىقتىرۋدى وركەندەتۋ ءىسى جاڭا چەمپيوندار شىڭىنا شىعاتىن پيراميداعا اينالۋى ءتيىس. بۇل سالاۋاتتى ءارى بەلسەندى جاستاردىڭ، تۇپتەپ كەلگەندە، قۋاتتى ۇلتتىڭ نەگىزىن قالىپتاستاردى.
وسى باعداردى زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى جوسپار قابىلداۋ قاجەت.
2020 جىل «ۆولونتەر جىلى» دەپ جاريالاندى. ەرىكتىلەر قىزمەتىنە ازاماتتاردىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ، ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلاردىڭ قاتىسۋ اياسىن كەڭەيتۋ، ولاردىڭ بويىندا بەلسەندى ومىرلىك ۇستانىمدارعا قاتىستى داعدى قالىپتاستىرۋ – ماڭىزدى مىندەت.
بۇل – ازاماتتىق قوعامدى نىعايتۋ جونىندەگى جۇمىسىمىزدىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى.
ءۇشىنشى. مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ.
بۇل جەردە حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى، اسىرەسە، انا مەن ءسابي ولىمىنە قاتىستىكورسەتكىشتەردىڭ وڭىرلىك تەڭگەرىمسىزدىگى ايقىن كورىنەدى.
دەگەنمەن، بۇل كورسەتكىش تومەندەپ كەلەدى. ءبىراق ءالى دە جوعارى، سونداي-اق دامىعان ەلدەردىڭ دەڭگەيىنەن ايتارلىقتاي كوپ.
ۇكىمەت ءار ءوڭىر بويىنشا مەديسيناداعى ناقتى دەرتتەر توپتاماسى جونىندە باسىمدىقتار ءتىزىمىن جاساپ، سونىڭ نەگىزىندە بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋى قاجەت.
2020 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ قازاقستاندا مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلادى.
ءارقايسىسىڭىزعا مىنا نارسەنى ايتقىم كەلەدى: مەملەكەت تەگىن مەديسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدەندىرىلگەن كولەمىن ساقتايدى. ونى قارجىلاندىرۋعا الداعى ءۇش جىل ىشىندە 2،8 تريلليوننان استام تەڭگە بولىنەدى.
مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋدىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان.
ءۇشجىلدىق بيۋدجەت اياسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن دامىتۋعا قوسىمشا 2،3 تريلليوننان استام تەڭگە بولىنەدى.
ۇكىمەت الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ بەدەلىنە تاعى دا نۇقسان كەلتىرمەۋ ءۇشىن ونى جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەسىنە زور جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋى قاجەت.
ءبىزدىڭ قاتەلەسۋگە قۇقىمىز جوق.
ءتورتىنشى. مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىن قولداۋ.
ءبىز مادەنيەت سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتارعا جەتكىلىكتى تۇردە كوڭىل بولمەي وتىرمىز.
بۇل – ەڭ الدىمەن، كىتاپحانا، مۋزەي، تەاتر قىزمەتكەرلەرىنە قاتىستى ماسەلە.
ولاردىڭ ەڭبەكاقىسى سوڭعى جىلدارى مۇلدە كوبەيگەن جوق.
سونىڭ سالدارىنان مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى، اسىرەسە جاس ماماندار جەڭىلدىگى بار تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنا قاتىسا المايدى.
مۇنداي احۋال وسى كاسىپتىڭ بەدەلىن ءتۇسىرىپ، لايىقتى كادرلاردىڭ تاپشىلىعى ايقىن سەزىلۋدە.
كەلەسى جىلدان باستاپ ۇكىمەت مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسىن كوبەيتۋى ءتيىس.
سونداي-اق، ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىنداعى مىندەتتى الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر مادەنيەت سالاسىنىڭ وكىلدەرىنە دە بەرىلۋى كەرەك.
بەسىنشى. الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ جۇيەسىن ودان ءارى دامىتۋ.
مەملەكەت مۇقتاج جاندارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن بارلىق قاجەتتى شارالاردى قابىلداۋدا.
الايدا، ءبىرقاتار شەشىمدەر جان-جاقتى ساراپتالماي قابىلداندى.
ناتيجەسىندە بۇل پاتەرناليستىك پيعىلدىڭ ايتارلىقتاي ارتۋىنا اكەپ سوقتىردى. سوڭعى 5 جىلدا قازاقستاندا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الاتىندار سانى 77 مىڭنان 1،4 ميلليوننان استام ادامعا ارتقان.
الەۋمەتتىك كومەككە بيۋدجەتتەن بولىنەتىن قاراجات كولەمى 2017 جىلدان بەرى 17 ەسە كوبەيدىجانە ودان دا ارتا ءتۇستى.
باسقاشا ايتقاندا، جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىن ادامدار نەمەسە الەۋمەتتىك كومەك الۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ تابىسىن جاسىراتىندار كوبەيدى. جاعدايى بار وتباسىلاردىڭ الەۋمەتتىك كومەك الاتىنى تۋرالى دەرەكتەر بۇعان دەيىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانعان بولاتىن.
تاعى دا اتاپ وتەمىن. كونستيتۋسيا بويىنشا ءبىزدىڭ ەلىمىز – الەۋمەتتىك مەملەكەت. سوندىقتان مەملەكەتىمىز ازاماتتار الدىنداعى مىندەتتەرىن ورىنداۋى ءتيىس.
ۇكىمەت ءوز جۇمىسىندا وسى قاعيداتتى باسشىلىققا الۋعا مىندەتتى. ال، رەزەرۆتەردى ءتيىمسىز شىعىنداردى ازايتۋ جانە تابىستى ارتتىرۋ ەسەبىنەن قالىپتاستىرۋ قاجەت.
مۇنداي رەزەرۆتەردىڭ بار ەكەنى ءسوزسىز. قارجى مينيسترلىگى تابىستى ارتتىرۋ ءۇشىن جۇمىس جۇرگىزۋدە. الايدا، قوسىمشا كۇش جۇمساۋ كەرەك. ماسەلەن، كەدەن ىسىنە قاتىستى.
ەلباسى «Nur Otan» پارتياسى ساياسي كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار ۇدەرىسىن رەتكە كەلتىرۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە ءمان بەردى. قارجى مينيسترلىگى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى وڭتايلاندىرۋمەن اينالىسىپ جاتىر، ءبىراق زاڭنامالىق سيپاتتاعى شارالار قاجەت.
مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدىڭ الەۋەتى زور (كەيبىر ەسەپتەۋلەر بويىنشا، جىلىنا 400 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن جەتەدى). بۇل قارجىنى وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمساۋعا بولادى.
2018 جىلى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كولەمى 4،4 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى، سونىڭ 3،3 تريلليون تەڭگەسى نەمەسە 75 پايىزى باسەكەدەن تىس تاسىلمەن ءبىر كوزدەن الۋ ارقىلى جۇمسالعان.
شەنەۋنىكتەر مەن ءتۇرلى دەلدالداردى پايداعا كەنەلتىپ وتىرعان بۇل تابىس كوزىن جاباتىن كەز كەلدى.
اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە قايتا ورالايىق. ۇكىمەت ونى ءبولۋ ءتارتىبىن رەتتەۋى كەرەك. بۇل جۇيە اشىق ءارى ادىلەتتى بولىپ، ادامداردى بەيقامدىققا ەمەس، ەڭبەك ەتۋگە ىنتالاندىرۋى ءتيىس. كومەك، نەگىزىنەن، جۇمىس ىستەيتىندەرگە بەرىلۋى ءتيىس.
سونىمەن بىرگە، از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ بالالارىنا قامقورلىق كورسەتۋ كەرەك. ولار ءۇشىن كەپىلدەندىرىلگەن الەۋمەتتىك كومەكتى ەنگىزۋ قاجەت. بۇل دەگەنىمىز – مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا ۇنەمى قولداۋ كورسەتۋ، بارلىق وقۋشىعا تەگىن ىستىق تاماق بەرۋ، ولاردى وقۋ قۇرالدارىمەن جانە مەكتەپ فورماسىمەن قامتاماسىز ەتۋ، مەديسينالىق، سونىڭ ىشىندە ستوماتولوگيالىق كومەك الۋ جانە قوعامدىق كولىكتەردە ءجۇرۋ شىعىندارىن وتەۋ.
وسىعان قاتىستى شەشىمدەردىڭ بارلىعى 2020 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ كۇشىنە ەنۋى ءتيىس.
ۇكىمەت «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بىرلەسىپ ءبىر اي ىشىندە كوپ بالالى انالاردى ميكرو- جانە شاعىن بيزنەسكە جۇمىلدىراتىن، سونىڭ ىشىندە ءۇي جاعدايىندا كاسىپپەن اينالىساتىنداردى دا قامتيتىن ارنايى باعدارلاما ازىرلەۋى قاجەت.
التىنشى. ەلىمىزدىڭ زەينەتاقى جۇيەسىن دامىتۋ سالاسىنا ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى. مۇندا دا قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەر جەتكىلىكتى.
قازىرگى كەزدە زەينەتاقى جيناعىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ونشا سەزىلمەيدى. الايدا، 10 جىلدان كەيىن جاعداي وزگەرۋى مۇمكىن. جۇمىس ىستەپ، زەينەتاقى قورىن تولىقتىرىپ جاتقان ازاماتتار سانى ازايادى. ال، زەينەتكەرلەر سانى ارتا تۇسەدى.
بۇل رەتتە، زەينەتاقى اكتيۆىنەن تۇسەتىن ينۆەستيسيالىق تابىس پەن جيناق دەڭگەيى تومەن بولىپ قالا بەرمەك.
سوندىقتان ۇكىمەت ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسىپ، زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ناقتى جۇمىس جۇرگىزۋى كەرەك.
ءقازىر جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادام ءوزىنىڭ زەينەتاقى جيناعىن تەك زەينەتكە شىققاننان سوڭ عانا پايدالانا الادى.
ءبىراق ولاردىڭ بۇل قاراجاتتى زەينەتكە شىققانعا دەيىن پايدالانعىسى كەلەتىنى تۇسىنىكتى جاعداي.
جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتار وزدەرىنىڭ زەينەتاقى جيناعىنىڭ ءبىر بولىگىن بەلگىلى ءبىر ماقساتقا، سونىڭ ىشىندە باسپانا ساتىپ الۋعا نەمەسە ءبىلىم الۋ ءۇشىن پايدالانۋ ماسەلەسىنجىل سوڭىنا دەيىن پىسىقتاۋدى ۇكىمەتكە تاپسىرامىن.
شىعىنداردى وڭتايلاندىرۋ جانە اكتيۆتەردى ينۆەستيسيالىق باسقارۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ماقساتىمەن ۇكىمەتكە ورتاق الەۋمەتتىك قور قۇرۋ جانە ءبىرىڭعاي الەۋمەتتىك تولەم ەنگىزۋارقىلى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋدىڭ بيۋدجەتتەن تىس جۇيەسىن جۇمىلدىرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدى تاپسىرامىن.
V. قۋاتتى وڭىرلەر – قۋاتتى ەل.
بۇل باعىتتا مىناداي مىندەتتەرگە باسا ءمان بەرۋ كەرەك.
ءبىرىنشى. جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ.
جەرگىلىكتى بيلىك تۇرعىندار ءۇشىن ءاردايىم اشىق بولۋى ءتيىس. بۇل اكسيوما ءالى دە بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعىنا اينالماي وتىر.
پيلوتتىق جوبا رەتىندە تۇرعىندار تاراپىنان جەرگىلىكتى بيلىك جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
مىسالى، ەگەر ساۋالناما نەمەسە ونلاين-داۋىس بەرۋ ناتيجەسىندە تۇرعىنداردىڭ 30پايىزىنان استامى قالا نەمەسە اۋىل اكىمىنىڭ جۇمىسىن ءتيىمسىز دەپ ەسەپتەسە، بۇل پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، تۋىنداعان ماسەلەنى زەرتتەۋىنە جانە ءتيىستى ۇسىنىم ەنگىزۋىنە نەگىز بولا الادى.
ەكىنشى. بيۋدجەتارالىق قاتىناستار جۇيەسىن رەفورمالاۋ.
بيۋدجەتارالىق قاتىناستاردىڭ قازىرگى جۇيەسى ءتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدىكتەردى جەرگىلىكتى دامۋدىڭ نەگىزگى كوزدەرىن، ياعني شاعىن جانە ورتا بيزنەستى وركەندەتۋگە ىنتالاندىرا الماي وتىرعانى انىق. وڭىرلەر قوسىمشا تابىس كوزىن ىزدەستىرۋگە قۇلىقسىز.
كەلەسى جىلدان باستاپ شاعىن جانە ورتا بيزنەستەن تۇسەتىن قوسىمشا سالىق تۇسىمدەرى وڭىرلەردىڭ قۇزىرەتىنە بەرىلەتىن بولادى.
ءبىراق بۇل دا جەتكىلىكسىز. بيۋدجەت ۇدەرىسىنىڭ بارلىق دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلۋىن قايتا قاراستىرۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر. جەرگىلىكتى بيۋدجەتتى قالىپتاستىرۋعا حالىقتىڭ بەلسەنە اتسالىسۋى بۇل ىستە ۇلكەن ءرول اتقارۋى ءتيىس.
اۋداندىق، قالالىق جانە اۋىلدىق دەڭگەيدەگى بيلىك جەرگىلىكتى ماڭىزى بار مىندەتتەردى شەشۋ بارىسىندا ەكونوميكالىق تۇرعىدان مەيلىنشە دەربەس بولۋى ءتيىس. ولاردىڭ قۇقىقتارى، مىندەتتەرى مەن جاۋاپكەرشىلىگى زاڭنامالىق اكتىلەردە ناقتى بەلگىلەنۋى كەرەك.
ءۇشىنشى. باسقارىلاتىن ۋربانيزاسيا جانە ءبىرىڭعاي تۇرعىن ءۇي ساياساتى.
بۇعان دەيىن قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى استاناسىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» جانە «الماتى قالاسىنىڭ ەرەكشە مارتەبەسى تۋرالى» زاڭدار ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. ءبىراق، بۇگىندە بۇل زاڭداردى جەتىلدىرۋ قاجەت.
ەڭ ءىرى ءۇش قالا اكىمدىكتەرىنىڭ قۇزىرەتىن، سونىڭ ىشىندە قالا قۇرىلىسى ساياساتى، كولىك ينفراقۇرىلىمى، قالا ساۋلەتىن قالىپتاستىرۋ سالاسىنداعى قۇزىرەتتەرىن كەڭەيتۋ كەرەك.
رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالارداعى حالىق سانىنىڭ كوپتىگى قازىرگى كەزدە ماقتانارلىق جاعداي ەمەس، كەرىسىنشە تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قاجەتتىلىكتەرىن تولىق قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان الاڭداۋشىلىققا نەگىز بولىپ وتىر.
ءىرى قالالاردىڭ تۇرعىندارى كوبەيىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. سونىمەن قاتار، جاڭا تۇرعىندارعا قولايلى جاعداي جاسالعان پاۆلودار جانە پەتروپاۆل سىندى قالالاردا ادامدار مەن ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ تاپشىلىعى بار.
ۇكىمەت كوشى-قون ۇدەرىسىن باسقارۋ ءۇشىن پارمەندى شارالار قابىلداۋى ءتيىس.
مەن سايلاۋ الدىنداعى باعدارلامامدا ءبىرىڭعاي تۇرعىن ءۇي ساياساتىن ازىرلەۋ قاجەتتىگىن ايتقان بولاتىنمىن.
نەگىزگى قاعيدات – تۇرعىندار، اسىرەسە، الەۋمەتتىك تۇرعىدان ءالسىز توپتار ءۇشىن باسپانانىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ.
ۇكىمەت جۇيەسىز باعدارلامالار قابىلداۋ تاجىريبەسىن توقتاتىپ، تۇرعىن ءۇي ساياساتىن جەتىلدىرۋدىڭ ءبىرىڭعاي مودەلىن ازىرلەۋى قاجەت.
ماسەلەن، باستاپقىدا الەۋمەتتىك مۇددەگە ورايلاستىرىلعان «7-20-25» باعدارلاماسى اياسىندا قارىز الۋشىنىڭ وتباسىلىق تابىسى ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 320 مىڭ تەڭگەنى قۇراۋى ءتيىس. تابىسى از ادامدار بۇعان قاتىسا الماي وتىر.
سوندىقتان بيىل ەلباسىنىڭ باستاماسى بويىنشا 2 پايىزدىق جەڭىلدەتىلگەن مولشەرلەمەمەن، پايىزدىق العاشقى جارناسى 10 پايىز بولاتىن جاڭا «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى. بۇل – وتە ءتيىمدى جەڭىلدىك.
جىل سوڭىنا دەيىن بۇل باعدارلاما بويىنشا كەم دەگەندە 6 مىڭ وتباسى باسپانامەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ءبىرىنشى كەزەكتە، كوپبالالى جانە مۇگەدەك بالالار تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىلار قامتىلاتىن بولادى. 2020 جىلدان باستاپ جىل سايىن وسىنداي 10 مىڭ وتباسى باسپانامەن قامتىلادى.
ۇكىمەت باعدارلاماعا قاتىسۋعا ارنالعان ايقىن كريتەرييلەر بەلگىلەپ، ونى قاتاڭ اكىمشىلەندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. شىن مانىندە كومەككە مۇقتاج جاندارعا عانا قولداۋ كورسەتىلۋى ءتيىس.
مەنىڭ ۇكىمەتكە تاپسىرمام – كەزەكتە تۇرعان از قامتىلعان كوپ بالالى وتباسىلارعا باسپانا بەرۋ ماسەلەسىن ءۇش جىل ىشىندە شەشۋ كەرەك. بۇگىندە ولاردىڭ سانى 30 مىڭعا جۋىق.
باسپانا ساتىپ الۋعا جاعدايى جوق ازاماتتارعا الەۋمەتتىك جالعا الۋ تارتىبىمەن قونىستانۋ ءۇشىن مۇمكىندىك بەرۋ قاجەت.
مەملەكەت 2022 جىلعا قاراي وسى ماقساتتارعا سايكەس 240 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات بولەدى.
جەكە بيزنەستى وسى جۇمىستارعا تارتۋ ءۇشىن جاڭا شارالار قابىلداپ، مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك تەتىكتەرىن جۇمىلدىرعان ءجون.
ازاماتتار اكىمدىك بەرەتىن الەۋمەتتىك پاتەرلەرگە كەزەككە تۇرۋ جانە ونىڭ جىلجۋ ۇدەرىسىنىڭ اشىق بولماي وتىرعانىنا نارازى.
ۇكىمەت جىل سوڭىنا دەيىن جالدامالى پاتەرلەرگە، سونداي-اق «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى بويىنشا جەڭىلدەتىلگەن باسپانا زاەمىن الۋعا كەزەكتە تۇرعانداردى ەسەپكە الۋدىڭ ۇلتتىق ءبىرىڭعاي جۇيەسىن قۇرۋى كەرەك.
كوممۋنالدىق جەلىلەردىڭ توزۋى 65 پايىزدان 57 پايىزعا تومەندەگەنىنە قاراماستان، بۇل كورسەتكىش جوعارى بولىپ وتىر.
بۇدان بولەك، كوپ پاتەرلى 78 مىڭ ءۇيدىڭ 18 مىڭنان استامى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى.
وڭىرلەرگە تۇرعىن ءۇي قورىن جاڭعىرتۋ جانە جوندەۋ ءۇشىن ەكى جىل ىشىندە بيۋدجەتتىك نەسيە تۇرىندە 30 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات ءبولۋ كەرەك.
ۇكىمەتكە وسى تەتىكتى ەنگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرىپ، قاراجاتتىڭ ءتيىمدى يگەرىلۋىن قاتاڭ باقىلاۋعا الۋدى تاپسىرامىن.
2022 جىلعا قاراي وڭىرلەردى دامىتۋ بيۋدجەتى 800 ميلليارد تەڭگەدەن اسىپ كەتەدى.
اكىمدەرگە جەرگىلىكتى ماسليحاتتارمەن بىرىگىپ، وسى قاراجاتتىڭ جارتىسىن تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن جاڭعىرتۋ ءىسىن بىرلەسە قارجىلاندىرۋعا جانە ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتاۋدى قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن.
ءتورتىنشى. ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ.
ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ تازا اۋىز سۋعا، تابيعي گازعا، كولىك ينفراقۇرىلىمىنا قول جەتكىزۋ دەڭگەيى بىركەلكى ەمەس ەكەنى بەلگىلى.
وسى تەڭسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن جۇمىستى جانداندىرۋ قاجەت.
ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «سارىارقا» گاز قۇبىرىنىڭ ماگيسترالدى جەلىسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى قۇرىلىسى اياقتالىپ كەلەدى.
كەلەسى جىلى نۇر-سۇلتان قالاسىندا جانە قاراعاندى، سودان سوڭ اقمولا مەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا تاراتۋ جەلىلەرىن سالۋ جۇمىستارى باستالادى.
مەملەكەت وسى ماقساتقا سايكەس 56 ميلليارد تەڭگە ءبولىپ وتىر. ناتيجەسىندە 2،7 ميلليوننان استام ادام تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.
الداعى ءۇش جىل ىشىندە تۇرعىنداردى تازا اۋىز سۋمەن جانە سۋ جەتكىزۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە شامامەن 250 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى.
اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن تولىق جانە ساپالى ىسكە اسىرۋعا باسا ءمان بەرۋى كەرەك.
بۇل – ستراتەگيالىق جوبا. سونىڭ ارقاسىندا بۇكىل كولىك ينفراقۇرىلىمى جاڭعىرتىلادى.
وسى ماقساتقا وراي، مەملەكەت 2022 جىلعا دەيىن 1،2 تريلليون تەڭگەدەن استام ينۆەستيسيا سالادى.
ۇكىمەت بۇعان دەيىن دە كوپ قاراجات بولگەن بولاتىن، ءبىراق ونىڭ كوبى قۇمعا سىڭگەن سۋداي جوق بولىپ كەتتى. اشىعىن ايتساق، شەنەۋنىكتەردىڭ قالتاسىنا كەتتى، ال تازا سۋ، جول جانە باسقا دا ينفراقۇرىلىمنىڭ جاعدايى ءالى دە سول كۇيىندە.
بۇل جولى ۇكىمەت پەن پارلامەنت ەسەپ كوميتەتىمەن بىرلەسىپ، بيۋدجەت قاراجاتىن تولىعىمەن ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
ۇكىمەت ەكولوگيانى جاقسارتۋ، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى كەڭەيتۋ، قورشاعان ورتانى ساقتاۋ ءىسىن دارىپتەۋ جۇمىستارىن جانداندىرۋى كەرەك. وسى ورايدا «بىرگە – تازا قازاقستان» ناۋقانى – قولداۋعا تۇرارلىق جوبا. بۇل جۇمىستى جالعاستىرۋ كەرەك.
پارلامەنت ەكولوگيالىق كودەكستىڭ جاڭا رەداكسياسىن تالقىلاپ، قابىلداۋى قاجەت.
جالپى، ۇكىمەت الداعى كەزەڭدە جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋى ءتيىس. حالىق ناقتى ناتيجە كۇتىپ وتىر.
قۇرمەتتى وتانداستار!
ءبىز ەلىمىزدى رەفورمالاۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باستىق. وسى ماڭىزدى مىندەتتەردى ساپالى ورىنداۋىمىز كەرەك.
ەلىمىزدىڭ ءاربىر تۇرعىنى وڭ وزگەرىستى سەزىنۋى ءتيىس.
مەن مەملەكەتتىك ورگانداردان جۇمىستى جەدەل اتقارىپ، ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزۋدى تالاپ ەتەمىن.
رەفورمانى تەك رەفورما ءۇشىن جۇرگىزۋگە جول بەرىلمەيدى.
ءاربىر مينيستردە جانە اكىمدە ناتيجەلى جۇمىستىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءتىزىمى بولۋى ءتيىس.
سول ارقىلى ولاردىڭ ناقتى ماقساتقا قول جەتكىزۋ دەڭگەيى انىقتالادى.
ۇكىمەت مۇشەلەرىنە، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن وڭىرلەردىڭ، مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ جانە مەكەمەلەردىڭ باسشىلارىنا ءتيىستى رەفورمانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى ءۇشىن دەربەس جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى.
وسىعان بايلانىستى، جاقىندا ءتيىستى جارلىققا قول قويدىم. بۇل جارلىقتىڭ اياسىندا ەلدەگى احۋال، سونىڭ ىشىندە ايماقتارداعى حالىقتىڭ جاعدايى ساۋالناما نەگىزىندە ناقتى باعالاناتىن بولادى.
ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق ساياساتقا جاۋاپتى قۇرىلىمدارى قوعامنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە سايكەس الدىن-الا ناقتى جۇمىس جۇرگىزۋى قاجەت. بۇل ءۇشىن باقىلاۋ، تالداۋ جانە بولجاۋ جۇيەسىن نەعۇرلىم كۇشەيتۋ كەرەك.
سوندىقتان دەپۋتاتتارىمىزدىڭ وتىنىشىنە وراي پارلامەنت جانىنان زاڭنامانى زەردەلەۋ جانە ساراپتاۋ ينستيتۋتىن قۇرۋ جونىندە تاپسىرما بەرەمىن.
اتالعان قۇرىلىم زاڭدارىمىزدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋى ءتيىس.
ءقادىرلى قازاقستاندىقتار!
حالقىمىزدى تولعاندىراتىن بارلىق ماسەلەلەر بىزگە بەلگىلى.
وسىعان وراي، احۋالدى جاقسارتۋ ءۇشىن ءىس-قيمىل جوسپارى ازىرلەنىپ جاتىر.
بىزگە زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلىپ وتىر.
مەن ەل تاعدىرىنا جانى اشيتىن ءاربىر ازاماتقا زور سەنىم ارتامىن.
قازاقستان – ورتاق شاڭىراعىمىز!
مەن ءبارىڭىزدى مەرەيلى مەكەنىمىزدى وركەندەتۋگە ۇلەس قوسۋعا شاقىرامىن!
سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىق نەگىزى.
ۇلى اباي ءوزىنىڭ التىنشى قارا سوزىندە «بىرلىك – اقىلعا بىرلىك» دەگەنىن بىلەسىزدەر.
ەلباسىمىزدىڭ «ەل بىرلىگى – ەڭ اسىل قاسيەت» دەگەن قاناتتى ءسوزى – ءبىزدىڭ اينىماس قاعيدامىز.
بەرەكە مەن بىرلىك، اقىل مەن پاراسات حالقىمىزدى ۇنەمى العا باستاپ كەلەدى.
باعىتىمىز – ايقىن، جولىمىز – اشىق.
ءبارىمىز بىرگە بولساق، ەلىمىز بۇدان دا زور جەتىستىككە جەتەدى دەپ سەنەمىن!
بارشاڭىزعا اماندىق، تابىس تىلەيمىن!
سۋرەتتەر akorda.kz سايتىنان الىندى.
