جوشى ۇلىسى مەن مۇراگەرلەرى جانە سول كەزەڭدەگى كورشىلەس ەلدەر تاريحى تۋرالى اعىلشىن تىلىندە العاشقى عىلىمي مونوگرافيا جارىق كوردى.
گەرمانيانىڭ بونن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ت.ع.د.، تاريحشى عالىم نۇرلان كەنجەاحمەتتىڭ "The Tūqmāq (Golden Horde)، the Qazaq Khanate، the Shībānid Dynasty، Rūm (Ottoman Empire)، and Moghūlistan in the XIV-XVI Centuries: from Original Sources" اتتى كىتابى ەۋرازيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى تاراپىنان باسپادان شىقتى. بۇل تۋرالى قىتايتانۋشى ومىربەك قاناي ءوز فەيسبۋك پاراقشاسىندا سۇيىنشىلەپ جازدى. «بۇل قازاقستاندا جوشى ۇلىسى مەن مۇراگەرلەرى جانە سول كەزەڭدەگى كورشىلەس ەلدەر تاريحى تۋرالى اعىلشىن تىلىندە شىقان العاشقى عىلىمي مونوگرافيا.
گەرمانيادا جىلدار بويى قازاق تاريحىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن بىلىكتى عالىم نۇرلان كەنجەاحمەتتىڭ بۇل ەڭبەگى شىعىس جانە باتىس تاريحي دەرەكتەرىن پايدالانا وتىرىپ جازىلعان بولىپ، تاريحىمىزداعى اقتاڭداقتاردىڭ ورىنىن تولتىراتىن بولادى» دەلىنگەن ونىڭ پوستىندا.
اتاقتى جازۋشى، اقىن، قازاق ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا زور ۇلەسىن قوسقان بەيىمبەت ءمايليننىڭ تۋعانىنا بيىل 130 جىل تولادى. ونىڭ شىعارماشىلىق جولى جارقىن وقيعالار، تەرەڭ الەۋمەتتىك يدەيالار جانە ءالى كۇنگە دەيىن وقىرماندار مەن زەرتتەۋشىلەردى شابىتتاندىراتىن ماڭگىلىك شىندىققا تولى.
جاستايىنان جەتىم قالعانىنا قاراماستان، بەيىمبەت مايلين ءوز ساۋاتىن اشىپ، ترويسك جانە ۋفا قالالارىندا ءبىلىم الدى. مەكتەپتە ءمۇعالىم رەتىندە ساباق بەرىپ، شىعارماشىلىق جولىن قازاق حالقىنىڭ ساۋاتسىزدىقپەن كۇرەسىنە ارنادى. «قازاق» گازەتىندە جانە «ساداق»، «ايقاپ» جۋرنالدارىندا ماقالا جازۋمەن اينالىسىپ، «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە قىزمەت ەتكەن.
بەيىمبەت مايلين ءار ءتۇرلى ادەبي جانرلاردى جەتىك مەڭگەرىپ، ءوزىن امبەباپ جازۋشى رەتىندە كورسەتتى. وننان استام ولەڭدەردىڭ، كوپتەگەن اڭگىمەلەردىڭ، وچەركتەردىڭ، فەلەتونداردىڭ اۆتورى بولدى. ونىڭ شىعارمالارى وزەكتى الەۋمەتتىك باعىتتىلىعىمەن جانە تەرەڭ پسيحولوگيالىق تالداۋىمەن ەرەكشەلەندى.
«بەيىمبەت مايلين اڭگىمەلەرىندە تەرەڭ شىنشىلدىق بار، ادام بەينەسى، قارىم-قاتىناستارى ءاردايىم نانىمدى بولىپ شىعادى. بۇل شىعارمالاردىڭ ءتۇر ۇلگىسىندە دوڭگەلەك كەلگەن تۇتاستىق ايقىن اڭعارىلادى» – دەپ جازعان مۇقتار اۋەزوۆ. جازۋشى اڭگىمەلەرىندە ءوز زامانىنىڭ شىندىعىن مالىمدەپ، قوعام تىرشىلىگىنىڭ كورىنىسىن رەاليستىك تۇرعىدا كورسەتكەن دارا تۇلعا. شىعارمالارى مەن ولەڭدەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى ارقىلى حالىقتىڭ مۇڭىن، ءومىرىن سۋرەتتەپ قانا قويماي، ءوز تەرەڭ ويلارى مەن ۇستانىمدارىن جەتكىزە العان.
مايلين قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىردى. ونىڭ «شۇعانىڭ بەلگىسى» پوۆەسى، «ازامات ازاماتوۆيچ» رومانى، «بايدىڭ قىزى»، «مىرقىمباي» پوەمالارى سياقتى شىعارمالارى وقىرماندار مەن جازۋشىلاردىڭ جاڭا بۋىندارىن قۋانتىپ، شابىتتاندىرىپ كەلەدى.
وسىدان 130 جىل بۇرىن ەسىمى قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ التىن بەتتەرىندە ماڭگىلىك قالاتىن جازۋشى دۇنيەگە كەلدى. بەيىمبەت مايلين – تەك جازۋشى عانا ەمەس، ادەبيەتتەگى شىندىق، ادىلدىك، ادامگەرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ سيمۆولى. ونىڭ ەڭبەگىن ۇرپاقتارىمىزعا دانالىق، ونەگە رەتىندە ۇلىقتاپ، قازاق ەلى ءۇشىن جاسالعان قۇربانىن باعالايىق.
اۆتور: اقبوتا قابدوللا
قازاقستان پرەمەر-مينيسترى ولجاس بەكتەنوۆ تۇركىستان وبلىسىنا جۇمىس ساپارى اياسىندا قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە بارىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساۋلەت ونەرىنىڭ جارقىن ۇلگىسى ءارى يۋنەسكو-نىڭ الەمدىك مادەنيەتتىڭ بىرەگەي مۇراسىن ساقتاۋ ءىسى جونىندەگى تاپسىرماسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىمەن تانىستى. بۇل تۋرالى ۇكىمەتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلادى.
قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى – تۇركىستاننىڭ ساۋلەت-تاريحي كەشەنىنىڭ ءبىرى، وعان جىل سايىن 1 ملن-نان استام ادام كەلىپ، زيارات ەتەدى. كەسەنەنىڭ ءتيىستى جاي-كۇيىن ساقتاۋ جونىندەگى جۇمىستار تابيعي جاعدايلاردىڭ اسەرىنە بايلانىستى جانە بىرەگەي ساۋلەت ەسكەرتكىشى مەن يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرا نىسانىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى وتكەن جىلدىڭ تامىز ايىنان باستاپ جۇرگىزىلىپ كەلەدى. بۇگىندە كەسەنەدە سىرتقى ورتا مەن كليماتتىق فاكتورلاردىڭ اسەرىن ولشەيتىن داچيكتەر ورناتىلعان.
عىلىمي-رەستاۆراسيالىق جوندەۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.ۇكىمەت باسشىسى مادەني ەسكەرتكىشتى ساقتاۋ بويىنشا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى – تەك قازاق حالقىنىڭ ەمەس، بۇكىل ادامزاتتىڭ اسىل مۇراسى. مەملەكەت باسشىسى كەسەنەنىڭ تاريحي كەلبەتىن ساقتاۋعا قاتىستى تاپسىرما بەردى. بۇل – ءبىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز. كەسەنەنىڭ جاي-كۇيىن ەرەكشە باقىلاۋدا ۇستاۋ قاجەت»، — دەدى ولجاس بەكتەنوۆ.
پرەمەر-مينيستر ۇكىمەت تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستارعا بارلىق قولداۋ شارالارى كورسەتىلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
استانادا 13 ناۋرىز كۇنى رەسپۋبليكالىق «JORYQ» ات سپورتى فەدەراسياسى مەن استانا قالاسى ۇلتتىق جانە وليمپيادالىق ات سپورتى تۇرلەرى فەدەراسياسى اراسىندا مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
قۇجاتقا رەسپۋبليكالىق «JORYQ» ات سپورتى فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى باقىتجان تۇرلىبەكوۆ پەن استانا قالاسى ۇلتتىق جانە وليمپيادالىق ات سپورتى تۇرلەرى فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ەرلان كاناليموۆ قول قويدى.
14 تارماقتان تۇراتىن مەموراندۋم ەكى فەدەراسيا اراسىنداعى ارىپتەستىكتى، ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى جانە ات سپورتىن دامىتۋ مەن تانىمالدىعىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى.
اتاپ ايتقاندا، تاراپتار بىرلەسە وتىرىپ ات سپورتىن ءتيىمدى دامىتۋعا باعىتتالعان باستامالارىنا قولداۋ كورسەتۋگە، قوستاناي جانە اداي جىلقىلارىنىڭ تۇقىمىن، جىلقى مالىنىڭ قولعا العاش ۇيرەتىلگەن بوتاي مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ بارىسىندا بىرلەسكەن جۇمىس جۇرگىۋگە ۋاعدالاستى.
تاراپتار استانا قالاسىنىڭ شاعىن ساياباقتارىنىڭ بىرىندە بوتاي جىلقىسىنا ەسكەرتكىش ورناتۋ جانە قوعامدىق كەڭىستىكتى سول تاقىرىپتا اباتتاندىرۋ مەن استانا قالاسىندا اشىق اسپان استىندا بوتاي مادەنيەتىنىڭ مۇراجايىن ۇيىمداستىرۋ بويىنشا بىرلەسىپ جۇمىس اتقارۋدى دا جوسپارلاپ وتىر.
سونىمەن قاتار، ەكى فەدەراسيا ات سپورتىنا ۇلەس قوسقان ازاماتتاردى جىل سايىن قوشەمەتتەۋ جانە ماراپاتتاۋ سالتاناتتى شاراسىن ۇيىمداستىرىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىمەن بىرلەسكەن شارالار وتكىزبەكشى.
بۇعان قوسا قازاق جىلقىسىن، ونىڭ قازاق تۇرمىسى مەن مادەنيەتىندەگى ورنىن ناسيحاتتاۋ جولىندا استانا قالاسىنداعى تەاترلاردىڭ بىرىندە ارنايى قويىلىم كورسەتۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىس تا قولعا الىنباق.
