بىلتىردان بەرى ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە گەرمانيانىڭ اەس-نان باس تارتقانى تۋرالى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. 2023 جىلى سوڭعى ءۇش اەس جابىلعانى راس. الايدا ونىڭ شىنايى سەبەبىنە كەلگەندە الىپ-قاشپا پىكىر تاراۋدا. ەڭ كەڭ تاراعان نۇسقا 2011 جىلى فۋكۋسيماداعى جارىلىس اسەر ەتتى دەگەن پىكىر. شىندىعىنا كەلگەندە ماسەلەنىڭ سەبەبى بۇدان دا تەرەڭدە جاتىر. گەرمان ۇكىمەتىنىڭ مۇنداي شەشىم قابىلداۋىنا قوعامدىق پىكىر اسەر ەتتى مە، الدە بەلگىلى ءبىر ساياسي توپتاردىڭ لوببيستىك ارەكەتى مە؟
جالپىۇلتتىق پىكىر دەۋگە كەلمەيدى
2023 جىلى ساۋىردە گەرمانيا بيلىگى ەلدەگى سوڭعى ءۇش اەس-تى جاپتى. ولار باۆارياداعى Isar 2، بادەن-ۆيۋرتەمبەرگتەگى Neckarwestheim 2 جانە تومەنگى ساكسونياداعى Emsland اتوم ەلەكتر ستانسيالارى. بيلىك سوڭعى ءۇش اەس-ى 2022 جىلى جەلتوقساندا جابۋدى جوسپارلاعان. الايدا رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىس باستالىپ ونى كەيىنگە شەگەرۋگە تۋرا كەلدى. بىلتىر گەرمانيانىڭ ۆيسە-كانسلەرى، ءارى ەكونوميكا جانە كليمات ماسەلەلەرى بويىنشا ءمينيسترى ر. حابەك گەرمانيانىڭ اتوم ەنەرگياسىنان باس تارتۋى تۇپكىلىكتى شەشىم ەكەنىن مالىمدەگەن بولاتىن.
گفر قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە يادرولىق قاۋىپسىزدىك ءمينيسترى ش. لەمكە اتوم ەنەرگەتيكاسىنان باس تارتۋ گەرمانيانى الدەقايدا ءقاۋىپسىز ەتەتىنىنە سەنىمدى. ال «جاسىلدار» پارتيانىڭ تەڭ ءتوراعاسى ر. لانگ تۆيتتەردە يادرولىق ەنەرگەتيكادان شىعۋ «جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى داۋىرىنە تۇپكىلىكتى كىرۋ» دەگەندى بىلدىرەدى دەپ مالىمدەدى.
دەگەنمەن گەرمانياداعى اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنان باس تارتۋعا قوعامدىق، جالپىۇلتتىق پىكىر اسەر ەتتى دەۋگە كەلمەيدى. مىسالى، سوڭعى ءۇش اەس جابىلعان تۇستا DPA اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا YouGov ينستيتۋتى ساۋالناما جۇرگىزگەن. ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 33% اتوم ەنەرگەتيكاسىنان باس تارتپاۋدى قولداعان. ال 32% بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتان كەيىن جابىلسىن دەگەن. تەك 26% رەسپوندەنت قانا تۇبەگەيلى جابۋدى دۇرىس دەپ ەسەپتەگەن.
پارلامەنتتەگى پارتيا ەلەكتوراتى اراسىندا دا پىكىر بىركەلكى ەمەس. «جاسىلداردىڭ» 56%، سوسيال-دەموكراتتاردىڭ 31%، ەركىن دەموكراتتاردىڭ 12% عانا اەس-ى جابۋدى قولداعان. سولشىلداردىڭ 37%، حريستياندىق پارتيالاردىڭ 16%، «گەرمانياعا بالاما» پارتياسىنىڭ 6% عانا وسى پىكىردە. مۇنداي قاراما-قايشىلىق جالپىۇلتتىق پىكىر مەن بەلگىلى ءبىر ساياسي توپتاردىڭ ءلوببيى اراسىنداعى تەكەتىرەستەن تۋىنداپ وتىر. اتاپ ايتقاندا «جاسىلداردىڭ» ىقپالى باسىم.
«جاسىلدار» قالاي كۇشەيدى؟
گفر پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا. سوندىقتان ساياسي جۇيەدە پارلامەنتتىڭ ىقپالى باسىم. مەملەكەتتىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتى قاي باعىتتا داميتىنى بيلەۋشى جانە بيلىك پارتيالارىنىڭ يدەولوگيالىق پلاتفورماسىنا، كۇش بالانسىنا تاۋەلدى. سايلاۋدا باسىمدىققا يە پارتيالار ۇكىمەتتى جاساقتايدى. قازىرگى قۇرامى 2021 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەيدى.
گفر-ڭ فەدەراتيۆتى ۇكىمەتى «گەرمانيانىڭ سوسيال-دەموكراتيالىق پارتياسى»، «جاسىلدار» جانە «ەركىن دەموكراتتار» پارتيالارى مۇشەلەرىنەن قۇرىلعان. بيلەۋشى پارتيا ەكەۋ – سوسيال-دەموكراتتار مەن جاسىلدار. سوندىقتان كانسلەر قىزمەتىن ولاف شولس (سوسيال-دەموكرات)، ال ۆيسە-كانسلەرلىكتى روبەرت حابەك (جاسىلدار) جۇزەگە اسىرادى. ۇكىمەتتىڭ قۇرامى جايلى تولىعىراق تومەندەگى كەستەدە كورسەتىلگەن. كەستەدەن ۇكىمەت قۇرامىندا كانسلەردى قوسا العاندا 8 سوسيال-دەموكرات، ۆيسە-كانسلەردى قوسقاندا 5 جاسىلدار جانە 4 ەركىن دەموكراتتار بار ەكەنىن كورەمىز. اەس-كە قارسىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاسىلدار پارتياسىنىڭ وكىلدەرى.
ءاتى-جونى |
لاۋازىمى (مينيسترلەر) |
پارتياسى |
و. شولس |
فەدەرالدى كانسلەر |
سوسيال-دەموكرات |
ر. حابەك |
ۆيسە-كانسلەر، ەكونوميكا جانە كليماتتى قورعاۋ |
90 وداعى/جاسىلدار |
ۆ. شميدت |
جەكە تاپسىرمالار بويىنشا مينيستر |
سوسيال-دەموكرات |
ك. گەيۆيس |
ءتۇرعىن-ۇي، قۇرىلىس جانە قالانى دامىتۋ |
سوسيال-دەموكرات |
ن. فەزەر |
ىشكى ىستەر جانە وتان |
سوسيال-دەموكرات |
ب. پيستوريۋس |
قورعانىس |
سوسيال-دەموكرات |
ك. لاۋتەرباح |
دەنساۋلىق ساقتاۋ |
سوسيال-دەموكرات |
س. شۋلسە |
ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ |
سوسيال-دەموكرات |
ح. حايل |
ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەر |
سوسيال-دەموكرات |
ا. بەربوك |
ءسىم |
90 وداعى/جاسىلدار |
ل. پاۋس |
وتباسى، قارتتار، ايەلدەر مەن بالالار ماسەلەلەرى |
90 وداعى/جاسىلدار |
ش. لەمكە |
قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە يادرولىق قاۋىپسىزدىك |
90 وداعى/جاسىلدار |
د. وزدەمير |
ازىق-تۇلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىعى |
90 وداعى/جاسىلدار |
ك. ليندنەر |
قارجى |
ەركىن دەموكراتتار |
م. بۋشمان |
ادىلەت |
ەركىن دەموكراتتار |
ب. ۆانسينگەر |
عىلىمي تالداۋلار مەن ءبىلىم |
ەركىن دەموكراتتار |
ف. ۆيسينگ |
ترانسپورت جانە سيفرلى ينفراقۇرىلىم |
ەركىن دەموكراتتار |
وتكەن عاسىردىڭ 90 جىلدارىنان بەرى سوسيال-دەموكراتتار مەن جاسىلدار اليانسى ارەكەت ەتۋدە. جاسىلدار ءبىر مەزەتتە مۇنداي ساياسي ىقپالعا جەتپەدى. ولاردىڭ باستى قولداۋشىلارى اتوم ەنەرگەتيكاسىنا قارسى الەۋمەتتىك توپتار 1960-70 جىلدارى پايدا بولدى. 1986 جىلعى چەرنوبىلدەگى جارىلىستان كەيىن جاسىلدار ساياسي كۇشكە اينالا باستادى. ءسويتىپ 90 جىلدارى سوسيال-دەموكراتتارمەن اليانس قۇرىپ، اەس-ن باس تارتۋ يدەياسىن ۇسىنعان بولاتىن. الايدا بيلەۋشى پارتيالار مەن اەس ينۆەسورتورلارى اراسىندا تەكەتىرەس بولىپ، ولاردى جابۋ ۇزاققا سوزىلدى. دەگەنمەن ارادا كومپروميسس بولىپ، ستانسيالاردى بىرتىندەپ جابۋ تۋرالى توقتامعا كەلدى. ءبىراق بۇل گەرمانيانىڭ اتوم ەنەرگەتيكاسىنان تۇبەگەيلى باس تارتتى دەگەن ءسوز ەمەس. سونداي-اق اەس-نان باس تارتۋ جالپىۇلتتىق پىكىر دەپ تە ايتا المايمىز. بولاشاقتا گەرمانيا اەس-كە قايتا ورالۋى مۇمكىن.
پەردەحان شامشييەۆ، ساراپشى