عالامتوردىڭ عارىشتان تارالاتىن ءداۋىرى باستالدى. بۇگىنگى تاڭدا سپۋتنيكتىك ينتەرنەت تەك شالعاي اۋىلدى ينتەرنەتپەن قامتيتىن تەحنولوگيا عانا ەمەس، ول – سيفرلىق تەڭسىزدىكتى جويۋدىڭ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋدىڭ جانە عارىش سالاسىن دامىتۋدىڭ جاڭا قۇرالى. بۇل باعىتتا الەم العا وزىپ بارادى. SpaceX، Amazon، OneWeb سىندى الپاۋىتتار جۇزدەگەن ەمەس، مىڭداعان بايلانىس سپۋتنيكتەرىن وربيتاعا شىعارىپ ۇلگەردى. ال قازاقستان شە؟
بۇگىندە رەسپۋبليكا حالقىنىڭ 97%-ى ينتەرنەتكە قوسىلعانىمەن، اۋىلدىق جەرلەردە بۇل كورسەتكىش ايتارلىقتاي تومەن. كەيبىر شەتكەرى ەلدى مەكەندەردە بايلانىس مۇلدە جوق. مۇنداي ايماقتارعا تالشىقتى كابەل تارتۋ – شىعىنى كوپ، ينفراقۇرىلىمى ءالسىز. وسىندايدا سپۋتنيكتىك ينتەرنەت تاپتىرماس شەشىم رەتىندە كورىنەدى. سەبەبى ول – وربيتاداعى اپپاراتتار ارقىلى تىكەلەي جەردەگى قابىلداعىشقا سيگنال تاراتادى. كابەل دە، انتەننا دا قاجەت ەمەس.
دۇنيەجۇزىلىك تاجىريبە بۇل تەحنولوگيانىڭ ومىرشەڭ ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. ماسەلەن، SpaceX كومپانياسىنىڭ Starlink جوباسى – قازىرگى تاڭدا ەڭ ءىرى سپۋتنيكتىك ينتەرنەت جەلىسى. 2024 جىلدىڭ باسىندا Starlink جەر ماڭىنداعى وربيتاعا 5000-نان استام بايلانىس سپۋتنيگىن ۇشىردى. جوبا ماقساتى – جەر شارىنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىنە جوعارى جىلدامدىقتاعى ينتەرنەت ۇسىنۋ. ءقازىردىڭ وزىندە اقش، كانادا، ەۋروپا ەلدەرىنىڭ شالعاي وڭىرلەرىندە فەرمەرلەر، اسكەري قۇرىلىمدار، ەكسپەديسيالار وسى قىزمەتتى پايدالانىپ وتىر. Starlinkء-تىڭ جىلدامدىعى 100–200 مبيت/س شاماسىندا، بۇل – بەينەقوڭىراۋ، ونلاين وقۋ، ءتىپتى ستريمينگكە دە جەتەتىن ساپا. جوبا ءساتتى شىققان سوڭ، Amazon دا ءوز Kuiper جوباسىن ىسكە قوستى – كومپانيا الداعى جىلدارى 3000-عا جۋىق سپۋتنيك ۇشىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. OneWeb كومپانياسى دا 600-دەن استام اپپاراتتى وربيتاعا شىعارعان. بۇل باسەكە تەك كوممەرسيا ءۇشىن ەمەس، عالامتوردى ستراتەگيالىق ينفراقۇرىلىم رەتىندە قاراۋدىڭ بەلگىسى.
سپۋتنيكتىك ينتەرنەتتىڭ باستى ارتىقشىلىعى – قولجەتىمدىلىك. ول شالعاي اۋىلعا، تاۋلى وڭىرگە، شولگە – ياعني ينفراقۇرىلىم جەتپەگەن كەز كەلگەن ايماققا جەتەدى. قازاقستان جاعدايىندا بۇل – شىعىس قازاقستاننىڭ تاۋ قويناۋى، ماڭعىستاۋ مەن اتىراۋ وبلىستارىنىڭ قۇمدى مەكەندەرى، تۇركىستان مەن جامبىلدىڭ جايلاۋلارى دەگەن ءسوز. بۇدان بولەك، گەوساياسي تۇراقسىزدىق كەزىندە سپۋتنيكتىك بايلانىس – بالاما ارنا. سەبەبى ول تەك ۇلتتىق وپەراتورعا تاۋەلدى ەمەس، عارىشتان تاراتىلادى. بۇل – اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن اسا ماڭىزدى.
قازاقستان عارىشتى يگەرۋدە پوستكەڭەستىك ەلدەر ىشىندە الدىڭعى قاتاردا. ەلدە 2006 جىلدان بەرى KazSat باعدارلاماسى جۇمىس ىستەيدى. بۇگىندە KazSat-2 جانە KazSat-3 بايلانىس اپپاراتتارى وربيتادا. ولار مەملەكەتتىك ورگانداردى، تەلەارنالاردى، كەيبىر ينتەرنەت وپەراتورلارىن بايلانىستىرۋدا قولدانىلادى. الايدا بۇل سپۋتنيكتەر نەگىزىنەن ستاسيونارلىق بايلانىسقا باعىتتالعان، ياعني ولار تەك ناقتى كوورديناتتاعى انتەننامەن جۇمىس ىستەيدى. ال قازىرگى ترەند – موبيلدىلىك. Starlink ءتارىزدى جۇيەلەردى قابىلداۋ ءۇشىن شاعىن انتەننا جەتكىلىكتى. قازاقستاندا مۇنداي دەڭگەيدەگى عارىش جەلىسى جوق.
ەلدە بۇل ولقىلىقتى جويۋ ءۇشىن 2023 جىلى سيفرلىق دامۋ مينيسترلىگى «KazSat جاڭا بۋىن» جوباسىن قولعا الاتىنىن مالىمدەگەن. ماقسات – كەڭ جولاقتى ينتەرنەتتى سپۋتنيك ارقىلى تاراتۋ. بۇل اپپاراتتار ورتا وربيتاعا ەمەس، تومەن وربيتاعا (LEO – Low Earth Orbit) ورنالاستىرىلىپ، سيگنال تاراتۋ كەشىگۋىن ازايتادى. LEO سپۋتنيكتەرى ارقىلى ينتەرنەت جىلدام ءارى سەنىمدى بولادى. ءقازىردىڭ وزىندە مينيسترلىك SpaceX جانە OneWeb سىندى ءىرى ويىنشىلارمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ جاتىر. 2024 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي پيلوتتىق جوبالار ىسكە قوسىلۋى مۇمكىن.
عارىش ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى اسپەكتىسى – جەردەگى قابىلداۋ جانە باقىلاۋ ستانسيالارى. مىسالى، قازعارىش كومپانياسىنىڭ اقكول مەن جەزقازعان ماڭىنداعى عارىشتىق جەر ستانسيالارى KazSat اپپاراتتارىن باسقارادى. ەگەر جاڭا بۋىن سپۋتنيكتەرى ۇشىرىلسا، وسىنداي ستانسيالاردى كوبەيتۋ كەرەك بولادى. سەبەبى تومەن وربيتاداعى سپۋتنيكتەر جەردى تەز اينالادى – ءبىر اپپارات ءبىر نۇكتەنىڭ ۇستىنەن 15–20 مينۋتتا عانا وتەدى. دەمەك، سيگنال ۇزدىكسىز بولۋ ءۇشىن ونداعان اپپارات قاجەت. وسىنى ەسكەرىپ، OneWeb جانە باسقا كومپانيالار جەر شارىنا جۇزدەگەن سپۋتنيكتى ءبىر ۋاقىتتا ورنالاستىرۋدا.
سپۋتنيكتىك ينتەرنەتكە كوشۋ تەك بايلانىس ەمەس، جالپى عارىش سالاسىن دامىتۋعا سەرپىن بەرەدى. سەبەبى سپۋتنيك جاساۋ، ونى وربيتاعا جەتكىزۋ، باسقارۋ، دەرەكتەردى وڭدەۋ – وسىنىڭ ءبارى جوعارى تەحنولوگيالىق كلاستەردى قاجەت ەتەدى. بۇل – ينجەنەرلەر، IT ماماندار، راديوتەحنيكتەر، دەرەكتەردى تالداۋشىلار سەكىلدى جاڭا ماماندىقتارعا سۇرانىس ارتادى دەگەن ءسوز. قازاقستاندا بۇل باعىتتا نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەت، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، الماتى ەنەرگەتيكا جانە بايلانىس ۋنيۆەرسيتەتى سەكىلدى مەكەمەلەر عارىش ينجەنەرياسى مەن تەلەكوممۋنيكاسيا سالاسىندا مامان دايارلاۋدا. سونىمەن قاتار، «عارىش ساپارى» كومپانياسى ءوزىنىڭ تەحنولوگيالىق بازاسىندا كىشىگىرىم سپۋتنيكتەر قۇراستىرۋ جوبالارىن ىسكە اسىرۋدا. مۇنداي باستامالار ەل ىشىندە عارىشتىق ويلاۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتى كادرلار شوعىرىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇگىنگى تاڭدا سپۋتنيكتىك ينتەرنەت جۇيەلەرى الەمدىك بايلانىس ينفراقۇرىلىمىنىڭ جاڭا نەگىزىنە اينالىپ كەلەدى. بۇل – تەلەكوممۋنيكاسيا سالاسىنداعى ترانسفورماسيا. ەگەر قازاقستان وسى ۇدەرىسكە دەر كەزىندە قوسىلا السا، عارىش سالاسىندا تەحنولوگيالىق تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قانا قويماي، شالعاي اۋىلداردى دا وركەنيەت كەڭىستىگىنە شىعارا الادى. ەڭ باستىسى – بۇل باعىتتا ساياسي ەرىك، ستراتەگيالىق جوسپار جانە ناقتى تەحنيكالىق قادامدار ۇيلەسىم تابۋى ءتيىس.
عالامتور ەندى تەك كابەل ارقىلى ەمەس، عارىشتان كەلەدى. دەمەك، عارىش – تەك زەرتتەۋ ەمەس، ەندى كۇندەلىكتى ءومىردىڭ ءبىر بولىگىنە اينالماق.
