اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ قورشاعان ورتا قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ستاندارتتارى بۇرىنعى اپاتتاردىڭ سالدارىن ءجىتى سارالاۋ جانە باستى سەبەبىن انىقتاۋ ناتيجەسىندە قالىپتاسادى. ەلىمىزدىڭ وتىن-ەنەرگەتيكالىق كەشەنىندەگى قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ شەشىمى رەتىندە قاراستىرىلاتىن اەس قۇرىلىسى بارىسىندا قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارى قاتاڭ ەسكەرىلەتىن تالاپتاردىڭ بىرەگەيى.
عىلىمي-تەحنولوگيالىق پروگرەسس ناتيجەسىندە رەاكتورلىق قوندىرعىلاردىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسى جاڭارتىلادى. ماسەلەن اتوم رەاكتورلارىندا ءپاسسيۆتى قاۋىپسىزدىك جۇيەسى وپەراتورلاردىڭ قاتىسۋىنسىز ىقتيمال اپاتتىڭ الدىن الادى، توتەنشە جاعداي تۋىنداسا يادرولىق قوندىرعىنى اۆتوماتتى تۇردە سالقىنداتىپ، ەنەرگيا ءوندىرىسىن توقتاتادى. مۇنداي جۇيەنىڭ جۇمىسى گراۆيتاسيا جانە تابيعي اينالىم سياقتى فيزيكالىق زاڭدارعا نەگىزدەلەدى. ال وزگە جاڭارتۋلار جونىندە ايتار بولساق، زامان تالابىنا ساي اتوم ونەركاسىبىنىڭ وزىق ۇلگىدەگى جاڭا جوبالارى تابيعي اپاتتار مەن تەحنوگەندىك قاۋىپتەردەن قورعانىستى كوزدەيدى. جوعارىدا اتالعان قاۋىپسىزدىكتىڭ جاڭا جۇيەسىمەن قازاقستاندا جوسپارلانعان اتوم ستانسياسى جابدىقتالادى دەپ كۇتىلۋدە.
قازاقستاندا جوسپارلانعان اەس-تە ماگاتە-نىڭ قاتاڭ ستاندارتتارىنا سايكەس كەلەتىن III جانە III+ بۋىن رەاكتورلارى پايدالانىلاتىن بولادى. سونداي-اق، اتوم ستانسيالارىنىڭ ەكولوگيالىق تۇرعىدان باسىم تۇستارىن،ەڭ باستىسى اۋاعا كومىرقىشقىل گازىن بولمەيتىنىن اتاپ وتكەن ءجون.
بولاشاقتا اتوم ەلەكتر ستانسياسى الماتى وبلىسى ۇلكەن اۋىلىنىڭ ماڭىنداعى بالقاش كولىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسادى دەپ بولجاندى جوسپارلانىپ وتىر. اۋىل حالقى بەيبىت اتوم الەۋەتىن ەلىمىزدىڭ قوسىمشا ەنەرگيا قۋاتىنا مۇقتاج ءبىرقاتار اۋماقتارىنا باعىتتاۋ ءارى قامتاماسىز ەتۋ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالدىڭ جاقسارۋىنا سەپتەسەتىنىن ايتادى.
- الەم جاھاندىق ۇدەرىستەردى باستان وتكەرۋدە، ۋاقىت وزعان سايىن حالىق ءوسىمى ۇلعايىپ، ەلەكتر قۋاتىن تۇتىنۋ كورسەتكىشى ارتۋدا. وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىندا سالىنعان ەلەكتر ستانسيالارى ابدەن ەسكىرگەن، سوندىقتان ەلىمىز ءۇشىن تۇراقتى قۋات كوزدەرى قاجەت. ال اتوم ەنەرگەتيكاسى بۇل ماسەلەنىڭ ەڭ دۇرىس شەشىمى بولماق. ارينە حالىقتىڭ كوڭىلىنە الاڭ سالاتىن ءبىرقاتار فاكتورلار بار. ءبىراق قازىرگى زامانعى رەاكتورلار ءقاۋىپسىز ەكەنىنە سەنگەن ءجون. قازاقستاننىڭ يادرولىق تەحنولوگيالارىمەن 57 جىلدىق جۇمىس تاجىريبەسى بار. اەس-بۇل تازا ەنەرگيا، سىرتقى يمپورتقا تاۋەلسىز ەنەرگەتيكا كەشەنىن قۇرۋدىڭ باستى باعدارى. اەس قۇرىلىسى جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشادى. ستراتەگيالىق نىسان قۇرىلىسىن جۇرگىزۋدە قولدا بار عىلىمي الەۋەتتى پايدالانۋ مۇمكىندىگىن ءمۇلت جىبەرمەۋىمىز قاجەت. مەن 1985 جىلدان بەرى كەشەندى جوبانىڭ قۇرىلىسىن قولداپ كەلەمىن. اتوم ستانسياسى ءبىزدىڭ جانە ۇرپاعىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن قاجەت دەپ سانايمىن،-دەيدى ۇلكەن اۋىلىنىڭ تۇرعىنى سەرگەي ترەتياكوۆ.
اەس قۇرىلىسىنا قارسى ءۋاج ايتاتىندار كەشەندى نىساننىڭ بالقاش كولىنىڭ ەكوجۇيەسىن كەرى اسەرىن العا تارتادى. تاقىرىپتى تاۋەلسىز ساراپشى مۇحامەدقالي وسپانوۆ تۇسىندىرەدى.
- مەن بۇل تۇجىرىممەن كەلىسە المايمىن. اتوم ستانسياسىنىڭ ارنايى سالقىنداتۋ مۇناراسى ارقىلى جىلۋدىڭ كوپ بولىگى اۋاعا بولىنەدى جانە كول زارداپ شەكپەيدى. سمولەنسك اتوم ستانسياسى ماڭىنداعى سالقىنداتقىش توعان اۋدانى بالقاش الاڭىنىڭ 0،2 پايىزىن قۇرايدى جانە ول قۋاتتىلىعى 3 گۆ بولاتىن اەس-ن سالقىنداتۋعا ارنالعان،-دەيدى مۇحامەدقالي وسپانوۆ.
اتوم ەنەرگەتيكاسى سەكتورىنا ارنالعان تەحنولوگيالاردى ازىرلەۋ كەزىندە قولدانىلاتىن قاۋىپسىزدىكتىڭ جاڭا ستاندارتتارى اۋاعا بولىنەتىن كومىرتەگى قوسىلىستارىنىڭ مولشەرىن ازايتۋعا جانە قورشاعان ورتاعا اسەرىن تومەندەتۋگە باعىتتالادى. بۇدان باسقا، رەاكتورلار قالدىقتاردىڭ ءتۇزىلۋىن بارىنشا ازايتۋ ماقساتىندا وتىندى قايتا وڭدەۋ تەحنولوگيالارىن پايدالانادى.
قازىرگى رەاكتورلىق قوندىرعىلاردىڭ ءوندىرىس تيىمدىلىگى اسا جوعارى، تۇتىناتىن وتىن مولشەرى دە، سايكەسىنشە قالدىق كولەمى دە وتە از. ءوندىرىسى بارىسىندا قالدىقتاردىڭ تىسقا توگىلۋى جانە ستانسيا جۇمىسىنىڭ بارلىق كەزەڭىندە لاستانۋ فاكتورلارى ەرەكشە باقىلاۋعا الىنادى.
بارلىق جاڭا ستاندارتتار ماگاتە سياقتى حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ىنتىماقتاستىقتا ازىرلەنىپ، ورنىقتى دامۋدىڭ جاھاندىق ماقساتتارىنا سايكەس كەلەدى.
اتالعان شارالار اتوم ەلەكتر ستانسيالارىن پايدالانۋ كەزىندە قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە ەكولوگيالىق اسەردى ازايتۋعا باعىتتالعان.
بۇگىنگى تاڭدا بۇكىل الەمدىك ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ شامامەن 44% - ى كومىردى جاعۋ ادىسىمەن وندىرىلەدى. قازاقستاندا بۇل كورسەتكىش شامامەن 72% - عا تەڭ، قازبا وتىندارىن جاعۋ قورشاعان ورتاعا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرەدى.
ءتىپتى قازبا وتىندارىن جاعۋ سالدارىنان جىل سايىن تەك ەۋروپادا اۋانىڭ لاستانۋىنان 400 مىڭ ادام اجال قۇشادى. اتوم ەلەكتر ستانسياسى كومىرقىشقىل گازىنىڭ مولشەرىن ازايتۋ ارقىلى جەر جۇزىندە شامامەن 1،8 ميلليون ادامدى ولىمنەن "قۇتقاردى". اتوم قۋاتى جەل مەن كۇن ەنەرگياسىنان الدەقايدا جويقىن، سونىمەن قاتار ەنەرگيا ءوندىرۋدىڭ ەكولوگيالىق تازا كوزى بولىپ سانالادى. ادامعا رادياسيالىق اسەرى وتە از.
اەس تولىق قۋاتتا جۇمىس جاساعان كەزدە بولىنەتىن رادياسيا مولشەرى ادامدار تابيعي كوزدەردەن الاتىن ادەتتەگى دوزانىڭ 1/10000-نان اسپايدى. جالپى العاندا اتوم قۋاتى ەكوجۇيەلەرگە كەرى اسەر ەتپەيدى.
گولروح جەمەنەي
ماڭعىستاۋ وبلىسى
