مەملەكەتتىك ورگاندار «وتكەن جىلى بالالار اراسىنداعى سۋيسيد تومەندەدى» دەپ مالىمدەگەنىمەن، ماسەلە شەشىمىن تاپتى دەپ تۇجىرىم جاساۋعا بولمايدى. كەيبىر ماماندار جاسوسپىرىمدەردى قورلاعانداردى قاتاڭ جازاعا تارتۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس ايتۋدا. بىرەۋلەرى ونى قولداسا، ەكىنشىلەرى بۇعان قارسى. سونىمەن، ماسەلەنىڭ ءمانىسى نەدە؟
دەرەكتەرگە جۇگىنسەك
...جامبىل وبلىسىندا 8-سىنىپ وقۋشىسى مەكتەپتە سوققى الىپ كوز جۇمدى. اقتوبە وبلىسىندا وقۋشىلار ءوزارا توبەلەسىپ، 14 جاستاعى بالا مەرت بولدى. استانادا كامەلەت جاسىنا تولماعان قىز بالانىڭ ءمايىتى مەكتەپ جانىنان تابىلدى...
بۇل جاڭا وقۋ جىلى باستالار باستالماي تۇرىپ وقۋشىلار اراسىندا ورىن العان قايعىلى جاعدايلار. الىمجەتتىككە قانشا جەردەن توسقاۋىل قويىلسا دا توقتام بولماي تۇرعانى قىنجىلتادى. بۇل ورايداعى الدىن الۋ شارالارى كوڭىل كونشىتپەيدى، كەرىسىنشە، ۇرىپ-سوعۋ، بوپسالاۋ مەكتەپتەردە بەلەڭ الىپ بارادى. ماسەلەن، وتكەن جىلى وقۋشىلاردىڭ 18 پايىزى بۋللينگ قۇربانى بولعان، 7 پايىزعا جۋىعى الىمجەتتىككە ۇشىراسا، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان جاسوسپىرىمدەر سانى 11 پايىزدان اسقان. جالپى العاندا 2 مىڭنان استام قىلمىستىق ءىس تىركەلگەن. ال وسى جىلدىڭ ءتورت ايىندا عانا 1 مىڭعا جۋىق وقۋشى قىلمىس جاساعان. قازىرگى كەزدە مەكتەپتەردە سەنىم تەلەفوندارى جۇمىس ىستەيدى. وتكەن جىلى 75 بالا قوڭىراۋ شالىپ، كومەك سۇراعان ەكەن. قاراپ وتىرساق، ماسەلە بارلىق ايماقتاردا وزەكتى. سوندىقتان وبلىستاردا پسيحولوگيالىق ورتالىقتار اشىلعان.
ماماندار پىكىرى
ق ر بالالار قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلى دينارا زاكييەۆانىڭ پىكىرىن تىڭداساق: «اعىمداعى جىلدىڭ 1-قىركۇيەگىنەن باستاپ، وسى ماسەلەمەن كۇرەسۋ ءۇشىن كەشەندى شارالار جۇرگىزىلىپ جاتىر. بيىلعى وقۋ جىلىندا بۋللينگكە قارسى ءتيىمدى باعدارلاما ىسكە اسىرىلا باستادى. سونىمەن قاتار، رەسپۋبليكانىڭ 50 مەكتەبىندە «دوس بولايىق!» باعدارلاماسى پيلوتتىق جوبا بويىنشا سىناقتان وتۋدە. وقۋ جىلىنىڭ سوڭىندا ونىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى بولعاندىعىنا كوز جەتكىزەمىز».
وسى ورايدا كەيبىر لاۋازىمدى تۇلعالار ماسەلەنىڭ سەبەبى مەن ونى شەشۋدىڭ بىرنەشە جولدارىن ۇسىندى. ماسەلەن، ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ن.اۋەسباي الىمجەتتىكتىڭ ءتۇبىرى وتباسىنداعى وسال تاربيەنىڭ سالدارىنان دەگەن پايىم ايتادى. «مۇنىڭ ءبارى وتباسىنداعى تەرىس تاربيەنىڭ «جەمىسى». اتا-انا تاراپىنان شەكتەۋ قويىلماي، تىيىم كورمەي وسكەن بالا «ە، وسى قالپىمنان تانبايىن، ەشكىم ەشتەڭە دەپ جاتقان جوق قوي»، - دەپ ەركىنسىپ، وزبىرلىق ارەكەتىن ءارى قاراي جالعاستىرا بەرەدى. ال مۇنىڭ سالدارى اۋىر، وزبىر بالا دا، اتا-انا دا وكىنىشتى جاعدايدا قالىپ، وپىق جەيدى»، - دەيدى ماجىلىسمەن. ءوز كەزەگىندە پسيحولوگتار دا وزبىر وقۋشىلاردىڭ كوبەيۋى اتا انالاردىڭ بالاسىنىڭ بويىنداعى وسى كەلەڭسىزدىكتى دەر كەزىندە اڭعارماۋىنان دەپ پايىمدايدى.
«اتا-انالارعا ايتارىم، بالانىڭ كوڭىل كۇيىن باقىلاپ، وي ءبولىسىپ، ىشكى دۇنيەسىمەن تانىسىڭىزدار. اكە-شەشە نەنى اڭعارۋى كەرەك؟ بۋللينگكە تاپ بولعان بالانىڭ الدىمەن مىنەز-قۇلقى ءوزگەرەدى. ەكىنشىدەن، ساب ا ق ۇلگەرىمى ناشارلاپ، كوپ نارسەگە زاۋقى سوقپايدى. ياعني، قاتارلاستارىنان كەمسىتۋ كورىپ، مازاق پەن كەلەمەجگە قالعان بالا ءوز-وزىن باعالاۋدى قويادى. اسقا زاۋقى سوقپاي، كوڭىل كوتەرۋدەن قالادى. ارتى كۇيزەلىسكە ۇلاسۋى مۇمكىن. وسىندايدا اتا-انانىڭ تۇيسىگى بەلگى بەرىپ، دەرەۋ ىسكە كىرىسۋى قاجەت». بۇل پسيحولوگيالىق ساراپتاما سالاسىنىڭ مامانى اننا قۇدياروۆانىڭ پىكىرى.
قوعام بەلسەندىسى تۇرار شاكەننىڭ پىكىرىنشە، بۇل رەتتە ۇستازدار مەن وقۋ ورىندارىنا كىنا ارتا بەرمەي، بالالاردى زاڭمەن جازاعا تارتۋدىڭ جاسىن تومەندەتۋ قاجەت. جانە ول قىلمىس جاساعان بالانىڭ اتا-اناسىن دا قاتاڭ جازاعا تارتۋ كەرەك دەپ سانايدى. ايتا كەتەرلىگى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اۋىر قىلمىس ءۇشىن سوتتاۋ 14 جاستان باستالادى. ءبىراق كوپ جاعدايدا كىنالى تاراپ جاۋاپكەرشىلىكتەن سىتىلىپ كەتىپ جاتادى. سونىمەن قاتار مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن پسيحولوگتارىنىڭ جۇمىستارىندا دا كەمشىلىكتەر بار دەپ بىلەدى. ءيا، سايىپ كەلگەندە، اتا-انا، پسيحولوگ، مەكتەپ اكىمشىلىگى بىرلەسە جۇمىس اتقارعاندا عانا مەكتەپ قابىرعاسىندا بۋللينگكە توسقاۋىل قويىلاتىنى بەلگىلى.
جاعا ۇستاتار مالىمەتتەر
ەلىمىزدە 11 جاستان 15 جاسقا دەيىنگى ءاربىر بەءسىنشى ءجاسوسءپىرىم بۋللينگ قۇربانىنا اينالادى ەكەن. بۇۇ-ى جۇرگىزگەن زەرتتەۋدە رەسپۋبليكامىزداعى بالالاردىڭ دەنى ءسابي كۇنىنەن كەمسىتۋگە تاپ بولاتىنى كورسەتىلگەن. جالپى العاندا، قازاقستاننىڭ بارلىق بالالارى (شامامەن 90 پايىزى) مەكتەپتەردەگى الىمجەتتىكپەن بەتپە-بەت ۇشىراسادى. مۇنداي دەرەكتەردى بۇۇ-نىڭ يۋنيسەف بالالار قورىنىڭ وكىلدەرى قازاقستاندىق مەكتەپتەرگە جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا جاريالاپ وتىر. جۇرگىزىلگەن ساۋالنامادا بالالار ءبىلىم شاڭىراقتارىنداعى توبەلەس پەن جانجالدارعا كۋا بولىپ، بوپسالاۋعا ءجيى تاپ بولاتىندىقتارىن ايتقان. ءتىپتى مۇعالىمدەر تاراپىنان دا دورەكى ءسوز ەستىپ، سوققىعا ۇشىراعان جايلار دا ورىن العان.
سونىمەن قاتار، كءۇنى كەشە ەلىمىزدە بوپسالاۋمەن اينالىسقان 20 قىلمىستىق توپ ۇستالدى. ولار 400-دەن استام بوپسالاۋ قىلمىسىن جاساعان. ونىڭ 39-ى مەكتەپتەر مەن كوللەدجدەردە تىركەلگەن.
پرەزيدەنت نەنى ەسكەرتتى؟
وقۋشىلار اراسىندا بەلەڭ العان بۋللينگ، الىمجەتتىك، زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋ پروبلەماسى پرەزيدەنتتىڭ دە نازارىنان تىس قالىپ وتىرعان جوق. تامىز ايىندا وتكەن رەسپۋبليكالىق پەداگوگتار سەزىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ مەكتەپ ەڭ ءقاۋىپسىز ورىنعا اينالۋى ءتيىس دەپ مالىمدەپ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا قىلمىس جاساعانداردى زاڭ جۇزىندە جازالاۋ ءۇشىن وسىنداي جاعدايلاردىڭ ءبارىن ايرىقشا باقىلاۋعا الۋدى تاپسىردى.
ماسەلەنى وڭتايلى شەشۋدىڭ باستى ستراتەگيالارى
1.زاڭدى قولدانۋ مەن جۇزەگە اسىرۋ
اتا-انالار مەن قامقورشىلاردىڭ، مۇعالىمدەردىڭ، باسقا دا ەرەسەك ادامداردىڭ تاراپىنان ورىن الاتىن زورلىق-زومبىلىققا قارسى باعىتتالعان (جىنىستىق قاتىناسقا ءتۇسۋ، بالالاردى ساتۋ) زاڭداردى قولداپ، ونى ىسكە اسىرۋ.
2.ءقاۋىپسىز ورتا
بالالارىمىز ءوسىپ كەلە جاتقان ءقاۋىپسىز ورتانى قالىپتاستىرۋ - قوعامدا زورلىق-زومبىلىقتىڭ تارالۋىنا جول بەرمەي، ونى اۋىزدىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
3.اتا-انالار مەن قامقورشىلاردى قولداۋ
الەۋمەتتىك جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قىزمەتى ۇيلەردى ارالاۋ، قامقورلىق پەن كۇتىمگە مۇقتاج بالالار مەن اتا-انالاردى انىقتاپ، كومەك پەن قولداۋ كورسەتۋگە، قوعامدىق ورىنداردا ءتۇرلى شارالار مەن باسقا دا الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى ۇيىمداستىرۋعا باعىتتالعان. وسىلاردىڭ ءتيىستى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلماۋى دا بالالار اراسىنداعى بۋللينگتىڭ بەلەڭ الۋىنا تۇرتكى.
4.وتباسىنىڭ قارجىلىق تۇرعىدا مۇقتاج بولماۋى
وتباسىنىڭ قارجىلىق جاعدايىن جاقسارتۋ ارقىلى دا زورلىق-زومبىلىقتى بولدىرماۋعا بولادى. بۇل رەتتە جانۇيانىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان ءتۇرلى باعدارلامالاردىڭ بار ەكەندىگىن ايتا كەتۋ كەرەك.
5.باستاۋىش سىنىپتان باستاپ حاباردار ەتۋ
بالالاردى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى، باستاۋىش جانە ورتا بىلىممەن قامتۋ، سونداي-اق، ءبىلىم بەرۋ ورىندارىندا قاۋىپسىزدىك پەن قولايلى جاعداي تۋعىزۋعا ماڭىز بەرۋ. بالالارعا زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋ مەن ولاردى سەكسۋالدى تۇردە پايدالانۋ تۋرالى مالىمەتتەردەن وقۋشىلار نەعۇرلىم ەرتە باستان حاباردار بولسا، ولاردىڭ اراسىندا ءىرىلى-ۇساقتى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار سوعۇرلىم تومەندەيدى.
