جەلىدە جۇرگەن ەينشتەين ايتىپتى-مىس دەگەن مىناداي وتىرىك سىلتەمە بار: «تەحنولوگيا ادامنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنان اسىپ تۇسەتىن كۇننەن قورقامىن. الەمدى ەسۋاستاردىڭ ۇرپاعى جايلايدى». ارينە، مۇنى ەينشتەين ايتپاسا دا، بۇگىنگى كۇنى ءتىپتى، قۇل ايتسا دا دۋاسى مول ءسوز بوپ تۇر. اقىلدى تەلەفونعا جاسىمىز دا، جاسامىسىمىز دا سۇلىكتەي جابىسىپ، اقپارات اتتى «قان» سورامىز. ول قاننىڭ ارامدىعى مەن ادالدىعى باسقا اڭگىمە. اقپاراتتىڭ ءبىلىم ەمەستىگى دە باسقا ءبىر اڭگىمە. سمارتفون-اقىلفون، ءبىراق اقىلفون ۇستانىپ اقىلدى بولىپ كەتۋىڭ ەكىتالاي... ال ادامزات اقىل-ويى توڭكەرىسىنىڭ جەمىسى — جاساندى زەردە بولسا، تەرەڭ زەردەلەۋدى قاجەت ەتەدى.
«The Economist» جۋرنالىنىڭ جازۋى بويىنشا، ەندىگى ەڭ قىمبات رەسۋرس مۇناي ەمەس، مالىمەتتەر جيىنتىعى. وسى وراسان زور مالىمەتتەردى «سۇرىپتاپ»، «ۇيرەنىپ»، ءوزى دە «جاساپ»، «ۇيرەتەتىن» جاساندى زەردە (تۇيسىك)، (ينتەللەكت) (artificial intelligence AI).
SpaceX، Tesla جانە Boring Company كومپانيالارىنىڭ جەتەكشىسى يلون ماسك «جاساندى زەردە ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا اكەلەدى» دەسە، Google Cloud-تىڭ باس عالىمى فەي-فەي لي «بۇگىنگى كۇنى جاساندى زەردەگە ادامگەرشىلىك جەتپەي تۇر» دەيدى. ال Alibaba-نىڭ اتقارۋشى ءتوراعاسى دجەك ما «جاساندى زەردە بار بولعانى ميدىڭ ءرولىن اتقارۋشى عانا، ال دانىشپاندىق جۇرەكتەن شىعادى» دەگەن ويدا. يلون ماسك بولسا، Neuralink دەگەن كومپانيا اشىپ، ءتىپتى كومپيۋتەر چيپتەرىن ادام ميىنا ورنالاستىرماقشى، ياعني ادام مەن ماشينەنى ءبىر تانگە اينالدىرماقشى.
اسقان قابىلەتى بار ادام بولماسا، ادامنان جوعارى ينتەللەكتىسى بار ماشينە ادامزاتقا قانداي زالال يا بولماسا پايدا اكەلۋى مۇمكىن؟!
Google مەن Uberء-دىڭ بۇرىنعى اتقارۋشى ديرەكتورى Anthony Levandowski جاساندى ينتەللەكت «The way of the future»، «بولاشاقتىڭ جولى» دەگەن شىركەۋىن قۇرۋدا، ياعني جاساندى ينتەللەكت قۇدايدىڭ ورنىنا جۇرمەكشى. (http://www.wayofthefuture.church) «ەرىككەن، ويىنا كەلگەنىن ىستەيتىن باتىس قوي» دەپ قولدى ءبىر سىلتەۋگە بولار ەدى، ءبىراق بىرىككەن اراب امىرلىگى «جاساندى ينتەللەكت مينيسترلىگىن» قۇردى، وعان مينيستر بولىپ ومار بين سۇلتان ءال ولاما (Omar bin Sultan Al Olama) تاعايىندالدى. ويلارى زامان كوشىنەن قالماۋ. ال مەككە مەن مەدينەسى بار، شالت كەتكەنگە «شيرك» دەپ وتىراتىن ساۋديلىكتەر سوفيا دەيتىن روبوتقا ازاماتتىق بەردى. ءيا، سان قازاق بارىپ الا الماي كەتكەن ارابستاننىڭ تولىق قۇقىلى ازاماتى بولدى. ال شيركتىڭ كوكەسى «سيفرلىق قۇداي»، بولماسا، اسقان قابىلەتى بار ادام.
NASA مەن Googleء-دىڭ عالىمدارى مەن ينجەنەرلەرى قۇرعان SU Singularity University (سينگۋليارلىق ۋنيۆەرسيتەت) دەيتىن بار. عىلىمداعى دامۋ مەن «ەكسپونەنتتىك تەحنولوگياعا» باسا ءمان بەرەتىن ۋنيۆەرسيتەت. «ەكسپونەنتتىك تەحنولوگيا» دەگەن ۇعىم تۇراقتى جانە جىلدام قارقىنمەن وسەتىن تەحنولوگيالار. Singularity Universityء-دىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى اتاقتى ونەرتاپقىش، ويشىل جانە فۋتۋرولوگ رەي كۋرتۆەيل (Ray Kurzweil). ولاردىڭ جاساندى زەردە جايلى ايتقاندارى تومەندەگىدەي: كومپيۋتەرلەردىڭ دامىعانى سونشالىق شاحماتتان دا قيىن گو دەگەن ويىننان ادامدى بولجانعاننان ون جىل بۇرىن جەڭىپ وتىر. ول از بولسا، اقش-تا جاس زاڭگەرلەرگە جۇمىس تابۋ قيىنداعان. جاساندى زەردەگە نەگىزدەلگەن IBM Watson جۇيەسىنەن سەكۋنتتاردىڭ ىشىندە 90% دالدىكپەن قۇقىقتىق كەڭەستەر الۋعا بولادى. ادامنىڭ دالدىگى 70% ەكەن.
SU-دىڭ كەڭەسى بويىنشا، «ەگەر ءسىز اقش-تا قۇقىق سالاسىنىڭ مامانى بولايىن دەپ دايىندالىپ جۇرسەڭىز، تەز رايىڭىزدان قايتىڭىز». سەبەبى، بولاشاقتا ولاردىڭ 90% قىسقارتىلادى، تەك تازا ماماندار قالادى. IBM Watson جۇيەسىنىڭ وبىر اۋرۋىن انىقتاۋى ادامعا قاراعاندا ءتورت ەسە دالىرەك. Facebookء-تىڭ باعدارلاماسى ادامنىڭ بەينەسىن ادامنان ارتىق «تانيدى». SUء-دىڭ بولجامى بويىنشا، 2030 جىلى كومپيۋتەرلەر ادامنان اقىلدىراق بولادى ەكەن. «Virtual Processing Unit» دەپ اتالۋى مۇمكىن چيپ سەكۋندىنا سەگىز تريلليون وپەراسيا اتقاراتىن بولادى.
2018 جىلى وزدىگىنەن جۇرەتىن جاساندى زەردە باسقاراتىن كولىكتەر كوشەگە شىقپاقشى. ولاردىڭ وزىندىك-ناۆيگاسيا جۇيەسى بار. 2020 جىلدارى اۋتوكولىك ونەركاسىبى تۇتاسىمەن بۇلىنە باستايدى، سىزگە جەكە مەنشىك كولىك كەرەك بولماي قالادى. ءسىز كولىكتىڭ وزىنە تىكەلەي تەلەفون شالاسىز دا تۇرعان جەرىڭىزدى جانە باراتىن جەرىڭىزدى ايتاسىز، ول ءوزى كەلەدى دە اپارىپ تاستايدى. جۇرگەن جول اقىسىن تولەيسىز، ىشىندە وتىرعاندا الاڭسىز جۇمىستارىڭىزدى بىتىرە بەرەسىز. ءبىزدىڭ بالالارىمىزعا جۇرگىزۋشى كۋالىگى كەرەك ەمەس جانە مەنشىك كولىك تە كەرەك ەمەس بولادى. ءبىزدىڭ قالالارىمىز دا وزگەرەدى، كولىككە دەگەن سۇرانىس 90-95% ازايادى. پاركينگتەر پارككە اينالادى.
جىلىنا الەمدە 1،2 ميلليون ادام جول-كولىك اپاتىنان كوز جۇمادى ەكەن. ءقازىر ءاربىر 100،000 شاقىرىمعا ءبىر جول-كولىك اپاتى، ال ءوزى جۇرەتىن كولىكتەردەگى جول-كولىك اپاتى 10 ميلليون شاقىرىمعا بىرەۋ بولادى ەكەن. بۇل دەگەنىمىز ميلليون ادامنىڭ ءومىرى ساقتالادى دەگەن ءسوز. Kوپتەگەن كولىك كومپانيالارى وزگەرىسكە تۇسە الماي بانكروتقا ۇشىراماقشى. ءداستۇرلى كومپانيالار ەۆوليۋسيالىق تاسىلمەن، جاقسىراق كولىكتەر جاساۋعا ۇمتىلادى، ال (Tesla، Apple، Google) سياقتى جاڭا باعىتتىعى كومپانيالار ريەۆوليۋسيالىق تاسىلمەن دوڭگەلەكتى كومپيۋتەر جاڭا زاماننىڭ كولىگىن جاسايدى. Volkswagen مەن Audi ينجەنەرلەرى Teslaدان قورقادى.
ساقتاندىرۋ كومپانيالارى ۇلكەن قيىندىقتارعا تاپ بولادى، ويتكەنى جازاتايىم وقيعانى ساقتاندىرۋ 100 ەسە ارزان بولادى. كولىك ساقتاندىرۋ بيزنەسى نە وزگەرىپ، نە قۇرىپ تىنادى. الايدا، ەگەر جازاتايىم وقيعالار 100 ەسە تومەندەسە، ءبىراق ساقتاندىرۋدى ساتىپ الۋ قۇنى تەك قانا 50 ەسە تومەندەيدى، بيزنەس تيىمدىرەك بولۋى مۇمكىن. جىلجىمايتىن مۇلىك وزگەرەدى، ەگەر ءسىز جولدا كەلە جاتىپ جۇمىس ىستەي الاتىن بولساڭىز ادامدار قالادان سىرتقا، ادەمى تابيعات اياسىنا جىلجيدى.
جاڭا زەلانديادا جاساندى زەردە مەكتەپ بالالارىنا جاسىل ەنەرگەتيكا جايىندا ساباق بەرە باستادى. ءبىز كۇندە قولدانىپ جۇرگەن Google translate تە جاساندى زەردەنى قولدانادى. ءسىزدىڭ داۋىسىڭىزدى وتىز سەكۋندتا «كوشىرىپ» اينىتپاي ءسىز سياقتى سويلەيتىن روبوتتار بار. Microsoft اعىلشىنشانى قىتايشاعا ادام سياقتى اۋداراتىن جاساندى ينتەللەكت جاسادى. جاساندى زەردە جازعان مۋزىكالىق كليپتەر دە پايدا بولدى. ادامزاتقا ءقاۋىپ توندىرەتىن جاڭا اۋرۋ تۇرلەرىنە انتيبيوتيكتەرتەردى دە جاساندى زەردە ىزدەۋدە...
ال قىتايدا ءتىپتى حانچجوۋدى جاساندى زەردە قالاسى دەپ جاريالاعان. كوپ ۇزاماي ءسىزدىڭ اينالاڭىز قانشالىقتى شىن، قانشالىقتى ۆيرتۋالدى ەكەنىن اجىراتاتىن انتي جاساندى زەردە دەگەن تەحنولوگيالار دامۋىن باستادى.
بۇگىنگى كۇنى narrow AI، تار شەڭبەردەگى جاساندى زەردە ءبىر سالادا قولدانىلادى، مىسالى كامەرامەن ادامدى تانۋ، كولىك جۇرگىزۋ، شاحمات ويناۋ سياقتى. ءبىراق، زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن عالىمداردىڭ ماقساتى general AI، AGI artificial general intelligence نەمەسە strong AI، جالپى جاساندى زەردە نەمەسە مىقتى، كۇشتى جاساندى زەردە جاساپ شىعارۋ. بۇگىنگى تار شەڭبەردەگى جاساندى زەردەنىڭ ءوزى ادامنان جاقسى جۇمىس ىستەيدى. ال جالپى جاساندى زەردە ياعني AGI بارلىق جاعدايدا ءارتۇرلى تاپسىرمالاردى ادامنان ارتىق ورىندايتىن بولادى.
ءبىر قورقىنىشتىسى جاساندى زەردە قارۋلانۋدا، قورعانىس پەن شابۋىل جۇيەلەرىندە دە كەڭىنەن قولدانىلۋدا. Stephen Hawking، Elon Musk، Steve Wozniak، Bill Gates جانە باسقالار جاساندى زەردە جايىندا وزدەرىنىڭ ويلارىن اشىق ءبىلدىرىپ، قاۋىپتەنەتىندەرىن ايتقان. ادام ساناسىنىڭ دەڭگەيىندەگى جاساندى زەردە 2060 جىلدارى پايدا بولادى دەپ بولجانۋدا. ەندى بىرەۋلەر سۋپەراقىل 2100 جىلى ءسوزسىز پايدا بولادى دەسە، تاعى بىرەۋلەر پايدا بولۋى مۇمكىن ەمەس دەيدى. ءىس جۇزىندە جاساندى زەردە ەكسپەرتتەرىنىڭ وزدەرى ءالى بىلمەيدى.
«ناداندار عانا جاساندى زەردەدەن قورقادى» دەگەن قاۋەسەت تە بار. وعان قارسى «جاساندى زەردە ادامداردى باسقارىپ وزدەرىن-وزدەرى جاساپ كوبەيەدى، ادامداردى قۇل قىلادى» دەگەن دە ويلار بار. ارينە، ونىڭ ءبارىن بولاشاق كورسەتەدى. ەڭ باستىسى قازاقستان دا الەمدىك عىلىمي-تەحنولوگيالىق وزگەرىستەردىڭ كوشىنەن قالماۋى ءۇشىن قامدانۋى ءتيىس.
سۇلتان ىبىراي، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مامانى
