ۆاليۋتا باعامى
  • USD -

    475.1
  • EUR -

    516
  • RUB -

    5.49
بيىل العاش رەت ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرانىڭ ۇلتتىق تىزبەسى جاڭارتىلدى -ايدا بالايەۆا
مادەنيت جانە اقپارات مينيسترلىگى 21 مامىر 2024
بيىل العاش رەت ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرانىڭ ۇلتتىق تىزبەسى جاڭارتىلدى -ايدا بالايەۆا

بۇگىن مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرى وزدەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەلەرىن اتاپ ءوتىپ جاتىر. وسى ورايدا اتالعان ۆەدومستۆو باسشىسى ايدا بالايەۆا Kazinform اگەنتتىگىنە سۇحبات بەردى. 

– ايدا عالىم قىزى، بيىل قازاقستاننىڭ مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن مەرەيتويلىق جىل بولىپ وتىر. تۋرا 10 جىل بۇرىن وسى كۇنى كاسىبي مەرەكەلەرىن العاش رەت اتاپ ءوتتى. اتاۋلى داتانىڭ ماڭىزى نەدە؟

– ارينە، مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسىن اتاپ ءوتۋ – ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە. ول وسى سالاداعى مىڭداعان ماماننىڭ ءارقايسىسىنىڭ ەڭبەگىنىڭ ەلەۋلى ەكەنىن ەسكە تۇسىرەدى. ولارسىز ءبىزدىڭ دامۋىمىز بەن رۋحاني بايۋىمىزعا سەپ بولار وتە ماڭىزدى كوپتەگەن مادەني ءىس-شارانى وتكىزە الماس ەدىك. سونىمەن قاتار، مادەنيەت پەن ونەردىڭ تاربيەلىك ماڭىزى دا وراسان زور. ونسىز ادام ءبىرتۇتاس، دامىعان تۇلعاعا اينالىپ، رۋحاني كەمەلدەنە المايدى.

مادەنيەت پەن ونەر مەرەكەسى مادەني مۇرانى ساقتاۋدىڭ، ءپاتريوتيزمدى قالىپتاستىرۋدىڭ جانە قوعامنىڭ جالپى مادەني دامۋىنىڭ ماڭىزىن ايرىقشا كورسەتەدى.

وسى ورايدا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ مادەنيەت سالاسىن دامىتۋداعى ەرەكشە ءرولىن اتاپ وتكىم كەلەدى. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا مادەنيەتتى دامىتۋ، دارىپتەۋ جانە ۇلتتىق مۇرانى ساقتاۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاسالىپ جاتىر. شىعارماشىلىق ۇجىمدار ۇلتتىق مادەنيەتىمىز بەن ونەرىمىزدى جاقىن ءارى الىس شەت ەلدەردە تانىستىرىپ ءجۇر. ودان بولەك مادەني جاڭا نىساندار سالىنىپ، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا نىعايتىلۋدا. بۇل مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولداۋىمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ ءبىر بولىگى عانا.

سونداي-اق اتالعان سالا وكىلدەرى ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋعا باعىتتالعان پرەزيدەنتتىك رەفورمالاردى قولداپ، مۇنى ەلدىڭ جالپى وركەندەۋى مەن دامۋىنا جاسالعان ماڭىزدى قادام رەتىندە قاراستىرا وتىرىپ، ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسەدى.

– مادەنيەت سالاسىنداعى جەتىستىكتەر جەتەرلىك، ءبىراق سونىمەن بىرگە كوپتەگەن ماسەلە دە بار. مينيستر رەتىندە بۇل سالاعا 9 اي بۇرىن كەلدىڭىز. ارينە، كەيبىر جاھاندىق ناتيجەلەر تۋرالى ايتۋعا ءالى ەرتە، دەگەنمەن ءقازىردىڭ وزىندە نە ىستەلدى جانە الدا قانداي جۇمىستار اتقارىلماق؟

– ءيا، بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەۋ ۇنەمى ءجىتى نازار مەن كۇش-جىگەردى قاجەت ەتەدى. ويتكەنى، بۇل سالا ارقىلى حالىقتارمەن، ەلدەرمەن مادەني بايلانىستى نىعايتىپ، كوكجيەگىمىزدى كەڭەيتە تۇسەمىز. مەملەكەت باسشىسىنىڭ الدىمىزعا قويعان ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – مادەني ساياساتتى جەتىلدىرۋگە بايلانىستى. 2023 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2029 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان مادەني ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى بەكىتىلدى. قۇجاتتا مادەني ساياساتتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى مەن تاسىلدەرى، سونداي-اق ماقساتتى ينديكاتورلار مەن كۇتىلەتىن ناتيجەلەر ايقىندالعان.

جوسپارلى جۇمىس ءتۇرلى باعىتتاردا جۇرگىزىلەدى: ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، شىعارماشىلىق باستامالاردى قولداۋ، كادرلىق دايارلىق جانە قازاقستاندىق مادەنيەتتى شەتەلگە تانىتۋ. ارينە، قيىندىقتار بار، ءبىراق سونىمەن بىرگە جۇيەلى جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر، ءتۇيىندى ماسەلەلەردى قالاي شەشەتىنىمىزگە، ءارى قارايعى باعىت-باعدارىمىزعا قاتىستى ناقتى جوسپار بار.

ايتا كەتەيىك، الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر حالىقتىڭ وسى سالاداعى قىزمەت ساپاسىنا قاناعاتتانۋ دەڭگەيى 74% قۇراعانىن كورسەتتى. بۇل مادەني ساياساتتى جاقسارتۋ بويىنشا جۇرگىزىلىپ جاتقان شارالار ءوز جەمىسىن بەرىپ وتىرعانىن كورسەتەدى. الايدا مادەنيەت پەن ونەردى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن ءالى دە كوپ جۇمىس ىستەۋ كەرەك.

– مادەنيەت قايراتكەرلەرى ءوز شىعارماشىلىعى ءۇشىن ميلليونداعان گونورار الادى. بۇل تۋرالى پىكىرىڭىز قانداي؟

– كوبىسى ونەر ادامدارى ساحناعا شىققانى ءۇشىن ميلليونداعان تەڭگە الادى دەپ ەسەپتەيدى. ارينە، وندايلار بار، ءبىراق وتە كوپ ەمەس. تەك كوممەرسيالىق تۇرعىدان تابىستى جۇلدىزدار عانا. ال نەگىزىنەن ادەتتەگى جالاقىعا ءوز شىعارماشىلىعىن بولىسۋگە دايىن ونەر ادامدارى كوپ. ولار جۇمىس جايىنا وكپە ارتپاي، ءوز كاسىبىنە ادالدىقتىڭ ۇلگىسىن تانىتىپ كەلەدى. ولاردىڭ ادالدىعى مەن ىسىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنە ەشقانداي باعا جەتپەيدى.

بۇل ادامدار ماڭىزدى ميسسيانى ورىنداپ، قاراپايىم حالىققا قۋانىش سىيلايدى، رۋحاني قولداۋ كورسەتەدى. بۇل اسىرەسە ءتۇرلى سىن-سىناق كەزىندە اسا ماڭىزدى. ماسەلەن، مۇنى كەشەگى ەلىمىزدىڭ باتىسىنداعى سۋ تاسقىنى كەزىندە كوردىك. وندا بارشا شىعارماشىلىق ۇجىمدار دا، جەكە تۇلعالار دا ءوز باستاماسىمەن كونسەرتتەر وتكىزىپ، تۇسكەن قاراجاتتى زارداپ شەككەندەرگە اۋدارىپ، ءبىر كۇندىك جالاقىلارىن جيناپ، ۆولونتەر بولدى. ولار وسىنداي ەل باسىنا كۇن تۋعان ساتتە شەتتە قالعان جوق، ماسەلەنىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى.

ءار ىسكە جانكەشتىلىكپەن كىرىسەتىن جانە ۇدايى ەڭبەك ەتەتىن ناعىز پاتريوت جاندار.

مۇنداي ادامدار ءۇشىن جانى قالايتىن ىسپەن اينالىسۋ وتە ماڭىزدى. ولاردىڭ ارقاسىندا ءبىز الەم تۋرالى جاڭا دۇنيەلەردى ءتانىپ-بىلىپ، رۋحاني قۇندىلىقتاردان، ونەردىڭ تەرەڭدىگى مەن سۇلۋلىعىنان ءلاززات الامىز.

– اتالعان سالا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى قانداي؟ بۇل باعىتتا قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟

– مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىن قارجىلىق-ماتەريالدىق ىنتالاندىرۋ تاقىرىبى ءبىزدىڭ مينيسترلىكتىڭ كۇن تارتىبىندەگى ەڭ وزەكتى ماسەلە بولىپ قالا بەرمەك. جالاقى مولشەرى سالاداعى وتكىر ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان عانا ەمەس. مەملەكەت جانە ەڭ الدىمەن، ەل پرەزيدەنتى بۇل باعىتتا توقىراۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالىپ جاتىر. وتكەن 2023 جىلدىڭ وزىندە 64 مىڭعا جۋىق مادەنيەت جانە ارحيۆ ءىسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى 45% كوتەرىلدى.

بۇل اتقارىلعان جالعىز جۇمىس ەمەس. اتاپ ايتقاندا، ق.قۋانىشبايەۆ پەن «ازىرەت سۇلتان» مۇراجاي-قورىعىنا «ۇلتتىق» مارتەبە بەرىلىپ، وسى ۇجىمداردىڭ 450 قىزمەتكەرىنىڭ لاۋازىمدىق جالاقىسى 1،75 كوەففيسيەنتى بويىنشا ءوستى.

اقتوبە جانە تۇركىستان وبلىستارىنداعى 34 كوركەمونەرپاز ۇجىمىنا «حالىقتىق» جانە «ۇلگىلى» اتاقتارى بەرىلدى.

اراعا كوپ جىل سالىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «حالىق ءارتىسى» قۇرمەتتى اتاعى قايتارىلدى. بۇل ماراپاتتىڭ جالپىحالىقتىق ماڭىزى زور. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل اتاقپەن 8 مادەنيەت قايراتكەرى ماراپاتتالدى. ولاردىڭ سانى جىل سايىن ارتاتىنىنا سەنىمدىمىن.

ارينە، بۇل شارالاردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىك قولداۋدى كۇشەيتۋگە جانە شىعارماشىلىق ۇجىمداردىڭ ەڭبەگىن باعالاۋعا باعىتتالعان. بۇل ەلدىڭ مادەني ءومىرىن دامىتىپ، ۇلتتىق مۇرانى قولداۋ ءۇشىن ماڭىزدى.

تاعى ءبىر ماسەلە – زاڭنامانى جەتىلدىرگەن جاعدايدا عانا بولاتىن تۇبەگەيلى وزگەرىستەر. بۇل جالاقىنى قايتا قاراۋعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كرەاتيۆتى يندۋستريانىڭ تۇراقتى جۇيەسىن قۇرۋعا دا قاتىستى. سالاۋاتتى، باسەكەگە قابىلەتتى رۋحاني-مادەني قىزمەت كورسەتۋ يندۋسترياسى پايدا بولماي، جالاقىنى يندەكستەۋ ماسەلەسى تۋىنداي بەرەتىنى انىق. ءقازىر وسى جانە باسقا دا ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارىن قاراستىرىپ جاتىرمىز.

– ءقازىر بىزدە ەل بىلەتىن جۇلدىزدار كوپ بولعانىمەن، جاڭا ەسىمدەر اشىلماي جاتقان سياقتى؟

– ولاي دەپ ايتا الماس ەدىم. جىل سايىن ناعىز جۇلدىزعا اينالاتىن جاڭا تالانتتار شىعىپ كەلەدى. ءبىز ەلىمىزدە مۋزىكانى دامىتىپ، تالانتتى مۋزىكانتتاردىڭ جاڭا بۋىندارىن قالىپتاستىرۋ جولىندا ۇنەمى جۇمىس ىستەيمىز. جاڭا ەسىمدەردى اشىپ، جاس تالانتتاردى قولداۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان.

2023 جىلى بيبىگۇل تولەگەنوۆا اتىنداعى حالىقارالىق ۆوكاليستەر بايقاۋى، سكريپكاشىلار بايقاۋى، نۇرعيسا تىلەندييەۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ديريجەرلەر بايقاۋى، قۇرمانعازى اتىنداعى ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتاردا ورىنداۋشىلار بايقاۋى سياقتى حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق دودالاردا 65 جاس تالانت جەڭىمپاز بولدى.

بۇل بايقاۋلاردىڭ باستى ماقساتى – دارىندى ونەرپازداردى انىقتاپ، قولداۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ولاردىڭ كاسىبي ءوسۋى مەن دامۋى ءۇشىن مۇمكىندىكتەر جاساۋ.

– قازاق مادەنيەتىن شەتەلدە قانشالىقتى جاقسى بىلەدى؟

– ءبىزدىڭ مادەنيەتكە شەتەلدىكتەر ەرەكشە قىزىعادى. جىل سايىن ءتۇرلى جانرلار مەن باعىتتارداعى حالىقارالىق كونكۋرستار مەن فەستيۆالدەرگە قاتىسۋ، سونداي-اق، «مادەنيەت كۇندەرى» فورماتىنداعى ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ، مەرەيتويلىق داتالاردى مەرەكەلەۋ بۇل ۇدەرىستە ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

مىسالى، سۇلتان بەيبارىستىڭ 800 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ اياسىندا 660 ءىس-شارا وتكىزدىك، ونىڭ ىشىندە 7ء-ى شەتەلدە بولدى. كايردە سۇلتان ءاز-زاحير بەيبارىس مەشىتىنىڭ اشىلۋى، «قازاقستاننىڭ ساندىك-قولدانبالى ونەرى» شەبەرلەرىنىڭ كورمەسى جانە باسقا دا اۋقىمدى ءىس-شارالار ءوتتى. بۇل جوبالار قازاق مادەنيەتى جانكۇيەرلەرىنىڭ نازارىن اۋدارعانى ءسوزسىز.

سونداي-اق قازاقستان 60-شى ۆەنەسيا بيەننالەسىنە قاتىستى. بۇل – ۇلكەن وقيعا. وندا ءبىز «Jerūiyq: كوكجيەكتەن تىس كوزقاراس» تاقىرىبىمەن ۇلتتىق پاۆيلوندى العاش رەت تانىستىردىق.

الداعى ۋاقىتتا جاڭا كورمەلەر مەن ءىس-شارالار، سونىڭ ىشىندە پاريجدەگى گيمە شىعىس ونەر مۇراجايىنداعى ۇلتتىق ونەر كورمەسى كۇتىپ تۇر. ونىڭ اشىلۋى قاراشا ايىنا جوسپارلانعان.

ودان بولەك بيىل قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىن دارىپتەۋ ماقساتىندا تاجىكستاندا، تۇرىكمەنستاندا قازاقستاننىڭ مادەنيەت كۇندەرىن وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

ءوز كەزەگىندە تۇرىكمەنستان، ازەربايجان، ارمەنيا جانە ەگيپەت تە ءوز مادەنيەتى مەن ونەرىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كورسەتۋگە دايىن.

ءبىز تۋريستەردى تارتۋ جانە تاريحي ورىنداردى تانىمال ەتۋ جۇمىسىن جالعاستىرامىز. وسىعان بايلانىستى گاۋحار انا، ەسىك، ورداباسى مۇراجاي-قورىقتارىنىڭ اۋماعىندا ۆيزيت-ورتالىقتاردىڭ قۇرىلىسى، «بوزوق» اشىق اسپان استىنداعى ۇلتتىق ساياباعىن قۇرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر.

تاريحي-مادەني مۇرا وبەكتىلەرىن يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرا تىزىمىنە ەنگىزۋ، «ۇلى جىبەك جولى: فەرعانا-سىرداريا ءدالىزى» ترانسۇلتتىق نوميناسياسى بويىنشا 6 وبەكتى بويىنشا نوميناسيالىق دوسە ازىرلەۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.

سىم-مەن بىرلەسىپ، يۋنەسكو-نىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇراسىنىڭ وكىلدىك تىزىمىنە قازاقستاننان ەكى ەلەمەنتتى – «سالبۋرىن» مەن «بەتاشار» جانە وزبەكستانمەن بىرلەسىپ ءبىر ەلەمەنتتى – «كەستە-سيۋزاننا» ونەرى بويىنشا كوپۇلتتى نوميناسيانى ەنگىزۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە.

بيىل 11 جىلدا العاش رەت ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرانىڭ ۇلتتىق تىزبەسى جاڭارتىلدى. وعان قوسىمشا 75 ەلەمەنت كىرەدى.

سونداي-اق كۇنى كەشە عانا وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، مينيسترلىكتىڭ قولداۋىمەن Qazaq Culture اقپاراتتىق-تانىمدىق پلاتفورماسى ىسكە قوسىلدى. مادەنيەت سايتى 8 تىلدە حابار تاراتادى.

وسىلايشا، ءتۇرلى مادەني ءىس-شارالار مەن بەلسەندى حالىقارالىق قىزمەتتى ۇيىمداستىرۋدىڭ ارقاسىندا قازاقستاندىق مادەنيەت حالىقارالىق مادەني بايلانىستاردى نىعايتۋعا ىقپال ەتە وتىرىپ، ەلىمىزدەن تىس جەرلەردە تانىلىپ كەلەدى.

– مادەني ورتالىقتار تۋرالى ايتايىقشى. بىلۋىمىزشە، قازاقستاننىڭ مادەني ورتالىعى قحر-دا اشىلماق...

– مادەني ورتالىقتار ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋدا جانە مادەني مۇرانى ناسيحاتتاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. مادەني ورتالىقتاردى ءوزارا قۇرۋ تۋرالى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمگە 2023 جىلعى قاراشادا استانا قالاسىندا قول قويىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز بەيجىڭدە قازاقستاندىق مادەني ورتالىقتى اشۋ جانە كونتەنتتى تولىقتىرۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. جۇڭگو تاراپى دا قازاقستاندا ءوز ورتالىعىن اشۋعا نيەتتى.

وسى باستاما اياسىندا «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» حالىقارالىق جوباسىنىڭ 10 جىلدىعىنا ورايلاستىرىلىپ بەيجىڭدە كوشپەلى كورمە ءوتتى. كورمەگە «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني مۇراجاي-قورىعىنىڭ قورلارىنان ءساق-ۇيسىن ءداۋىرىنىڭ ەكسپوناتتارى قويىلدى.

– ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى نىعايتۋدا قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟ بارىنە ءمالىم، كوپتەگەن مادەني نىساننىڭ عيماراتتارى توزعان. ونىڭ سەبەبى بەلسەندى پايدالانۋمەن قاتار، ماقساتسىز پايدالانۋ، ايتالىق، بارلىق جينالىستار، اكسيالار، جەرلەۋ راسىمدەرى... بۇعان شىعارماشىلىق ادامداردىڭ وزدەرى دە شاعىمدانادى. وسى ورايدا تاعى ءبىر سۇراق، كەيبىر قۇرالداردىڭ سوڭعى 30 جىلدا جاڭارتىلماعانى راس پا؟

– وكىنىشكە قاراي، بۇل سالادا ۇزاق ۋاقىت بويى شەشىمىن تاپپاعان جۇيەلى ماسەلەلەر بار. مۋزىكالىق اسپاپتارعا قاتىستى ماسەلە دە وسىعان سايادى.

مادەني نىسانداردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىنا كەلەتىن بولساق، سوڭعى جىلدارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن كورنەكتى عيماراتتاردى رەكونسترۋكسيا جاساۋعا كوپ كوڭىل ءبولىندى. اتاپ ايتقاندا، «قازاقكونسەرت» مەملەكەتتىك اكادەميالىق كونسەرتتىك ۇيىمىنىڭ عيماراتىن كۇردەلى جوندەۋ، «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ساحنالىق جابدىقتارىن جاڭعىرتۋ جوسپارلانعان. قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ «قازاق» كۇمبەزىنىڭ اپاتقا قارسى جانە كونسەرۆاسيالىق جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى.

ەندىگى كەزەكتە – ناتاليا ساس اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس تەاترىنىڭ عيماراتىن قايتا جاڭارتۋ جانە رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك اكادەميالىق نەمىس دراما تەاترىنىڭ عيماراتىن جوندەۋ. تۇتاستاي العاندا، مۋزەيلەر، تەاترلار مەن وركەسترلەر سياقتى، ءارتۇرلى نىسانداردى جاڭارتۋ جانە جوندەۋ ولاردىڭ شىعارماشىلىق جانە مادەني مۇرانى ۇسىنۋى ءۇشىن قولايلى جاعدايلاردى جاساۋ ءۇشىن قاجەت.

ءوڭىر باسشىلارى جاڭا نىسانداردىڭ قۇرىلىسى بويىنشا جەكە تاپسىرمالار الدى. اتاپ ايتقاندا، شىمكەنت، سەمەي جانە ەلىمىزدىڭ باسقا دا وبلىس ورتالىقتارىندا جاڭا تەاترلار سالىنادى.

مادەني ينفراقۇرىلىم جاڭارتىلىپ، اكتيۆتەر جاڭا الاڭدارمەن تولىعاتىنى تۇسىنىكتى. ءبىراق، ءبىز كونە مۇرانى قاتاڭ تارتىپپەن ساقتاۋعا مىندەتتىمىز. وسىعان بايلانىستى شىعارماشىلىق ۇجىمدارداعى ارىپتەستەردىڭ مادەني نىساندارداعى ماقساتسىز جۇمىستارعا قاتىستى الاڭداۋشىلىعىن تۇسىنەمىن ءارى قولدايمىن.

ارينە، ءبىز ولاردى تىڭداپ، بەلگىلى تۇلعالارمەن قوشتاسۋ ءراسىمى ءجيى وتەتىن تەاتر قىزمەتكەرلەرىنىڭ پسيحو-ەموسيونالدىق جاعدايىنا دەن قويۋعا تىرىسامىز. سوندىقتان ءبىز مۇمكىندىگىنشە جاقىندارىنا باسقا دا بالاما فورمالار بار ەكەنىن جەتكىزۋگە تىرىسامىز. مەنىڭ ويىمشا، كوپ ۇزاماي ءبىز كەڭەستىك كەزەڭدەگىدەي مادەنيەت مەكەمەلەرىندە ەسكە الۋ كەشتەرىن ۇيىمداستىرۋ تاجىريبەسىنەن مۇلدەم باس تارتامىز.

– قورىتىندىلاي كەلە، وسى ۇلكەن سالانىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قانداي تىلەك ايتاسىز؟

– مادەنيەت جانە ونەر سالاسىنىڭ بارلىق قىزمەتكەرلەرىنە شالقار شابىت، شىعارماشىلىق ورلەۋ جانە تولايىم تابىس تىلەيمىن. ءاربىر جوبالارىڭىز كورەرمەنگە قۋانىش سىيلاپ، مادەني مۇراعا قوسقان ۇلەستەرىڭىز باعا جەتپەس قۇندىلىققا اينالسىن. ماقساتتارىڭىزعا جەتۋدە تاباندى بولىڭىزدار، جاڭا كوكجيەكتەردى اشىپ، يدەيالارىڭىزدى باتىل جۇزەگە اسىرىڭىزدار. سىزدەردىڭ جۇمىستارىڭىز الەمدى نۇرعا بولەسىن، جارىق سىيلاسىن جانە بۇل قىزمەت سىزدەرگە دە جەتىستىكتەر مەن تابىس اكەلەدى دەپ سەنەمىن.

 

RELATED NEWS
جيگۋلي دايرابايەۆ: ۇكىمەت اۋىلعا قاتىستى ەسكى ءپرينسيپتى وزگەرتۋى كەرەك
03 مامىر 2024
جيگۋلي دايرابايەۆ: ۇكىمەت اۋىلعا قاتىستى ەسكى ءپرينسيپتى وزگەرتۋى كەرەك

اۋىلدىڭ جىرى مەن زارىن ۇكىمەتكە جەتكىزىپ جۇرگەن ساناۋلى ءماجىلىس دەپۋتتارىنىڭ ءبىرى، اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسى جيگۋلي دايرابايەۆ سۋ تاسقىنى كەزىندەگى ديحانداردىڭ پروبلەماسى، توزىعى جەتكەن ەلدى مەكەندەر جايى، بوس جاتقان جەرلەر، پارلامەنتتەگى اۋىل ۇنىنە قاتىستى Ulys ءتىلشىسىنىڭ ءبىرقاتار سۇراعىنا جاۋاپ بەردى.

جيگۋلي مولداقالىق ۇلى، ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ بىزگە سۇحات بەرگەنىڭىزگە رەداكسيا اتىنان زور العىس بىلدىرەمىن! العاشقى سۇراعىم ءقازىر جانە بولاشاقتا اسا ماڭىزدى بولاتىن سۋ ماسەلەسىنە قاتىستى. ءبارىمىز بىلەتىندەي ءسىز وسى جىلدىڭ باسىندا ۇكىمەت جانىنان قۇرىلعان سۋ كەڭەسىنىڭ قۇرامىنا كىردىڭىز؟ وسى كەڭەس جۇمىسى تۋرالى تولىق ايتىپ بەرسەڭىز؟

پرەزيدەنتىمىز سۋ اينالاسىندا قوردالانعان تۇيىندەردى شەشۋ ماقساتىندا ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرىپ، جەكە مينيسترلىك قۇرعان بولاتىن. بۇل تەك اتقارۋشى ورگاننىڭ ءبىر تارماعى عانا. مۇنى قاناعات تۇتىپ وتىرا بەرەتىن بولساق ناتيجە بولمايتىنى انىق. مىسالى، ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ ماسەلەسىندە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ىقپالى قاجەت بولسا، سۋ جۇيەلەرىن سيفرلاندىرۋ باعىتىندا بولەك قۇرىلىمداعى ۆەدومستۆونىڭ كومەگىنە مۇقتاج. ال سۋدىڭ نەگىزگى تۇتىنۋشىسى بولىپ ەسەپتەلەتىن ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعى باسقا مەمورگانداردىڭ قۇزىرەتىندە. بۇدان بولەك جاڭا تەحنولوگيالاردى جەتىك بىلەتىن ساراپشىلار قاۋىمداستىعى مەن عالىمدار بار ەمەس پە؟ مىنەكەي، سولاردىڭ بارلىعىنىڭ پىكىرى مەن ۇسىنىستارىن بىرىكتىرەتىن، ءبىر جەردە تالقىلايتىن ارنايى القالىق ورتا كەرەك بولدى. وسى تۇرعىدان قۇرىلعان سۋ كەڭەسىنىڭ قازىرگى قولعا العان جۇمىستارى جۇيەلى وزگەرىستىڭ ءبىر بولىگى عانا دەپ بىلەمىن.

جاڭا سۋ قويمالارىن سالۋ ترانسشەكارالىق وزەن سۋىنا تاۋەكەلدى ازايتادى

قازاقستان ترانسشەكارالىق وزەن سۋىنا كىرىپتار. بۇل ماسەلەلەر بولاشاقتا قالاي شەشىمىن تابۋى مۇمكىن؟ سوسىن اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن سۋارۋداعى تۇيىندەر تۋرالى نە ايتاسىز؟

سوڭعى ۋاقىتتا قۋاڭشىلىق پروبلەماسى تەك عانا قازاقستاندا ەمەس، الەمنىڭ بارلىق ەلىندە بايقالۋدا. ونىڭ ۇستىنە جەر شارىنداعى حالىق سانىنىڭ كۇرت ءوسۋى، ازىق-تۇلىك داعدارىسىنا اكەلىپ سوقتىراتىنى تاعى بار. وسىنى ەسكەرگەن  مەملەكەتتەر قول قۋسىرىپ وتىرماسى انىق. قازاقستانعا كىرەتىن وزەندەردىڭ باستاۋىنا يەلىك ەتىپ وتىرعان جۇڭگو دا، ورتالىق ازياداعى كورشىلەرىمىز دە بۇل تاۋەكەلدىڭ الدىن الاتىنى بەلگىلى. دەمەك ولاردىڭ ءارقايسىسى سۋ قورىن جيناقتايدى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ 20-عا جۋىق سۋ قويماسىن جاقىن ۋاقىتتا سالۋ كەرەك دەگەن تاپسىرماسى ەسىڭىزدە شىعار؟ بۇل سۋ بويىنشا باسقا ەلدەرگە دەگەن تاۋەلدىلىكتى ازايتۋدىڭ نەگىزگى امالى. سوندىقتان دا ۇكىمەت مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن تەز ارادا قولعا الىپ، وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى ۇدەتۋى ءتيىس. جانە دە سىرتقى ساياساتتا ترانسشەكارالىق وزەندەر بويىنشا پوزيسيامىزدى ناقتى ايقىنداپ الىپ، كەلىسوزدەردى ينتەنسيۆتى تۇردە جۇرگىزۋ قاجەت.

اۋىلداعى شارۋاشىلىقتى ۇلعايتۋ ءۇشىن جەر كەرەك. نەگىزگى يگەرىلمەي جاتقان اۋىلدىق جەرلەر كوپ پە؟

ارينە، يگەرىلمەي جاتقان جەرلەر وتە كوپ! سول جەردىڭ بارلىعىن باياعىدان بەرى ءوندىرىس اينالىمىنا جىبەرىپ، قولعا العاندا قازاقستان اگرارلى دەرجاۆا ەلدەرىنىڭ قاتارىنا ەنەتىن ەدى. اتتەڭ،  بۇل باعىتتا ۇكىمەت اۋىز تولتىرارلىق ناتيجەگە قول جەتكىزە الماي ءجۇر. ونىڭ ۇستىنە ۋربانيزاسيا پروبلەماسى كادر تاپشىلىعىنا الىپ كەلۋدە. ەگىس القاپتارىن يگەرۋ جانە مال شارۋاشىلىعىن قولعا الۋ ءۇشىن جۇمىسشى كەرەك ەمەس پە؟ ال حالىق جاپپاي قالالارعا كوشىپ جاتقاندا مۇنىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارا قويماسى انىق. مەنىڭ پىكىرىمشە،  بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەكى شەشىمى بار. ءبىرىنشىسى – قولدا بار ءوندىرىستى ينتەنسيۆتى جۇيەگە اۋىستىرىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا ونىمدىلىكتى ۇلعايتۋ. ەكىنشىسى – وندىرىسپەن اينالىسامىن دەگەن ازاماتتارعا مەيلىنشە جاعداي جاساۋ، ولاردى ىنتالاندىرۋ. تەك سوندا عانا بوس جاتقان جەر، حالىق يگىلىگىنە اينالاتىن بولادى.

پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسىپ، جەڭىلىپ قالعانىما وكىنبەيمىن

ءسىز 2022 جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىندا نەگىزگى كانديداتتاردىڭ ءبىرى بولىپ ب ا ق سىنادىڭىز. شىندىعىن ايتۋ كەرەك، سول كەزدە ءسىزدى كوبى «ەكىنشى قوسانوۆ» دەگەن پىكىر ايتتى؟

مەن پرەزيدەنت سايلاۋىنا كانديدات بولىپ تىركەلىپ، العاشقى كەزدەسۋىمدى ءوزىمنىڭ تۋعان اۋىلىمنان باستادىم. سول كەزدەسۋدە مەنىڭ جاقىن تۋىس اعام كوپ ادامنىڭ كوزىنشە «جيگۋلي، سەن شىنىڭدى ايت، سەن سپەكتاكل قويىپ، قوسانوۆ سياقتى بولىپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟ ەرتەڭ ەل-جۇرتقا كۇلكى، مازاق بولمايىق» دەپ توتەسىنەن ايتتى. «اعا، مەن ساتقىن نەمەسە بىرەۋدىڭ ءرولىن ويناپ جۇرگەن جوقپىن. شاماڭىز كەلسە، مەنى قولداپ داۋىس بەرىڭىز!» دەدىم مەن.  مىنە، كەزىندە وسىنداي اڭگىمەلەر ايتىلعان. ارينە، مەن ەشكىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولا المايمىن عوي... «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى». مەن شىنىمەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتكىم كەلدى جانە بۇل ءىسىم ءۇشىن ەش وكىنبەيمىن. سوسىن مەن پرەزيدەنتتىككە كانديدات بولىپ، سايلاۋدا جەڭىسكە جەتپەي قالعانىما وكىنىپ، سارى ۋايىمعا دا تۇسكەن جوقپىن. مەن ساياساتكەرمىن... ساياساتكەردە جەڭىس تە، جەڭىلىس تە بولادى. كەرسىنشە مەن وسى دودادان كەيىن كۇش الدىم. ءوز پارتيالاستارىمدى جىگەرلەندىرىپ، قايتا پارلامەنت سايلاۋىنا ءتۇستىم. ءومىردىڭ ءوزى كۇرەس...

ءسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسىز. ءقازىر پارلامەنت قابىرعاسىندا ءجۇرىپ اگرارلاردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار مەن جوبالارعا باستاماشىل بولىپ ءجۇرسىز؟

پارلامەنت ماجىلىسىندە «اۋىل» پارتياسى فراكسياسىنىڭ 8 دەپۋتاتى بار. مەن سولاردىڭ ءبىرىمىن. ءارقايسىمىزدىڭ العا قويعان ماقساتىمىز بار. ول– پارتيانىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ. «اۋىلدىقتاردى» قولداپ، داۋىس بەرگەن ساۋلاۋشىلاردى ۇمىتپايىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ تىرەگىمىز – سايلاۋشىلار. سوندىقتان سايلاۋالدى باعادارلامامىزدىڭ ءار تارماعىن ورىنداۋعا مىندەتتىمىز. ماعان جۇكتەلگەن ءىس –اگرارلى ماسەلەلەرگە قاتىستى زاڭنامالىق پروبلەمالاردى شەشۋ. نەگىزگى جوبامىز اگرارلى بانك قۇرۋ جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى تۋرالى زاڭ جوباسىن دايىنداپ، ونىڭ قابىلداۋىنا كۇش سالۋ. سونداي-اق فەرمەرلەردىڭ نازىن تىڭداپ، ولاردى ۇكىمەتكە جەتكىزۋمەن اينالىسامىن. فراكسيامىزدىڭ دەپۋتاتتارى تومەنگى پالاتاداعى ءار كوميتەتتە مۇشە بولىپ وتىر. ءبىرى سالىق ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانسا، ەندى ءبىرى اۋىلدى ەلدى مەكەندەردىڭ پروبلەماسىن شەشۋمەن اينالىسىپ ءجۇر.

بيىلعى كوكتەمگى ەگىن ەگۋ ناۋقانى شارۋالار ءۇشىن قيىنشىلىقتار اكەلۋدە. بۇل باعىتتا نە ايتار ەدىڭىز؟

ءار كوكتەمگى ەگىس ناۋقانى – بىزدەر ءۇشىن سترەسس. جانار-جاعارمايدىڭ كولەمى جەتە مە؟ ولاردى جەتكىزۋ جۇيەسى قالاي بولماق؟ بەكىتىلگەن نورماتيۆ اگروتەحنولوگيالىق تالاپتاردى ورىنداۋعا جەتكىلىكتى مە؟ تۇقىمنىڭ ساپاسى نە بولادى؟ تىڭعايتقىشتار قىمباتتادى ما؟ تاعى باسقا وسىنداي سۇراقتار ارينە مازا بەرمەيدى. كوكتەمگى ەگىس ناۋقىنى كەزىندە تاعى ءبىر ماسەلە - نەسيە مەن سۋبسيديانىڭ دۇرىس بولىنبەۋى. ونىڭ ۇستىنە بيىلعى سۋ تاسقىنى شارۋالاردىڭ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جاعدايلارىن ودان ءارى قيىنداتىپ وتىر. ەگەتىن تۇقىمى مەن مالدارى سۋ استىندا قالىپ زور شىعىنعا ۇشىراۋدا. ونىڭ ۇستىنە ەگىن سالاتىن ۋاقىتتى ەشقاشاندا كەشەۋىلدەتۋگە بولمايدى. ەگەر ۋاقىتتان ءسال كەش قالساڭىز ءتيىستى ءونىم الا الماي قالاسىز. سوندىقتان دا ءدال ءقازىر فەرمەرلەرگە جان-جاقتى قولداۋ قاجەت. ايتا بەرسەك، پروبلەما كوپ. جاقىندا عانا اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتى وسى ايتىلعان وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىعا سالىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە ءتيىستى تالاپتاردى جولدادىق.

قازاقستاندى اگرارلى دەرجاۆاعا اينالدىراتىن زاڭ شىعارۋ كەرەك

پارلامەنتتەگى «اۋىل» پارتياسىنىڭ جۇمىسى مەن پارتيا اتىنان دايىندالىپ جاتقان زاڭ جوبالار تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟

ەڭ باستى ەكى جوبامىز بار دەپ ايتقان ەدىم جوعارىدا. ءبىرى فەرمەرلەردىڭ ارزان قاراجاتقا دەگەن قاجەتتىلىگىن شەشۋگە باعىتتالعان اگروبانك قۇرۋ بولسا، ەكىنشىسى قازاقستاندى اگرارلى دەرجاۆاعا اينالدىرۋدى كوزدەيتىن ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى تۋرالى زاڭ شىعارۋ. ەكى جوبامىزدى قاتار الىپ كەلەمىز. زاڭداردىڭ ءماتىنى مەن كونسەپسياسى دايىن. ءدال وسى شاقتا سولاردى قاۋىمداستىقتارمەن تالقىلاپ جاتىرمىز. ازىرشە بەتالىسىمىز جامان ەمەس سياقتى.

سوڭعى بولعان پارلامەنت سايلاۋىندا «اۋىل» پارتياسى ىقپالدى، ايتارى بار ساياسي كۇشكە اينالعانىن كوردىك. سايلاۋشىلارىڭىزدىڭ مۇڭ-مۇددەسىن، تالاپ-تىلەگىن ۇكىمەتكە جەتكىزۋدە قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟

سايلاۋشىلارىمىزدىڭ كوپ بولىگى – وڭىرلەردە تۇرادى. ولارمەن تىعىز بايلانىس پارتيامىزدىڭ فيليالدارى ارقىلى جۇرگىزىلىپ جاتىر. مۇنى قولعا الۋ اسا ماڭىزدى دەپ بىلەمىز. «اۋىل» پارلامەنتتىك پارتياعا اينالعالى بەرى ەلەكتوراتىمىزدىڭ ايتارلىقتاي سەنىمى كۇشەيدى. ءوزىمىزدى ماقتاعانداي بولمايىن، ءبىراق اۋىلدىڭ ءۇنى بيىك مىنبەردەن ەستىلە باستادى. سونىمەن قاتار ۇكىمەتكە كوپتەگەن ماسەلەلەر بويىنشا دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولدانىپ، تۇششىمدى ۇسىنىستار ەنگىزىلدى. ەڭ نەگىزگى جۇمىسىمىز – زاڭ جوبالارىن قابىلداۋ بارىسىندا اۋىل مەن اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ. وسى باعىتتا ءبىرقاتار زاڭعا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ءبىزدى ىزدەپ كەلگەن ازاماتتارعا دا ەسىگىمىزدى ايقارا اشىپ، قابىلداۋدامىز. الداعى شىلدە مەن تامىز ايلارىندا وڭىرلەرگە ءىس-ساپارعا بارعاندا وسى جايلى تولىق اقپارات بەرەمىز دەپ وتىرمىز.

«اۋىل» پارتياسىنىڭ جۇمىسى سايلاۋدان كەيىن قالاي وزگەردى؟

وز-وزىمىزگە باعا بەرگەننەن اۋلاقپىن. مۇندايدا سايلاۋشىلار سويلەگەنى دۇرىس. ايتاتىنىم - وزگەرىس بار. ءبىرقاتار جوبا ناقتى ىسكە اسا باستادى. ولارمەن جاقىن تانىسۋ ءۇشىن ورتالىق اپپاراتىمىزعا ارنايى قوناققا شاقىرامىز. كەلىڭىزدەر.

 «كەپىىلدىككە مۇلىك اكەلىپ، نەسيە ال دا جۇمىس ىستە» دەگەن قاعيدا جارامايدى

اۋىلدىڭ جايىن سىزدەن جاقسى بىلەتىن ادام جوق. ءقازىر توزعان اۋىلدار كوپ؟ قايتسەك اۋىل-ايماقتى دامىتا الامىز؟ ءسىزدىڭ جەكە پىكىرىڭىز؟

اۋىل مەن اۋىل شارۋاشىلىعى ەگىز ۇعىم. مەن بۇل قاعيدانى ۇنەمى ايتىپ كەلەمىن. اگروونەركاسىپ دامىماي جۇيەلى جۇمىس بولمايدى. ادامزاتتى العا جەتەلەيتىن تەك ەڭبەك قانا. قولعا كەتپەن-كۇرەك الامىن دەيتىن ازاماتتارعا ءتيىستى جاعداي جاسالۋى ءتيىس. «كەپىلدىككە مۇلىك اكەلىپ، نەسيە ال دا جۇمىس ىستە» دەپ وتىرا بەرۋ جارامايدى. ۇكىمەت بۇل پرينسيپتەن كەتۋى ءتيىس. سونداي-اق ينۆەستيسيالىق جوبالاردى مەيلىنشە اۋىلعا قاراي بۇرۋ كەرەك. سوندا عانا اۋىل داميدى.

امانگەلدى ايتالى، قوعام قايراتكەرى: وتارسىزدانۋ  مادەنيەت پەن رۋحانيات ارقىلى كەلەدى
11 قاڭتار 2019
امانگەلدى ايتالى، قوعام قايراتكەرى: وتارسىزدانۋ مادەنيەت پەن رۋحانيات ارقىلى كەلەدى

ULYS: ءسىز جالپى «ۇلتتى جاڭعىرتۋ» كەرەك دەگەن ۇسىنىستى دۇركىن-دۇركىن ايتىپ ءجۇرسىز. ءبىر كەزدەرى كوشپەلى دالا قازاعى ەدىك، كوممۋنيزم كەلدى، كۇشپەن وتىرىقشى ەتتى. كوبىمىز قالا قازاعىنا اينالدىق، قۋعىن كوردىك، قىسىم كوردىك، اقسوڭكە بولىپ اشتان قىرىلدىق، سوعىسقا دا قاتىستىق. تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى نارىققا بەت بۇردىق. سوڭعى ەكى-ۇش عاسىردا ءار ءتۇرلى يدەولوگيانىڭ قىسىمىندا قالىپ، مادەني سوققىلار مەن زوبالاڭعا ۇشىراعان ۇلتتىڭ قازىرگى كەبى قانداي،  قانداي قازاقپىز ءوزى؟ بۇرىنعى قازاق پەن بۇگىنگى قازاقتىڭ پارقى نە؟

امانگەلدى ايتالى: قازىرگى قازاقتى ءبىر سوزبەن سيپاتتاۋ قيىننىڭ-قيىنى. بۇگىنگى قازاق انا ءتىلدىڭ اياسىندا تولىق ۇيىسا الماي وتىر. شىن مانىندە ءقازىر ءبىر تىلدە عانا سويلەيتىن قازاق جوق. مادەنيەت جاعىنان دا ءبىر مادەنيەتتى عانا ۇستاناتىندار وتە از. بۇل «قازاق وزگە تىلدە سويلەمەسىن، باسقا مادەنيەتپەن ارالاسپاسىن» دەگەن ءسوز ەمەس. الايدا قاي ۇلتتا بولسىن باسىم ءتىل ءوز انا ءتىلى بولۋ كەرەك، ۇستەمدىككە ءوزىنىڭ ءتول مادەنيەتى يە بولۋى قاجەت. ال تامىرى تەرەڭ ءداستۇرىڭ مەن بابالاردان جالعاسىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءدىنىڭنىڭ مويىنى وزىق تۇرۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدان كەلگەندە وكىنىشكە قاراي، قازاق ءبىر ءتىلدى، ۇلتتىق مادەنيەتى باسىم دەپ ايتا المايمىز. سوندىقتان ءتىل جاعىنان، مادەنيەت جاعىنان، رۋحانيات جاعىنىن، ءداستۇر جاعىنان ەندى-ەندى ءوزىمىزدى تانىپ كەلە جاتقان ۇلتپىز. ءبىراق «قازاق ازدى –توزدى، دەگراداسياعا ۇشىرادى، ۇلت بولمايدى»  دەگەنگە دە سەنبەيمىن. قازاقتىڭ قازىرگى ۇلتتىق ءداستۇرى مەن دۇنيەتانىمىندا بەلگىلى ءبىر وزەك بار. وسى وزەك ازايىپ، جىڭىشكەرە بەرسە، ول ۇلتتىق دىلدەن، داستۇردەن ارىلىپ، ايىرىلىپ قالۋ ءقاۋىپى جوق ەمەس. پرەزيدەنت تە ءبىر قاتەردى سەزەتىن شىعار. رۋحاني جاڭعىرۋعا بەت بۇرعىزدى. سوندىقتان ماسەلە سول وزەكتى كەڭەيتۋ. «ۇلتتى جاڭعىرتۋ» دەگەننىڭ ءوزى وسى ماسەلەنى قاۋزايدى.

ULYS: كەڭەستىك جۇيەدە دۇنيەگە كەلگەن بۋىنعا ءالى دە بولسا كوممۋنيستىك يدەولوگيا ىستىق، كەيىنگى جاستار بولسا، جاپپاي يسلامدىق، باتىستىق قۇندىلىقتارعا قۇمارتا باستادى. يدەولوگيالىق الۋاندىقتار، كوزقاراستار قايشىلىعى ءبىزدى بولشەكتەۋگە جەتكىزبەي مە؟ باۋىرلاس وزبەكستان ءامىر تەمىردى يدەولوگيا ەتىپ الدى، مىنا تۇرعان تاجىكتەردىڭ ءوزى مىڭ جىل بۇرىنعى تاريحىن ءتىرىلتىپ، سول كەزدەگى كوسەمى ءسومونيدى ۇلتتى بىرىكتىرەتىن كۇشكە اينالدىردى. تۇرىكمەندەر دە وعىزحاندى اسپەتتەيدى. ءبىز «ماڭگىلىك ەل» يدەولوگياسىن نەگىزگە الىپ، رۋحاني جاڭعىرۋعا بەت بۇردىق. بۇگىنگى كۇنى ۇلتتىق يدەولوگيامىزدىڭ ۇستانىمدارى نە بولۋ كەرەك؟     

امانگەلدى ايتالى: ۇلتتىق يدەولوگيا دەگەندە ءتىل، ءدىن، مادەنيەت پەن ءداستۇر بىرگە جۇرەدى. الگى «كود» دەگەنىمىز وسى. «كود» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى نەگىزى تەحنيكالىق عىلىمداردان كەلگەن عوي. سول «كود» جوعارىدا ايتقان ۇلتتى ۇلت ەتەتىن قاسيەتتەر. ول قاسيەتتەردەن ايىرىلساق، ۇلتتىق تەكتەن جۇرداي بولامىز. ۇلتتىق كود وزى-وزىنەن قالىپتاسپايدى، ول ءۇشىن  ۇلتتىڭ بولمىسىن، قازاقتىڭ تاريحىن ءبىلۋ كەرەك. سول كەزدە جاڭاعى قۇندىلىقتار كۇش الادى، ۇلكەن ىقپال ەتەدى، وڭعا دا سولعا، دا اۋىتقىپ كەتپەۋگە نەگىز بولادى، تىرەك بولادى. رۋحاني دىڭگەگى بوس جاستار كوبەيدى. باسقا دىنگە ءوتىپ، دىننەن اجىراسا قازاقشىلىعىنان دا اجىرايدى دەگەن ءسوز جوق. تىلىنەن اداسسا، ياعني باسقا تىلگە اۋىسسا، باسقا دىنگە دە اۋىسادى. وعان ناقتى مىسال بار: باۋىرلاس  باشقۇرتتار مەن تاتارلاردىڭ 10 پايىزى پراۆوسلاۆ دىنىندە. ولار ەڭ ءبىرىنشى تىلىنەن اجىراعان، تىلىنەن اجىراعان سوڭ بىرتە-بىرتە دىنىنەن اجىراعان. ەندى قالعان  باشقۇرت پەن تاتارلاردى تۇگەلدەي پراۆوسلاۆ ەتىپ شوقىندىرۋ ءۇشىن الدىمەن ارالارىنان جاعدايىن جاساپ، ارنايى دايىنداپ سۆياششەننيكتەر (ءدىن قىزمەتكەرلەرى - اۆتور) شىعاردى. ولاردىڭ ۋاعىزىنا جاستار ەرۋدە. بۇل ەكى ۇلتتىڭ الدىندا ءقازىر شوقىنىپ كەتۋ، سلاۆياندانۋ، ورىستانۋ، پراۆوسلاۆ دىنىنە اۋىپ كەتۋ سىندى ۇلكەن ءقاۋىپ تۇر. سوندىقتان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەك.

ULYS: ءبىزدىڭ قۇندىلىقتار تەك ءوزىمىزدىڭ عانا ەمەس، ءبىز ماقتانىپ اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن قازاق ەلىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان 130 ۇلت وكىلدەرىنىڭ دە نەگىزگى  قۇندىلىقتارىنا اينالۋ كەرەك قوي؟

امانگەلدى ايتالى: ارينە، نەگىزى قاي ەلدە دە مىناداي ءبىر زاڭدىلىق بار: ءبىزدىڭ اسسامبلەيا اشىق ايتپايدى، باسقا ەلدەردە اشىق ايتىلادى. مىسالى، گەرمانيادا تۇراتىن ءبىر قازاق ۇلتتىق ماسەلەنى قوزعاماق بولدى دەلىك. وعان «سەنىڭ قازاق ۇلتىڭنىڭ تاريحى قازاقستاندا زەرتتەلىپ جاتىر، قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن ءتىلى دە وتانىڭدا دامىپ جاتىر. سەن  گەرمانيادا قازاق مەكتەبىن اشام دەپ، قازاق مادەنيەتىن دامىتامىن دەپ بىزگە تالاپ قويما» دەپ اشىق ايتادى. سول سياقتى  ورىس حالقىنىڭ مادەنيەتى رەسەيدە، ۋكراينداردىكى ۋكراينادا بولماسا، نەمىستەردىكى گەرمانيادا دامىپ جاتىر. ال بۇل جەردە نەگىزگى ۇلت، مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت — قازاقتىڭ مادەنيەتى جانە تىلىمەن باسەكەلەستىرىپ ولاردى دامىتۋ، ولارعا جاعداي جاسايمىن دەۋ اقىلعا سىيمايدى. ءبىراق ءبىز «سەنىڭ مادەنيەتىڭ، ءتىلىن انا تاريحي وتانىڭدا دامىپ جاتىر عوي» دەپ نەگە ايتپايمىز؟ كەرىسىنشە، سەن وسى ەلدە تۇرعاننان كەيىن، قازاقتىڭ ءتىلىن، تاريحى مەن مادەنيەتىن ءبىلۋىڭ كەرەك دەۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟ ەڭ باستىسى ءبىز ءقازىر ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق نەگىزگى تامىرىمىزدى، كودىمىزدى ساقتاۋعا باسا ءمان بەرۋىمىز كەرەك. ءبىز قازاقتىڭ مادەنيەتىن، تەاترىن، كىتابىن، ونەرىن باسقا ۇلتتار قىزعانىشپەن قارايدى ەكەن دەمەستەن قولداۋىمىز كەرەك. ولار وسىندا دامىماعاندا قايدا بارادى؟ ءوز ءىسىمىزدى ءوزىمىز جاساي بەرۋىمىز قاجەت. مىسالى،  قازاقتىڭ كىتابىن اشىقتان اشىق قولداپ، قارجى ءبولۋ كەرەك، كىتاپ دۇكەندەرىن اشۋ كەرەك. ويتپەسە، قازاقتىڭ رۋحاني قۇندىلىعى دامىمايدى. قازىرگىدەي كەزەڭدە پرەزيدەنتتىڭ ماقالاسى وتە دۇرىس دەپ سانايمىن. سەبەبى، ءقازىر ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ءوز ىشىندە رۋحاني جاڭعىرۋعا سۇرانىس بار. ءبىز سول سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋىمىز كەرەك. ەندىگارى ورىستىڭ تەاترىنا 5 تەڭگە بولسەڭ، قازاقتىڭ تەاترىنا دا 5 تەڭگە بولەمىز دەگەن ماسەلە دۇرىس ەمەس. قازاقتىڭ تەاترىنىڭ جاعدايى بولەك. قازاق شەتتەتىلگەن ۇلت، قازاق ءجابىر كورگەن ۇلت، قازاقتىڭ ءتىلى كەمشىن بولعان ۇلت. سوندىقتان وزگە ۇلت وكىلدەرىنە ءتۇسىندىرىپ ايتۋ كەرەك. «بۇل قازاققا جاساپ وتىرعان ارتىقشىلىعىمىز ەمەس، قازاقتىڭ كەڭەس زامانىنداعى، وعان دەيىنگى رۋحاني جاراقاتىنىڭ، العان زيانىنىڭ ورنىن تولتىرۋ. مۇنداي ساياساتتى اشىق جۇرگىزۋىمىز كەرەك. وزگە ۇلت وكىلدەرى دە ونى تۇسىنەدى دەپ ويلايمىن.

ULYS: راسىندا دا «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ مايەگى بولا الاتىن، ەلدىڭ يەسى، جەردىڭ كيەسى بولىپ قالاتىن تيتۋلدى ۇلت قوي...

امانگەلدى ايتالى: البەتتە، قارجىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق رۋحانياتىنا ءبولىنۋ كەرەك. جاڭا ايتقانىمداي، ءبىز شاپا شەككەن حالىقپىز، ءبىز وتارشىلدىقتا بولعان ەلمىز.  بىزگە جاساعان قياناتتىڭ ورنىن تولتىرۋ كەرەك. ۇلتتىڭ رۋحانياتىنا سالىنعان ۇلكەن جاراقاتتى ەمدەۋ كەرەك. وتارسىزداندىرۋ ساياساتى دەگەن وسىدان شىعادى. ول ساياسات ءقازىر ءبىرقاتار ەلدەردە جۇزەگە اسىپ جاتىر. وتارسىزداندىرۋ كوپتەگەن ەلدەردە ۇلكەن ساياساتقا اينالىپ جاتىر. مىسالى، افريكا مەن ازيانىڭ ءبىرقاتار ەلى وسىعان قاتتى ءمانى بەرۋدە. سەبەبى، وتارسىزدانۋدىڭ ءوزى  مادەنيەت پەن رۋحانيات ارقىلى كەلەدى.

ULYS: ءبىز سولتۇستىك كورشىنىڭ اقپاراتتىق-پسيحولوگيالىق، ناسيحاتتتىق ىقپالى باسىم ەكەندىگىن مويىندايمىز. ولار بىزگە ءبىرتۇتاس اقپاراتتىق كەڭىستىك تۇرعىسانان قارايدى. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىندا قاتتى اقساپ تۇرعانىمىز كۇن وتكەن سايىن انىق سەزىلۋدە...  قايتپەك كەرەك؟     

امانگەلدى ايتالى: ساياساتتانۋ ىلىمىندە «اقپاراتتىق وتارشىلدىق ياعني «ينفورماسيوننىي كولونياليزم» دەگەن ۇعىم بار. ساياسي تۇرعىدان دەربەس مەملەكەتپىز. ال ەكونوميكالىق جاعىنان ازدى-كوپتى دەربەستىك العان شىعارمىز. ءبىراق اقپاراتتىق جاعىنان ءبىز وتارلانعان ەلمىز. ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن ورىس اقپاراتتىق كەڭىستىگىندەمىز. ول كەڭىستىكتەن شىققان جوقپىز. ءبىزدىڭ سانامىزعا قاتتى اسەر ەتىپ، ىقپالىنان شىعارماي وتىر. وكىنىشكە قاراي، ودان شىعامىز دەگەن تىرلىك بىزدە دە جوق. ەڭ باستىسى — قازاقستاندا رەسەيدىڭ اقپاراتتىق ءونىمىن قابىلدايتىن حالىق بار. ورىستانعان قازاق پەن ورىس ۇلتى. ولارعا ءتىپتى قاجەت تە. سوندىقتان بۇگىندە ءبىزدىڭ ۇلتتىق نامىسىمىز ءالى دە بولسا تومەن. ەڭ قورقىنىشتىسى — ەلدىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن ءقاۋىپ. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك دەگەنىمىز — ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ءبىر سالاسى عوي. وسى سەبەپتى بۇل سالادا ەلدىگىمىزدى قورعاۋ ماسەلەسى رۋحاني جاڭعىرۋ سالاسىندا بولەك ءبىر، ەرەكشە تاقىرىپ رەتىندە قارالۋى قاجەت.

ULYS: ساليقالى سۇحباتىڭىزعا كوپ راقمەت!

ماتەريال «ULYS» تانىمدىق-ساراپتامالىق حالىقارالىق جۋرنالىنان الىندى. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش ديدجيتال جۋرنالىن تومەندەگى سىلتەمەلەر ارقىلى google play مەن app store-دان تەگىن جۇكتەپ، وقي الاسىزدار.

Appstore

https://itunes.apple.com/us/app/ulys/id1254960265

Playstore

https://play.google.com/store/apps/details؟id=com.publishing.ulys

 

قاراقات ابدەن: پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا 3 ماقساتتا قاتىستىم
25 ماۋسىم 2024
قاراقات ابدەن: پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا 3 ماقساتتا قاتىستىم

ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، «اۋىل» پارتياسىنىڭ مۇشەسى قاراقات ابدەن «Ulys kz» تىلشىسىنە ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات بەردى.

 پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىستىڭىز. شىندىعىن ايتۋ كەرەك وسى كەزدەن باستاپ حالىق اراسىندا كەڭ تانىلا باستادىڭىز. جالپى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا كانديدات بولىپ، ۇلكەن دوداعا قاتىسۋ سىزگە نە بەردى؟

مەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسقان كەزدە ءوزىم ءۇشىن 3 نارسەنى دالەلدەگىم كەلدى. ءبىرىنشى، مەن ءوزىمنىڭ قوعامدىق جۇمىستارىمداعى يدەيالارىمدى جوعارى مىنبەردەن ايتقىم كەلدى. مىسالى، مەن ۇنەمى كوتەرىپ جۇرگەن ۇلتتىق تاربيە قۇندىلىقتارىنىڭ ماڭىزدىلىعى جانە ءبىرقاتار الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ اۋقىمدىلىعىن كورسەتۋگە تىرىستىم. ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ قوعامدا بارلىق ادام ءۇشىن جول اشىق ەكەنىن دالەلدەگىم كەلدى. ايەلسىڭ بە، ەرسىڭ بە، قانداي وتباسىدان شىقتىڭ، قانداي تاپ وكىلىسىڭ بارىنە تەڭ قۇقىق پەن جاعداي جاسالعان. بىزدە ادىلدىك جوق، ايەلدەر سايلاۋعا قاتىسا المايدى دەگەن سىڭارجاق پىكىرلەر بار. وسى پىكىردى جوققا شىعارسام دەدىم. ۇشىنشىدەن، مەن ءوزىمنىڭ جەكە جولىمدى سالعىم كەلدى. مەن وتە قاراپايىم وتباسىنان شىققانمىن. اكە-شەشەم قاراپايىم زەينەتكەرلەر. مەن وسى دەڭگەيگە ءوزىمنىڭ ءبىلىمىم مەن ەڭبەگىمنىڭ ارقاسىندا جەتتىم. ەگەر مەندە قانداي دا ءبىر ساتسىزدىكتەر بولسا، وعان تەك ءوزىم عانا كىنالىمىن. سوندىقتان ادام قالاسا ومىردە ءبارى بولادى. مەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسۋ ارقىلى قازاق ايەلدەرى دە ەشكىمنەن كەم ەمەستىگىن دالەلدەدىم، كورسەتتىم. مەن ەمەس مەنەن كەيىنگى ايەلدەرگە جاڭا جول اشتىم دەپ بىلەم. پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسۋ جانە وندا جەڭىسكە جەتۋ ارينە قيىن. ءبىراق مەن وسى جولدى تاڭدادىم، بۇل مەنىڭ جولىم.  كەلەسى سايلاۋدا بارىنشا مىقتى، بارىنشا وزىنە سەنىمدى ايەلدەر سايلاۋعا قاتىساتىندىعىنا سەنىمدىمىن. مەن ولارعا جاڭا جول اشا ءبىلدىم دەپ ەسەپتەيمىن.

 پارلامەنتتەگى مىنبەردەگى ءبىر سوزىڭىزدە باسشىلىق قىزمەتتەگى ايەلدەر سانىن 50 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەك دەگەن بولاتىنسىز. ەگەر ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى باسشى بولىپ، قوعامدىق جۇمىستى ارقاسىنا ءىلىپ الىپ جۇرگەندە، وتباسىنداعى بالا-شاعاسىنىڭ تابيەسىن اقساتىپ المايدى ما؟

پرەزيدەنتىمىز بيلىكتەگى ايەلدەردىڭ ۇلەسىن 30 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەك دەگەن تاپسىرماسى بار.  ازىرگە بيلىكتەگى ايەلدەر ۇلەسى اتالعان مەجەگە جەتپەي وتىر. ارينە ونى ەشقانداي نارسەمەن رەتتەي المايمىز. جالپى ءبىزدىڭ باعىتىمىز ايەلدەردىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ بولىپ قالا بەرەدى. مەنىڭشە، ايەلدەر ساياساتتا كوپ بولعان سايىن ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىمىز دۇرىستالادى. سەبەبى ايەل قوعامعا نە كەرەك ەكەنىن بىلەدى. ول ءوزىن عانا ويلامايدى، ۇيدەگى بالاسىن، وتباسىن، بارلىق جاعدايدى جان-جاقتى قاراستىرا الادى. سوندىقتان دا بيلىك جۇيەسىندە ايەلدەردىڭ كوبىرەك بولعانى دۇرىس. تۇرعىنداردىڭ 51 پايىزى ايەلدەر. پروپورسيا بارلىق جەردە بولۋ كەرەك. ءبىراق بىزدەگى بيلىكتەگى ايەلدەردىڭ ۇلەس سالماعى وتە تومەن. ماسەلەن، استانادا اكىمنىڭ 5 ورىنباسارى بار. ونىڭ بىردە-بىرەۋى ايەل ەمەس. استانا 7 اۋدان بار. سول اكىمدەردىڭ ىشىندە بىردە-بىر ايەل جوق. تەك بىرەڭ-ساراڭ اكىمنىڭ ايەل ورىنباسارلارى بار.

ال ساياساتتا، قوعامدىق جۇمىستاردا جۇرگەن ايەلدەر وتباسىنداعى نەگىزگى جۇمىسىن اقساتىپ المايدى ما دەگەن سۇراققا مەنىڭ ءوزىمنىڭ ايتارىم بار. قازاق اۋەلدەن «ايەلدىڭ قىرىق جانى بار» دەپ تەگىن ايتپاعان. ايەل بارىنە ۇلگەرەدى... ايەل ءارقاشان ءبىلىمدى، ساۋاتتى بولۋى ءتيىس. جەتىستىككە جەتكەن انانىڭ بالاسى دا جەتىستىككە جەتەدى. جاقسىلىققا، جاڭاشىلدىققا، بىلىمگە تالپىنعان ايەلى بار قوعام العا جىلجيدى. نەگىزگى باعىت سونداي بولۋ كەرەك. ارينە، تاڭداۋ بولادى... ءبىراق ءبىلىمسىز ايەلدەن ءبىلىمسىز بالا تۋادى، ودان ءبىلىمسىز قوعام پايدا بولادى.

ايەلدەردىڭ ماسەلەسىنە قاتىستى بۇدان باسقا دا دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولداپ ءجۇرسىز. سونى تارقاتىپ ايتساڭىز؟

دەپۋاتتىق مانداتىمدى العاننان بەرى وسى باعىتتا 9 دەپۋتتىق ساۋال جولدادىم. ساۋالدارىمنىڭ ىشىندە ايەلدەردىڭ باسشىلىق قىزمەتى عانا ەمەس اۋىلداعى تۇرعىندار ماسەلەسىن دە كوتەرىپ ءجۇرمىن. ەلىمىزدەگى بۇكىل ايەلدى الاتىن بولساق، سول ايەلدەردىڭ 42 پايىزى اۋىلدى جەرلەردە تۇرادى. وسى اۋىلدا تۇراتىن ايەلدەر جۇمىس ىستەپ، بيزنەسكە ارالاسقىلارى كەلەدى. ولارعا جەكە باعدارلاما كەرەك. سوڭعى دەپۋاتتىق ساۋالىم وسى باعىتتا بولدى. اۋىل ايەلدەرىنىڭ كاسىپكەرلىگى ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما بولۋى ءتيىس جانە وعان ەرەكشە كوڭىل ءبولىنۋى قاجەت. اۋىل ايەلدەرىنە ارنالعان جەكە شاعىن گرانتتار بولدى، الايدا ول ماردىمسىز. سونىمەن قاتار ولاردىڭ بيزنەستى دامىتۋعا بانكتەن نەسيە الۋعا مۇمكىندىكتەرى از. ونىڭ ۇستىنە اۋىلداعى ايەلدەردىڭ بانكتەرگە كەپىلگە قوياتىن مۇلىكتەرى جوق. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءبىز اۋىلداعى ايەلدەر كاسىبىن دوڭگەلەتۋگە تولىق مۇمكىندىك بەرمەي وتىرمىز.

 «اۋىل» پارتياسىنىڭ پارلامەنتتەگى فراكسيا جۇمىسى تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ پارتيا اگرابانك قۇرۋ جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا ۇلكەن باعدارلاما ازىرلەپ جاتىر. ءسىز ايتىپ وتىرعان ايەلدەر كاسىپكەرلىگى باستاماسى وسى اتالعان جوبالاردا بار ما؟

ءقازىر اگرابانك جوباسى جاقسى كوتەرىلىپ ءجۇر. بۇل «اۋىل» پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا بار جوبا. ەگەر ءبىز اتالعان بانكتى قۇرساق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن جانە مەن ايتىپ وتىرعان اۋىلداعى ايەلدەر كاسىپكەرلىگىنىڭ كوش ىلگەرى بولۋىنا مۇمكىندىك اشامىز. سەبەبى اتالعان شارۋالاردىڭ ءبارى قارجىمەن رەتتەلەدى. قاشان اۋىل تۇرعىندارى، اۋىل ايەلدەرى جەڭىلدىكپەن نەسيە الادى، سول كەزدە باستاپ ولاردىڭ جۇمىستارى جۇرەتىن بولادى. ءبىز اگروبانك قۇرۋدىڭ كىرىسى مەن شىعىسىن ەسەپتەدىك. بانك قۇرىلسا ودان تەك ءبىز ۇتامىز. تەك اۋىلدى قارجىلاندىراتىن بانك قۇرۋ جوباسىن كوپشىلىك قولدايدى.  ءقازىر جان-جاقتى تالقىلاۋلار ءجۇرىپ جاتىر. ۇلكەن جوبا بولعاندىقتان وعان ۋاقىت، جانجاقتى پىسىقتاۋلار قاجەت. وسى باعىتتا دا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ دە نەگىزگى باعىت بولۋ كەرەك. ءقازىر ەل بيۋدجەتىن جەر قويناۋىنان العان مۇناي مەن گاز تولتىرىپ تۇر. ەرتەڭ-اق مۇناي قورى تاۋسىلسا نە بولامىز؟! ەگەر ءبىز وسىعان سەنىپ وتىرا بەرسەك، ونىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايدى.  ازىق-تۇلىك باعدارلاماسى - ول ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدى قۇتقارۋشى. اۋىلدا ءشىرىپ جاتقان تەرى مەن ءجۇن، تازا ەكولوگيالىق ءسۇت، ەت ونىمدەرىمىز، بيدايىمىزدى باعالاپ، ولاردى وڭدەۋ ونەركاسىبىن دامىتساق عانا ءبىز ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن جاساي الامىز جانە ول ەكونوميكانىڭ نەگىزگى درايۆەرى بولادى.

 

«قارجى ماسەلەسى ءماز ەمەس»

ءسىز ءماجىلىستىڭ قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ مۇشەسىسىز. كوميتەتتە ءقازىر قانداي ماڭىزدى زاڭ جوبالارى قارالۋدا؟

مەملەكەتتىڭ ىشكى جانە سىرتقى قارىزى كريتيكالىق جاعدايدا تۇر... مىسالى، ءسىز بانكتەن قارىزدى العان كەزدە، سىزدە ءبىر بەلگىلى باعدارلاما بولادى. العان قارىزدى مىندا جۇمسايمىن، ودان سونداي پايدا تۇسەدى دەگەندەي. ونىڭ ءبىر بولىگىن العان قارىزىمدى قايتارۋعا جۇمسايمىن دەگەن سياقتى. ال بىزدە ءقازىر وسى سحەما بۇزىلعان. سەبەبى بىزدە ءوندىرىس جوق، ءونىم شىعارمايمىز. ءبىزدىڭ ەكونوميكا مەملەكەتتىك قارىزدى قايتارىپ ۇلگەرمەي جاتىر. سوندىقتان بۇعان ءبىز شىنداپ كىرىسۋىمىز كەرەك. ءالى دە كەش ەمەس دەپ ويلايمىن. جوعارىدا مەن ايتىپ وتىرعان ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن قولعا الىپ، ءتيىستى وندىرىستەردى ىسكە قوسۋعا جان-جاقتان قولداۋ جاسايتىن بولساق، ەكونوميكا وڭالادى. ارينە، ول بىردەن قۇيىلىپ كەلەتىن تابىس بولمايدى، ءبىراق ونىڭ ناتيجەسى مەن پايداسىن ۇزاق ۋاقىت كورەتىن بولامىز.

 بيۋدجەت تاپشىلىعى قانشالىقتى سەزىلۋدە؟

بيۋدجەت تاپشىلىعى قاتتى سەزىلۋدە. سەبەبى ءوزىڭىز بىلەتىندەي، بيىلعى جىل سۋ تاسقىنى ءبىزدى كوپ ابىگەرگە سالدى. قانشاما ءۇي، جول تابيعات اپاتىنان بۇزىلدى. كوپتەگەن ماس باسى قىرىلدى. ونىڭ ءبارىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەكپىز. وسى باعىتتا بيۋدجەتتەن ميلليونداعان قاراجات ءبولىنىپ، كومەك جاسالىپ جاتىر. بۇل دا بيۋدجەت تاپشىلىعىنا ءوزىنىڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر.

جۋىردا ۋاكىلەتتى ورگاندار سالىق كودەكسىنىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن تانىستىردى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، مەملەكەت باسشىسىنىڭ سىنىنان كەيىن، جاڭا سالىق كودەكسىن جازۋ تۇجىرىمداماسى مەن تاسىلدەرى وزگەرتىلدى. بۇل وتە دۇرىس قادام بولدى. ءبىزدىڭ  كوميتەتكە ازاماتتاردىڭ، بيزنەستىڭ جانە مەملەكەتتىڭ مۇددەسى تارازى باسىنا تۇسكەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلىپ وتىر، بۇل جەردە ءتيىمدى جولدى تابۋ ماڭىزدى. ءبىزدىڭ بولجامىمىز بويىنشا، جاڭا سالىق كودەكسىنىڭ جوباسى پارلامەنت ماجىلىسىنە جاقىن ارادا كەلىپ تۇسەدى. ياعني، جىل سوڭىنا دەيىن اۋقىمدى جاۋاپتى جۇمىس كۇتىپ تۇر. نەگىزگى سالىق كودەكسىنىڭ جاڭا جوباسى وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا كىرۋى كەرەك. ءبىز جاڭا سالىق كودەكسىندە كاسىپكەرلەرگە قاتتى سالماق ءتۇسىرىپ جىبەردىك. بۇدان باسقا كوپتەگەن سالىقتىق پرەفەرەنسيالار، سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى بەرە بەرگەنبىز. ول كەرەك پە، كەرەك ەمەس پە وعان ەشكىم باس قاتىرماعان. ەشقانداي ونىڭ تۇجىرىمداماسى بولماعان. مىسالى،  ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتاعى كاسىپورىندار نە جەرگە، نە كورپوراتيۆ سالىق نە قوسىمشا قۇن سالىعىن تولەمەيدى. ولار تابىس تاۋىپ جاتىپ، ءبىر كۇنى جابىلىپ قالدى. ول جەردەن ءبىز نە تاپتىق؟ بۇل ءبىر عانا مىسال، وسى تيپتەگى جاعدايلار وتە كوپ. ارينە، ءبىز بيزنەستى ويلاۋىمىز كەرەك. ءبىراق بيۋدجەت نەنىڭ ارقاسىندا تولادى. سالىق جۇيەسى دۇرىس بولعاندا عانا بيۋدجەت تولادى. ءبىز قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتى وسى ماسەنىڭ زاڭنامالىق نەگىزدەرىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇرىنعى سالىق كودەكسىنىڭ جوباسى تۋرالى مەن ەشقانداي پىكىر بىلدىرگەن جوقپىن. سەبەبى ونىڭ ولقىلىقتارى وتە كوپ. ال بۇل جولعى جوبادا بيۋدجەت كىرىسىن ارتتىرۋ باعىتتارىندا كوپتەگەن قىزىقتى  ءارى ماڭىزدى ۇسىنىستار بار. كەيبىر جەرلەردە سالىق جەڭىلدىكتەرى الىپ تاستاۋ، كەي جەرىندە سالىقتاردى بىرىكتىرۋ باعىتتارى قاراستىرىلعان.  بيۋدجەت كىرىستىلىگىن كوتەرۋ دەگەنىمىز نە؟ ول ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىمىىزدى كوتەرۋ دەگەن ءسوز.

ءبىز سالىقتى كوبەيتەمىز دەپ كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ جاعدايىن ناشارلاتىپ المايمىز با؟

جوق، وسى جولعى سالىق كودەكسىندەگى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار جان-جاقتى قاراستىرىلعان. سالىق تۇزەتۋلەرى الداعى ايلاردا شامامەن تامىز ايىندا پارلامەنتتىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلادى. بۇل اسا ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان جان-جاقتى تالقىلاۋلار جۇرگىزىلەدى. وعان «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ وكىلدەرى شاقىرىلادى. ولار كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ مۇددەسىن قورعايدى. وسى جەردە ايتا كەتەيىن، ءبىز مەملەكەتتەن ءبارىن تەگىن الا بەرەمىن دەگەن تۇسىنىكتى قويۋىمىز كەرەك. ەگەر كاسىپكەر تابىس تاۋىپ وتىر ما، وندا وعان سالىق تولەۋى ءتيىس. سالىق اشىقتىعى بولۋى قاجەت. ءوزىڭىز بىلەسىز، استانادا ورتاشادان جوعارى تۇراتىن ادامداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ قوسىمشا جالعا بەرەتىن پاتەرلەرى بار.  ولار ول ءۇشىن سالىق تولەمەيدى، ءبىراق ۇلكەن تابىس تاۋىپ وتىر. وسى سياقتى ماسەلەلەر باقىلاۋعا الىنىپ، سالىقتىڭ جاڭا نورمالارى كولەڭكەلى ەكونوميكاعا توسقاۋىل جاساۋى ءتيىس. مەن بۇل جەردە ساياجايدا وسىرگەن جەمىس-جيدەگىن كوشەدە ساتىپ كۇنىن كورىپ وتىرعان ادامدار تۋرالى ەمەس، جالپى ۇلكەن كولەڭكەلى ەكونوميكا جايىندا ايتىپ وتىرمىن. سوندىقتان وسى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن زاڭ اياسىندا شەشۋىمىز كەرەك. ارينە، بيۋدجەتتى تەك سالىقتى كوتەرۋ ارقىلى شەشۋ دۇرىس ەمەس. ەكونوميكانى ساۋىقتىرۋ كەرەك. ءونىم ءوندىرۋ سالاسىن دامىتۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ پارتيانىڭ نەگىزگى باستاماسى بولىپ ساناتىن اگروبانك، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى سياقتى ماسەلەلەردى ناقتى قولعا العان دۇرىس. ءبىز الەمدى مويىنداتا الاتىن تازا، ەكولوگيالىق ونىمدەر شىعارۋعا مۇمكىندىگىمىز دە الەۋەتىمىز دە جەتەدى. ەشتەمەنى جاڭادان ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىلىم مەن عىلىمدى دا دامىتۋىمىز كەرەك. بيۋدجەتتىڭ ءبىراز بولىگىن ءبىلىم-عىلىمعا جۇمساپ جاتىرمىز. ءبىز بولاشاق باعدارلاماسى ارقىلى نەمەسە نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە وتە كوپ قاراجات بولەمىز. الايدا وكىنىشكە وراي، ءبىز ونىڭ ناتيجەسىن كورىپ وتىرعان جوقپىز. مىسالى، كىشكەنتاي عانا سينگاپۋر مەملەكەتىن الايىق، ەشقانداي قازبا بايلىعى جوق ەل. الايدا ولار اقپاراتتىق تەحنولوگيالارى ارقىلى الەمدى اۋزىنا قاراتىپ، سودان قوماقتى تابىس تابۋدا. ولاردىڭ فيشكاسى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار. ال ءبىزدىڭ فيشكامىز اۋىلدىق ونىمدەرى بولۋى كەرەك. ارينە باسقا باعىتتاردى دا دامىتۋ قاجەت دەپ بىلەم.

«حالىقتىڭ ماسەلەسىندە دوس، تانىس، تۋىس بولماۋى كەرەك»

دەپۋتاتتىق ساۋالدارىڭىز، ايماقتاردى ارالاعان كەزدەگى تۇرعىنداردىڭ ارىز-شاعىمدارىنىڭ ماجىلىستە قارالۋى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟

ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز ساپالى زاڭ شىعارۋ. زاڭ ساپالى بولۋ ءۇشىن ءبىز حالىقتىڭ ءىشىن ارالايمىز، جاعدايدى ءوز كوزىمىزبەن كورەمىز. سوندىقتان سايلاۋشىمەن ۇنەمى كەزدەسۋگە ءتيىسپىز. مەنىڭ جەتەكشىلىگىمدە ءوزىم جاقسى بىلەتىن قورعالجىن اۋدانى مەن ۇلىتاۋ ءوڭىرى. ۇزاق اۋىلدارعا ەرىنبەي بارىپ، جاعدايدى ءوز كوزىممەن كورگەندى جاقسى كورەم. شەشىلگەن دە جانە شەشىلمەگەن دە ماسەلە بولادى. جالپى مەندە مىناداي تاكتيكا. ءبىرىنشى، پروبلەما تۋىنداعان جەرگە بارىپ سايلاۋشىلارمەن كەزدەسەمىن. سوسىن سول جەردە سول ءوڭىردىڭ اكىمىمەن سويلەسىپ، ماسەلەنىڭ بەتىن اشىپ الام. ەگەر ماسەلە ولاي شەشىلمەسە وندا ول بويىنشا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولدايمىن. حالىقتىڭ ماسەلەسىندە دوس، قۇربى، تانىس، تۋىس دەگەن بولماۋى كەرەك. سەبەبى ءبىزدىڭ ارتىمىزدا حالىق تۇر. حالىقتىڭ بىزدەن باسقا سەنىم ارتارى جوق. ءبىر مىسال ايتايىن، بارشىن دەگەن اۋىلعا باردىم. قورعالجىننان شىققاننان كەيىن شۇباركولگە دەيىن 500 شاقىرىم جەر. وسى ارالىقتا قانشا ەلدى مەكەندە ادامدار تۇرادى. ءبىراق ول جاقتا جانارماي قۇياتىن بەكەت جوق. وندا تۇراتىن حالىق كولىكتەرىنە جانارماي قۇيۋ ءۇشىن 100-دەگەن شاقىرىمدى ارتقا تاستاپ، جانارماي تاسيدى. بۇرىن بولعان جانارماي بەكەتى جابىلىپ قالعان. مەن وبلىس اكىمىنە ءوتىنىش ايتتىم. اكىم  ماسەلەنى شەشەمىز دەپ شىعارىپ سالدى. سوسىن ماسەلە شەشىلمەگەن سوڭ مەن بۇل بويىنشا ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋعا ءماجبۇر بولدىم. ماسەلە شەشەمىن تاپتى. قانشا حالىق ماعان العىسىن ايتىپ جاتىر. مۇنداي فاكتىلەر كوپ. قاراعاندى وبلىسىنا قارايتىن قۇلانوتپەس دەگەن اۋىل بار. سول اۋىلدا سۋ جوق. جاڭا سۋ قۇبىرىنا قارجى بولىنگەن. ءبىراق ونى ورىندايتىن مەردىگەر كومپانيا اقشانى الىپ، جۇمىستى ىستەمەي كەتىپ قالعان. مەن ءوزىم بۇل ءىستىڭ باسىندا ءجۇردىم. قازىرگە دەيىن ماسەلە شەشىلگەن جوق. مۇنى دا ءوز باقىلاۋىما الىپ وتىرمىن.  سوندىقتان مەن قولىمنان كەلگەنشە باستالعان ءىستى اياقتاۋعا، ءوزىمنىڭ سايلاۋشىلارىما بەرگەن ءۋادىمدى ورىنداۋعا تىرىساتىن بولام...

 

«تاڭعى ساعات 5-تەن تۇرام»

ءسىز كوپبالالى اناسىز. وسى جۇمىستاردىڭ  بارلىعىنا قالاي ۇلگەرەسىز؟

ادام بولعان سوڭ بارىنە ۇلگەرۋ كەرەكسىڭ. مەن دەپۋتات بولسام دا مەنىڭ ۇيدەگى انا، ايەل ءرولىمدى ەشكىم الماستىرا المايدى. مەن نەگىزى ۇلكەن اۋلەتتىڭ ۇلكەن كەلىنىمىن. ءبارى ماعان قاراپ تۇر. مەنىڭ كەلىندىك مىندەتىمدى دە ەشكىم اتقارمايدى. مەن نەگىزى بارىنە ۇلگەرەمىن. مەندە تايم-مەنەدجمەنت دەگەن جاقسى جولعا قويىلعان. مەن ۇنەمى تاڭعىساعات  5-تە تۇرام. ايەل بولعان سوڭ وزىڭە قاراۋ كەرەكسىڭ وعان دا ۋاقىت كەرەك. مەنىڭ 4 بالام بار. ەشقانداي مەيرامحانا، ەشقانداي اسپاز بالاڭا نەمەسە كۇيەۋىڭە ءوزىڭ سياقتى تاماق جاساپ بەرە المايدى. سەبەبى ولار سەنىڭ كۇيەۋىڭنىڭ جانە بالالارىڭنىڭ قانداي تاعامداردى جاقسى جەيتىنىن سەنەن باسقا ەشكىم بىلمەيدى. ءبىراق قازىرگى كومەكشى تەحنيكالىق قۇرالدار ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ايتارلىقتاي جەڭىلدەتىپ وتىر دەپ ايتا الام. ايەلدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى كوپ، سوندىقتان بارىنە ۇلگەرۋگە مىندەتتىسىڭ. بۇل مەنىڭ قولىمنان كەلىپ جاتقان سياقتى.

 «مەيىرىم قۇشاعى» كوميسسياسىنىڭ جۇمىسى تۋرالى ايتساڭىز؟

اۋىل پارتياسىنىڭ ىشىنەن «مەيىرىم قۇشاعى» اتتى كوميسسيانى اشتىق. بۇل مەنىڭ يدەيام بولدى... ءقازىر ءار وڭىردە پارتيا جانىنان كوميسسيا جۇمىس جاساۋدا. اۋىلداعى ايەلدەر كەز كەلگەن ماسەلە بويىنشا وسى كوميسسياعا جۇگىنە الادى. وندا بارلىق ماسەلە بويىنشا اقپاراتتىق، كونسۋلتاتيۆتىك، قامقورلىق باعىتتارىندا جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىر. ەندىگى كەزەكتە الىس اۋىلدارعا بارماقپىز. جاقىندا مەن ءوزىم ونىڭ ورتالىق جيىنىن وتكىزدىم. قالاداعى ايەلدەردىڭ كوزدەرى اشىق، ءتۇرى باعدارلامالار بار. نەگىزى اۋىلدى جەرلەردە ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق وتە كوپ كەزدەسەدى. ول كەزدە ولار قايدا بارارىن بىلمەي جاتادى. ءبىزدىڭ كوميسسيا وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى دا قامتيدى. 

مازمۇندى اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

 

 

 

ءبىز تۋرالى
ulys.kz — اقپاراتتىق، ساراپتامالىق جانە تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردى بەرەدى.
 
مۋلتيمەديالىق جوبا زامان تالابىنا ساي جاسالعان. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق نارىعىن ساپالى
كونتەنتپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋعا باعىتتالعان. مۇنداعى ساراپتامالىق، تانىمدىق
ماقالالار سان سالانى قامتيدى. گەوستراتەگيا، گەوەكونوميكا، گەوساياسات، حالىقارالىق
قاتىناستار مەن ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتى، ەكونوميكا، جاھاندا بولىپ جاتقان تەكتونيكالىق
وزگەرىستەر مەن ترەند تاقىرىپتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تەرەڭ تالدانىپ قازاق
وقىرماندارىنا جەتكىزىلەدى. ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.